Λήμνος (1), σταυροδρόμι πολιτισμών από την αρχαιότητα έως σήμερα, νησί του Ηφαίστου, και η πατρίδα του πεντάθλου. Ενός αθλήματος που πρωτοεμφανίστηκε στη 18η Ολυμπιάδα, το 708 π.Χ. (Η πατρότητα του αποδίδεται στο μυθικό ήρωα Ιάσονα, ο οποίος μαζί με τους πενήντα Αργοναύτες κατά την παραμονή τους στο νησί, τιμήθηκαν από την βασίλισσα Υψιπύλη, που διοργάνωσε αγώνες προς τιμήν τους).
Η Λήμνος είναι το όγδοο σε μέγεθος νησί της Ελλάδας, με συνολική έκταση 477,6 τετραγωνικά χιλιόμετρα. (2)
Το ηφαιστιογενές τοπίο της Λήμνου διαθέτει μία μοναδική ποικιλομορφία, που όμοιο του δύσκολα συναντά κανείς σε άλλη περιοχή της Ελλάδος, καθώς το συνθέτουν μοναδικές λιμνοθάλασσες, υδροβιότοποι, απέραντοι αγροί και καλλιέργειες, φυσικά λιμάνια και όρμοι, αμμοθίνες, ιαματικές πηγές, απολιθωμένο δάσος, μοναδικές ακρογιαλιές, και πλούσια αρχιτεκτονική.
αμμοθίνες
Ένα νησί γεμάτο καμπύλες, με αναρίθμητους λόφους με μέσο ύψος που κυμαίνεται γύρω στα 300 μέτρα. Το υψηλότερο σημείο είναι η κορυφή Σκοπιά, στο βορειοδυτικότερο άκρο του νησιού, με υψόμετρο 470μ.
Οι άνεμοι που πνέουν είναι συχνοί και δυνατοί, για αυτόν τον λόγο ανάμεσα στα άλλα ονόματα που έχει λάβει κατά καιρούς ονομάστηκε και «Ανεμόεσσα».
Η Λήμνος είναι το νησί του Ηφαίστου, καθώς σύμφωνα με την μυθολογία, όταν ο Δίας έριξε τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο, αυτός έπεσε μετά από 3 ημέρες στο νησί της Λήμνου, κοντά στον μέρος όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Ρεπανίδι.
Αυτό έγινε διότι σε έναν από τους συνηθισμένους καυγάδες των γονέων του , (του Δία και της Ήρας) που αφορούσαν τις ερωτικές σχέσεις του Δία με την θνητή Αλκμήνη, και τον γιο τους , τον γνωστό Ηρακλή, ο Ήφαιστος πήρε το μέρος της μητέρας του.
Ο πατέρας του Δίας θυμωμένος τότε, άρπαξε τον Ήφαιστο, και τον πέταξε από τον Όλυμπο. Ο Ήφαιστος ο Θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας, τελικά έπεσε με ορμή πάνω στη Λήμνο, που ήταν και η αιτία του τραυματισμού του στο πόδι..(Ίσως βέβαια η επιλογή της πτώσης να μην είναι και τόσο τυχαία, μιας και το νησί έχει έντονη ηφαιστειακή δράση, που αλλού συνεπώς θα μπορούσε να κατοικήσει ο Θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας..).
Οι κάτοικοι της Λήμνου του επιφύλαξαν θερμή υποδοχή, και δέχτηκαν το θεό της φωτιάς με αγάπη. Ο Ήφαιστος ανταπέδωσε, φτιάχνοντας το εργαστήριο του στο ηφαίστειο Μόσυχλος, και διδάσκοντας τους την τέχνη της μεταλλουργίας. Ο Ήφαιστος συμβόλιζε τη δύναμη της φωτιάς, προστάτευε τη μεταλλουργία και τους τεχνίτες, ενώ σύμβολα του ήταν το σφυρί, το αμόνι και η λαβίδα.
Οι Λήμνιοι για να γιατρέψουν το πόδι του Ήφαιστου, χρησιμοποίησαν την «Λήμνια γη» , ή «αγιόχωμα», όπως ονομάστηκε στους Χριστιανικούς χρόνους, έναν πυκνόρρευστο πηλό κόκκινου χώματος, πλούσιο σε σιδηρούχες ύλες, ο oπoίος χρησιμοποιούνταν σαν παυσίπονο, αντιφλεγμονόδες, αντίδοτο για δηλητήρια, αντισηπτικό σε μολύνσεις, και σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, ως φάρμακο στις αναιμίες, στην κύηση, σε πληγές που επουλώνονταν δύσκολα, αιμορραγίες, έλκη, νεφρά κ.λ.π Ανακατεμένη με ξύδι βοηθούσε σε περιπτώσεις εμετών και αιμοπτύσεων. Ο Γαληνός αναφέρει πως η «Λήμνια γη» μπορούσε να θεραπεύσει την πανώλη και όλες τις επιδημίες.
Η Λήμνος είναι το όγδοο σε μέγεθος νησί της Ελλάδας, με συνολική έκταση 477,6 τετραγωνικά χιλιόμετρα. (2)
Το ηφαιστιογενές τοπίο της Λήμνου διαθέτει μία μοναδική ποικιλομορφία, που όμοιο του δύσκολα συναντά κανείς σε άλλη περιοχή της Ελλάδος, καθώς το συνθέτουν μοναδικές λιμνοθάλασσες, υδροβιότοποι, απέραντοι αγροί και καλλιέργειες, φυσικά λιμάνια και όρμοι, αμμοθίνες, ιαματικές πηγές, απολιθωμένο δάσος, μοναδικές ακρογιαλιές, και πλούσια αρχιτεκτονική.
Ένα νησί γεμάτο καμπύλες, με αναρίθμητους λόφους με μέσο ύψος που κυμαίνεται γύρω στα 300 μέτρα. Το υψηλότερο σημείο είναι η κορυφή Σκοπιά, στο βορειοδυτικότερο άκρο του νησιού, με υψόμετρο 470μ.
Οι άνεμοι που πνέουν είναι συχνοί και δυνατοί, για αυτόν τον λόγο ανάμεσα στα άλλα ονόματα που έχει λάβει κατά καιρούς ονομάστηκε και «Ανεμόεσσα».
Η Λήμνος είναι το νησί του Ηφαίστου, καθώς σύμφωνα με την μυθολογία, όταν ο Δίας έριξε τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο, αυτός έπεσε μετά από 3 ημέρες στο νησί της Λήμνου, κοντά στον μέρος όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Ρεπανίδι.
Αυτό έγινε διότι σε έναν από τους συνηθισμένους καυγάδες των γονέων του , (του Δία και της Ήρας) που αφορούσαν τις ερωτικές σχέσεις του Δία με την θνητή Αλκμήνη, και τον γιο τους , τον γνωστό Ηρακλή, ο Ήφαιστος πήρε το μέρος της μητέρας του.
Ο πατέρας του Δίας θυμωμένος τότε, άρπαξε τον Ήφαιστο, και τον πέταξε από τον Όλυμπο. Ο Ήφαιστος ο Θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας, τελικά έπεσε με ορμή πάνω στη Λήμνο, που ήταν και η αιτία του τραυματισμού του στο πόδι..(Ίσως βέβαια η επιλογή της πτώσης να μην είναι και τόσο τυχαία, μιας και το νησί έχει έντονη ηφαιστειακή δράση, που αλλού συνεπώς θα μπορούσε να κατοικήσει ο Θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας..).
Οι κάτοικοι της Λήμνου του επιφύλαξαν θερμή υποδοχή, και δέχτηκαν το θεό της φωτιάς με αγάπη. Ο Ήφαιστος ανταπέδωσε, φτιάχνοντας το εργαστήριο του στο ηφαίστειο Μόσυχλος, και διδάσκοντας τους την τέχνη της μεταλλουργίας. Ο Ήφαιστος συμβόλιζε τη δύναμη της φωτιάς, προστάτευε τη μεταλλουργία και τους τεχνίτες, ενώ σύμβολα του ήταν το σφυρί, το αμόνι και η λαβίδα.
Οι Λήμνιοι για να γιατρέψουν το πόδι του Ήφαιστου, χρησιμοποίησαν την «Λήμνια γη» , ή «αγιόχωμα», όπως ονομάστηκε στους Χριστιανικούς χρόνους, έναν πυκνόρρευστο πηλό κόκκινου χώματος, πλούσιο σε σιδηρούχες ύλες, ο oπoίος χρησιμοποιούνταν σαν παυσίπονο, αντιφλεγμονόδες, αντίδοτο για δηλητήρια, αντισηπτικό σε μολύνσεις, και σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, ως φάρμακο στις αναιμίες, στην κύηση, σε πληγές που επουλώνονταν δύσκολα, αιμορραγίες, έλκη, νεφρά κ.λ.π Ανακατεμένη με ξύδι βοηθούσε σε περιπτώσεις εμετών και αιμοπτύσεων. Ο Γαληνός αναφέρει πως η «Λήμνια γη» μπορούσε να θεραπεύσει την πανώλη και όλες τις επιδημίες.
Λήμνια Γη
Στο τέλος του περασμένου αιώνα έγιναν οι πρώτες χημικές αναλύσεις από Άγγλους και Γάλλους ερευνητές, και βρέθηκε ότι τα συστατικά που περιέχει είναι, Πυριτική άργιλος, αλουμίνιο, οξείδιο του σιδήρου, ίχνη από άσβεστο, ίχνη από μαγνήσιο, λίγο θειικό οξύ και λίγο νερό. Η σύνθεση αυτή δικαιολογεί την χρήση της για θεραπευτικούς σκοπούς.
Τόσο στη Βυζαντινή εποχή όσο και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το εμπόριο της «Λήμνιας γης» ελέγχονταν αυστηρά. Οι Σουλτάνοι μάλιστα θεωρούσαν τόσο σημαντική την Λήμνια Γη, που συνήθιζαν να χαρίζουν ένα πήλινο δοχείο με «Λημνία γη», σε βασιλείς και ηγεμόνες κάθε φορά που έστελναν πρεσβευτές.
Η εξόρυξη της «Λήμνιας γης», γινόταν στη θέση Αγιόχωμα, στην περιοχή φτέρη, ανάμεσα στα χωριά Κότσινας και Ρεπανίδι.
Αρχικά η εξόρυξη γινόταν προς τιμήν της θεάς Άρτεμης, ενώ κατά τα χριστιανικά χρόνια, γινόταν προς τιμήν του Ιησού, και ως ημέρα εξόρυξης ορίστηκε η 6η Αυγούστου.
Λέγεται ότι και ο περίφημος γιατρός Γαληνός, θαύμασε τις θεραπευτικές της ιδιότητες και παρευρέθη σε τελετή εξόρυξης. Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη (1ος αι. πχ.), γινόταν ειδική τελετουργία από τους ιερείς του Ηφαίστου, μία συγκεκριμένη μέρα του χρόνου, με θυσία τράγου ή αιγών, που ήταν τα ιερά ζώα του νησιού, και αναμείγνυαν το αίμα των ιερειών με το χώμα. Αφού το έπλαθαν σε μικρό σχήμα, η ιέρεια του Ηφαίστου, το σφράγιζε με μια σφραγίδα που αρχικά απεικόνιζε μια αίγα και στην συνεχεία την Θεά Άρτεμη.
Έπαιρναν τον πηλό, τον έπλεναν, του έδιναν σχήμα δίσκου και τον σφράγιζαν με ειδική σφραγίδα. Τον άφηναν στον Ήλιο να αποξηρανθεί, και στη συνέχεια ο πηλός διαμορφώνονταν σε πλάκες και σφραγίζονταν με ειδική σφραγίδα πριν διανεμηθεί ή πουληθεί.
Δεν γνωρίζουμε πότε άρχισε να χρησιμοποιείται η «Λήμνια Γη». Υπάρχει αναφορά στον Όμηρο, καθώς όταν Φιλοκτήτης δαγκώθηκε από το φίδι του ναού της Θεάς Χρυσής, (με αποτέλεσμα το πόδι του να αρχίζει να σαπίζει, και να αναδίδει μια φοβερή δυσοσμία), οι σύντροφοι του τον έφεραν στη Λήμνο, και τον άφησαν σε μια σπηλιά για να τον θεραπεύσουν με τη «Λημνία γη», οι ιερείς του Ηφαίστου. Η σπηλιά του Φιλοκτήτη είναι αυτή που βρίσκεται στην βραχώδη ακτή, κάτω από το Ιερό των Καβείρων.
Τόσο στη Βυζαντινή εποχή όσο και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το εμπόριο της «Λήμνιας γης» ελέγχονταν αυστηρά. Οι Σουλτάνοι μάλιστα θεωρούσαν τόσο σημαντική την Λήμνια Γη, που συνήθιζαν να χαρίζουν ένα πήλινο δοχείο με «Λημνία γη», σε βασιλείς και ηγεμόνες κάθε φορά που έστελναν πρεσβευτές.
Η εξόρυξη της «Λήμνιας γης», γινόταν στη θέση Αγιόχωμα, στην περιοχή φτέρη, ανάμεσα στα χωριά Κότσινας και Ρεπανίδι.
Αρχικά η εξόρυξη γινόταν προς τιμήν της θεάς Άρτεμης, ενώ κατά τα χριστιανικά χρόνια, γινόταν προς τιμήν του Ιησού, και ως ημέρα εξόρυξης ορίστηκε η 6η Αυγούστου.
Λέγεται ότι και ο περίφημος γιατρός Γαληνός, θαύμασε τις θεραπευτικές της ιδιότητες και παρευρέθη σε τελετή εξόρυξης. Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη (1ος αι. πχ.), γινόταν ειδική τελετουργία από τους ιερείς του Ηφαίστου, μία συγκεκριμένη μέρα του χρόνου, με θυσία τράγου ή αιγών, που ήταν τα ιερά ζώα του νησιού, και αναμείγνυαν το αίμα των ιερειών με το χώμα. Αφού το έπλαθαν σε μικρό σχήμα, η ιέρεια του Ηφαίστου, το σφράγιζε με μια σφραγίδα που αρχικά απεικόνιζε μια αίγα και στην συνεχεία την Θεά Άρτεμη.
Έπαιρναν τον πηλό, τον έπλεναν, του έδιναν σχήμα δίσκου και τον σφράγιζαν με ειδική σφραγίδα. Τον άφηναν στον Ήλιο να αποξηρανθεί, και στη συνέχεια ο πηλός διαμορφώνονταν σε πλάκες και σφραγίζονταν με ειδική σφραγίδα πριν διανεμηθεί ή πουληθεί.
Δεν γνωρίζουμε πότε άρχισε να χρησιμοποιείται η «Λήμνια Γη». Υπάρχει αναφορά στον Όμηρο, καθώς όταν Φιλοκτήτης δαγκώθηκε από το φίδι του ναού της Θεάς Χρυσής, (με αποτέλεσμα το πόδι του να αρχίζει να σαπίζει, και να αναδίδει μια φοβερή δυσοσμία), οι σύντροφοι του τον έφεραν στη Λήμνο, και τον άφησαν σε μια σπηλιά για να τον θεραπεύσουν με τη «Λημνία γη», οι ιερείς του Ηφαίστου. Η σπηλιά του Φιλοκτήτη είναι αυτή που βρίσκεται στην βραχώδη ακτή, κάτω από το Ιερό των Καβείρων.
Καβείριο
Πρόσφατα αποκαλύφθηκε, επίσης υστερορωμαϊκός χώρος τελετουργιών, που είναι θεμελιωμένος πάνω στον αρχαϊκό.Τα ερείπια του αντιπροσωπεύουν την τελευταία περίοδο ύπαρξης του ιερού λατρείας των Καβείρων। Η ολοκληρωτική καταστροφή του οικοδομήματος και η παύση των τελετουργιών, πιθανολογείται ότι ίσως οφείλονταν στην καταστροφική μανία των χριστιανών, στα τέλη του 3ου ή στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ ( Έως στιγμής μόνο το 20% του χώρου έχει ανασκαφεί).Λατρεία των Καβείρων υπήρχε επίσης στην Θράκη, στην Μακεδονία, στην Βοιωτία, καθώς στην Φρυγία της Μικράς Ασίας, και στην Μέμφιδα της Αιγύπτου.
Τα Καβείρια Μυστήρια σχετίζονται με την λατρεία των Καβείρων, οι οποίοι σύμφωνα με τις επικρατέστερες απόψεις, ήταν είτε παιδιά του Ηφαίστου, είτε εγγόνια του (βλέπε σχετικό άρθρο). Ήταν θεότητες της φωτιάς και της μεταλλουργίας, και της αμπελουργίας.
Ο Ηρόδοτος, υποστηρίζει πως η λατρεία των Καβείρων ήταν αυτόχθων μυστηριακή λατρεία των Πελασγών, ενώ άλλοι όπως ο Στησίμβροτος που καταγόταν από την Θάσο, υποστηρίζουν η λατρεία τους εισήχθη στον Ελλαδικό χώρο από την Ανατολή.
Η αρχή τέλεσης των Καβειρίων μυστηρίων χάνεται στα βάθη της Ελληνικής προϊστορίας. Οι γνώμες των αρχαίων πηγών διίστανται. Οι τελετουργίες στο ιερό των Καβείρων διαρκούσαν εννέα ημέρες κάθε χρόνο, κατά τις οποίες έσβηνε κάθε φλόγα στο νησί. Την δέκατη ημέρα, το Ιερόν Πυρ, ερχόταν από την Δήλο.
Στα Καβείρια Μυστήρια, η μύηση δεν είχε εσχατολογικό χαρακτήρα, καθώς όπως φαίνεται σχετιζόταν κυρίως με την γένεση, και λιγότερο με τον θάνατο, όπως γινόταν κυρίως στα Ελευσίνια Μυστήρια.
Ο μυούμενος οδηγούνταν να καθίσει σε έναν θρόνο (θρονισμός) , όπου λάμβανε χώρα, η δοκιμασία και η διδασκαλία. Μπροστά στον θρόνο έκαιγε το ιερό πυρ, υπό τον ήχο μουσικής και μυστηριακών τραγουδιών. Τέλος του φορούσαν στο κεφάλι στεφάνι από κλαδί ελιάς, και μια κόκκινη ταινία στην μέση του, την οποία θα έφερε μαζί του στην υπόλοιπη ζωή του.
Λέγεται πως ο Ορφέας, ο Ηρακλής, οι αρχηγοί της Αργοναυτικής εκστρατείας, αλλά και οι επιφανέστεροι των Ελλήνων Βασιλέων που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο, είχαν μυηθεί στα μυστήρια των Καβείρων.
Ο Φίλιππος της Μακεδονίας ήταν μυημένος στα μυστήρια της Σαμοθράκης, όπου και γνώρισε την Ολυμπιάδα, ιέρεια των Καβείρων, που υπήρξε η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος και αυτός με την σειρά του Μυήθηκε σε αυτά. Από αρχαιολογικής άποψης πολύ σημαντική πόλη, είναι αυτή της προϊστορικής Πολιόχνης, που βρίσκεται, κάτω από το ακρωτήρι Βοροσκόπος, καθώς υπήρξε ο σπουδαιότερος οικισμός του Αιγιακού χώρου κατά την 3η χιλιετία π.Χ. , που διαθέτει Βουλευτήριο, το πρώτο και αρχαιότερο που έχει ανακαλυφθεί έως σήμερα παγκοσμίως. (προηγείται σχεδόν 2000 χρόνια από τα αντίστοιχα της κλασικής εποχής).
Πολιόχνη
Οι ανασκαφές ξεκίνησαν από τους Ιταλούς την περίοδο 1931 - 36, και έως τώρα έχουν ανακαλυφθεί, επτά διαδοχικές πόλεις, σε επτά αλλεπάλληλα στρώματα, με αρχαιότερη πόλη που υπήρχε το 5000 - 4000 π.Χ . Η Πολιόχνη καταστράφηκε ξαφνικά γύρω στα 1300 π.χ. πιθανότατα από κάποια φυσική καταστροφή.
Σύμφωνα με τον Όμηρο, οι παλαιότεροι κάτοικοι της Λήμνου, ήταν οι Σίντιες. Δεν γνωρίζουμε όμως τίποτα για αυτό τον λαό. Σύμφωνα με τους ερευνητές ήρθαν είτε από την Θράκη και την Μικρά Ασία, είτε ήταν Πελασγοί που ήρθαν από τη Στερεά Ελλάδα. Οι πελασγοί γνωρίζουμε πως εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο τον 8ο περίπου αιώνα π.Χ. , διωγμένοι από την Αττική και εκτόπισαν τους Μινύες. Πιο πριν λόγω της στρατηγικής θέσης του νησιού, είχαν έρθει στο νησί οι Μινωίτες, τους οποίους οι Λήμνιοι υποδέχθηκαν τόσο φιλικά , ώστε ο βασιλιάς των Μινωιτών Ραδάμανθυς, έστειλε στην Λήμνο, έναν από τους εκλεκτότερους στρατηγούς του , τον Θόα, γιο του Διονύσου και της Αριάδνης, ο οποίος έγινε ο πρώτος Βασιλιάς της Λήμνου.
Ο Κρηθέας, βασιλιάς των Μινύων από τη Θετταλομαγνησία, έδωσε στον βασιλιά Θόα, την κόρη του Μύρινα για γυναίκα. Προς τιμή της από τότε η πρωτεύουσα του νησιού, έχει πάρει το όνομα της.
Μύρινα πρωτεύουσα του Νησιού
Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Θόα, συνέβησαν έντονες ηφαιστειακές εκρήξεις. Υπαίτιο τότε θεωρήθηκε το αγαλματίδιο της Αφροδίτης , που ήταν τοποθετημένο κοντά στο άγαλμα της «Λημνίας Βοός», με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να το πετάξουν στην θάλασσα.
Η θεά της ομορφιάς Αφροδίτη, για να εκδικηθεί τους κατοίκους του νησιού, «προίκισε» το σώμα των Λήμνιων γυναικών, με δυσοσμία που απωθούσε τους άνδρες τους, με αποτέλεσμα αυτοί να τις αποφεύγουν , και να φέρνουν γυναίκες από τη γειτονική Θράκη.
Οι Λήμνιες εξοργίσθηκαν τόσο, που υπό την αρχηγία της κόρης του Θόαντα Υψιπύλης, σκότωσαν όλους τους άνδρες, και τους πέταξαν στη θάλασσα, από τον λόφο που ονομάσθηκε γι' αυτό Πέτασος. Από αυτή την πράξη , έχει μείνει ή φράση «Λήμνια κακά».
Ένα χρόνο αργότερα έφτασαν στην Λήμνο, ο Ιάσονας με τους συντρόφους του, τους ήρωες της Αργοναυτικής εκστρατείας, οι οποίοι ήρθαν σε επαφή με τις Λημνιές. Ο Ιάσονας παντρεύτηκε την Υψιπύλη και από το γάμο αυτό γεννήθηκαν ο Εύνηος και ο Διήπυλος.
Τους Πελασγούς που διαδέχθηκαν τους Μινύες, ο Ηρόδοτος τους αποκαλεί Τυρρηνούς, και θεωρεί πως είχαν κοινή καταγωγή με τους Ετρούσκους από τη Λυδία της Μικράς Ασίας. Είχαν όμως μεγάλη πολιτισμική συγγένεια με τους Έλληνες, από τους οποίους δέχτηκαν πολλές επιρροές στην τέχνη και στη θρησκεία.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Πελασγοί, για να εκδικηθούν τους Αθηναίους, οι οποίοι τους έδιωξαν από την Αττική, επιχείρησαν επιδρομή στη Βραυρώνα κατά την εορτή της θεάς Άρτεμης, και άρπαξαν μεγάλο αριθμό γυναικών και παρθένων, τις οποίες μετέφεραν στη Λήμνο ως ερωμένες. Λόγω του ότι όμως οι Αθηναίες μεγάλωσαν τα παιδιά τους σύμφωνα με τις αθηναϊκές παραδόσεις, φόνευσαν τα παιδιά και τις μητέρες τους. Εξαιτίας πράξης αυτής επήλθαν μεγάλες συμφορές, στους Πελασγούς της Λήμνου. Η γη δεν έδινε καρπούς, τα ζώα και οι γυναίκες δεν γένναγαν.
Ηφαιστεία
Απελπισμένοι οι Λήμνιοι, κατέφυγαν στο Μαντείο των Δελφών, το οποίο τους συμβούλεψε να υπακούσουν σε ότι τους ζητήσουν οι Αθηναίοι. Εκείνοι απαίτησαν να τους παραδώσουν το νησί, αλλά οι Πελασγοί απάντησαν, ότι θα γινόταν μόνο εάν οι Αθηναίοι πλεύσουν από αθηναϊκό έδαφος στη Λήμνο αυθημερόν, ταξιδεύοντας με βόρειο άνεμο, πράγμα ακατόρθωτο.. Το κατόρθωσε όμως το 499 ο Μιλτιάδης του Κίμωνος, ξεκινώντας από την Ελαιούντα, Αθηναϊκή αποικία που βρισκόταν στην Θρακική ακτή. Φθάνοντας στη Λήμνο απαίτησε την παράδοση του νησιού σύμφωνα με τον παλαιό χρησμό. Ο τύραννος της Ηφαιστίας Ερμών παρέδωσε την πόλη, όμως οι Μυριναίοι αρνήθηκαν και παραδόθηκαν μόνον έπειτα από πολιορκία.
Οι Πελασγοί μεταλλουργοί , διακρίθηκαν στο εμπόριο καθώς ήταν εξαίρετοι ναυτικοί ( σε αυτούς αποδίδεται ο εξοπλισμός των πολεμικών πλοίων με έμβολο). Είχαν ως πρωτεύουσα την Ηφαιστία, αλλά ζούσαν σε όλο το νησί. Στην Ηφαιστεία διατηρείται σήμερα, ένα θέατρο του 5ου - 4ου π.Χ. αι., και θεμέλια σπιτιών της όψιμης αρχαιότητας. Οι ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως, ερείπια ακρόπολης και νεκροταφείο με ταφές 5ου. 4ου αι.π.Χ. , καθώς και ένα ιερό του 7ου - 6ου π.Χ. αι.
Στους Πελασγούς πιθανολογείται πως ανήκει και η «ΣΤΗΛΗ ΤΩΝ ΚΑΜΙΝΙΩΝ», που βρέθηκε στην πλαγία του λόφου Σώκαστρο, βόρεια των Καμινίων, στην θέση, Άγιος Αλέξανδρος το 1185, και φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Η στήλη είναι μια ορθογώνια επιτύμβια στήλη από πωρόλιθο, με διαστάσεις 95x40 εκ. και πάχος 14 εκ. Στην πλάκα εικονίζεται ένας πολεμιστής, που κρατάει ασπίδα και δόρυ. Στην πλάκα υπάρχουν δύο επιγραφές, με μικρή χρονολογική διαφορά στην εγχάραξη μεταξύ τους. Η γραφή είναι των Τυρρηνών Πελασγών, με Ετρουσκικά στοιχεία. Η επικρατέστερη χρονολόγηση, τοποθετεί την στήλη στον 5 αιω, π.χ..
Η στήλη των Καμινίων
Οι Πελασγοί κυριάρχησαν στη Λήμνο, ως το 511, όταν ηττήθηκαν από τον στρατηγό των Περσών Οτάνη. Οι Πέρσες λεηλάτησαν το νησί και επέβαλαν ως ηγεμόνα τον Λυκάρητο.
Το 510/509 π.χ, ο Αθηναίος στρατηγός Μιλτιάδης, απελευθερώνει την Λήμνο από τον περσικό ζυγό, το 494.χ όμως την ανακατέλαβαν οι Πέρσες, οι που έκαναν λιμενικά έργα στην Ηφαιστία και στο Καβείριο και εγκατέστησαν, Έλληνες φιλικά προσκείμενους σ’ αυτούς.Οι Αθηναίοι ανακατέλαβαν το νησί το 479 – 405 π.χ, και εγκατέστησαν τους πρώτους εποίκους.
Σταδιακά οι κάτοικοι της Λήμνου συγχωνεύονται με τους Αθηναίους, έτσι από τον 4ο αιώνα υπήρχαν στο νησί: Βουλή, Συνέλευση και γενικά πολιτικούς θεσμούς ανάλογους με εκείνους της Αθήνας. Κατά τους χρόνους της Αθηναϊκής κυριαρχίας, ήταν που επικράτησε και η ονομασία ΔΙΠΟΛΙΣ, που προήλθε από την ύπαρξη των δύο μεγάλων πόλεων Μύρινας και Ηφαιστείας.
Μεταξύ του 5 ου π।χ και 2ου μ.χ αιώνα, αναπτύσσεται σημαντική πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση στην Λήμνο. Ο σπουδαιότερος όλων ο γλύπτης Αλκαμένης 440-430π.χ , ο οποίος υπήρξε μαθητής του Φειδία. Σύμφωνα με τον Παυσανία, έφτιαξε το δυτικό αέτωμα του Διός στην Ολυμπία, την περίφημη Αφροδίτη εν Κήποις, αγάλματα του Άρη, τρία της Εκάτης στην Αθήνα, χρυσελεφάντινο του Διονύσου, του Ασκληπιού στη Μαντινεία, του Ηφαίστου, σύμπλεγμα Πρόκνης και Ίτυος στην Ακρόπολη, σύμπλεγμα Ηρακλή και Αθηνάς. Διάσημοι ακόμα, πνευματικοί άντρες ήταν ο σοφιστής Αντίλοχος 5ος αιώνα π.χ, ο Απολλόδωρος 4ος αι. Π.χ, και Φιλόστρατος, 2ος/ 3ο αι μ.Χ.
Κατά τους 4ο και 3ο αιώνα, το νησί δέχτηκε δεκάδες επιδρομείς. Το 356 λεηλατείται από στόλο Ροδίων, Χίων και Βυζαντινών, ενώ το 346 π.χ, η Λήμνος υποτάχθηκε στους Μακεδόνες.
Το 318 καταλαμβάνεται από τον Κάσσανδρο, και το 315 από τον Αντίγονο Α΄ Μονόφθαλμο, ο οποίος έγινε αποδεκτός από τους Λημνίους. Ακολουθεί ο Δημήτριος ο Φαληρεύς, ο οποίος, στην αποτυχημένη προσπάθεια του να ανακτήσει τη Λήμνο για λογαριασμό των Αθηναίων, τη λεηλατεί. Στη συνέχεια, την καταλαμβάνουν διαδοχικά οι Αθηναίοι το 301 π.χ , οι Μακεδόνες το 294 π.χ, ο βασιλιάς της Θράκης Λυσίμαχος το 285 π.χ, ο οποίος κυβέρνησε τυραννικά, και ο Σέλευκος Α' Νικάτωρ της Συρίας το 281π.χ , τον οποίο όπως και το διάδοχό του Αντίοχο Α΄, οι Λήμνιοι υποδέχθηκαν με ανακούφιση και ανήγειραν ναούς προς τιμήν τους.
Από το 266 οι Μακεδόνες υπό τον Αντίγονο Γονατά κυριαρχούν το νησί και το διατηρούν ως την ήττα του Φιλίππου Ε΄ από τους Ρωμαίους στη μάχη στις Κυνός Κεφαλές, το 197. Ενδιάμεσα, ίσως επενέβησαν οι Πτολεμαίοι Φιλάδελφος και Ευεργέτης της Αιγύπτου και άλλοι σύμμαχοι των Αθηναίων, οι οποίοι ανακτούν προσωρινά το νησί γύρω στο 229 π.χ. Το 209 π.χ, οι Ρωμαίοι, λεηλατούν την Λήμνο, και αρπάζουν όλα τα αναθήματα και τα πολύτιμα σκεύη του ναού της Ηφαιστείας. Το έργο της καταστροφής συμπλήρωσε ισχυρός σεισμός που μετέβαλε σε ερείπια τις πόλεις Μύρινα και Ηφαιστεία.
Το 196 π.χ, όταν οι Ρωμαίοι έχουν πια κυριαρχήσει στον ελληνικό χώρο, κηρύσσουν τη Λήμνο ελεύθερη να εφαρμόζει τους δικούς της νόμους, αλλά με την υποχρέωση να δεχτεί ρωμαϊκή φρουρά. Το 188 π.χ, την παραχωρούν πάλι στους Μακεδόνες.
Τελικά, το 166 π.χ, παραχωρούν τη διοίκηση της στους Αθηναίους, η οποία διαρκεί ως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ., οπότε ο αυτοκράτορας Σεπτίμος Σεβήρος την κηρύσσει αυτοδιοίκητη, έως το 268 μ.Χ., όταν το νησί δέχθηκε την βάρβαρη λεηλασία, των Γότθων και των Ετρούλων.
Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους η Λήμνος δέχεται συνεχής πειρατικές επιδρομές, και λεηλατείται το 900 μ.Χ. από τους Άραβες. Με την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους Σταυροφόρους, την εξουσία στο νησί πήραν οι Ενετοί Ναβικαγιόζοι, μέχρι το 1278 μ.Χ, οπότε απελευθερώθηκε από τον Βυζαντινό ναύαρχο Λικάριο.
Αργότερα τη Λήμνο κυβέρνησαν οι Γενοβέζοι Γατελούζοι, έως ότου περιήλθε στην τουρκική κυριαρχία, και παραχωρήθηκε στον αδελφό του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου , Δημήτριο από τον Μωάμεθ Β΄ ως φέουδο। Σύντομα όμως ανακαταλήφθηκε από τους Ενετούς που το κράτησαν ως το 1479.
Στα μέσα του 15ου αιώνα μ.Χ, έλαβε χώρα ηρωικό κατόρθωμα από τη νεαρή Μαρούλα, η οποία κατά την υπεράσπιση του φρουρίου του Κότσινα, είδε τον πατέρα της Ισί δωρο Κομνηνό, να πεθαίνει στη μάχη εναντίων των Τούρκων του Σουλεϊμάν. Η Μαρούλα σήκωσε το ξίφος του πατέρα της, ενθαρρύνοντας κατά’ αυτό τον τρόπο τους συμπατριώτες της, και κατάφερε με την τόλμη και το θάρρος της να απομακρύνει τους Τούρκους. Το νησί σώθηκε για ακόμη μια φορά και η Μαρούλα έγινε η ηρωίδα της Λήμνου.
Το μνημείο της Μαρούλας
Στην Τουρκοκρατία η Λήμνος υπέφερε υπό τον ξένο δυνάστη, παρά το γεγονός ότι του Τουρκικό δημόσιο εκμεταλλευόταν μονοπωλιακά την «Λημνία γη».
Το 1770 οι Ρώσοι αφού αποβιβάστηκαν στο νησί πολιόρκησαν με τη βοήθεια και των Λημνιών, το κάστρο της Μύρινας. Όμως λόγω των Τούρκικων δυνάμεων του Χασάν Τζεζάερλη, οι Ρώσοι εγκατέλειψαν το νησί αφήνοντας τους χριστιανούς της Λήμνου στην εκδικητική μανία των Τούρκων, θύμα της οποίας έπεσε μεταξύ άλλων και ο μητροπολίτης Λήμνου Ιωακείμ από τη Χίο.
Το 1821 η Λήμνος συμμετέχει στον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας, η απελευθέρωση όμως έρχεται στις 8 Οκτωβρίου 1912, όταν ο ναύαρχος Κουντουριώτης, κατέπλευσε στο λιμάνι του Μούδρου και εξουδετέρωσε την τουρκική φρουρά.
Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους ο κόλπος του Μούδρου γίνεται το ορμητήριο του ελληνικού στόλου, που κατατροπώνει τον τουρκικό στην Ναυμαχία της Έλλης στις 3 Δεκεμβρίου 1912, και στην Ναυμαχία της Λήμνου, στις 5 Ιανουαρίου του 1913. Το Δεκέμβριο του 1914 η Λήμνος γίνεται τμήμα της Ελλάδος. Χρησιμοποιήθηκε ως ναυτική βάση και τόπος ανεφοδιασμού από τους Συμμάχους της Αντάντ το 1915, κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης.
Κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922), αρκετοί Λημνιοί υπηρέτησαν στη Μεραρχία Αρχιπελάγους και πολέμησαν στις μάχες: Περγάμου, Εσκί Σεχίρ, Προύσσας και Μπουλούκισερ. Το νησί δέχτηκε μεγάλο κύμα προσφύγων, μετά τη μικρασιατική καταστροφή, που εγκαταστάθηκαν κυρίως στα χωριά Νέα Κούταλη και Άγιο Δημήτριο. Στο πόλεμο του 1940, οι Λημνιοί σύστησαν το Ανεξάρτητο Τάγμα Λήμνου, και πολέμησαν στο αλβανικό μέτωπο (αναφέρονται στις μάχες Κορυτσάς και Πόγραδετς).
Στις 25 Απριλίου 1941 κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής οργανώθηκαν πυρήνες αντίστασης, με πιό γνωστή την η ομάδα του λιμενάρχη Μούδρου Ι. Αρβανιτάκη, ο οποίος και εκτελέστηκε στις φυλακές του Μούδρου. Κατά τον εμφύλιο πόλεμο (1946- 1949) η Λήμνος γίνεται περιστασιακά τόπος εξορίας. (Ο ποιητής Γ. Ρίτσος ήταν ένας από τους εξόριστους).
Μετά τον πόλεμο, η οικονομία του νησιού αναπτύσσεται, στηριζόμενη κυρίως στις καλλιέργειες σιτηρών και βαμβακιού, στην παραγωγή μεταξοσκώληκα και στη σπογγαλιεία, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1960 αρχίζει μεγάλο κύμα μετανάστευσης στο εξωτερικό.
Η Μύρινα η πρωτεύουσα του νησιού, χωρίζεται σε δύο μέρη από έναν βράχο, δημιουργώντας δύο γιαλούς, τον Ρωμαίικο και τον Τούρκικο. Ο Τούρκικος βρίσκεται στο λιμάνι, ενώ ο Ρωμαίικος με τα υπέροχα διατηρητέα κτίρια, βρίσκεται πίσω από αυτό, κοιτάζοντας προς το Άγιο όρος.
Στην κορυφή του βράχου, δεσπόζει επιβλητικό το κάστρο, το οποίο χτίστηκε το 1186, πάνω σε παλαιότερα ερείπια και επισκευάστηκε από τους Ενετούς και τους Τούρκους. Η Μυρίνα όπως λένε με καμάρι οι Λημνιοί είναι, η μοναδική πρωτεύουσα νησιού, που βλέπει προς την Ελλάδα και όχι την Τουρκία.
Λίγο πιο έξω από την Μύρινα, στον δρόμο προς το αεροδρόμιο, τα θέρμα, υπάρχουν ιαματικές πηγές, όπου κατά την Τουρκοκρατία είχε χτιστεί χαμάμ. Σε ένα μαγευτικό περιβάλλον, και σε ένα ειδικά διαμορφωμένο χώρο, τα ιαματικά νερά του Ηφαίστου, προσφέρονται για χαλάρωση και για σωματική ευεξία. Το νερό είναι πόσιμο με θεραπευτικές ιδιότητες, για δερματικές παθήσεις, ρευματικά. Η θερμοκρασία του κυμαίνεται στους 44oC.
Κοντά στο χωριό Θάνος με την υπέροχη παραλία, στον Κάκκαβο, σε έναν λόφο ύψους 260μ, βρίσκεται ένα μοναδικό εξωκλήσι, η Παναγία η Κακαβιώτισα, που ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα, γιατί είναι χτισμένο στην κορυφή του λόφου, κατάλευκο χωρίς στέγη έχοντας ως σκέπη τον ίδιο τον βράχο.
Παναγιά η Κακαβιώτισα
Στα βόρεια, στον κόλπο Γομάτι, βρίσκεται από τα πιο απρόσμενα τοπία, που κάθε άλλο παρά Ελλάδα θυμίζει.Είναι οι περίφημες Παχιές Αμμουδιές, οι «Αμμοθίνες» της Λήμνου, που εκτείνονται σε μία έκταση περίπου 7 στρεμμάτων. Μία έρημος δίπλα από την θάλασσα, πάνω στους λόφους. Οι αμμοθίνες προέρχονται από τη διάβρωση των ψαμμιτών και για την απόθεση τους συντελούν η βροχή και ο άνεμος.
Ιδιαίτερα τοπία επίσης ενταγμένα στις προστατευμένες περιοχές natura 200ο, οι εποχικοί υγρότοποι της «Χορταρόλιμνης» και της «Αλυκής», που φιλοξενούν, τα περίφημα «Φλαμίγκο».
Αξίζει ο επισκέπτης να επισκεφτεί το παλιό Πεδινό στον Δήμο Κούταλης, ένα χωρίο ξεχασμένο στον χρόνο, μιας και έχει εγκαταλειφθεί όπως ακριβώς ήταν μετά από σεισμό στην δεκαετία του '60। Μοναδική αίσθηση σαν σε ταινία...
παλιό Πεδινό
Περνώντας από το αεροδρόμιο, κοντά στον Κότσινα το χωρίο Λύχνα, ένας (από τους πολλούς) αναπαλαιωμένος ανεμόμυλους αγναντεύει τον κόλπο της Λήμνου. Καταπληκτική θέα, ιδιαίτερα κατά το ηλιοβασίλεμα.
Στην κωμόπολη του Μούδρου, το δεύτερο ιστορικό λιμάνι της Λήμνου, αξίζει να δείτε τον ιερό ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, χτισμένος το 1904, με μοναδική αρχιτεκτονική.
Στο Δημαρχείο του Μούδρο μπορείτε να δείτε εκθέματα από το απολιθωμένο δάσος της Λήμνου, ηλικίας 30 εκ χρόνων, που δυστυχώς δεν έχει αναδειχθεί καθόλου. Το μεγαλύτερο μέρος τους βρίσκεται στο ανατολικό μέρος του νησιού, και δυστυχώς είναι εκτεθειμένο τόσο στις καιρικές συνθήκες, όσο και στους ασυνείδητους επισκέπτες.
Το νησί έχει αναπτυγμένη γεωργία/κτηνοτροφία, πολλά θηράματα, και μοναδικά αποδημητικά πτηνά. Θα βρείτε επίσης πολλά μοναδικά τοπικά προϊόντα, όπως το φημισμένο αρωματικό λευκό κρασί της Λήμνου , το τυρί καλαθάκι, το μελίχλορο κίτρινο τυρί, το αρωματικό θυμαρίσιο μέλι, το εξαιρετικής ποιότητας ταχίνι, τις παστές σαρδέλες, τα τοπικά φλομάρια, και άλλα.
Υπάρχουν επίσης, βιομηχανία χάρτου, βιομηχανία παραγωγής και εμφιάλωσης αναψυκτικών («Κρήνη»), βιομηχανίες Αρτοπαρασκευασμάτων, ζαχαροπλαστικής και τοπικών προιόντων, αλλά και βιομηχανία κατασκευής ηλεκτρικής κουβέρτας ( «DREAM»).
Τι είναι η Λήμνος τελικά;
Ένα νησί με μοναδική ιστορία, μοναδική ποικιλομορφία στο τοπίο, άνθρωποι ζεστοί που δεν γνωρίζουν τι σημαίνει άγχος, παλιά πέτρινα αρχοντικά,εικόνες μίας άλλης εποχής. Εδώ ο τουρισμός δεν έχει παρέμβει ακόμα καταλυτικά στο τοπίο. Μοναδικές ακρογιαλιές με καταγάλανα νερά, (Τριακόσιουςι εβδομήντα οκτώ κόλπους και ακρογιαλιές έχει η Λήμνος): Θάνος, Πλατύ, Εβγάτης, Χαβούλι και πολλές ακόμα, σπαρμένοι αγροί, που χορεύουν στην πνοή του ανέμου...
Σημειώσεις
(1) .Λήμνος: ετυμολογική σχέση από το λήιον = καλλιεργημένο χωράφι, και το λήιμνος = ο τόπος που τρέφει καλά βόδια.
Αρχαία ονόματα έχουν τα περισσότερα χωριά και τοποθεσίες στη Λήμνο: Κορνός (απ’ το κρουνός = βρύση), Μύρινα (η αρχαία βασίλισσα του νησιού), Πέτασσος (το απόκρημνο ακρωτήρι απ’ όπου οι Λημνιές πέταξαν στη θάλασσα τους άπιστους άντρες τους), Κέρος (απ’ το κέρας = κέρατο), Ατσική (απ’ το Αττική), Μούδρος (απ’ το μύδρος = βράχος), Λύχνα (απ’ το λύχνος = λυχνάρι), Διάπορος (απ’ το διαπερνώ), Καμίνια (απ’ το κάμινος), Σαρδές, Θέρμα, Ηφαιστεία, Καβείρια, Πολιόχνη, κ.ά.
(2) Η Λήμνος έχει πληθυσμό 18104 κατοίκους (απογραφή 2001), είναι επαρχία του νομού Λέσβου μαζί με τον Άγιο Ευστράτιο. Διαιρείται σε τέσσερις δήμους -Μύρινας, Ατσικής, Νέας Κούταλης και Μούδρου- στους οποίους περιλαμβάνονται 32 χωριά.