Υπατία και Ολύμπιος: Ένας Διάλογος για τον Λαβύρινθο και την Αυτογνωσία.

 

📌 Πρόλογος: Ποια ήταν η Υπατία.

Η Υπατία (περ. 355–415 μ.Χ.) υπήρξε μία από τις λαμπρότερες μορφές της ύστερης αρχαιότητας. Κόρη του μαθηματικού Θέωνα από την Αλεξάνδρεια, αναδείχθηκε σε εξέχουσα φιλόσοφο, μαθηματικό και αστρονόμο της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας. Η διδασκαλία της συνδύαζε τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία, τη μεταφυσική και τη μυσταγωγία. 

Η Υπατία αποτελούσε σύνδεσμο μεταξύ της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας και των εσωτερικών μυητικών παραδόσεων. Έγινε σύμβολο της σοφίας και του ελεύθερου στοχασμού σε μια εποχή μετάβασης και σύγκρουσης μεταξύ παγανισμού και Χριστιανισμού.

Μεταξύ των μαθητών της ήταν ο Συνέσιος ο Κυρηναίος, μετέπειτα Μητροπολίτης Πενταπόλεως, οι αδερφοί του Ευτρόπιος και Αλέξανδρος, ο Αλεξανδρινός σοφιστής Αθανάσιος, ο Ερκουλιανός, στενός φίλος του Συνέσιου, ο Ολύμπιος, πλούσιος γαιοκτήμονας από τη Σελεύκεια, ο Ησύχιος, κυβερνήτης της Άνω Λιβύης, και ο Θεοδόσιος, ένας γραμματικός που έγραψε κανόνες για ρήματα και ουσιαστικά.

📌 Σημείωση: Ο παρακάτω διάλογος είναι υποθετικός και πρωτότυπος, εμπνευσμένος από τον νεοπλατωνικό στοχασμό.

- Υπατία: Λαβύρινθος, ένα αρχετυπικό σύμβολο αυτοανακάλυψης, Ολύμπιε. Μα πριν αναζητήσουμε τις κρυμμένες ατραπούς του, ας εξετάσουμε τι είναι το Σύμβολο.

- Ολύμπιος: Υπατία, συχνά μιλάτε για σύμβολα. Τι εννοείτε ακριβώς;

- Υπατία: Η λέξη "σύμβολο" προέρχεται από το ρήμα συμβάλλω — φέρνω μαζί. Το σύμβολο είναι ο αγγελιοφόρος μεταξύ των επιπέδων της συνείδησης, η γέφυρα ανάμεσα στο αισθητό και το νοητό. Όπως θα έλεγε και ο Πλωτίνος, είναι η προβολή του αρχετύπου μέσα στον κόσμο των μορφών.

- Ολύμπιος: Υπατία, πώς συνδέεται ο Λαβύρινθος με τον εσωτερικό μας κόσμο;

- Υπατία: Ο Λαβύρινθος, σύμβολο των ζωωδών ενστίκτων του Μινώταυρου, μας καλεί σε εσωτερική κάθοδο: ταξίδι αυτογνωσίας, μάχη με τις παρορμήσεις και τις σκιές μας. Δεν είναι τυχαίο που χρησιμοποιούνταν στις μυητικές μας  τελετές, ως πέρασμα από τον θάνατο του παλαιού εαυτού στη γέννηση ενός νέου.

- Ολύμπιος: Γιατί, λοιπόν, ο Λαβύρινθος έχει καταγραφεί σε τόσους πολιτισμούς, ανεξάρτητα από χρόνο και τόπο;

- Υπατία: Διότι η πορεία του ανθρώπου στον κόσμο και μέσα στον εαυτό του είναι πάντοτε "δαιδαλώδης". Στο επίπεδο των μορφών, ο Λαβύρινθος μπορεί να είναι ένα μονοπάτι, ένας χορός, μια σπηλιά ή κρύπτη — τόποι σκοτεινοί, υπόγειοι, όπου κάθε στροφή μπορεί να σε οδηγήσει σε αδιέξοδο.

- Ολύμπιος: Ποια η δύναμή του Λαβυρίνθου;

- Υπατία: Το σύμβολο του Λαβύρινθου αντηχεί εντός μας. Είναι το μονοπάτι προς το κέντρο του εαυτού. Εμφανίζεται ως χορός, ως σπήλαιο, ως υπόγεια διαδρομή. 

Ολύμπιος: Είναι, λοιπόν, ο Λαβύρινθος ένας "κοσμικός χορός";

- Υπατία: Ακριβώς. Στο μακρόκοσμο των ουράνιων σωμάτων—στο ελικοειδές σχήμα του Γαλαξία—βλέπουμε ένα δαιδαλώδη και μυστηριώδη κόσμο, ανάλογο με τη δομή του Λαβύρινθου στη γη, όπου ο άνθρωπος σήκωνε το βλέμμα από τα προϊστορικά χρόνια για να τον ερμηνεύσει.

- Ολύμπιος: Κάποια στιγμή μας είχες πει πως ο λαβυρινθικός χορός συνδέεται με τον Θησέα;

- Υπατία: Ναι. Όταν ο Θησέας νίκησε τον Μινώταυρο, δεν αφηγήθηκε την έξοδό του· χόρεψε ελιγμούς που μιμούνταν τη διαδρομή του στον λαβύρινθο, κρατώντας τον μίτο της Αριάδνης. Είναι μια μυσταγωγική μετάδοση της εμπειρίας μέσω κινήσεων και όχι λόγων.

- Ολύμπιος: Το ταξίδι του Θησέα, σχετίζεται με την αυτογνωσία;

- Υπατία: Φυσικά. Ο Μινώταυρος αλληγορεί τους φόβους, τα πάθη τα ένστικτα, ο λαβύρινθος το ασυνείδητο, ο μίτος η ενόραση. Όπως στην Πολιτεία του Πλάτωνα, όπου οι σκιές του σπηλαίου κρύβουν την αλήθεια, έτσι και εδώ το φως βρίσκεται στην έξοδο — μετά τη μάχη.

- Ολύμπιος: Συμπερασματικά, τι μας διδάσκει ο Λαβύρινθος ως σύμβολο;

- Υπατία: Ότι δεν υπάρχει πιο δημιουργικό ταξίδι από το να πορευθούμε προς το κέντρο της ύπαρξής μας. Ο λαβύρινθος μας ζητά να χαθούμε για να βρούμε. Αφορά ένα σύμβολο του φόβου, αλλά και της επιθυμίας. — ο δρόμος που φοβόμαστε, είναι ο ίδιος που οδηγεί στην ολοκλήρωση.

- Ολύμπιος: Άρα συνδέεται άρρηκτα ο Λαβύρινθος με τον εσωτερικό μας κόσμο;

- Υπατία: Σίγουρα, διότι, αυτό που βρίσκεται κάτω είναι όμοιο με το επάνω. Ο Λαβύρινθος, σύμβολο των ζωωδών ενστίκτων (του Μινώταυρου), μας καλεί σε εσωτερική κάθοδο: ταξίδι αυτογνωσίας, μάχη με τους "δαίμονες' και τις 'παρορμήσεις" μας.

- Ολύμπιος: Τώρα που το σκέφτομαι Υπατία, νομίζω πως κάπου είχα ακούσει πως υπάρχει μια οπτική ομοιότητα των πτυχώσεων του εγκεφάλου, με τους διαδρόμους του  λαβύρινθου.  

- Υπατία: Και όχι τυχαία. Ο νους είναι ένας άλλος λαβύρινθος. Ο ερευνητής της ψυχής χρειάζεται πνευματικό μίτο για να μη χαθεί. 

- Ολύμπιος: Υπατία, πώς να σταθώ μπροστά στον Μινώταυρό και να τον νικήσω όπως ο Θησεάς;

- Υπατία:  Όπως ο Θησέας: ενωμένοι με την αγνότητα της ψυχής, κρατώντας το νήμα της Αριάδνης—του αέναου δρόμου της ψυχής—οδηγούμαστε ξανά στο φως πιο δυνατοί και επιβεβαιωμένοι. Και με αρετή, Ολύμπιε. Όπως διδάσκει ο Πλωτίνος, η επιστροφή στο Ένα προϋποθέτει κάθαρση της ψυχής. Μόνο όποιος σταθεί γυμνός απέναντι στο σκοτάδι του, φτάνει στο φως.

- Ολύμπιος: Και τότε; Θα γνωρίσω τον εαυτό μου;

- Υπατία: Ναι, και κάτι πέρα απ’ αυτόν. Διότι ο εαυτός είναι ο λαβύρινθος, αλλά και το Κέντρο. Εκεί όπου όλα είναι Ένα.

📌 Επίλογος.

Καθώς κλείνει ο διάλογός μας, η Υπατία και ο Ολύμπιος καταλήγουν ότι ο λαβύρινθος δεν είναι απλώς φορέας αρχαίων μύθων ή αρχιτεκτονικών θαυμάτων, αλλά ενεργό σύμβολο της ανθρώπινης πορείας προς την αυτογνωσία. Μας καλεί να γίνουμε ήρωες της προσωπικής μας ιστορίας, να ακολουθήσουμε τον αόρατο μίτο μέσα από τον σκοτεινό θάλαμο της ύπαρξης προς το φως της συνειδητότητας. 

Όπως είχε πει και ο Θεόφραστος: «Μηδέν ἄγαν» – ο λαβύρινθος μπορεί να βρίσκεται μέσα μας, αλλά το κέντρο του είναι η ψυχή μας, που επιζητεί το μέτρο και τη σοφία. Έτσι, ο λαβύρινθος γίνεται οδοδείκτης της πνευματικής ανόδου και της ενότητας μόνου με το Παν.

Ο διάλογος της Υπατίας και του Ολυμπίου δείχνει πως ο λαβύρινθος δεν είναι απλώς δομή ή μύθος, αλλά αρχέτυπο βαθιά ριζωμένο στον ψυχισμό μας. Από τους Αγυπτιακούς τάφους και τους Μινωικούς πέλεκεις έως τον Θησέα, τον Πλάτωνα και τον Jung, λειτουργεί ως συμβολικός χάρτης της μεταμόρφωσης. Είναι η καθοδική πορεία στον εσωτερικό κόσμο, η πάλη με τις εσωτερικές μορφές και η άνοδος προς την επίγνωση.

Ίσως, όπως σημειώνει και ο Kern στο έργο του Through the Labyrinth, ο πιο σύντομος δρόμος προς το φως δεν είναι ευθύς, αλλά σπειροειδής — γεμάτος στροφές, αλλά πάντα κατευθυνόμενος προς το Κέντρο.

---

🔗 Βιβλιογραφία και Παραπομπές:

Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Β΄, 148

Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι – Θησεύς, 21

Πλωτίνος, Εννεάδες, Ι.6, V.3

Πλάτων, Πολιτεία, Βιβλίο Ζ΄ (Σπήλαιο)

Κυμβάλειον, Ερμητικές Αρχές

Kerenyi, K. The Labyrinth: Symbol of Fear and Desire, Princeton University Press

Eliade, M. Rites and Symbols of Initiation, Harper

Jung, C.G. Archetypes and the Collective Unconscious, Princeton University Press.

Ο Μύθος της Επταστικτής Νύμφης και του Θεού Ερμή.

Στους παλιούς χρόνους, όταν θεοί και θνητοί ζούσαν αρμονικά στη γη, υπήρχε μια νύμφη των αγρών, πιστή φίλη της θεάς Χλωρίδας, της κυρίας των λουλουδιών. Η ομορφιά της ήταν τόσο έκδηλη, όπως το πιο τρυφερό τριαντάφυλλο την άνοιξη, και γι’ αυτό ονομάστηκε Επταστικτή: είχε γεννηθεί με επτά μικρές κηλίδες στο σώμα της, σημάδια θεϊκής χάρης, αφού ο αριθμός επτά θεωρείται ιερός και σύμβολο αρμονίας.  

Μαζί με τις άλλες νύμφες των δασών, των νερών και της καρποφορίας, η Επταστικτή γέμιζε τη φύση με χρώματα λουλουδιών και αρώματα καρπών. Κάποια μέρα, ο πανούργος Ερμής—αγγελιοφόρος των θεών και οδηγός των ψυχών— πέρασε πάνω από ένα ιερό δασίλιο  αφιερωμένο στον Δία τον Παντοκράτορα. Εκεί, κάτω από μια πανάρχαια βελανιδιά (ιερό δέντρο του Διός), είδε την Επταστικτή να ξεκουράζεται· το φως που έπεφτε στα χρυσά της μαλλιά και τα λεπτά της χέρια φάνταζε σχεδόν μαγικό.  

Ερμής :  

– Ποια είσαι εσύ, ω νύμφη των λουλουδιών, που φέρνεις φως στο σκοτάδι του δάσους;  Εγώ είμαι ο Ερμής, αγγελιοφόρος των θεών· αν με δεχτείς φίλη σου, σου υπόσχομαι αγάπη και αιώνια προστασία.  

Επταστικτή (χαμογελώντας):  

– Θεέ των αγγελιών, αν ο λόγος σου είναι ειλικρινής, δέχομαι την αγάπη σου, αρκεί τα λουλούδια να ανθίζουν μαζί μας.  

Έτσι, ο έρωτας του Ερμή και της Επταστικτής άνθισε για επτά ευτυχισμένα χρόνια. Κάθε πρωί ξυπνούσαν μαζί, χρώματα και αρώματα κατακλύζοντας το δάσος, και κάθε βράδυ ο ουρανός έλαμπε από τη δική τους ευτυχία.  

Όμως τίποτα όμορφο δεν μένει για πάντα. Μια ξαφνική φωτιά κατέκαψε το ιερό δάσος· τα δέντρα σίγησαν και μαζί τους μαράθηκε και η νύμφη, αφού η ζωή της ήταν δεμένη με τις ρίζες και τα φυτά.  

Ο Ερμής, βυθισμένος στη θλίψη, πλησίασε τον πατέρα του, τον Δία, και τον ικέτεψε:  

– Πατέρα όλων, μη επιτρέψεις το κάλλος της να χαθεί για πάντα. Δώσε της νέα μορφή, ώστε να συνεχίσει να ομορφαίνει τη γη.  

Ο Δίας, συγκινημένος, συμφώνησε:  

– Ας γεννηθεί η Επταστικτή ξανά ως μικρό έντομο, κόκκινο με μαύρες κηλίδες.  

Έτσι η νύμφη μεταμορφώθηκε στην αγαπημένη μας πασχαλίτσα. Από τότε πετάει ανάμεσα στα λουλούδια, προστατεύει τα φυτά τρώγοντας τις επιβλαβείς μελίγκρες και φέρνει μήνυμα αγάπης σε όποιον την ελευθερώσει. Και λέγεται πως κάθε κηλίδα στο φτερό της συμβολίζει κι από έναν μήνα που χρειάζεται για να εκπληρωθεί μια ειλικρινής ευχή της καρδιάς.  

Και κάπως έτσι, μέσα από τον έρωτα και το θάνατο, η Επταστικτή και ο Ερμής,  έγιναν φύλακες της φύσης, ζωντανεύοντας κάθε άνοιξη τα άνθη.

• Παραπομπή:

Η πασχαλίτσα (επιστημονική ονομασία: Κοκκινέλη η επτάστικτος, Coccinella septempunctata) είναι κολεόπτερο έντομο. Ανήκει στην οικογένεια Κοκκινελίδες. Είναι επίσης γνωστό με τις ονομασίες λαμπρίτσα και κοκκινέλη. Φθάνει σε μήκος τα 6 χιλιοστά. Τρέφεται με βλαβερά έντομα και για το λόγο αυτό θεωρείται ωφέλιμη, κυρίως γιατί μας απαλλάσσει από την ενοχλητική μελίγκρα. Οι ειδικοί υπολογίζουν πως στη διάρκεια τής ζωής της, μία πασχαλίτσα μπορεί να φάει έως και 5.000 έντομα μελίγκρας! Γι’ αυτό και προνύμφες ή αυγά πωλούνται στο εμπόριο και χρησιμοποιούνται στην οικολογική κηποτεχνία και γεωργία. 

Στην Άπω Ανατολή, θεωρούν πως αν τις συλλάβουν και τις αφήσουν στην συνέχεια ελεύθερες, θα πετούν προς την αληθινή αγάπη του ενδιαφερομένου, μεταφέροντας το μήνυμά του. Ο αριθμός των κηλίδων στην πλάτη της πασχαλίτσας, θεωρείται πως συμβολίζει τον αριθμό των μηνών που θα παρέλθουν προκειμένου να πραγματοποιηθεί η ευχή της αγάπης.

🏵️ Ο Ελίχρυσος και η ωραία Ελένη🏵️

Ετυμολογία και Περιγραφή.

Το όνομα «Ελίχρυσος» προέρχεται από τις λέξεις «ήλιος» και «χρυσό» ή το αρχαϊκό «ελίσσω» (στρέφομαι), αναφερόμενο στο έντονο, χρυσαφί χρώμα και στο ελικοειδές σχήμα των πετάλων του. Θεωρείται φυτό με μοναδική ομορφιά: ακόμη κι αν κοπεί και αποξηρανθεί, διατηρεί το χρώμα του για χρόνια, γι’ αυτό και συχνά αποκαλείται «αμάραντο» ή «αθάνατο». Η επιστημονική του ονομασία είναι Helichrysum italicum· φύεται κυρίως στις μεσογειακές περιοχές.

Ιστορική Χρήση στην Αρχαία Ελλάδα.

Από την αρχαιότητα, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τα άνθη του ελίχρυσου για να πλέξουν στεφάνια και διαδήματα προς τιμήν των θεών — ιδιαίτερα της Αφροδίτης —· τα χρυσαφένια πέταλά του συμβόλιζαν τον ήλιο και την αιώνια νεότητα. Ταυτόχρονα, ήταν γνωστό για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες: αντιφλεγμονώδες, αιμοστατικό και επουλωτικό, με ισχυρή κυτταρο-αναπλαστική δράση.

Ο Μύθος: Πάρης, Ελένη και ο Ελίχρυσος.

Όταν ο Πάρης απήγαγε την ωραία Ελένη από τη Σπάρτη και έπλευσε προς την Τροία, έκαναν στάση στα Κύθηρα για να ευχαριστήσουν τη θεά Αφροδίτη που τους προστάτευε. Εκεί, ανάμεσα σε θυμιατήρια και ειδυλλιακά τοπία, άνθισε ο ελίχρυσος ως σύμβολο της αγάπης τους.

Διάλογος Πάρη και Ελένης.

📌 Ελένη (παρατηρώντας τα χρυσά άνθη του ελίχρυσου):

- «Πάρη, αυτά τα πέταλα λάμπουν σαν τον πρώτο φωτισμό της αυγής. Θα έρθει ποτέ η ώρα που το δικό μου φως θα σβήσει;»

📌 Πάρης (κρατώντας ένα κλωνάρι ανάμεσα στα δάχτυλά του):

- «Ποτέ, αγάπη μου, τα μαλλιά σου φέρουν το χρυσαφί του χρώμα, ο μίσχος του μοιάζει με τη γραμμή του κορμιού σου και η απαλότητά του θυμίζει το δέρμα σου. Όπως ο ελίχρυσος αντέχει τον χρόνο, έτσι θα αντέξει και η ομορφιά σου.»

Αργότερα, όταν έφτασαν στην Τροία, η ωραία Ελένη παραπονέθηκε κάποια στιγμή στον Πάρη πως γερνάει και τον ρώτησε, όπως ρωτούν πάντα οι γυναίκες τους άντρες:

- «Θα με αγαπάς ακόμα και όταν γεράσω και γίνω άσχημη;»

Ο Πάρης γέλασε, την αγκάλιασε και της αποκρίθηκε:

- «Αγάπη μου, στο ξαναείπα· η ομορφιά σου είναι σαν τον ελίχρυσο· όσα χρόνια κι αν περάσουν από πάνω σου, η ομορφιά σου πάντα θα λάμπει.»

📌 Ελένη (με νάζι και παράπονο):

- «Για να με παρηγορήσεις τα λες αυτά! Ο ελίχρυσος ανθίζει κάθε άνοιξη· η δική μου άνοιξη έχει περάσει πια!»

📌 Πάρης (τρυφερά):

- «Κάθε άνοιξη ξυπνά στα μάτια μου η ομορφιά σου· για μένα δεν υπήρξε ποτέ άλλη άνοιξη πέρα από σένα. Μέχρι την τελευταία μας ημέρα, τα βάζα σου θα είναι γεμάτα ελίχρυσο, για να σου θυμίζουν πως σε λατρεύω και θαυμάζω την ψυχή και το σώμα σου.»

Όπως λέει ο θρύλος, μέχρι την πτώση της Τροίας ο Πάρης φρόντιζε να μην λείπει ποτέ ελίχρυσος από τα διαμερίσματα της Ελένης, σύμβολο αδιάλειπτης στοργής και θαυμασμού.

Σημείωση: Ο διάλογος μεταξύ Πάρη και Ελένης αποτελεί πρωτότυπη σύγχρονη σύνθεση από τον γράφοντα, εμπνευσμένη από τη μυθολογία.

Παραπομπή:

Φαρμακευτικά, ο ελίχρυσος έχει άριστες επουλωτικές ιδιότητες, επαναφέρει το δέρμα σε πιο υγιή κατάσταση και καθυστερεί τη γήρανση χάρη στην ισχυρότατη κυτταρο-αναπλαστική του δράση. Είναι αντιφλεγμονώδης, αντιλοιμώδης και αιμοστατικός.

Η Υστεροφημία και το Ηρωικό Πρότυπο στην Αρχαία Ελλάδα

«Αν αύριο δεν είσαι εδώ, ποια ιστορία θα αφήσεις πίσω σου;»

Στην αρχαία Ελλάδα, η υστεροφημία συνδεόταν άρρηκτα με την επιδίωξη της αθανασίας μέσω των έργων και της αρετής. Οι Έλληνες πίστευαν ότι μόνο με την επίτευξη εξαιρετικών κατορθωμάτων και την επίδειξη ανώτερων αξιών μπορούσαν να διασφαλίσουν μια διαρκή αναγνώριση – ένα είδος «αιώνιας» δόξας που θα αντέχιζε το πέρασμα του χρόνου.

Για τους ήρωες, τους πολεμιστές και τους φιλοσόφους, η υστεροφημία είχε ανεκτίμητη αξία, διότι μέσω των μεγαλειωδών πράξεών τους επιδίωκαν να ξεπεράσουν τα όρια της πεπερασμένης ζωής. Είτε πρόκειται για νίκες σε επικές μάχες, είτε για επιβλητικά πολιτιστικά επιτεύγματα, είτε για καινοτόμες φιλοσοφικές ανακαλύψεις, τα θαυμαστά έργα αποτέλεσαν το μέσο με το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες επιδίωκαν να κατορθώσουν την αθανασία του ονόματός τους.

Η αρετή, που ενσωμάτωνε τις αξίες της σοφίας, της ανδρείας, της δικαιοσύνης και της μετριοπάθειας, έθετε τα θεμέλια της υστεροφημίας. Μόνο ο «καλός» πολίτης και ο «άξιος» ήρωας, μέσα από τις πράξεις του, κατάφερναν να κερδίσουν τον σεβασμό των συνανθρώπων τους και να γράψουν το όνομά τους με λαμπρά γράμματα στην ιστορία.

Τα κατορθώματα του Ηρακλή, οι στρατιωτικές νίκες του Αλέξανδρου του Μεγάλου και οι φιλοσοφικές αναζητήσεις του Σωκράτη και του Πλάτωνα αποτελούν παραδείγματα της αθανασίας που επιδίωκαν οι μεγαλοί του αρχαίου κόσμου. Το κυνήγι της υστεροφημίας άνθιζε σε έναν κόσμο που πίστευε ακράδαντα στην ανθρώπινη ικανότητα να ξεπεράσει το αναπόφευκτο τέλος και να αφήσει ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στο χρόνο. Μέσα από αυτήν την αναζήτηση διαμορφώθηκε το ηρωικό πρότυπο που ενέπνεε και καθοδηγούσε γενιές αρχαίων Ελλήνων.

Με αυτά τα ιδεώδη, ο Έκτωρ στην «Ιλιάδα» εκφράζει την επιθυμία του:

«Ας μη πάω χαμένος άδοξα και χωρίς καμία προσπάθεια. Κάτι μεγάλο θα κάμω πρώτα που θα το μάθουν και οι επόμενες γενιές»

(Μη μαν ασπουδί γε και ακλειώς απολοίμην, αλλ’ μέγα ρέξας τι και εσσομένοισι πυθέσθαι)

Στο ίδιο έπος, ο γήραιος και σοφός Νέστωρας απευθύνεται στον Αχιλλέα – το πιθανώς μέγιστο ήρωα του Ομήρου – υπενθυμίζοντάς του ότι, παρά τη δόξα του, δεν συγκρίνεται με τους αρχαίους ήρωες που γνώριζε ο ίδιος:

«Εγώ είχα σμίξει με άντρες κάποτε πολύ τρανότερους σας —χρόνια παλιά— κι αυτοί τα λόγια μου δεν τ᾿ αψηφούσαν, όχι. Άντρες παρόμοιους δεν αντάμωσα κι ουδέ και θ᾿ ανταμώσω, σαν τον Πειρίθο ή τον Πολύφημο, που ίδια θεός λογιόταν, σαν τον Εξάδιο, σαν το Δρύαντα, σαν τον Καινέα το ρήγα, σαν το Θησέα, στην όψη που 'μοιαζε θεός, το γιο του Αιγέα. Πολλά αντρειωμένοι εκείνοι εστάθηκαν στης γης τους άντρες μέσα, πολλά αντρειωμένοι, και πολέμησαν και με πολλά αντρειωμένους με του βουνού τους δράκους τα 'βαλαν και τους χάλασαν όλους. Μ᾿ αυτούς εγώ συναπαντήθηκα, φτασμένος απ᾿ την Πύλο…»

Παράλληλα, και ο ίδιος ο Αχιλλέας εκφράζει την εσωτερική του αναζήτηση υστεροφημίας, αναρωτιέται:

«Δε θα’ ρθει και για μένα καμία περίσταση, που να κάνω μεγάλα έργα και να δοξαστώ κι εγώ;»

Από αυτές τις φράσεις και τα λογοτεχνικά αποσπάσματα αναδύεται το μεγαλείο της αρχαίας Ελληνικής εποποιίας. Για τους αρχαίους Έλληνες, ο θάνατος και η γέννηση ήταν δύο όψεις της αέναης κυκλοφορίας του κόσμου. Γνωρίζοντας ότι το αναπόφευκτο τέλος της ανθρώπινης ύπαρξης δεν μπορούσε να ανατραπεί, επιδίωκαν με κάθε τους ίχνος να διαμορφώσουν τη δική τους αθανασία μέσα από το μεγαλουργείο των πράξεών τους, στηριζόμενοι πάντα σε έναν ενάρετο τρόπο ζωής. Μέσα από αυτήν την προσπάθεια αποκτούσαν την υστεροφημία – μια έννοια που, πέρα από τη δόξα, ενσαρκώνει και την ουσία του ήρωα στην αρχαιότητα.

Η παρακαταθήκη αυτή, γεμάτη θάρρος, σοφία και ανδρεία, παραμένει μέχρι σήμερα έμπνευση για όσους αναζητούν το δικό τους αφήγημα, δείχνοντας πως ο αληθινός ήρωας διαμορφώνεται μέσα από το αδιάλειπτο αγώνισμα για το ανώτερο και το αθάνατο.

Ο Αρχαίος και ο Σύγχρονος Έλλην- ας

Εχθές συνάντησα τυχαία έναν κύριο με τον οποίο είχαμε  σε κάποιες πεζοπορίες. Με ρώτησε, λοιπόν, με αφορμή τις δικές του και δικές μου αναζητήσεις, «ποιος είναι ο Έλλην άνθρωπος σήμερα», διότι βάσει αυτών που έχει διαβάσει και πολλοί υποστηρίζουν (με αντίτιμο φυσικά), –με ή χωρίς «χλαμύδες», με ή χωρίς «αστροπλοιά» από τον Σείριο–, με ή χωρίς φοροαπαλλαγές  από την εφορία (ναι το ζήσαμε και αυτό), υπάρχει ο Έλλην (sic),  σε αντίθεση από τους υπόλοιπους ανθρώπους, νεοέλληνες και ξένους!

Και αναρωτιέμαι αν ένας Γερμανός λ.χ έκανε αυτόν τον διαχωρισμό, δεν θα παρέπεμπε μια τέτοια διαφοροποίηση στην Άρια φυλή; Εμείς πως διαχωρίζουμε τον Φωτισμένο και διαφοροποιημένο Έλλην -α, αν υπάρχει σήμερα αυτός σήμερα (που δεν υπάρχει),  από τους υπόλοιπους συνανθρώπους του; Με ποιους όρους, πως, και γιατί δεν γινόμαστε αυτόματα ρατσιστές;

Ας ξεκινήσουμε όμως από τα βασικά. Δεν υπάρχει ένα γενετικά προδιαγεγραμμένο «Ελληνικό χάρισμα». Υπάρχει ο άνθρωπος ο οποίος, λόγω της γέννησης και της κατοίκησής του σε αυτό τον χώρο που σήμερα ονομάζεται Ελλάδα, αγαπά την πατρίδα και την ιστορία της χώρας του, όπως αγαπά κάθε άνθρωπος σε κάθε γωνιά του κόσμου.

Οι σύγχρονοι Έλληνες, λοιπόν, δεν διαθέτουν κάποιο ειδικό γονιδιακό κληρονομικό χάρισμα (sic) που τους διακρίνει. Αντίθετα, η Ελληνικότητα –δηλαδή το σύνολο των αξιών και παραδόσεων που προήλθαν από την αρχαία Ελλάδα– αφορά μια διαρκή, καθημερινή κατάκτηση στον χρόνο, μια αέναη προσπάθεια όχι μόνο διατήρησης, αλλά και υπέρβασης και εξέλιξης, της έννοιας του ανθρώπου και της εξέλιξης του, τόσο με πνευματικά όσο και υλικά έργα.

Από το παρελθόν δανειζόμαστε μόνο ότι είναι χρήσιμο και ωφέλιμο για να συντηρήσουμε και να χτίσουμε ένα  καλύτερο το μέλλον. Εάν ο σύγχρονος Έλληνας δεν επιδιώκει να ζήσει ως υπεύθυνος και συνειδητοποιημένος πολίτης, τότε η  στείρα «προγονολατρεία» κινδυνεύει να αποτελέσει μια φολκλορική καρικατούρα,  και αδυνατεί να του προσφέρει ουσιαστική καθοδήγηση. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο αιρετικός και συχνά Κυνικός Βασίλης Ραφαηλίδης:

«Ο ταλαιπωρημένος ανθρωπάκος (Έλληνας) αρχίζει να νιώθει καλύτερα, καθώς διαπιστώνει πως έχει κάποια σχέση με μυθοποιημένους, σπουδαίους προγόνους. Και όσο πιο άθλιος είναι κανείς, τόσο μεγαλύτερη ανάγκη έχει από το ‘προγονικό μεγαλείο’.

Σε αυτή τη γραμμή, δεν έχει σημασία αν η σημερινή λαότητα των ΝεοΕλλήνων προέρχεται από συγκεκριμένες γενετικές γραμμές· το ουσιώδες είναι τι έχει περάσει και κληρονομηθεί ως πολιτισμός και ήθος, παρά το 'καθαρό' αίμα που κυκλοφορεί στις φλέβες ενός σύγχρονου λαού.

Όσοι κατοικούμε σήμερα σε αυτήν την υπέροχη γη –αγνοώντας μισές φορές τα προκαταρκτικά στερεότυπα– είμαστε Νεοέλληνες, όχι απλώς 'Έλληνες. Ας αφήσουμε τον χαρακτηρισμό «Έλληνας' για εκείνον τον μεγάλο λαό, εάν, όντως, θέλουμε να τον σεβόμαστε. Άλλωστε, απ’ τη στιγμή που δεν έχουμε καταφέρει να μάθουμε αρχαία Ελληνικά και εξαρτιόμαστε από μεταφράσεις για να κατανοήσουμε τη γλώσσα των αρχαίων, έχουμε χάσει την απευθείας επαφή με τον μοναδικό πολιτισμό που εκείνος αντιπροσωπεύει.».

Για να απαντήσω με τη  σειρά μου, στο ερώτημα του «Κου Σπύρου», θα έλεγα  πως τα βασικά χαρακτηριστικά του αρχαίου Έλληνα που θα έπρεπε να καλλιεργηθούν -και- από τον σύγχρονο Έλληνα, θα ήταν τα εξής:

📌 Φιλοκαλία και αγάπη για την ελευθερία.

Φιλοκαλία: Σημαίνει την αγάπη για το όμορφο και το ωραίο –την εκτίμηση του φυσικού και ανθρώπινου κάλλους, την αρμονία στα έργα τέχνης, στη σκέψη και στη δημιουργία. Και ως γνωστόν, για να δεις και να αναπαράγεις το ωραίο, πρέπει να έχεις τις αντίστοιχες παραστάσεις, και να είσαι όμορφος πρώτα από όλα μέσα σου.

Ελευθερία: Σημαίνει τον αγώνα για μια καλύτερη ζωή, βασισμένο στον σεβασμό για την ιστορία μας, τις πραγματικές μας ανάγκες και το μέλλον των παιδιών μας, στηριζόμενοι στις δικές μας δυνάμεις. Είναι απαραίτητο να ξανααγαπήσουμε τον εαυτό μας, την πολιτιστική μας κληρονομιά, την κοινωνία και την πατρίδα μας, ανακαλύπτοντας ξανά τα ουσιώδη στη ζωή.

📌 Αρετή και μέτρο στον βίο.

Στο έργο του Eduard Zeller, «Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας», αναφέρεται πως «πολλοί λαοί έχουν αγίους, προφήτες, θρησκευτικούς μεταρρυθμιστές, αλλά λίγοι φιλοσόφους», έμφαση στη μοναδικότητα της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας.

Οι αρχαίοι Έλληνες ανέπτυξαν μία φιλοσοφία που οδήγησε το ανθρώπινο μυαλό από το «Μύθο στο Λόγο», αγγίζοντας όχι μόνο τα κοσμολογικά ή γνωσιολογικά ζητήματα, αλλά και την ευτυχία, το νόημα ζωής, την ηθική και την οργάνωση της πολιτείας.

Η ιδέα του μέτρου, σε συνδυασμό με την αναζήτηση της αρετής –η σωφροσύνη, η γενναιοδωρία, η δικαιοσύνη και η ανδρεία, όπως περιγράφει ο Αριστοτέλης– έπρεπε να τεκμηριώνεται από τη συνήθεια και την παιδεία από μικρή ηλικία, ώστε οι άνθρωποι να μπορέσουν να υλοποιούν το αγαθό στην πράξη, ανεξάρτητα από εξωτερικά κίνητρα επιβράβευσης ή τιμωρίας.

📌 Γνώση και φιλοσοφία.

Οι Έλληνες φιλόσοφοι επιδίωκαν να διδάξουν πώς να επιτυγχάνει κανείς το εύζην, όχι αλλάζοντας τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής, αλλά μεταβάλλοντας τις πεποιθήσεις και την εσωτερική τους όψη – προσδοκώντας μια αληθινή εσωτερική μεταμόρφωση. 

Οι αξίες του καλού και της γνώσης αποτέλεσαν θεμέλιο για την επίτευξη της ευδαιμονίας, μέσω μιας συνεπούς και συστηματικής προσπάθειας. Όπως έγραψε ο φιλόσοφος Ιεροκλής: 

- «η φιλοσοφία λειτουργεί ως μέσο εξαγνισμού και τελειοποίησης της ανθρώπινης φύσης, απελευθερώνοντάς μας από τις προσκολλήσεις της ύλης και φέρνοντάς μας πιο κοντά στο ιδεώδες του θεϊκού στοιχείου.»

Ο Πλάτων, στον «Φαίδρο» (250–277 π.Χ.), τόνισε ότι :

- «Η φιλοσοφία έγκειται στον έρωτα της ψυχής για την πνευματική αθανασία, μέσω της αναζήτησης του ωραίου και της δημιουργίας ενός 'τόκου' που οδηγεί στην αθανασία –είτε μέσω σωματικών είτε μέσω πνευματικών έργων.»

Με άλλα λόγια, ούτε οι χλαμύδες, ούτε οι 12 θεοί, ούτε ο Σείριος, ή οποιοδήποτε άλλο αρχαίο δόγμα, καθορίζουν ποιος είναι ο σύγχρονος Έλληνας, ο οποίος προσπαθεί να διακατέχεται από τα ιδανικά, τις αξίες και τα επιτεύγματα των αρχαίων μας προγόνων.

Ένας   πολίτης του σήμερα, οφείλει να επιδιώκει έναν συνειδητό βίο, με γνώση, καλλιεργεία των τεχνών, με αγάπη για το σώμα του,  τη φύση και τον άνθρωπο. Πρέπει να γνωρίζει σε βάθος την ιστορία του, να είναι υπεύθυνος και ευσυνείδητος, να καινοτομεί, να καλλιεργεί τα ταλέντα και τις δεξιότητες του, δίχως πιθηκισμούς, καιροσκοπισμούς, κουτοπόνηριές και ωχαδελφισμούς, σε έναν περίπλοκο σύγχρονο κόσμο.

Είναι  εξάλλου γνωστό παλαιόθεν, τα «καλά κρασιά» δεν κρίνεται μόνο από την ετικέτα, η ιστορία των προγόνων δεν εξασφαλίζει αυτόματα την επιτυχία των απογόνων. Ο κλασσικός Ελληνικός πολιτισμός –και ο όρος «Έλληνας»– γενικά τελείωσε μετά την Ελληνιστική εποχή, και απενήλθε στο προσκήνιο πρόσφατα. Στο ενδιάμεσο τεράστιο χρονικό διάστημα ο όρος Έλλην είχε δυστυχώς ταυτιστεί με τον ειδωλολάτρη ήταν, προσβλητικός, αντί αυτού είχε επικρατήσει ο όρος Ρωμιός, ο οποίος βεβαίως αφορούσε τον Ρωμαίο πολίτη.

Ο σύγχρονος Έλληνας πρέπει να μεταβεί από το απλό «φαίνεσθαι» στο «είναι». Αυτή η αλλαγή είναι καίρια, απαιτεί χρόνο και μόχθο, ώστε να πραγματοποιηθεί η σχετική απαραίτητη αφύπνιση. Σκοπός αυτής της αφύπνισης είναι μια ριζική ανατροπή του τρόπου σκέψης, και κυρίως μιας δημιουργικής δράσης.

«Σε αυτόν άρχου»! Η ελπίδα υπάρχει στον νεοέλληνα, εφόσον αναλάβει μια πιο υπεύθυνη θέση απέναντι στον εαυτό του, στον πολιτισμό του και στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Τι πολιτισμό παράγει η σύγχρονη Ελλάδα σήμερα, εκτός από έναν μη βιώσιμο τουρισμό και τη κουλτούρα του μουσακά, του ήλιου, της θάλασσας, του ανατολικού Ρυθμού του τσιφτετελιού,  και της απειθαρχίας;

Τα επιτεύγματα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού είναι μοναδικά, αθάνατα και διαχρονικά. Οι αρχαίοι Έλληνες μάθαιναν να μαθαίνουν,  ώστε να γνωρίζουν να σκέφτονται. Ότι δανείστηκαν από σύγχρονους προς αυτούς πολιτισμούς ( και δανείστηκαν πολλά), τα εξέλιξαν και τα ανέπτυξαν στο μέγιστο βαθμό, ξεπερνώντας τους αρχαίους εμπνευστές τους. Δεν είναι τα πάντα Ελληνικά ούτε ήταν ποτέ, η  λογική του ότι όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες οι άλλοι έτρωγαν βελανιδιά, είναι όχι μόνο στείρα,  αλλά και επικίνδυνη.

Οι αξίες που προέκυψαν από το πνεύμα της μυθολογίας, της φιλοσοφίας της επιστήμης, καθώς και η αφοσίωση στη γνώση και την τέχνη, αποτελούν πηγές στις οποίες ο νεοέλληνας θα πρέπει να επιστρέψει για να ανακαλύψει τον χαμένο του εαυτό και να επιδιώξει την αληθινή ευδαιμονία, με τρόπο δημιουργικό. Αυτό και τίποτα άλλο. 

Αλλά δυστυχώς το περιβάλλον είναι τοξικό, και το γνώσιολογικο υπόβαθρο ανύπαρκτο, και έτσι όχι μόνο δημιουργούνται καρκινογενέσεις, αλλά είναι καταδικασμένες και οι ελάχιστες ειλικρινείς προσπάθειες της κακώς ενοούμενης επανελλήνησης.!

Η ζωή είναι τέχνη και εσύ ο δημιουργός της.

Οι σοφοί του παρελθόντος είπαν πως ο άνθρωπος ήρθε στη γη, σ’ έναν όμορφο κόσμο, για να δημιουργεί και να φροντίζει την ομορφιά. Δεν ήρθε απλώς για να επιβιώσει, ούτε για να καταστρέψει. Ό,τι αφήνει πίσω του, ας είναι ένα αποτύπωμα καλοσύνης, σοφίας και αρμονίας.

Για να μπορέσεις να δεις το ωραίο στον εξωτερικό κόσμο, πρέπει πρώτα να έχεις φροντίσει να είναι όμορφος και ο εσωτερικός σου κόσμος. Καλλιέργησε την παιδεία σου, τα ταλέντα σου, τις τέχνες, τις σκέψεις και, κυρίως, τις πράξεις σου. Να θυμάσαι ότι η γνώση χωρίς πράξη είναι ατελής, όπως και η πράξη χωρίς γνώση.

Μην καταπιέζεις τα αισθήματά σου· η αγάπη είναι δώρο θεϊκό. Να είσαι ευγενής και να καλλιεργείς την ενσυναίσθησή σου. Ο τρόπος που φέρεσαι στους άλλους αντικατοπτρίζει τον τρόπο που φέρεσαι στον εαυτό σου. Να αγαπάς τον εαυτό σου δεν είναι εγωιστικό – είναι απαραίτητο. Όταν σέβεσαι τον εαυτό σου, διδάσκεις και στους άλλους πώς να σε σέβονται.

Κράτα τον κύκλο σου μικρό αλλά ουσιαστικό. Επιδίωξε να περιβάλλεσαι από ανθρώπους που σε σέβονται, σε εκτιμούν και επιδιώκουν να σε δουν να εξελίσσεσαι. Ο εσωτερικός σου κύκλος διαμορφώνει το μέλλον σου· διάλεξε σοφά συντρόφους που πιστεύουν στην αμοιβαία ανάπτυξη και σε ανθρώπους που σε εμπνέουν να γίνεσαι καλύτερος.

Προστάτεψε τον χρόνο σου – δεν αξίζει ο καθένας να έχει πρόσβαση σε αυτόν. Η εσωτερική ειρήνη είναι ανεκτίμητη· φρόντισε να την προστατεύεις με αποφασιστικότητα. Τα λάθη είναι μαθήματα που οδηγούν στην ωριμότητα και τη σοφία. Μάθε από τους άλλους – τόσο από τις νίκες όσο και από τις αποτυχίες τους. Αναζήτησε τη γνώση, αλλά δούλεψε με σοφία για να ακούς την εσωτερική σου φωνή.

Η ζωή είναι τέχνη και εσύ ο δημιουργός της. Ζήσε με σκοπό, αγάπη και συνείδηση. Μη σταματάς ποτέ να μαθαίνεις και να αναπτύσσεσαι, διότι κάθε μέρα είναι μια νέα ευκαιρία για ανανέωση και εξέλιξη.

Οι τρεις εγκέφαλοι του ανθρώπου, και ο τέταρτος του μετάνθρωπου.

 

Ο εγκέφαλος του σύγχρονου ανθρώπου αποτελείται από τρία βασικά μέρη: τον πυρήνα του «ερπετοειδούς εγκεφάλου», τον «θηλαστικό» εγκέφαλο και κυρίως τον «εξελιγμένο» ανθρώπινο εγκέφαλο. Καθένας από αυτούς τους τρεις εγκεφάλους ελέγχει συγκεκριμένες λειτουργίες και συνδέεται με τους άλλους μέσω ενός δυναμικού δικτύου νευρωνικών συνδέσεων. 

Ενώ ο εξελιγμένος εγκέφαλος εξασφαλίζει στον άνθρωπο μια μοναδική θέση στο βασίλειο των ζώων, οι δύο πρωτόγονες δομές παραμένουν κοινές με τις αντίστοιχες δομές άλλων ζώων, καθώς αυτές οι περιοχές έχουν παραμείνει σχεδόν αμετάβλητες εδώ και εκατομμύρια χρόνια.

Ο «θηλαστικός» ή συναισθηματικός εγκέφαλος εμφανίζεται όμοιος σε πολλά θηλαστικά και παράγει τα συναισθήματα, τα οποία στη συνέχεια πρέπει να ρυθμίζονται από τον λογικό εγκέφαλο. Ο «ερπετοειδής» εγκέφαλος, που αποτελεί το πιο πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου μας, δημιουργεί την ανάγκη για επιβίωση και ρυθμίζει βασικές λειτουργίες και αισθήματα. 

Ο κοινός εγκέφαλος –δηλαδή οι δομές του θηλαστικού και του ερπετοειδούς εγκεφάλου– είναι ευάλωτος σε χειραγώγηση, καθώς μαθαίνει να λειτουργεί με στερεότυπα και μπορεί να καταστεί επιρρεπής σε αυταρχικές επιρροές, οδηγώντας σε συμπεριφορές αμνούς και υποτακτικές.

Ο «νέος, εξελιγμένος» εγκέφαλος, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ο «ολιστικός» εγκέφαλος, ανοίγει το δρόμο σε μια ολοκληρωμένη νοητική και συνειδησιακή λειτουργία, όπου δεν υπάρχει χώρος για δόγματα, στερεότυπα διαχωρισμού ή μισαλλοδοξία. Σε αυτό το ιδανικό σενάριο, η ανθρώπινη σκέψη και δημιουργικότητα θα ανθίσουν, οδηγώντας σε μια νέα εποχή ενότητας και ολοκληρωμένης αντίληψης.

Το επικίνδυνο σενάριο, ωστόσο, είναι ότι, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει έναν τέταρτο, ψηφιακό εγκέφαλο –δηλαδή έναν συνδυασμό του ανθρώπινου εγκεφάλου με την Τεχνητή Νοημοσύνη μέσω ειδικών εμφυτευμάτων. Ζούμε σε μια μεταβαλλόμενη εποχή, πέραν της μεταβατικής περιόδου, όπου έχουμε ήδη εισέλθει στο κοσμικό μονοπάτι της Νέας Ανθρωπότητας, της Μετανθρωπότητας. 

Σηματοδότες αυτής της νέας εποχής είναι η τεχνολογική επέμβαση στο φυσικό γίγνεσθαι, η δημιουργία όντων κατά βούληση και η γενετική κατασκευή ανθρώπων, σύμφωνα με τις ανάγκες του συστήματος. Σταδιακά, η σκέψη, η φαντασία και τα έργα του ανθρώπου θα παραχωρούνται στην Τεχνητή Νοημοσύνη, ενώ η εισαγωγή αυτού του ψηφιακού εγκεφάλου ενδέχεται να μεταμορφώσει ριζικά την ανθρώπινη ύπαρξη, ανοίγοντας νέες δυνατότητες αλλά και επιφέροντας προκλήσεις για την αυτονομία και την ταυτότητα του ανθρώπου.

Το κρίσιμο ερώτημα που εγείρεται είναι: σε αυτόν τον ψηφιακό και εικονικό κόσμο, ποια θα είναι η θέση και η μοίρα του ανθρώπου;

Το «εσωτερικό φως» γεννιέται μόνο μέσα στην σιωπή..

 

«Η φιλοσοφία έρχεται πάντα πολύ αργά. Σαν σκέψη του κόσμου, η φιλοσοφία εμφανίζεται όταν η πραγματικότητα έχει ήδη ολοκληρώσει και αποτελειώσει την διαδικασία της ίδιας της τής διαμόρφωσης. Μόνο όταν ωριμάσει η πραγματικότητα παρουσιάζεται το Ιδεώδες απέναντι στο Πραγματικό. Τότε, αφού συλλάβει τον πραγματικό κόσμο στην ουσία του, τον ανασυνθέτει υπό τη μορφή ενός πνευματικού βασιλείου.

Όταν λοιπόν η φιλοσοφία ζωγραφίζει γκρίζο πάνω στο γκρίζο, μία μορφή της ζωής γέρασε, και αυτή την μορφή που γέρασε, τα γκρίζα χρώματα της φιλοσοφίας δεν μπορούν να την κάνουν να ξανανιώσει. Μόνο όταν πέσει το δειλινό αρχίζει να πετάει η γλαύκα της Αθηνάς…», το παραπάνω απόσπασμα το έγραψε ο Χέγκελ σε ηλικία 51 χρονών. (Βασικές κατευθύνσεις της φιλοσοφίας του δικαίου).

Ο Χέγκελς χρησιμοποιεί το σύμβολο της θεάς Αθηνάς, την γλαύκα για να περιγράψει την διαδικασία μετουσίωσης της γνώσης σε σοφία, και την ενδοσκόπηση. 

Η γλαύκα ως γνωστόν, ήταν το ιερό πτηνό της Θεάς Αθηνάς. Η Γλαύκα συμβολίζει την σοφία, διότι είναι νυχτόβιο πτηνό το οποίο έχει εξαιρετική όραση ακόμα και στο σκοτάδι. Έχει την φυσική συνεπώς ιδιότητα να βλέπει την «αθέατη πλευρά των πραγμάτων», εκεί που άλλα πλάσματα αδυνατούν λόγω του σκότους. 

Συμβολίζει κατ’ αυτόν τον τρόπο την «σοφία» που αφορά την μετουσίωση της απλής γνώσης σε βίωμα, πνευματικότητα και στάση ζωής.

Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο μακριά από το φως της ημέρας, και προυποθέτει την ενδοσκόπιση,  την «διείσδυση εις εαυτόν»,  όταν ο άνθρωπος απομονώνεται από το φυσικό περιβάλλον του, προσπαθώντας να κατακτήσει την ηρεμία, την επίγνωση, την αυτογνωσία.

Στη καθημερινότητα  οι υποχρεώσεις και οι ανάγκες μετατρέπουν αυτόματα την ζωή σε ιδέες που πρέπει να πραγματοποιηθούν και έτσι έχει μάθει ο άνθρωπος να ζει. 

Σύμφωνα με τον Κρισναμούρτι, οι περισσότεροι από εμάς θέλουν να κρατήσουν το μυαλό μας απασχολημένο συνεχώς έτσι δεν βλέπουμε τον εαυτό μας όπως είμαστε πραγματικά. Φοβόμαστε να είμαστε άδειοι. Φοβόμαστε να εξετάσουμε τους φόβους μας. Όσο περισσότερο γνωρίζουμε τον εαυτό μας, τόσο περισσότερη σαφήνεια υπάρχει. 

Στην ησυχία, την ηρεμία, τον στοχασμό και τον διαλογισμό, δημιουργούμε χώρο ώστε να συναντήσουμε αυτό που υπάρχει ήδη μέσα μας. Μένουμε με τον εαυτό μας ώστε να γνωρίσουμε βαθειά το πώς είμαστε και να παρατηρήσουμε την κάθε στιγμή για αυτό που είναι. 

Οι αισθήσεις οξύνονται, το σώμα αισθάνεται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια κάθε εμπειρία, η καρδιά, η ψυχή και ο νους, ανοίγουν  για να δεχτούν μια νεα διάσταση της πραγματικότητας.

Η σιωπή μας ανακουφίζει από το στρες και την ένταση. Κάνοντας μια βουτιά στα μύχια της ψυχής μας, και αυτό επιτυγχάνεται μονάχα όταν αποφασίσουμε υπεύθυνα και συνειδητοποιημένα να απομονωθούμε,  θα επιτύχουμε την πιο αξιοζήλευτη και ενδιαφέρουσα εξερεύνηση αναζήτησης του πιο «οικείου αγνώστου», του εαυτού μας.

Η πρώτη επαφή με τον εσώτατο κόσμο μας, ίσως να είναι τρομακτική, καθώς θα ανακαλύψουμε στοιχεία, ενδόμυχες σκέψεις, εσωτερικές δυνάμεις και κίνητρα που έχουμε υποκρύψει τόσο καλά, όσο να μη μπορούμε να τις διακρίνουμε εξ αρχής (Η Αθηνά φέρει στον θώρακα της την  κεφαλή της Μέδουσας). 

Μαθαίνουμε να ακούμε τον θόρυβο των πολλών, για να αποφύγουμε όσα προσπαθεί να μας πει η εσωτερική φωνή μας, αφήνοντας αδιαμόρφωτη την αρχιτεκτονική δομή του χαρακτήρα μας, ο οποίος αδυνατεί να υπερβεί τα εγκόσμια περιγράμματά του και παραμένει αναχρονιστικά στάσιμος, μη εξελίσιμος και ανολοκλήρωτος. 

Η καλλιέργεια της αυτογνωσίας συμβάλλει στην αύξηση της προσωπικής ωρίμανσης. Ταυτόχρονα η γνώση του εαυτού αποτελεί γνώρισμα του ώριμου ψυχικά, νοητικά και  συναισθηματικά ατόμου (ο Θάνατος της Μέδουσας και η μετουσίωση της από την Αθηνά).

Η προσπάθεια αυτή απαιτεί θέληση, υπομονή, χρόνο και υπευθυνότητα, ώστε να γίνει το εσωτερικό αυτό ταξίδι γόνιμο και επωφελή.

Όπως χαρακτηριστικά είπε ο Umberto Eco (1932- 2016 - Ιταλός φιλόσοφος, κριτικός λογοτεχνίας και μυθιστοριογράφος): 

«Πρέπει να πολεμήσεις για να φτάσεις στην Ιθάκη σου.Τίποτα στη ζωή δεν μας χαρίζεται! Πρέπει να πονέσεις και να πολεμήσεις για να φτάσεις στην Ιθάκη σου. Να μείνεις εδω, χωρίς ανταλλάγματα με καθαρό βλέμμα και ανοιχτή την ψυχή.»

Ο Πλωτίνος στα αποσπάσματα που ακολουθούν μας αναλύει την μεθοδολογία του Πλάτωνα και των Νεο -Πλατωνικών για το εσωτερικό αυτό ταξίδι :

«Εφόσον τα κακά βρίσκονται εδώ και ‘τριγυρίζουν αναγκαστικά σε τούτον εδώ τον τόπο’, και η ψυχή θέλει να αποφύγει τα κακά, πρέπει να φύγουμε από εδώ. 

– Σε τι συνίσταται λοιπόν αυτή η φυγή; 

– «Στο να γίνουμε όμοιοι με τον θεό», λέει ο Πλάτων. Και τούτο επιτυγχάνεται «αν με τη φρόνηση γίνουμε δίκαιοι και ευσεβείς» και γενικά ενάρετοι.

Αν λοιπόν γινόμαστε όμοιοί του μέσω της αρετής, δε θα γινόμαστε όμοιοι με κάτι που διαθέτει αρετή; Και ποιος θεός θα είναι αυτός; Δε θα είναι αυτός που περισσότερο φαίνεται να έχει αυτά τα χαρίσματα, δηλαδή η Ψυχή του κόσμου και αυτός που κυβερνά μέσα της, ο οποίος διαθέτει φρόνηση θαυμαστή; Άλλωστε, είναι εύλογο, εφόσον βρισκόμαστε εδώ, μ' αυτόν να γινόμαστε όμοιοι.

Ποιος είναι λοιπόν ο δρόμος της φυγής και πώς θα τον ακολουθήσουμε; Θα ξανοιχτούμε όπως –καθώς, αλληγορικά μου φαίνεται, λέει ο ποιητής– ο Οδυσσέας από τη μάγισσα Κίρκη ή την Καλυψώ, ο οποίος δεν αρκέστηκε να παραμείνει εκεί, παρόλο που είχε ηδονές των ματιών και βρισκόταν ανάμεσα σε πολύ αισθητή ομορφιά. H πατρίδα μας, απ' όπου ήρθαμε, κι ο πατέρας μας είναι Eκεί […] 

‘Κλείνοντας τα μάτια άλλαξε την όρασή σου και ξύπνα μιαν άλλη, που ενώ την έχουν όλοι, λόγοι τη χρησιμοποιούν.Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή;

Αποσύρσου στον εαυτό σου και κοίτα• και αν δεις τον εαυτό σου να μην είναι ακόμη ωραίος, όπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι κι εσύ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντάς τα, και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, ως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής…»

Πλωτῖνου, Ἐννεάδες, Ι, 2, [19], 1-10, &  I.6. [1] 8. 17-27, & , I.6 [1]. 9.1 κ.ε.

Φύση, Υπερβατικός Έρως, Τέχνη, Κάλλος και Ψυχή.

Η τέχνη, μαζί με τη σκέψη και τον λόγο, αποτελεί ένα από τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Τα άλλα δύο είναι η χρήση εργαλείων και συμβόλων, καθώς και η λατρεία – δηλαδή η αναφορά στο υπερβατικό. Η τέχνη δεν είναι απλώς μια διασκεδαστική δραστηριότητα, αλλά μια βαθιά ανάγκη του ανθρώπου, διότι αντιλαμβάνεται πως μόνο ό,τι αποκτά μορφή μπορεί να υπάρξει. Το άμορφο, ως απουσία μορφής, συνδέεται με τη διάλυση και τον θάνατο, και έτσι γίνεται αντιληπτό ως το ανύπαρκτο.

Ίσως για αυτό, στην αρχή των ανθρώπινων κοινωνιών, η αμορφία αποτελούσε μια απειλή – μια απειλή ύπαρξης, αφού για να υπάρξει κάτι πρέπει να έχει σχήμα. Το κάλλος, όμως, λειτουργεί ως πρόσκληση: μας καλεί να αναγνωρίσουμε την ομορφιά και την αρμονία της φύσης, μια αρμονία που εκφράζει το θεϊκό στοιχείο μέσα στο φυσικό.

Οι αρχαίοι Έλληνες αναγνώριζαν το θείο κάλλος μέσω του Έρωτος, ο οποίος σε φιλοσοφικό επίπεδο εμφανιζόταν με τρεις διαστάσεις:

- Σωματικός Έρως: Ο φυσικός, αισθητός έρωτας που εκδηλώνεται στο ανθρώπινο σώμα.

- Έρως της Ψυχής: Ο έρωτας για το κάλλος που αναδύεται μέσα από την εσωτερική ομορφιά και τις ανώτερες αξίες.

Υπερβατική Αισθητική Ενατένιση: Η αναγνώριση και κατανόηση της ομορφιάς που διαπερνά κάθε όν, οδηγώντας μας στην αποκάλυψη του υπερβατικού.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ομορφιά απορρέει από ένα αυτοεκφραζόμενο και συνεχώς μεταβαλλόμενο σύμπαν, όπου όλα τα στοιχεία είναι αλληλοσυνδεδεμένα. Ως πεπερασμένο ον, ο άνθρωπος πρέπει να εμπνέεται από ανώτερες ηθικές και αισθητικές αρχές, που αποκαλύπτονται μέσα από τη μελέτη και την παρατήρηση της φύσης. Η εσωτερική ομορφιά της ψυχής του οδηγεί στη δημιουργία έργων τέχνης που αντικατοπτρίζουν την αρμονία και το κάλλος του κόσμου.

Όπως ο ήλιος, ο ανώτερος άνθρωπος δεν χρειάζεται να φωτίσει τον εαυτό του – είναι ήδη φως. Οι ακτίνες του ήλιου διαλύουν το σκοτάδι απλώς επειδή αυτή είναι η ουσία τους, χωρίς να κρύβουν κάποια κρυφή σκοπιμότητα. Αντίστοιχα, η καθαρή συνείδηση δεν απαιτεί εξήγηση ή απόδειξη· ακολουθεί φυσικά τη ροή των γεγονότων και τις αυθόρμητες εξελικτικές διαδικασίες της φύσης, λειτουργώντας μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο οργανικό σύστημα προς όφελος του συνολικού όλου.

Η παραπάνω προσέγγιση χαρακτηρίζει τόσο τη φιλοσοφία όσο και την τέχνη στην αρχαία Ελλάδα. Ο αρχαίος Έλληνας καλλιτέχνης επιδίωκε να ανακαλύψει το υπερβατικό που κρύβεται πίσω από τα φαινόμενα της φύσης και τις αισθήσεις – εκείνο που είναι πραγματικά υπαρκτό, όχι το εφήμερο ή το προσωρινό, αλλά το αιώνιο, το αμετάβλητο και το ακατανόητο. Με τον όρο «λόγος των πραγμάτων» εννοούμε την ουσία, τα χαρακτηριστικά που επιτρέπουν σε κάθε όν να μετέχει στην ύπαρξη.

Η αλήθεια, ως αντίθεση στο στερητικό και στο λήθη, υποδηλώνει την αδιαμφισβήτητη φανέρωση του πραγματικά υπαρκτού. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο αρχαίος Έλληνας καλλιτέχνης, για παράδειγμα στη γλυπτική, απέβαλε τα δευτερεύοντα και περιστασιακά χαρακτηριστικά, επιδιώκοντας να αποδώσει τον καθαρό λόγο – το υπερβατικό, την ομορφιά, το κάλλος και την αρμονία που κρύβονται στη φύση και συνυπάρχουν με ένα θεϊκό και υπερβατικό σύμπαν. Ο θεατής ενός αγάλματος πρέπει να βιώνει την ευφορία της θέας εκείνων των αθάνατων στοιχείων, που δεν φθείρονται και παραμένουν ως έκφραση της αιώνιας ύπαρξης.

Αυτό το πνεύμα αναζητήθηκε και στην αρχιτεκτονική, όπου ο στόχος ήταν να αποτυπωθεί ο «λόγος του υπαρκτού» – η αρμονία των σχέσεων που καθιστά το σύμπαν έναν ολοκληρωμένο και πολύτιμο κόσμο. Όπως ανέφερε κάποτε ο Πικιώνης, εξέχων αρχιτέκτονας της εποχής μας:

«Πώς μπορούμε να καταλάβουμε τη μετόπη του Παρθενώνα σήμερα, όταν καταστρέψαμε τη μετόπη της Πεντέλης;»

Ο Παρθενώνας εκφράζει τις σχέσεις του φυσικού περιβάλλοντος της Αττικής. Όταν αυτό το περιβάλλον χάσει τον λογισμό του, την αρμονία των γραμμών του, η αποτύπωσή του θα στερείται του νοήματος που κάποτε είχε, και για τους σημερινούς ανθρώπους δεν θα μεταφέρει πλέον το ίδιο μήνυμα. Αντίστοιχα, αυτή η απώλεια της εσωτερικής αρμονίας παρατηρείται και σε άλλες μορφές τέχνης, ιδιαίτερα στη τραγωδία.

📌 Στοιχεία του άρθρου αντλήθηκαν από το κείμενο του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά, «Η μεταφυσική της Τέχνης σε Αρχαία Ελλάδα και Βυζάντιο».

Το ταξίδι των φυτών από την θάλασσα στην στεριά.

Ως γνωστόν, η ζωή προήλθε από την θάλασσα. Ως γνωστόν επίσης, τα φυτά διαθέτουν τον μόνο πρόσφορο τρόπο που υπάρχει στον πλανήτη μας όσον αφορά την εκμετάλλευση μιας πρακτικά ανεξάντλητης, εξωγήινης ενεργειακής πηγής, και η διαδικασία που επελέγη γι’ αυτή την επιτυχή εκμετάλλευση, δηλαδή η φωτοσύνθεση, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό το κλίμα, τη σύσταση της γήινης ατμόσφαιρας, τον κύκλο του άνθρακα, τον υδρολογικό κύκλο, την παραγωγή τροφής και πολλά άλλα. Η φωτοσύνθεση διαμόρφωσε την Ιστορία και την Εξέλιξη της ζωής σε βαθμό που μόλις τις τελευταίες δεκαετίες αρχίσαμε να κατανοούμε. Τα φυτά αναφέρονται ως οργανισμοί-κλειδί για την εξέλιξη και τη συνέχιση της ζωής στον πλανήτη γη. Και αυτό, γιατί όλοι οι οργανισμοί για να επιβιώσουν καταναλώνουν ενέργεια που προέρχεται από τη διάσπαση των οργανικών ενώσεων, οι οποίες παράγονται από τα φυτά με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Έτσι στα φυτά, που είναι ο πρώτος κρίκος στην τροφική αλυσίδα ή η βάση στην τροφική πυραμίδα, βασίζεται η επιβίωση των άλλων οργανισμών και συνεπώς χωρίς την ύπαρξη των φυτών δεν θα υπήρχαν ούτε τα ζώα. 

Η αξία τους όμως, δεν προκύπτει μόνο από τη χρήση τους από τον άνθρωπο (π.χ. διατροφή, φαρμακευτική) ή τους άλλους οργανισμούς. Οι φυτικοί οργανισμοί επηρεάζουν και διαμορφώνουν την οικολογική ισορροπία στον πλανήτη μας.  Η ζωή εμφανίζεται στη γη πριν από 4 περίπου δισεκατοµµύρια χρόνια ενώ τα πρώτα φυτά εμφανίζονται στη στεριά πριν από περίπου 400 εκατομμύρια χρόνια.  Το πέρασμα από το νερό στην ξηρά αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στάδια στην εξέλιξη των φυτικών οργανισμών, αλλά και της ζωής γενικότερα. Βασικές προϋποθέσεις για να γίνει αυτό ήταν: 

1. να δημιουργηθούν παράκτιες περιοχές με εμφανή την παρουσία εδάφους, το οποίο προέκυψε από την αποσάθρωση βραχωδών εκτάσεων,

2. οι κατάλληλες ατμοσφαιρικές και κλιματικές συνθήκες, οι οποίες δημιουργήθηκαν σταδιακά, από τη φωτοσυνθετική δραστηριότητα των αερόβιων κυανοβακτηρίων και των φυκών, οπότε αυξήθηκε το ποσοστό συγκέντρωσης του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα ενώ αντίθετα μειώθηκε το διοξείδιο του άνθρακα. 

Τα πρώτα φύκη εμφανίστηκαν πριν από 1,2 δισεκατομμύρια έτη ενώ τα χλωροφύκη, από τα οποία προέρχονται τα φυτά, εμφανίστηκαν πριν από 800 εκατομμύρια χρόνια. Μία κατηγορία φυτών που αναπτύχθηκαν σε υγρά περιβάλλοντα είναι τα βρύα.Κατά τη μακροχρόνια εξελικτική τους πορεία, τα φυτά απέκτησαν τα απαραίτητα δομικά χαρακτηριστικά και τελειοποίησαν τις λειτουργίες που ήταν απαραίτητες, ώστε να προσαρμοστούν στο νέο χερσαίο περιβάλλον και να επιβιώσουν. 

Τα φυτά πέρασαν από το νερό στη στεριά μέσα από μια σειρά εξελικτικών σταδίων, κατά τα οποία ανέπτυξαν μορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά, που εξασφάλιζαν την αναπαραγωγή και την επιβίωση τους.  Τα φυτά έπρεπε να αναπτύξουν καινοτομίες, απαραίτητες για την επιβίωσή τους στο χερσαίο περιβάλλον, όπου σίγουρα υπήρχε λιγότερο νερό και υγρασία. Και αυτό γιατί τα φύκη, από τα οποία προήλθαν τα φυτά, ζουν σε ένα υδάτινο περιβάλλον, όπου δεν κινδυνεύουν από αφυδάτωση, εξασφαλίζουν από αυτό τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται και η αναπαραγωγή τους γίνεται σε αυτό το υγρό περιβάλλον. 

Τα πρώτα φυτά στη στεριά αναπτύσσονται περίπου πριν από 445-420 εκ. έτη. Ένα από τα πρώτα φυτά που εμφανίζεται στο Αν. Σιλούριο είναι το φυτό Cooksonia, χωρίς φύλλα και πραγματικές ρίζες. Κατά τη διάρκεια του Δεβονίου κυριαρχούν τα ψιλόφυτα, τα οποία θεωρούνται πρόγονοι των υπόλοιπων πτεριδόφυτων και τα οποία εξαφανίστηκαν στο τέλος αυτής της γεωλογικής περιόδου. Κατά το Λιθανθρακοφόρο αναπτύσσονται τα πρώτα εκτεταμένα δάση, με πολύ πλούσια χλωρίδα.

Όλοι οι οργανισμοί που αναπτύσσονται στον πλανήτη μας βρίσκονται σε μια στενή και διαρκή αλληλεξάρτηση, τόσο μεταξύ τους όσο και με τους αβιοτικούς παράγοντες (π.χ. νερό, έδαφος). Η ποικιλία της ζωής υποστηρίζει βασικές λειτουργίες, που συμβάλλουν στην υγιή ανάπτυξη των πληθυσμών και οικοσυστημάτων καθώς και στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας στη γη. Η βιοποικιλότητα αποτελεί την έκφραση της ποικιλίας της ζωής και αντιπροσωπεύει το φυσικό πλούτο και τη φυσική κληρονομιά του πλανήτη μας. Κάθε οργανισμός παίζει μοναδικό και σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας του περιβάλλοντος. 

Έτσι κάθε αλλαγή που μπορεί να τον επηρεάσει, προκαλεί διάφορες επιπτώσεις και αλυσιδωτές αντιδράσεις, από την εξαφάνιση διαφόρων ειδών ως και την πλήρη κατάρρευση του ίδιου του οικοσυστήματος. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας έχει ανεκτίμητη και πολυδιάστατη σημασία, όχι μόνο για τον άνθρωπο, αλλά και για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Συγκεκριμένα η διατήρηση της βιοποικιλότητας έχει οικολογική, οικονομική, αισθητική και ηθική αξία. 

Πηγή:  “Το ταξίδι των φυτών στο γεωλογικό χρόνο μέσα από εκπαιδευτικές δραστηριότητες”, Κόντου Βασιλική Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος.