Το σύμπαν "είναι" και βρίσκεται σε όλα τα πράγματα (Το «Όλον» και η «Συστημική θεώρηση»).

Απόσπασμα, από  το βιβλίο μου  "Άνθρωπος και Γαία", 2007, εκδόσεις Γεωργιάδη

Κάθε τι στο σύμπαν είναι μέρος του «Όλου», ενός  τεράστιου  ιστού, στον οποίο  εμπλέκονται  έμψυχα και άψυχα, πάνω και έξω από την Γη, μ’ έναν τρόπο θαυμαστό. Η διαπίστωση ότι συνείδηση όλων μας πρέπει να είναι το «Όλον», μπορεί να αποτελέσει το νέο σημείο εκκίνησης για το μέλλον της ανθρωπότητας. Θα μπορούσε να φανταστούμε  τον πλανήτη μας, ως ένα ζωντανό οργανισμό ο οποίος αποτελεί μέρος ενός γενικότερου πιο πολύπλοκου οργανισμού, μέσα στο οποίο υπάρχει κι εξελίσσεται.

Όπως χαρακτηριστικά πίστευε ο Ποσειδώνιος ο Απαμεύς (135 - 51 π.Χ.):  

«Ο κόσμος είναι ζωντανός οργανισμός και τα όντα που τον συναποτελούν βρίσκονται στην συνάφεια που χαρακτηρίζει τα μέλη του σώματος», ή όπως ο Μάρκος Αυρήλιος (121 - 180 μ.Χ.) έλεγε:
.

«Θεωρήστε το σύμπαν ως ένα έμβιο ον, έχοντας μια ουσία και μια ψυχή και παρατηρήστε πώς όλα τα πράγματα έχουν αναφορά σε μια αντίληψη, αυτήν του έμβιου οντος, και πώς όλα τα πράγματα ενεργούν με μια κίνηση, και πώς όλα τα πράγματα είναι οι αιτίες ης συνεργασίας όλων των πραγμάτων που υπάρχουν, παρατηρήστε επίσης τη συνεχή περιστροφή του νήματος και τη συνύφανση του ιστού». 
.

Ο Giordano  Bruno ο φιλόσοφος που εκτελέστηκε στις 17 Φεβρουαρίου του 1600, από την  ιερά  εξέταση, λόγω των απόψεων του πως  ο κόσμος είναι άπειρος και αιώνιος,  και πως η πολυμορφία στο σύμπαν οφείλεται σε μία  ενοποιό ουσία, που ενυπάρχει στα πάντα,  ανέφερε επηρεασμένος από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους :
.
«..Όλα τα πράγματα βρίσκονται και είναι στο σύμπαν και ότι το σύμπαν είναι και βρίσκεται σε όλα τα πράγματα. Εμείς σ' αυτό κι αυτό σε μας, και έτσι καταλήγουν όλα τα πράγματα σε μια τέλεια ενότητα. Αυτή η ενότητα είναι μοναδική και διαρκής και παραμένει πάντα. Αυτό το Ένα είναι παντοτινό. Το να ισχυριστεί κανείς άλλο πράγμα θα ήταν παράλογο και αλαζονικό, δεν θα σήμαινε τίποτα το αποδεκτό. Δηλαδή αυτός ο κόσμος, αυτό το ον, το αληθινό, το παγκόσμιο, το άπειρο, το μη μετρήσιμο, περιέχει σε κάθε ένα από τα μέρη του το όλο και με αυτό την ίδια την πανταχού παρουσία».  

.

Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η ολιστική  αυτή άποψη  υιοθετήθηκε και από την σύγχρονη επιστήμη, ως θεωρία συστημάτων («συστημική επιστήμη»),   και ο συνεπαγόμενος τρόπος σκέψης ως «συστημική» συλλογιστική. Όπου σύστημα σημαίνει «ένα ενοποιημένο Όλον»,  του οποίου οι χαρακτηριστικές ιδιότητες προκύπτουν από τις υφιστάμενες σχέσεις μεταξύ των μερών του,  και «συστημική συλλογιστική»,  η κατανόηση ενός φαινομένου μέσα στο γενικότερο πλαίσιο ενός ευρύτερου συνόλου (Όλου). (1)
.

Η  συστημική επιστήμη συλλαμβάνει το σύνολο χωρίς να χάνει τα μέρη του, καθώς κάθε σύστημα αποτελεί μια «ολότητα», που είναι κάτι περισσότερο από απλό άθροισμα των μερών της. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, η  θεωρία των συστημάτων,  παρέχει ένα ολιστικό τρόπο κατανόησης του κόσμου μας. Έχει διεπιστημονικό σκοπό, περιλαμβάνοντας δυνητικά όλες τις επιστήμες και τα επαγγέλματα, από την φυσική και την χημεία έως την ψυχολογία και την διοίκηση επιχειρήσεων. Δεν αντικαθιστά τις υπάρχουσες επιστήμες, αλλά παρέχει ένα μέσο για την ταξινομηθούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο, όσα είναι ήδη γνωστά. 
.

Για να  κατανοήσουμε τα πράγματα με τρόπο «συστημικό», τα εντάσσουμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο , και μελετάμε την φύση των μεταξύ τους σχέσεων. Στα πλαίσια της νέας αυτής «συστημικής» θεώρησης του κόσμου, η   σχέση μεταξύ των μερών και του συνόλου αντιστράφηκε, και  οι ιδιότητες των μερών κατανοούνται μόνο μέσα από την οργάνωση του «Όλου».
.

Με συστημικούς όρους ο  ορισμός του περιβάλλοντος  επισημαίνει, την μείζονα  σημασία που έχουν οι αλληλεπιδράσεις ή διασυνδέσεις των στοιχείων, με τον ανθρωπογενή παράγοντα, ο οποίος αγνοεί τις αρχές και τους περιορισμούς που θέτει το σύστημα της Γης, το οποίο με την σειρά του αλληλεπιδρά και επηρεάζεται από άλλα συστήματα.
.

Τα πορίσματα της κβαντικής φυσικής (2) , ήρθαν να επιβεβαιώσουν μία τέτοια θεώρηση, καθώς διατυπώνουν ότι κάθε μέρος του σύμπαντος επιβεβαιώνει την δομή και την πορεία στην εξέλιξη του «Όλου», δηλαδή, το «Όλον»  εμπεριέχεται στο επιμέρους, κάτι που θυμίζει το Ερμητικό ρητό:   «όπως πάνω, έτσι και κάτω».
.

Έτσι ενώ στην Κλασική Μηχανική οι ιδιότητες και η συμπεριφορά των μερών καθόριζε αυτήν του συνόλου, στην Κβαντομηχανική η κατάσταση αντιστρέφεται. Το  «Όλον» είναι που καθορίζει τη συμπεριφορά των μερών, καθώς  σύμφωνα με την κβαντική θεωρία τα υποατομικά σωματίδια δεν είναι «αντικείμενα», αλλά αλληλοσυνδέσεις μεταξύ αντικειμένων που και αυτά με τη σειρά τους, είναι αλληλοσυνδέσεις μεταξύ άλλων αντικειμένων κ.λ.π. Συνεπώς σύμφωνα  με την Κβαντική Φυσική δεν μπορούμε να αποσυνθέσουμε τον κόσμο σε μεμονωμένα, αυθύπαρκτα στοιχειώδη αντικείμενα. 
.

Στην  ανάπτυξη της θεωρίας των συστημάτων, σημαντική ήταν  η συνεισφορά του βιοχημικού Lawrence Henderson (Λ. Χέντερσον), ο οποίος  χρησιμοποίησε τον όρο «σύστημα»,  για να αναφερθεί σε ζωντανούς οργανισμούς και κοινωνικά συστήματα. Σύμφωνα με την «συστημική» θεώρηση, οι ουσιώδεις ιδιότητες ενός οργανισμού είναι ιδιότητες του όλου. Κανένα από τα συστατικά μέρη δεν τις έχει, αλλά  προκύπτουν από τις αλληλεπιδράσεις και τις σχέσεις μεταξύ των μερών. Οι ιδιότητες εξαφανίζονται όταν το σύστημα διαμελιστεί, είτε θεωρητικά είτε πρακτικά, στα εξ όσων συνετέθη. Το ότι μπορούμε να διακρίνουμε τα μεμονωμένα μέρη ενός συστήματος, δεν σημαίνει ότι αυτά είναι απομονωμένα, ενώ η φύση του συνόλου, είναι πάντοτε διαφορετική από το απλό άθροισμα των μερών του. 

Στην βιολογία ο  Joseph Woodger (τ. Γούντζερ), παρατήρησε  πως ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της οργάνωσης των ζωντανών οργανισμών, είναι η ιεραρχική τους φύση. Πρόκειται για μία από τις εκπληκτικότερες ιδιότητες της ζωής. Η τάση της να δημιουργεί δομές πολλαπλών επιπέδων, συστήματα μέσα σε συστήματα. Κάθε επίπεδο έχει το ρόλο του όλου, αναφορικά με τα μέρη του, ενώ την ίδια στιγμή είναι μέρος ενός ευρύτερου όλου. 
 

Έτσι, τα κύτταρα συνδυάζονται για να δημιουργήσουν ιστούς, οι ιστοί συνδυάζονται για δημιουργήσουν τα όργανα και τα όργανα για να δημιουργήσουν τους οργανισμούς. Αυτοί με τη σειρά τους είναι ενταγμένοι μέσα σε κοινωνικά συστήματα και οικοσυστήματα. Τελικά, παντού στη φύση βρίσκουμε ζωντανά συστήματα «φωλιασμένα» μέσα σε άλλα, επίσης ζωντανά, συστήματα. 

Συνεπώς η νέα γενετική είναι εκ διαμέτρου αντίθετη από τη μηχανική αντίληψη για τη φύση που κυριάρχησε στον κόσμο για εκατοντάδες χρόνια, καθώς οι ερευνητές ανακαλύπτουν ότι γίνεται ένας ατέλειωτος διάλογος μεταξύ των γονιδίων. Η λειτουργία των γονιδίων είναι σύνθετη όπου όλα  αποτελούν ένα περίπλοκο δίκτυο. Το γονίδια ενός οργανισμού μεταλλάσσονται, ανασυγκροτούνται και μεταπηδούν ακόμη και στο γονιδίωμα ενός άλλου οργανισμού. (3)  
.

                                  Σύγχρονη  Φυσική και  υποατομικά  σωματίδια.

H  σύγχρονη φυσική ήρθε να επιβεβαιώσει την «συστημική» θεωρία με το πείραμα που πραγματοποίησε πριν από 24 χρόνια ο φυσικός  Alain Aspect (Α.   Άσπεκτ) του  Πανεπιστημίου των Παρισίων, όταν   ανακάλυψε  ότι υπό ορισμένες συνθήκες τα  σωματίδια, όπως το ηλεκτρόνιο, επικοινωνούν  μεταξύ τους ανεξαρτήτως  απόστασης.  

Τα ευρήματα του Aspect υποδηλώνουν πως τα  σωματίδια επικοινωνούν μεταξύ τους εφόσον  αποτελούν  εκφάνσεις μιας θεμελιακής ενότητας, που σε ένα βαθύτερο επίπεδο πραγματικότητας, είναι απείρως αλληλένδετα. Aυτό έρχεται σε αντίθεση με την θεωρία του Einstein  (Α. Αινστάιν), σύμφωνα με την οποία καμία επικοινωνία δεν μπορεί να ταξιδέψει γρηγορότερα από την ταχύτητα του φωτός. Αυτό έχει αναγκάσει μερικούς φυσικούς  να προσπαθήσουν  να βρουν τόπους εξήγησης του φαινομένου, αλλά  ταυτόχρονα έχει  εμπνεύσει άλλους να αναζητήσουν  ριζικότερες εξηγήσεις. Ο φυσικός David Bohm (Ν. Μπόμ), για παράδειγμα  του πανεπιστημίου του Λονδίνου,  θεωρεί πως τα συμπεράσματα του Aspect,   υποδεικνύουν πως  η αντικειμενική πραγματικότητα δεν υπάρχει, και πως  παρά την προφανή στερεότητα του ο κόσμος  στην πραγματικότητα αποτελεί ένα  γιγαντιαίο και έξοχα λεπτομερές ολόγραμμα. Για να αντιληφθούμε καλύτερα την πλασματική αντίληψη του κόσμου που έχουμε,  ο  Bohm αναφέρει το ακόλουθο παράδειγμα.
 .

Φανταστείτε ένα ενυδρείο που περιέχει ένα ψάρι. Φανταστείτε επίσης ότι είστε ανίκανος να δείτε το ενυδρείο άμεσα,  και πως η γνώση σας για το τι και πως περιέχει, προέρχεται από δύο τηλεοπτικές κάμερες, μια που καταγράφει το μετωπικό τμήμα  του ενυδρείου, και μια δεύτερη  που καταγράφει την μία από τις πλευρές του. 
.

Κοιτάζοντας ξεχωριστά τις δύο κάμερες είναι λογικό να υποθέσετε πως ίσως τα ψάρια σε κάθε μια από τις οθόνες είναι χωριστές οντότητες, εφόσον  κάθε μία από τις απεικονίσεις  θα είναι ελαφρώς διαφορετική, λόγω της διαφορετικής οπτικής γωνίας της κάμερας. 
.

Αν εστιάσουμε όμως την προσοχή τόσο στο περιβάλλον που εντάσσεται το ψάρι,  όσο και στις κινήσεις του φαριού,  στο τέλος θα οδηγηθούμε στο συμπέρασμα πως  είναι πολύ πιθανόν να υπάρχει μια ορισμένη σχέση μεταξύ τους, με βάση τις κινήσεις τους. 
.

Εάν δεν έχουμε συνεπώς μία πλήρη αντίληψη του χώρου,  ίσως θεωρήσουμε πως με κάποιο τρόπο τα ψαριά επικοινωνούν μεταξύ τους, ανταλλάσσοντας στιγμιαία πληροφορίες για τις επόμενες κινήσεις τους, αλλά στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει αυτό..
.

 Σύμφωνα με τον Bohm, η προφανής επικοινωνία μεταξύ των σωματιδίων υποδεικνύει πως  υπάρχει ένα βαθύτερο επίπεδο πραγματικότητας,  μια πιο σύνθετη διάσταση,  πέρα από δική  μας που είναι ανάλογη με το ενυδρείο. Και, προσθέτει, πως βλέπουμε τα αντικείμενα  χωριστά μεταξύ τους επειδή βλέπουμε μόνο μια όψη της πραγματικότητάς τους.  Κατά το ίδιο τρόπο τα σωματίδια, δεν αποτελούν  ξεχωριστά  «μέρη» , αλλά όψεις μιας βαθύτερης και πιο συνεκτικής  ενότητας που είναι ολογραφική και αδιαίρετη. Σε έναν ολογραφικό κόσμο, ακόμη και ο χρόνος και το διάστημα δεν θα μπορούσαν πλέον να αντιμετωπισθούν ως βασικές αρχές, προκαλώντας τελικά περισσότερα ερωτήματα από όσες εξηγήσεις… (4)
.

Στην επιστήμη της σύγχρονης  Φυσικής, και σε μελέτες όπως του Fritjof Capra (Φ. Κάπρα), ο οποίος  είναι ταυτόχρονα και  βαθύς γνώστης ανατολικών φιλοσοφικών μυστικιστικών παραδόσεων και θρησκειών, όπως το  Ταο, ο Βεδικός Ινδουισμός, ο Ταντρικός Βουδισμός, το Ζέν και το  Τσίνγκ,  τα πορίσματα της σύγχρονης φυσικής, φαίνεται να συναντιόνται με τις αρχαίες πνευματικές παραδόσεις που έκαναν λόγο για ένα ενσυνείδητο κόσμο. Η νέα φυσική όπως  λέει ο Capra:, 
.

«..Δεν αναγνωρίζει σήμερα καμία θεμελιώδη οντότητα, νόμους ή εξισώσεις. Το σύμπαν θεωρείται πλέον ως ένα δυναμικό δίκτυο αλληλοσυνδεόμενων γεγονότων και κανένα από τα συστατικά οποιουδήποτε μέρους αυτού του δικτύου δεν είναι θεμελιώδες. Το γεγονός ότι όλα τα χαρακτηριστικά των σωματιδίων προσδιορίζονται από αρχές άμεσα συνδεδεμένες με τις μεθόδους συνειδητής παρατήρησης, σημαίνει ότι οι βασικές κατασκευές του υλικού κόσμου, τελικά προσδιορίζονται και εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε αυτόν τον κόσμο, οι δε παρατηρούμενοι συσχετισμοί της ύλης αντανακλούν τους συσχετισμούς του νου. Η συνειδητικότητα πιθανότατα αποτελεί μία βασική πτυχή του σύμπαντος η οποία πτυχή θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στις οποιεσδήποτε μελλοντικές θεωρίες φυσικών φαινομένων».

Πειράματα στον ατομικό και υποατομικό κόσμο,  τύπου EPR (Συντονισμός ηλεκτρονίων σε παραμαγνητικά υλικά), έχουν δείξει,  πως η πραγματικότητα είναι «αδιαχώριστη». 
.

Δυο μόρια φωτός που έχουν αλληλεπιδράσει, συνεχίζουν να ζουν ως μέρη μιας μοναδικής πραγματικότητας, εφόσον όσο απομακρυσμένα και εάν είναι, συμπεριφέρονται μ’ έναν  συσχετιζόμενο τρόπο δίχως να  επέλθει καμιά ανταλλαγή πληροφοριών. Αντίστοιχα στην «μυστικιστική παράδοση»,   ο κόσμος αποτελεί έναν  αδιάσπαστο ιστό, του οποίου οι  διασυνδέσεις είναι δυναμικές και μη στατικές. 
.

Ο κοσμικός αυτός ιστός είναι ζωντανός,  κινείται, αυξάνεται, και αλλάζει συνεχώς. Η σύγχρονη φυσική, βάση της κβαντοφυσικής, έχει έρθει να επιβεβαιώσει την   θεώρηση  αυτή του  κόσμου ως ενός δυναμικού  ιστού σχέσεων και, κατ’ αντιστοιχία με τον  «μυστικισμό», έχει αναγνωρίσει ότι αυτός ο Ιστός είναι πραγματικά δυναμικός. 
.

 .
Στο έργο της Μυστική Δοξασία (Ι 16-18), η Helena Blavatsky αναφέρει πως τρεις είναι οι  θεμελιώδεις Νόμοι της δημιουργίας, σύμφωνα με την «εσωτερική φιλοσοφία»: 

Ο Νόμος της Ενότητας της Ζωής : Όλα τα δημιουργημένα όντα μοιράζονται την ίδια Ζωή, που είναι η μία έκφραση του Λόγου του Θεού. Έτσι η ύλη είναι η έκφραση του Πνεύματος, είναι επίσης από μια μονή φύση και είναι εξ' ίσου μοιρασμένη σ' όλα τα δημιουργημένα όντα.

Ο Νόμος της Συμπαντικής Αρμονίας: Το Πνεύμα και η ύλη βρίσκονται στη δημιουργία σε ισορροπία. Ο νόμος της Συμπαντικής Αρμονίας διατηρεί αυτή την ισορροπία σ' όλους τους δημιουργημένους κόσμους. Κανονίζει την κίνηση των ήλιων, των πλανητών και των δορυφόρων, και τις ζωές των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών και των ορυκτών επίσης, καθώς διαπερνά κάθε άτομο. Η ενέργεια που εφαρμόζεται για την αποκατάσταση της ισορροπίας καλείται Κάρμα (Karma) στην Ανατολή, και ο Νόμος της Ανταπόδοσης στη Δύση. 

Ο Νόμος της Αέναης Αλλαγής: Η κίνηση και η αλλαγή είναι η ορατή εκδήλωση της ζωής στους δυό της πόλους: Πνεύμα και ύλη. Όταν κατεβαίνει στον δημιουργημένο κόσμο γίνεται εξέλιξη, που είναι ο πανίσχυρος κινητήρας που βάζει ολόκληρη τη δημιουργία στην οδό της προς την Επαν-ενοποίηση με τον Δημιουργό της. Η εκδηλωμένη της ενέργεια ,είναι η συνθήκη για την επανενσωμάτωση (επάνοδο) του πολλαπλού στο Ένα. (5) 
.

Η νέα προοπτική της σύγχρονης επιστήμης, ίσως να σημαίνει μία νέα επανάσταση στην επιστημονική σκέψη, αντίστοιχη εκείνη της κβαντομηχανικής και της θεωρίας της σχετικότητας. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον νομπελίστα φυσικό και χημικό,  που θεμελίωσε την θεωρία του Χάους και της Πολυπλοκότητας,  Ilya Prigogine (Ιλια Πριγκοζίν) τρεις είναι οι φάσεις της σύγχρονης επιστημονικής επανάστασης.

Η πρώτη που έλαβε χώρα κατά το πρώτο μισό του αιώνα, και   χαρακτηρίζεται από τις επαναστάσεις της κβαντομηχανικής και της σχετικότητας. Από τότε γνωρίζουμε ότι ο κόσμος δεν διέπεται από τους ίδιους νόμους σε όλα τα επίπεδα. Ένα άτομο δεν συμπεριφέρεται όπως ένας πλανήτης, ένα βραδύ αντικείμενο δεν συμπεριφέρεται όπως ένα αντικείμενο που ταξιδεύει με την ταχύτητα του φωτός. 
.

Η δεύτερη φάση άρχισε προς τα μέσα του αιώνα, και οι παράγοντες που τη χαρακτηρίζουν είναι πολλοί, με σημαντικότεροι όλων  την ανακάλυψη των στοιχειωδών σωματιδίων, που επαναστατικοποίησε την αντίληψή της επιστήμης για την ύλη.  
 .

Η τρίτη φάση είναι αυτή που διανύουμε σήμερα, κατά την οποία  προσπαθούμε να θεμελιώσουμε μια νέα και συνεκτική εικόνα του σύμπαντος. Mια εικόνα που καλύπτει μια ευρύτερη περιοχή, δηλαδή το σύνολο των φαινομένων γύρω μας, τα οποία o Ilya Prigogine ορίζει φαινόμενα τάξης και αταξίας. Από την μία υπάρχει η τάξη της δομής του εγκεφάλου και από την άλλη  η αταξία των φωτονίων στο διάστημα, η συνεκτικότητα και η έλλειψη συνοχής.  

Κάτι που θυμίζει έντονα στην ίδέα της «Βουδιστικής κενότητας», η οποία δεν σημαίνει «το τίποτα» , αλλά την απουσία αυτούσιας ύπαρξης, ένα ζωντανό κενό που γεννά όλες τις μορφές του φαινομενολογικού κόσμου. Eφόσον τα πάντα είναι αλληλεξαρτώμενα, τίποτα δεν μπορεί να αυτοορισθεί και να υπάρχει αυτούσιο.  
.

Ο δρόμος  που θα πρέπει να ακολουθήσει η σύγχρονη επιστήμη  πρέπει  να είναι διάλογος με την φύση,  καταλήγει ο Ilya Prigogine, και συμπληρώνει: 
.

«Οι περιπέτειες αυτού του διαλόγου υπήρξαν απρόβλεπτες. Ποιος θα φανταζόταν στις αρχές του 20ού αιώνα την ύπαρξη των ασταθών σωματιδίων, του διαστελλόμενου σύμπαντος, των φαινομένων που σχετίζονται με την αυτοοργάνωση και τις δομές έκλυσης;»
.

Η κατανόηση της φύσης είναι ένας βασικός στόχος της επιστημονικής σκέψης. Αλλά αυτή η κατανόηση δεν πρέπει να ταυτίζεται με τον έλεγχο της φύσης, διότι, όπως σημειώνει  ο Ilya Prigogine: «θα ήταν τυφλός ο αφέντης που θα πίστευε ότι καταλαβαίνει τους δούλους του, επειδή εκείνοι υπακούουν στις διαταγές του», και συνεχίζει ο Prigogine: 

« Είναι ο διάλογος με τη φύση αυτός που μας επιβάλλει μια νέα αντίληψη της ίδιας της φύσης. ¨Η  επιβάλλει μια νέα αντίληψη της ίδιας της φύσης. Η επιστήμη του τέλους του αιώνα θα είναι όλο και περισσότερο επιστήμη των  ‘ολικών’ φαινομένων. Θα έλεγα ότι η εικόνα που πρέπει να εγκαταλείψουμε είναι εκείνη, στην οποία ο άνθρωπος είναι ο βασιλιάς του σύμπαντος, το μοναδικό λογικό ον εν μέσω κάθε είδους σκλάβων. 

Στην πραγματικότητα, σήμερα ο άνθρωπος δεν είναι παρά μέρος ενός αρκετά πολύπλοκου πλέγματος αλληλεπιδράσεων. Παρά την ευφυΐα του, η οικολογική του επιτυχία παραμένει επισφαλής. Υπάρχουν ζώα που κατορθώνουν πολύ μεγαλύτερη οικολογική επιτυχία. Για παράδειγμα, τα μυρμήγκια. Συγκεντρωμένα όλα μαζί διαθέτουν μια βιομάζα δέκα φορές μεγαλύτερη από εκείνη των ανθρώπων και βρίσκονται παντού, ενώ οι άνθρωποι βρίσκονται κυρίως στις πόλεις. Ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας του περιβάλλοντος. Το πρόβλημα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-φύσης θα προταθεί με ειδικούς όρους και θα απαιτήσει έρευνες που μόλις τώρα αρχίζουν» (6)
.

Με την ανάπτυξη της κβαντικής θεωρίας   το μηχανιστικό πρότυπο που είχε  επικρατήσει  ξεπεράστηκε, καθώς βάση των νέων μελετών  σταδιακά  αποκαλύφθηκε,   πως η φύση είναι ένα οργανικό δίκτυο από θεμελιωδώς αλληλένδετα και αλληλεξαρτώμενα φαινόμενα.

---

σημείωση 1. περιοδικό RAM,  Aπό την ανάλυση στη σύνθεση, Βαρελάς Χρήστος.

σημείωση 2. Η κβάντωση και η κβαντική θεωρία πήραν το όνομά τους από τη λέξη «κβάντο». Η λέξη «κβάντο»,  σημαίνει την στοιχειώδη ενέργεια της ακτινοβολίας, την οποία εκπέμπουν και απορροφούν τα άτομα και κατ' επέκταση τα σωματίδια, που αποτελούν τον λεγόμενο μικρόκοσμο. Πάνω σε αυτό το «πάρε - δώσε» της ακτινοβολίας δημιουργήθηκε η κβαντική θεωρία για να μας βοηθήσει να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά του μικρόκοσμου. Σήμερα η κβαντική θεωρία είναι η βάση της ψηφιακής τεχνολογίας, και το εργαλείο σχεδιασμού των υπολογιστών του μέλλοντος.

3. Seeing Nature Whole, Dr. Mae-Wan Ho. World Goodwill Seminar: The Will to Good: Dispelling the Glamours of Our Times, School of Oriental and African Studies, Brunei Gallery, London October 28, 2000.

σημείωση 4. Crystalinks.com, The Amazing Holographic Universe, Michael Talbot.   

 σημείωση 5. Η Μυστική Δοξασία,  Blavatsky H., εκδόσεις,  ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΗΛΙΟΣ

σημείωση 6. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, E on-line , Χρειαζόμαστε μια νέα συμμαχία με τη φύση, Prigogine .

Απόσπασμα, από  το βιβλίο μου  "Άνθρωπος και Γαία", 2007, εκδόσεις Γεωργιάδη