Στιγμιότυπα από την παρακμή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, και οι βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών

Ο Αλάριχος στην Αθήνα, Ludwig Thiersch, 1894

Η Ανατολική Ρωμαϊκή ("Βυζαντινή αυτοκρατορία") υπήρξε, σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, κράτος με εξαιρετική ποικιλία εθνοτήτων, λαών και γλωσσών. Όταν η "Βυζαντινή αυτοκρατορία",  αδυνατούσε  να διαφυλάξει τα σύνορα της, γνώρισε δεινές ήττες, απώλειες εδαφών, με αποτέλεσμα ο σημερινός Ελληνικός χώρος,  να αποτελέσει θέρετρο κατάκτησης διαφορετικών κατακτητών, τόσο από την Δύση, όσο και την Ανατολή. 

Οι  Γότθοι  Έρουλοι, πέρασαν από τον Ελλαδικό χώρο, όπως και πολλοί άλλοι βάρβαροι επιδρομείς, καταστρέφοντας και λεηλατώντας. Το «πέρασμα» τους από την Αθήνα το 267 μ.Χ.  σήμαινε την καταστροφή των αρχαίων μνημείων της . Διασώζεται μάλιστα ένα χαρακτηριστικό στιγμιότυπο από την στιγμή εκείνη. Κάποια στιγμή οι  βάρβαροι, ετοιμάζονταν να παραδώσουν στις φλόγες μια βιβλιοθήκη στην Αθήνα, ένας  ηλικιωμένος  όμως ομοεθνής τους, τους φώναξε :

'' Να αφήσουν στους Αθηναίους τέτοια άχρηστα πράγματα, γιατί η απασχόληση με τα βιβλία τους κάνει απόλεμους και ακίνδυνους για τους Γότθους''.

Είναι επίσης γνωστό,  πως  και αργότερα, μετά άλωση την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης, από τους Δυτικούς  σταυροφόρους,  πολλά  τζάκια στις Ιταλικές πόλεις χρησιμοποιούσαν ως καύσιμη ύλη  βιβλία, τα οποία είχαν αρπάξει  οι σταυροφόροι από τις βιβλιοθήκες της Κωνσταντινούπολης. Και αυτό διότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στην Δύση ήταν αναλφάβητο, συνεπώς τα βιβλία δεν θα μπορούσαν να έχουν άλλη χρήση για αυτούς….

Ο πιο γνωστός όμως βάρβαρος  καταστροφέας,  υπήρξε ο Γότθος Αλάριχος. Ο Αλάριχος, ξεκίνησε το 396 μ.χ,  από την Θράκη με τις βαρβαρικές ορδές του,  και ξεκίνησε τις λεηλασίες,  τους εξανδραποδισμούς και τις καταστροφές των μνημείων,  από την Μακεδονία και την Θεσσαλία, σπέρνοντας στο πέρασμά του την καταστροφή, δίνοντας λίγο πολύ τέλος στο μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας. 

Ο ιστορικός Ζώσιμος γράφει ότι η καταστροφή που επέφεραν οι χριστιανοί Βησιγότθοι στους ναούς των Εθνικών ήταν κίνηση προμελετημένη και έτυχε μεγάλης συνδρομής από τους χριστιανούς αρειανούς μοναχούς (στην αίρεση του Αρείου ανήκαν και οι Βησιγότθοι). 

Μετά την ΚενρικήΕλλάδα και την Βοιωτία, ο Πειραιάς έπεσε στα χέρια των βαρβάρων και γνώρισε εκτεταμένες καταστροφές. Εντελώς αναπάντεχα ο Αλάριχος δεν κινήθηκε κατά της Αθήνας. Όπως αναφέρει ο Ρωμαίος  ιστορικός Ζώσιμος, ο Αλάριχος, πολιορκώντας τα τείχη των Αθηνών με τον στρατό του, είδε τη θεά Αθηνά οπλισμένη και τον ήρωα της Τροίας Αχιλλέα να στέκονται μπροστά στα τείχη. Η έκπληξη  που προκάλεσε υποτίθεται  στον Αλάριχο αυτή η υπερφυσική εμφάνιση,  υπήρξε τέτοια που είχε ως αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί η ιδέα της καταστροφής της Αθήνας.

Παρά την υπερβολή του Εθνικού Ζώσιμου,  για άγνωστο λόγο  ο Αλάριχος δεν πείραξε τα έργα τέχνης των Αθηνών,  πιθανότατα ίσως από τον θαυμασμό του. Τα αθάνατα μνημεία της Κλασικής Εποχής λέγεται ότι τα αποκάλεσε «έργα των θεών» και δεν θέλησε να τα αγγίξει. Ασφαλέστερο βέβαια για τη χάρη που έδειξε ο Αλάριχος στην Αθήνα είναι η άμεση συνθηκολόγηση της πόλης, κάτι που επέφερε την εκτόνωση του μένους του.

Φτάνοντας στην Νότα Ελλάδα και την Πελοπόννησο, συνεχίζονται οι καταστροφές και οι λεηλασίες επί ενάμιση χρόνο... Από όπου πέρασαν οι Γότθοι του Αλάριχου, δεν έμεινε τίποτε άλλο, παρά ερείπια, στάχτες,  και νεκροί. Ο Αλάριχος έφτασε έως την Ρώμη την οποία,  κατέκτησε και κατέστρεψε..  

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον οι τοπικοί Βυζαντινοί (Ελληνικοί) πληθυσμοί υπέστησαν διαδοχικές σφαγές, με αποτέλεσμα ολόκληρες περιοχές να μείνουν χωρίς πληθυσμούς, ενώ η γη να μένει ακαλλιέργητη, λόγω ελλείψεως πληθυσμών. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα η "Βυζαντινή αυτοκρατορία", υποχρεώθηκε πολλές φορές σε μαζικές και υποχρεωτικές μετακινήσεις Βαλκανικών πληθυσμών από το Βορρά κυρίως Αλβανών και Σλάβων,  σε  σημαντικά τμήματα κυρίως της Νοτίου Ελλάδος, της Πελοποννήσου αλλά και της  Κρήτης (*). 

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα θα αναφέρω πως, οι Άραβες είχαν πάρει τον έλεγχο της Κρήτης από τους "Βυζαντινούς" το 824 μ.χ. Ήταν Άραβες Σαρακηνοί από την Κόρδοβα της Ισπανίας,  με ηγέτη τον Ανδαλουσιανό εμίρη Άμπου Χαφς Ουμάρ. 

Ο Νικηφόρος ο Φωκάς στις 7 Μαΐου του 961 μ.χ, αφού συγκρότησε μια μεγάλη αρμάδα, έβαλε πλώρη για να απελευθερώσει την Κρήτη από την Αραβική κυριαρχία. Ο Νικηφόρος Φωκάς νίκησε σφάζοντας μαζί με τους Άραβες μουσουλμάνους, σχεδόν όλο τον Κρητικό πληθυσμό ο οποίος σε μεγάλο ποσοστό είχε αλλαξοπιστήσει.. (Ο πληθυσμός υπολογίζεται πως ήταν πάνω από 200.000 ψυχές). Ας δούμε ένα περιστατικό από την πολιορκία της Κρήτης το 961 μ.χ, όπως το περιγράφει ο Λέων ο Διάκονος στην ιστορία του:

"... (...)...Την στιγμή που ο Νικηφόρος Φωκάς ενδυνάμωνε την μετωπική διάταξη τους στρατού του και διευθετούσε τις προπορευόμενες μοίρες σε τετραγωνική διάταξη, ένα γύναιο, ένα πορνίδιο σεινάμενο και κουνάμενο, εντελώς ξεδιάντροπο και παραθρεσεμένο, έσκυψε από τους προμαχώνες κάνοντας κάποια μαγικά κόλπα και ψέλνοντας ξόρκια. Φημολογείται άλλωστε πως οι Κρητικοί είναι γνώστες χρησμών και απόκρυφων τελετών και άλλων τέτοιων αγυρτιών, που έχουν παραλάβει παλαιόθεν από τους Μανιχαίους και τον Μωάμεθ. Εκείνο μάλιστα το τρισάθλιο και δαιμονισμένο γυναικάριο δεν έκανε μόνο αυτήν την επίδειξη προχωρώντας ακόμα περισσότερο, ανασήκωνε χωρίς καμία τσίπα το φουστάνι του και ξεγύμνωνε τα απόκρυφα μέρη του σώματος του, ξεστομίζοντας βαριές κατάρες και κοροϊδίες εναντίων του στρατηγού. Τότε ένας από τους εύστοχους τοξότες χτύπησε με το τόξο του το κολασμένο γύναιο, που γκρεμίστηκε κάτω από το κάστρο και κομματιάστηκε στην στιγμή, αφήνοντας με μία ανάσα την ποταπή ψυχή του και πληρώνοντας με οικτρό όλεθρο το αντίτιμο εκείνο τη ύβρως...(...)..."

Στην συνέχεια περιγράφει την νίκη των Ρωμαίων (Βυζαντινών) και του Νικηφόρου Φωκά έναντι των Βαρβάρων, στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν και οι Κρήτες (!!) . 

"...(...)...Οι Ρωμαίοι (Οι Βυζαντινοί) όμως ακολουθώντας τους εξολόθρευαν χωρίς έλεος. Στο μεταξύ, όσοι είχαν απομείνει και όσοι δεν είχαν εξοντωθεί στην μάχη, πέταξαν τα όπλα και γονάτισαν σε ικεσία. ..(...)...Με τέτοιο τρόπο λοιπόν αλώθηκε η πόλη και καταλήφθηκε από τις δυνάμεις των Ρωμαίων ..(...)... Αφού κατεύνασε την ένταση που επικρατούσε στο νησί, εγκατέστησε εκεί Χριστιανικές φυλές Αρμενίων, Ρωμαίων και άλλων συμμάχων, αφήνοντας παράλληλα πυρφόρες τριήρεις για να την περιφρουρούν. Τέλος ο ίδιος παρέλαβε τα λάφυρα και τους αιχμαλώτους και σάλπαρε για το Βυζάντιο. Εκεί έγινε δεκτός με μεγαλοπρέπεια από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Ρωμανό... !"

Ο Νικηφόρος μετά την επανάκτηση της Κρήτης από τους Άραβες επέστρεψε σαν  ήρωας στην Κων/πολη. Παρουσίασε τόσα λάφυρα σαν να έφερε τον πλούτο όλης της γής "τῆς βαρβάρου γῆς τὸν ἅπαντα πλοῦτον συγκομισθῆναι".

Τα έτη 962-963 με μια αστραπιαία εισβολή κατέβαλε τις δυνάμεις των Αράβων στη Κιλικία και στη βόρεια Συρία. Μετά από πολιορκία άλωσε και συμπεριέλαβε μετά από πολλά χρόνια το Χαλέπι στα όρια της Αυτοκρατορίας.  Σε αυτή τη πολιορκία εμφανίζεται για πρώτη φορά το όνομα του ανιψιού του Φωκά και μετέπειτα Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή. Στις 15 Μαρτίου 963 ο Φωκάς αναγορεύεται Αυτοκράτορας έπειτα από τον ύποπτο αιφνίδιο θάνατο του Ρωμανού Β'.  Επαναλαμβάνει τους αγώνες του κατά των Αράβων και εξεστράτευσε εκ νέου με 40 χιλιάδες άντρες όπου κατάτρεξε όλη τη Μεσοποταμία και Μέση Ανατολή και τελικά εκπόρθησε την Αντιόχεια, ένα μεγάλο έπαθλο αντάξιο της βασιλείας του! Ταυτόχρονα ο στρατηγός του Νικήτας ανακατέλαβε τη Κύπρο. Επάξια ο Φωκάς έλαβε τον τίτλο "Ο Χλωμός Θάνατος των Σαρακηνών, Pallida Mors Saracenorum".

Η βασιλεία του Φωκά έληξε άδοξα το 969 μ.Χ, όταν  η  Θεοφανώ σύζυγος του Νικηφόρου Φωκά, συνωμοτεί με τον εραστή της Ιωάννη Τσιμιτσκή, ανιψιό του Νικηφόρου, και ο Νικηφόρος δολοφονείται το 969. Στον τάφο του Νικηφόρου Φωκά, γράφηκε η φράση :

"Νίκησε τους πάντες αλλά νικήθηκε από μία γυναίκα."

Παραπομπές : 

* Λόγω των συνεχών μετακινήσεων πληθυσμών, το μωσαϊκό αυτό των  διαφόρων Εθνικοτήτων στον Ελλαδικό χώρο, υφίσταται  έως  αρχές του προηγούμενου αιώνα. Θα αναφερθούν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα :

Α. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, περιγράφει κατά τα ταξίδια στο Μωριά και την Πάτρα, τον 17ο αιώνα: "O πληθυσμός είναι Rumyor (Ρωμιοί;) και μιλούν Ελληνικά/ Ρωμαίικα (Rumc). Για να είμαι ακριβής, ο Μωριάς είναι χερσόνησος με περιφέρεια 770 μιλίων και διαμένουν 5 ξεχωριστές εθνικές ομάδες:

Πρώτα είναι οι γηγενείς μουσουλμάνοι και μονοθειστές του Μωριά. Η γλώσσα τους είναι (μία μορφή ρωμαίικων) Urumsa.Ο πληθυσμός μεταξύ Καλαβρύτων μέχρι Κορίνθο είναι Αρβανοί και μιλούν Αλβανικά.

Μεταξύ Ακροναυπλιάς (Άργολική) και βουνών της Μάνης διαμένει μία ξεχωριστή ομάδα, οι Τσάκωνες. Η γλώσα τους δεν είναι ούτε ρωμαίικα ούτε φραγκικά, αλλά μία περίεργη διάλεκτος κατανοητή στους ίδιους και χρείαζεται διερμηνέα. (η Τσακωνική ανήκει στην υπολειμματική δωρική ζώνη τής νέας Ελληνικής).

Η περιοχή της Μάνης, είναι το νότιο άκρο της χερσονήσου του Μωριά, απέναντι από την Κρήτη. Η γλώσσα των απίστων της Μάνης δεν είναι επίσης ούτε ρωμαίικα ούτε κατοφάρι [;], αλλά μία διάλεκτος με τις δικές της δυσάρεστες εκφράσεις. (η Παραταινάρια ανήκει και αυτή στην υπολειμματική δωρική ζώνη τής νέας Ελληνικής).

Τέλος, είναι οι άπιστοι του Μυστρά (δυτική - νότια Πελ.). Είναι ¨Ελληνες [Urum/ Ρωμιοί] που ο λόγος τους είναι πολύ κομψός." - [An Ottoman Traveller, Selections from the Book of Travels of Evliya Celebi].

Β. Τις παραμονές της απελευθέρωσης της Βορείου Ελλάδος (1912-1913) , ο πληθυσμός της Μακεδονίας προσέγγιζε το 1.205.000 κατοίκους, εκ των οποίων οι Ελληνόφωνοι ανέρχονταν μόλις σε 370.000 (ποσοστό 31%), οι Σλαβόφωνοι σε 260.000 (Πατριαρχικοί και Εξαρχικοί) (21,5%), οι Μουσουλμάνοι σε 475.000 άτομα (39,5%), ενώ οι Εβραίοι και οι λοιποί σε 98.000 (ποσοστό 8%). – [ http://www.imma.edu.gr/imma/history/17.html]