Περιβαντολογικές καταστροφές και ο μύθος του Ερυσίχθονα

Ο μύθος του Ερυσίχθονα παραμένει επίκαιρος και αποτελεί ένα διαχρονικό μήνυμα στην ανθρωπότητα. Δυστυχώς οι σύγχρονοι Ερυσίχθονες πολλοί. Καταστροφείς του φυσικού περιβάλλοντος άνθρωποι που έχουν υιοθετήσει αξίες υπερκαταναλωτισμός, ανταγωνισμός, οικονομική κυριαρχία, άκρατος υλισμός και αποξένωσε από την φύση, την οποία την αντιμετωπίζουμε ως ξένο και άψυχο σώμα χρήσιμο. Την καταστρέφουμε συστηματικά,  ξεχνώντας πως αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα της, και πως οι ακόρεστες επιθυμίες μας  είναι άπειρες, την στιγμή που  ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος.

Αξίες marketing, διαφημίζουν το πρόσκαιρο κέρδος και το ατομικό συμφέρον αδιαφορώντας για τις ανεπανόρθωτες βλάβες που προκαλούν στο περιβάλλον, υποθηκεύοντας  το μέλλον των επόμενων γενιών. Αναζήτηση  πλούτου,  και επίπλαστου ευημερισμού, αδιαφορία  για τις πραγματικές μας  ανάγκες, και τις επιπτώσεις των επιλογών μας.

Στην Ελλάδα όπου κυριαρχεί ο ανορθολογισμός η έλλειψη σχεδιασμού, η μη εφαρμογή των νόμων, η κομματοκρατίας, ο ατομισμός  και ο ωχαδερφισμός, το μέλλον των παιδιών μας καταστρέφεται συστηματικά, όχι μόνο από την οικονομική πτώχευση και τα μνημόνια αλλά και την συστηματική καταστροφή του περιβάλλοντος και τις πυρκαγιές  οι οποίες   έχουν ως αποτέλεσμα  πλήθος άλλων περιβαλλοντολογικών  επιπτώσεων και καταστροφών. Πριν από 11 μόνο χρόνια είχε ξανακαεί η Ελλάδα. Η επιθυμία και η βούληση του Νεοέλληνα δεν μπορεί να παραβιάζει ατιμώρητα, τους νόμους της φύσης, της οικολογίας, της οικονομίας και της κοινωνίας.

Οι δασικές πυρκαγιές από το 1973 και μετά, αυξήθηκαν αποδεικνύοντας την παντελή έλλειψη σχεδίου, και την υποταγή στα σκοτεινά οικονομικά συμφέροντα, που μαίνονται τις δασικές εκτάσεις προκαλώντας εγκληματικούς εμπρησμούς. Και ενώ οι αντιπρόσωποι της κληρονομικής δημοκρατίας μας , κάνουν λόγο για αναδασώσεις και σχέδια επί χάρτου, στην πράξη ολιγωρίες και παραλήψεις, αλλά και εμπαιγμοί, όπως η αναθεώρηση του άρθρου 24 για τα δάση, που αναστέλλει τις κατεδαφίσεις των αυθαιρέτων, αποδεικνύει τα αντίθετα. Κατά την περίοδο της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό, υπολογίζεται ότι τα ελληνικά δάση κάλυπταν το 50% περίπου του ελληνικού εδάφους., ενώ σήμερα περίπου καλύπτουν περίπου το 20%, έχουμε ακόμη αρκετά να κάψουμε.

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας διαμόρφωσε στο πέρασμα του χρόνου τις κατάλληλες εκείνες συνθήκες για μια βλάστηση, που εκτός της Ιβηρικής χερσονήσου, διατηρεί την μεγαλύτερη ποικιλία ειδών χλωρίδας στην Ευρώπη. 

Από τα είδη της ελληνικής χλωρίδας, το 13% περίπου συναντάται μόνο στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα έχουμε, δέκα «Εθνικούς Δρυμούς» συνολικής έκτασης περίπου 68.000 εκταρίων, από τα οποία 34.000 εκτάρια είναι οι πυρήνες τους.

Τα  αίτια των πυρκαγιών και των πλημμυρών  οι οποίες στοίχισαν και προφανώς θα συνεχίζουν να στοιχίζουν τόσες ψυχές (σε μία χώρα με τεράστιο ανάμεσα στα άλλα δημογραφικό πρόβλημα),  πιθανότατα δεν οφείλονται ούτε σε ασύμμετρες  απειλές ούτε σε υβριδικούς πολέμους και θεϊκές τιμωρίες. Αποτελούν απλώς το επιστέγασμα του γεγονότος πως η  χώρα αυτή λειτουργεί μονίμως  με αυτόματο πιλότο, δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας, δρούμε πάντα μετά το πρόβλημα. Γραφειοκρατία, έλλειψη υποδομών απλά επιδεινώνουν την ήδη επιβαρυμένη σε παγκόσμια κλίμακα κατάσταση. Η ευθύνη σε τοπικό επίπεδο μας βαραίνει όλους σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Κυβερνώντες πρώην και νυν και πολίτες που εκλέγουν τους κυβερνώντες και κάνουν τα στραβά μάτια. 

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα φαινόμενο που μας αφορά  όλους. Η τοπική όμως διαχείριση του φαινομένου στον μικρό μας μικρόκοσμο και η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης, αφορά όλους τους Έλληνες. Οι πρόγονοι μας μας είχαν προειδοποιήσει για την Νέμεση  που επιφέρει η ύβρης έναντι στην φύσεως . Ο μύθος του Ερισύχθονος είναι χαρακτηριστικός.

Ο μυθικός Ερυσίχθονας ο Θεσσαλός,  ήταν γιος του Τρίοπα και εγγονός του Θεού Ποσειδώνα. O Ερυσίχθονας ήταν εγωιστής, ασεβής, βλάσφημος, και υπερόπτης. Δεν είναι τυχαίο πως το όνομα του  σημαίνει,  αυτός που σχίζει, που προκαλεί πληγή στη γη, όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια του Μύθου. Θέλοντας να χτίσει ένα μεγαλοπρεπές παλάτι,  κάποια ημέρα ο  Ερυσίχθονας διέταξε τους υπηρέτες του να πάνε στο παρακείμενο ιερό άλσος, το οποίο είχαν αφιερώσει οι Πελασγοί στη θεά Δήμητρα για να κόψουν τα δέντρα, ώστε να μπορέσει να χτίσει με αυτά το παλάτι του. 

Ανάμεσα στα δέντρα  βρισκόταν  και μία πανύψηλη ιερή βελανιδιά η οποία ήταν αφιερωμένη στην Θεά Δήμητρα (Θεά της Γης) , γύρω από την οποία  χόρευαν οι Δρυάδες.  (Η  βελανιδιά  ήταν επίσης  το ιερό δένδρο του Δία και το χαρακτηριστικό θρόισμα των φύλλων της μαζί με το νερό που έβγαινε από την κοιλότητα του δέντρου θεωρούνταν στη Δωδώνη έδινε χρησμό).  Πριν προχωρήσω  στην συνέχεια του μύθου,  είναι σκόπιμο να κάνω μία αναφορά,   τόσο στην σχέση ανθρώπου και φύσης  στην αρχαιότητα,  όσο και στην «υπόσταση» των νυμφών. 

Στην αρχαιότητα ο άνθρωπος  ένοιωθε αναπόσπαστο μέρος της φύσης,  βιώνοντας   την αμοιβαία αλληλεξάρτηση όλων των βασιλείων της ζωής.  Θεωρούσε την Γαία (γη) και τα βασίλεια της  ζώντες οργανισμούς, εκφράσεις ενός ενιαίου συνόλου, αποδίδοντας τους Θεϊκές ιδιότητες.Όσον αφορά τις νύμφες, πίστευαν πως κατοικούσαν στα όροι, στα  δάση στα ποτάμια και στις Θάλασσες. Οι Νύμφες κατατάσσονταν γενικά μεταξύ θεών και θνητών  ως ημίθεες. Δεν ήταν αθάνατες ζούσαν όμως πολλά χρόνια και τρέφονταν με αμβροσία. 

Οι αρχαίοι τις λάτρευαν παντού στην Ελλάδα και τους πρόσφεραν θυσίες με πρόβατα, κατσίκες, μέλι και λάδι. Ζούσαν στα βουνά  και στην άγρια φύση,  τραγουδούσαν και χόρευαν μαζί με τον Πάνα,  τις Χάριτες, και την  Άρτεμη σε λιβάδια και  πλαγιές, συνήθως κοντά σε  πηγές.  Υπήρχαν οι Νύμφες των ποταμών, οι Ναϊάδες,  οι νύμφες  της θάλασσας οι  Νηρηίδες και οι  Ωκεανίδες,  οι νύμφες των Βουνών, και  οι νύμφες των δασών και των δέντρων οι  Αμαδρυάδες  οι οποίες  ζούσαν στα δέντρα . 

Μόλις  έκανε την εμφάνιση του ένα δέντρο  στην επιφάνεια της γης,  πίστευαν πως  μία Αμαδρυάδα το «εμψύχωνε»,   το προστάτευε,  και μοιραζόταν την μοίρα της μαζί του. Πίστευαν πως οι Αμαδρυάδες πέθαιναν ταυτόχρονα με τα δένδρα,  και τις θεωρούσαν «όντα» που μπορούσαν να διαδραματίσουν ρόλο μεσάζοντα ανάμεσα στους θεούς. Όταν ερχόταν η ώρα της Νύμφης να πεθάνει, μαραινόταν πρώτα το δέντρο της μέσα στη γη. Οι Νύμφες έχουν επιζήσει στη λαϊκή παράδοση έως  σήμερα,  ως  νεράιδες.Αναφέρει σχετικά  Αναστάσιος Στέφανος: 

«Εν γένει ο σεβασμός των αρχαίων Ελλήνων προς τα ιερά άλση ήτο τοιούτος, ώστε από των δένδρων τούτων δεν ήτο επιτετραμμένον ν' αφαιρεθώσιν ούτε κλάδοι, ούτε τα καταπέσοντα φύλλα, ακόμη δε περισσότερον απηγορεύετο και η κοπή τούτων [...] Τι απέγινεν όμως η αρχαία προς τα δάση λατρεία και ο θρησκευτικός σεβασμός τον οποίον έτρεφον οι ημέτεροι πρόγονοι και τον οποίον μαρτυρεί η ιστορία; Δυστυχώς δεν εκληροδοτήθη εις ημάς, διότι τα ημέτερα ήθη πολύ απεμακρύνθησαν των προγονικών. Οι θρησκευτικοί δεσμοί των αρχαίων από πολλού διερρήχθησαν, οι δε δεσμοί, δι' ων συνέδεσεν η φύσις την ευδαιμονίαν των ανθρώπων μετά της υπάρξεως δασών, έπαυσαν όντες τοιούτοι. Το δένδρον δεν προσωποποιείται πλέον ως νύμφη, δεν παρίσταται πλέον εις το όμμα του νεωτέρου θετικιστού ως μετέχον της λύπης και της χαράς ημών [...] Το ελληνικόν δάσος θα σωθή, αν ξυπνήση εις την κοινωνίαν μας η πίστις εις την ωφελιμότητά του, εις την ωμορφιά του καθώς και εις την χρησιμότητά του. Είναι ανάγκη να κινηθή η δημοσία γνώμη υπέρ της Ελληνικής χλωρίδος» [1]

Επιστρέφοντας στην εξιστόρηση του μύθου,  όταν οι  υπηρέτες του Ερυσίχθονα έχοντας διαπιστώσει την αλόγιστη  καταστροφή των δέντρων εξαιτίας της πλεονεξίας του, προσπάθησαν να τον μεταπείσουν για την άσκοπη κοπή τόσων δένδρων.  Κυρίως όμως του εξέφρασαν τον φόβο τους για το ενδεχόμενο να ξεσπούσε επάνω τους  η οργή της θεάς Δήμητρας. Αυτός όμως  άρπαξε ένα τσεκούρι και είπε: 

- «Δεν με ενδιαφέρει αν το δέντρο αυτό το αγαπά η Θεά. Ακόμα και η ίδια να ήταν, θα την έριχναν κάτω αν στεκόταν στον δρόμο μου». 

Κάποιον δε που προσπάθησε να τον σταματήσει, τον σκότωσε φωνάζοντας : 

-«Ορίστε η ανταμοιβή σου για τον οίκτο σου».

Με την πρώτη όμως τσεκουριά που έδωσε,  παρουσιάσθηκε ενώπιον του η ιέρεια της Δήμητρας Νικίππη, που δεν ήταν παρά η ίδια η θεά μεταμορφωμένη. Η ιέρεια προσπάθησε να σταματήσει το κόψιμο των δέντρων, αλλά ο Ερυσίχθονας την απείλησε με την αξίνα του. Η Θεά τότε  εμφανίσθηκε με όλη της τη θεϊκή μεγαλοπρέπεια.  Σύμφωνα με τον Καλλίμαχο (3ο αι. π.X.),  η Θεά ρώτησε : 

- «Tις μοι καλά δένδρεα κόπτει;»  - ποιος είναι ο βέβηλος που κόβει την ιερή βελανιδιά της - ; 

Hταν ο Eρυσίχθων,«πίτυς, μεγάλαι πτελέαι και όχναι» – πεύκα, φτελιές μεγάλες και αχλαδιές. Στα  επόμενα χτυπήματα του τσεκουριού η βελανιδιά, δέντρο πελώριο με κορμό δεκαπέντε οργιές χοντρό, αναστέναξε κι από την πληγή έτρεξε αίμα, και η νύμφη που ζούσε μέσα του, πεθαίνοντας μαζί του, προέβλεψε την τιμωρία του ιερόσυλου Ερυσίχθονα.

Οι δούλοι στην θέα της Θεάς Δήμητρας  έφυγαν πανικόβλητοι, ικετεύοντας για οίκτο. Η Δήμητρα πράγματι τους λυπήθηκε και τους άφησε να φύγουν δίχως να τους βλάψει, ενώ τον ασεβή Ερυσίχθονα τον περίμενε πολύ σκληρή τιμωρία, λίγο αργότερα.  Η Δήμητρα ζήτησε από την Πείνα που κατοικούσε στην Σκυθία μαζί με τον τρόμο  και το κρύο, να επισκεφτεί και να κυριεύσει τον Ερυσίχθονα. Της ζήτησε να μην μπορεί να ανακουφίσει την πείνα του ο Ερυσίχθονας με τα πλούσια δώρα που η Γη παρέχει στον άνθρωπο. Η πείνα υπάκουσε τις εντολές της Δήμητρας,  και το βράδυ που ο Ερυσίχθονας κοιμόταν τον επισκέφτηκε. Μετά από αυτό, η πείνα έφυγε από την γη της αφθονίας την Θεσσαλία,  και επέστρεψε στο σπίτι της. Ο ιερόσυλος Ερυσίχθονας ονειρεύτηκε στον ύμνο του  πως πεινούσε,  και όταν ξύπνησε η πείνα του είχε γίνει απερίγραπτη. 

Από εκείνη την στιγμή ο Ερυσίχθονας άρχισε να τρώει ό,τι έβρισκε μπροστά του. Αφού έφαγε ό,τι φαγώσιμο βρισκόταν στο σπίτι του, άρχισε να γυρίζει στους δρόμους και να αρπάζει τις προσφορές από τους βωμούς. Κανείς δεν μπορούσε πλέον να τον βοηθήσει, ούτε οι γονείς του,  ούτε  ο  παππούς του ο Ποσειδώνας,  λόγω της ύβρεως απέναντι σε άλλο Θεό. Στο μεταξύ ο Ερυσίχθονας βασανιζόταν όλο και περισσότερο από την πείνα. Η κόρη του Μήστρα  που είχε την ικανότητα  από τον Ποσειδώνα να μεταμορφώνεται, μεταμορφωνόταν συνέχεια σε διαφορετικές σκλάβες  προς πώληση,  ώστε να κερδίζει χρήματα για να «σώσει» με αυτά αγοράζοντας τρόφιμα  για τον πατέρα της.  

Στο τέλος όμως  τίποτα δεν ήταν ικανό να κορέσει την πείνα του Ερυσίχθονα. Έτσι μη έχοντας να φάει τίποτα πια, άρχισε να τρώει τις ίδιες του τις σάρκες έως ότου βρήκε κατ’  αυτό τον τρόπο  φρικτό θάνατο...! 

Η εκ νέου αναγνώριση της αλληλεπίδρασης του φυσικού κόσμου στο σύνολό του, η συνειδητοποίηση των αποτελεσμάτων της αλόγιστης και καταστροφικής δραστηριότητας του ανθρώπου,  στο  οικοσύστημα, και  εν τέλη η άρση της ανθρώπινης αλαζονείας,  θα πρέπει να αποτελέσουν  τα βασικά  συνθετικά στοιχεία του συνειδητοποιημένου  πολίτη της κοινωνίας του  21ου αιώνα. Οι πρόγονοι μας  πρωταγωνίστησαν στο παρελθόν στη θέσπιση των άυλων αξιών, εμείς συνεπώς σήμερα έχουμε την ιερή  υποχρέωση  να πρωτοστατήσουμε σε αυτή την αλλαγή συνείδησης για μία άλλη  στάση ζωής.

Θα πρέπει να αντιληφθούμε  την φύση ως «ΟΛΟΝ». Και επειδή η Φύση αφορά το « ΟΛΟΝ» ,  η θέληση για το καλό, θα πρέπει να αποτελέσει ένα  οικουμενικό ιδεώδες, για όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η  ανάγκη των σύγχρονων κοινωνιών συνεπώς,  θα πρέπει  να είναι η αναγνώριση αξιών,  που θα  προϋποθέτει τον σεβασμό για όλες τις μορφές της ζωής, και το δικαίωμα για μια ζωή αξιοπρεπή, με τοποθέτηση του κοινού καλού πάνω και πέρα από το ατομικό συμφέρον.

Όχι αλλά λόγια εκ των υστέρων , δράσεις εκ των προτέρων απαιτούνται. Το αύριο των παιδιών μας αφανίζεται σταδιακά από τις δράσεις και τις επιλογές του χθες και το σήμερα. Είναι η ώρα της αφύπνισης, και της δράσης χωρίς πολλά λόγια και υποσχέσεις. Η τύχη της Ελλάδας βρίσκεται στα χέρια μας.

Παραπομπή.

1. Αναστάσιος Στέφανος, επιθεωρητής αναδασώσεων, "Αι Δρυάδες των αρχαίων Ελλήνων και τα δάση των νεωτέρων" (1933)