Περί του «γνώθι σαυτόν», Σωκράτης και Ευδημος.

 📜Πρωτότυπο δοκίμιο, σε μορφή διαλόγου.  Ο διάλογος, είναι εν μέρει εμπνευσμένος  από τον αυθεντικό διάλογο «Σωκράτης και Ευθύδημος» του Ξενοφώντα, αλλά ανανεωμένος με στοχασμούς από τη σύγχρονη ερμηνεία του «γνώθι σαυτόν». Πρόκειται για πρωτότυπη ανασύνθεση που διατηρεί το πνεύμα του αρχαίου Ελληνικού φιλοσοφικού διαλόγου.

Η σκηνή διαδραματίζεται κάτω από τη σκιά ενός πλατάνου κοντά στην Αγορά των Αθηνών. Ο Σωκράτης κάθεται σε έναν λίθο, ενώ ο νεαρός Ευδημος τον πλησιάζει με βλέμμα ζωηρό.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σε χαιρετώ, Σωκράτη. Πάλι συλλογίζεσαι βαθιά;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Σε χαιρετώ, Ευδημε. Δεν είναι τούτο το έργο του φιλοσόφου; Να συλλογίζεται και να ερωτά;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Πες μου, λοιπόν, για κάτι που με βασανίζει: πώς μπορεί κάποιος να ζει αληθινά ευτυχισμένα; Οι σοφοί λένε να αποκτήσουμε αγαθά, δόξα ή ισχύ. Μα εσύ, τι λες;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άλλοι μιλούν για τα αγαθά, εγώ σε ρωτώ: γνωρίζεις πώς να τα χρησιμοποιείς; Ή μήπως, όπως ο ναύτης που δεν ξέρει τον καιρό, κινδυνεύεις να ναυαγήσεις εν μέσω πλούτου;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Δεν ξέρω αν μπορώ να απαντήσω. Ίσως πράγματι να μην γνωρίζω ούτε τον εαυτό μου όσο νόμιζα...

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άρα, είμαστε στο σωστό μονοπάτι. Γιατί πώς θα κυβερνήσει κανείς τον βίο του, αν πρώτα δεν κυβερνήσει τον εαυτό του; Πες μου: τί σημαίνει για σένα το ρητό που χάραξαν οι σοφοί στον ναό του Απόλλωνα; Το «γνώθι σαυτόν»;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Να γνωρίζεις ποιος είσαι; Ίσως… το όνομά σου, την καταγωγή σου, τις επιθυμίες σου;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αν όλα αυτά είναι απλώς εξωτερικά, μήπως λησμονείς το βαθύτερο; Θα σε ρωτήσω κάτι πιο δύσκολο: γνωρίζεις τι σε κινεί όταν επιθυμείς; Τι φοβάσαι όταν δειλιάζεις; Ποιον εαυτό υπηρετείς όταν προσπαθείς να φαίνεσαι σπουδαίος;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Τώρα που το λες... Συχνά αναζητώ έπαινο ή αποδοχή, μα δεν είμαι βέβαιος αν αυτός είναι ο αληθινός μου εαυτός ή κάποιος ρόλος.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μίλησες σαν φιλόσοφος. Να είσαι αυτός που επιθυμείς να φαίνεσαι – αυτό λέγω. Όχι να φαίνεσαι απλώς, αλλά να είσαι. Η αλήθεια βρίσκεται όχι στα λόγια, αλλά στη σύμφωνη ζωή. Και τούτο προϋποθέτει γνώση του εαυτού.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Μα δεν είναι τούτο δύσκολο έργο; Ποιος μπορεί να γνωρίσει τα ενδότερα του εαυτού του; Δεν είμαστε όλοι τύφλοι σε κάποια μέρη του εαυτού μας;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ακριβώς γι' αυτό χρειάζεται ο έλεγχος,  ο διαλογισμός, η αυτό παρατήρηση. Η αυτογνωσία δεν είναι δώρο των θεών, αλλά κόπος και άσκηση. Είναι το σκάψιμο προς τα έσω. Ενδον σκάπτε, φίλε μου Εύδημε.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και πώς ξέρω ότι προχωρώ σωστά;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όταν αρχίσεις να αμφιβάλλεις για όσα θεωρούσες αυτονόητα. Όταν πάψεις να λες «ξέρω» και αρχίσεις να ερωτάς. Όταν νιώσεις ότι οι σκιές που έβλεπες ήσουν εσύ – και τώρα αναζητείς το φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και τί γίνεται όταν δω μέσα μου και δεν μου αρέσει αυτό που βλέπω;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τότε είσαι στον σωστό δρόμο. Διότι το πρώτο βήμα της σοφίας είναι η ταπεινοφροσύνη. Και η αλλαγή δεν γεννιέται από την αυτάρκεια, αλλά από την επίγνωση του ατελούς. Ο Αγαθός δεν είναι άλλος από τον Αληθή. Και ο Αληθής δεν φοβάται το φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα η αυτογνωσία δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μια αρχή που ποτέ δεν τελειώνει. Μα και το μόνο μονοπάτι προς την ευδαιμονία, γιατί πώς να χαίρεσαι αν δεν ξέρεις τι σε χαροποιεί, ούτε ποιος χαίρεται μέσα σου; Ποιος τότε ζει; Εσύ ή η σκιά σου;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, νιώθω σαν να άνοιξε μέσα μου μια πύλη.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πύλη είναι ο Λόγος, Ευδημε, και το μονοπάτι ξεκινά τώρα. Να θυμάσαι: ο ανεξέταστος βίος δεν είναι άξιος του ανθρώπου. Έλα, ας βαδίσουμε μαζί. Έχω να σου δείξω ακόμη πολλές ερωτήσεις.

Ο Σωκράτης σηκώνεται και οι δυο τους φεύγουν μαζί αργά, ενώ η σκιά του δέντρου χάνεται πίσω τους.