Περσέας, Μέδουσα και Ανδρομέδα, αποσυμβολισμός. Η αρχετυπική μάχη του Περσέα ενάντια στον Ερπετικό εγκέφαλο.

Περσέας και Ανδρομέδα, Le Jardin d'Agronomie Tropicale in Paris, FRANCE.

Ο κόσμος των συμβόλων στους μύθους, λειτουργεί ως μεταβατικός χώρος ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα για την καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας. Είναι ο χώρος όπου αίρονται οι άμυνες και η συνάντηση εμπεριέχει ελευθερία και αυθεντικό συναίσθημα.

Το σύμβολο υποδηλώνει μια ουσιαστική σχέση ανάμεσα σε δύο σημασίες: ανάμεσα σ’ ένα έκδηλο και ένα κρυφό νόημα. Στην συνέχεια του άρθρου θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε τα αλληγορικά κρυφά νοήματα τα οποία υποκρύπτονται πίσω από τους σχετικούς άθλους του ήρωα Περσέα.

Ο ήρωας Περσέας είναι γνωστός στην αρχαία Ελληνική μυθολογία, για τον αποκεφαλισμό της Μέδουσας, αλλά και την ελευθέρωση της Ανδρομέδας. Η Μέδουσα κατοικεί σε μια σκοτεινή σπηλιά στην άκρη του κόσμου μαζί με τις δύο άλλες γοργόνες την Σθενώ και την Ευρυάλη. Συμβολίζουν τις τερατώδεις διαστρεβλώσεις της ψυχής που οφείλονται στις διαστρεβλωμένες δυνάμεις των τριών ώσεων: κοινωνικότητα, σεξουαλικότητα, πνευματικότητα.

Η Μέδουσα η κυρίαρχη όπως σημαίνει το όνομά της συμβολίζει τη διαστρέβλωση της πνευματικότητας. Η Μέδουσα συμβολίζει το φόβο, την απόγνωση σε σχέση με τον εαυτό, που κυριεύει τη ματαιόδοξη ψυχή όταν, σε στιγμές διαύγειας, αντικρίζει θαρρετά τον εαυτό της απογυμνωμένο. Η Μέδουσα συμβολίζει τη διαστρεβλωμένη εικόνα του εαυτού, την ενοχή σε έξαρση, την αμυδρά διακρινόμενη, σε στιγμές όπου καταρρέει η ματαιοδοξία.

Η απολίθωση, επακόλουθο της φρίκης (κεφάλι της Μέδουσας – παραμορφωτικός καθρέφτης), οφείλεται στην ανικανότητα να υπομείνει κανείς αντικειμενικά την αλήθεια σχετικά με τον εαυτό του.

Τον πρώτο άθλο του ο Περσέας τον επιτυγχάνει με την βοήθεια του Ερμή και της Αθηνάς, και όχι τυχαία. Ο ψυχοπομπός Ερμής είναι αγγελιοφόρος των Θεών και ο μεσάζων μεταξύ Θεών και ανθρώπων. Η θεά Αθηνά της νόησης και της σοφίας, του δίνει τη λαμπερή της ασπίδα για να τον προστατεύσει. Η ασπίδα είναι ο καθρέφτης όπου κάθε άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του ακριβώς όπως είναι και όχι όπως θα ήθελε να φαντάζεται ότι είναι. Για να μπορέσει να σκοτώσει τη μέδουσα χωρίς να τον απολιθώσει η ματιά της, πρέπει να τη δει μέσα από την ασπίδα της Αθηνάς που είναι η ασπίδα της αυτογνωσίας.

Ο Περσέας νικά και σκοτώνει τη Μέδουσα. Από το αίμα που αναβλύζει από το τραύμα αναδύονται ο Χρυσάωρ – το χρυσό σπαθί σύμβολο της πνευματοποίησης – και το φτερωτό άλογο ο Πήγασος, σύμβολο της δημιουργικής φαντασίας. Η διεστραμμένη φαντασία πρέπει να πεθάνει για να γεννηθούν οι δύο μορφές της δημιουργικής φαντασίας. [1]

Ο Περσέας, επιστρέφοντας από τον άθλο του αποκεφαλισμού της Γοργόνας Μέδουσας, πέρασε από την Αιθιοπία, όπου είδε την όμορφη Ανδρομέδα, δεμένη σ’ έναν βράχο. Η κόρη ήταν καταδικασμένη σε θάνατο από ένα δράκο ο οποίος, κατέστρεφε την Χώρα. Ο δράκος αυτός ήταν σταλμένος από τον Ποσειδώνα (κυρίαρχος των υδάτων και των συναισθημάτων).

Περσέας ζήτησε την Ανδρομέδα ως γυναίκα του, για να την σώσει, και ο πατέρας της Κηφέας δέχτηκε. Ο Περσέας έχοντας ως τρόπαιο το τρομερό κεφάλι της μέδουσας από τον προηγούμενο άθλο του, το εμφάνισε στον δράκο ο οποίος «πέτρωσε», σώζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο της Ανδρομέδα.

Οι δράκοι αποτελούν ένα διαχρονικό και πανανθρώπινο αρχετυπική σύμβολο. Οι χθόνιοι δράκοι, οι φύλακες του παλαιού και της κρυμμένου θησαυρού, αποτελούν τα αρχετυπικά εκείνα όντα, ενάντια στους οποία οφείλουν να πολεμήσουν οι ήρωες, για να κατακτήσουν το μεγαλύτερο τρόπαιο από όλα, την υποταγή της κατώτερης φύσης τους, την ανάδειξη του ανώτερου εαυτού και της αυτογνωσίας, με τελικό προορισμό την ομοίωση προς τους Θεούς.

Ο δράκος αντιπροσωπεύει το ανεκδήλωτο, τις χθόνιες δυνάμεις, την αδάμαστη παρορμητική ενέργεια, τον φύλακα των πυλών της εσωτερικής γνώσης. Οι δράκοι κατοικούν πάντα σε σπηλιές, εκεί όπου επίσης κατοικούσαν οι πρώτοι άνθρωποι πριν δαμάσουν τόσο την φύση, όσο και την δική τους ανθρώπινη φύση. Ο δράκος και η σπηλιά, αντιπροσωπεύουν το υποσυνείδητο, το νοητικό και ψυχικό σκότος, τους φόβους και τα πάθη, που φωλιάζουν μέσα στα πνεύμα και την ψυχή του ανθρώπου.

Σε μία τέτοια προσπάθεια αρωγοί του άνθρωποι στέκονται πάντα οι Θεοί, ενώ συνήθως οι ήρωες βρίσκονται συνήθως επάνω σε ένα άλογο. Ο νους οφείλει να κυριαρχήσει στο α - λογο, στο παράλογο, στο  «ερπετικό» τμήμα του εγκεφάλου του. Ο δράκος σημειολογικά σε μία τέτοια συνάρτηση, ίσως να μην αποτελεί μία τυχαία επιλογή, αρχετυπικής μορφής.

Σήμερα δια μέσω της νευροεπιστήμης γνωρίζουμε πως όλες οι επιθυμίες και τα αισθήματα, οι αποφάσεις και οι συμπεριφορές μας, έχουν να κάνουν με εγκεφαλικές λειτουργίες, που εδράζονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Κάθε ένας από εμάς, δεν έχει ένα, αλλά τρεις διαφορετικούς εγκεφάλους ο καθένας τους από τους οποίους αντιπροσωπεύει και προέρχεται από ένα διαφορετικό στάδιο της βιολογικής καταγωγής και εξέλιξης του ανθρώπου. Τα περιγραφικά ονόματα αυτών των τριών εγκεφάλων, από τον εξελικτικά παλιότερο προς τον νεότερο, είναι: «Ερπετικός εγκέφαλος», ο «Παλαιο-Εγκέφαλος των θηλαστικών», και «Νέο-Εγκέφαλος των θηλαστικών».

Ο Ερπετικός εγκέφαλος υπάρχει και είναι σχεδόν όμοιος σε όλα τα είδη των ζώων, πουλιών και ερπετών που ζουν σήμερα στη γη. Η λειτουργίες του είναι απλές και σχετίζονται αποκλειστικά με την επιβίωση: Η πείνα, το σεξ, ο φόβος, η αντίδραση «μάχης - αποφυγής», η υπεράσπιση του προσωπικού μας εδάφους, το να είσαι ασφαλής, ο έλεγχος της θερμοκρασίας. Το τμήμα αυτό του εγκεφάλου ονομάζεται Ερπετικός Εγκέφαλος λόγω του ότι τα συμπεριφορικά γνωρίσματα για τα οποία είναι υπεύθυνο, παρατηρούνται και σχετίζονται με τα ερπετά.

Αυτά περιλαμβάνουν το καθαρό ένστικτο επιβίωσης, την αμεσότητα ερεθίσματος - απάντησης, την αντίδραση πάλη ή φυγή, τον ανταγωνισμό, την επιθετικότητα, την κυριαρχία, την επανάληψη, το τελετουργικό και την επιθυμία συσσώρευσης πόρων. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι οι λειτουργίες «βάσης» της Συνείδησης. Είναι λιγότερο από ανθρώπινες, κατ’ ουσία ζωώδεις σκέψεις και συμπεριφορές, οι οποίες αποτελούν τις «κατώτερες» καταστάσεις επίγνωσης και ύπαρξης.

Το δεύτερο σύμπλεγμα του Τριαδικού Εγκεφάλου είναι «ο Εγκέφαλος των Θηλαστικών», επειδή φαίνεται να αναπτύχθηκε σημαντικά αργότερα από το Ερπετικό Σύμπλεγμα κατά τη βιολογική εξέλιξη. Βρίσκεται πάνω από το εγκεφαλικό στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα (δηλαδή, ακριβώς πάνω από το Ερπετικό Σύμπλεγμα). Αποτελείται από τον ιππόκαμπο , τον υποθάλαμο και την αμυγδαλή και η λειτουργία του Μεταιχμιακού Συστήματος - «ο Εγκέφαλου των Θηλαστικών» είναι να δημιουργήσει και να ρυθμίσει τη ροή των χημικών ουσιών και των χημικών αλληλεπιδράσεων που δημιουργούν τα συναισθήματά μας.

Τα συναισθήματα είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό των θηλαστικών, το οποίο λείπει γενικά από τα ερπετά και τα κατώτερα ζώα. Τα ερπετά αισθάνονται πόνο και υφίστανται τη βασική συμπεριφορά ερεθίσματος-απάντησης, αλλά δεν παρουσιάζουν συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως χαρά, λύπη, ενσυναίσθηση, κλπ.

Ο «Εγκέφαλος των Θηλαστικών» λειτουργεί ως ενδιάμεσος μεταξύ των σκέψεων και των πράξεων μας, γιατί είναι τα συναισθήματα που δημιουργούν τα αισθήματα μέσα στη φυσιολογία μας, τα οποία μας κάνουν να συνειδητοποιούμε τον αντίκτυπο που έχουν οι ενέργειές μας στους άλλους.

Τα συναισθηματικά γνωρίσματα της Συνείδησης είναι ανώτερης τάξης, σε σύγκριση με τα «ερπετοειδή» χαρακτηριστικά που εμφανίζονται μέσω του «Ερπετικού Συμπλέγματος». Χωρίς τον «Εγκέφαλο των Θηλαστικών», δε θα είχαμε τη δυνατότητα να βιώσουμε συναισθήματα ή συμπάθεια για τους άλλους (ενσυναίσθηση), και θα ήμασταν ανίκανοι να αποφύγουμε καταστροφικές τάσεις και δράσεις, είτε αυτές στρέφονται προς τον εαυτό μας, είτε προς τους άλλους.

Με την ιδιότητά του ως ενδιάμεσο, ή ρυθμιστικό παράγοντα μεταξύ σκέψης και δράσης, ο «Εγκέφαλος των Θηλαστικών» θα μπορούσε να θεωρηθεί το Ιερό Θηλυκό, το Πνεύμα, ή η θεία «Μητέρα» της Συνείδησης!.

Το τρίτο και πιο σημαντικό τμήμα του Τριαδικού Εγκεφάλου είναι γνωστό ως «Νεοφλοιός ή Εγκεφαλικός Φλοιός». Ο «Νεοφλοιός» είναι το πιο πρόσφατα ανεπτυγμένο τμήμα του εγκεφάλου από την άποψη της βιολογικής εξέλιξης. Είναι η πιο προηγμένη και διακλαδωμένη (περιλαμβάνει και τη μνήμη) περιοχή του ανθρώπινου εγκεφάλου. Από φυσιολογικής άποψης, βρίσκεται πάνω από τον «Εγκέφαλο των Θηλαστικών» και το «Ερπετικό Σύμπλεγμα», και αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη έκταση και μάζα ολόκληρου του εγκεφάλου. Ο Νεοφλοιός ονομάζεται επίσης Ανθρώπινος Εγκέφαλος, γιατί είναι μια δομή μοναδική για τα ανθρώπινα όντα.[2]

Μυθολογικά λοιπόν αν η μάχη με το δράκο είναι η μάχη ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, την λογική και το παράλογο, του πολιτισμού, έναντι του αρχέγονου και πρωτόγονου φόβου, απέναντι στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις της φύσης, επιστημονικά η μάχη αυτή, έχει και ψυχολογικές, ψυχαναλυτικές, ανθρωπολογικές και νευροφυσικές διαστάσεις. Δεν θα επεκταθούμε περισσότερο όμως σε αυτές, διότι ο μύθος εδώ είναι ο πρωταγωνιστής.

Μυθικά και αλληγορικά λοιπόν όπως πολλές φόρες έχω αναφέρει, οι αρχετυπικές μάχες ανάμεσα σε ήρωες και δράκους συμβολίζουν τα πάθη και τους φόβους που φωλιάζουν μέσα μας, και δεν αφήνουν την ψυχή (κόρη - Ανδορμέδα στον συγκεκριμένο μύθο) να εξελιχθεί, και να ανελιχτεί στο θεϊκό της προορισμό.

Η Δρακοκτονία, σε μια από τις ερμηνείες της, αλληγορεί την θανάτωση των κατώτερων όψεων του εαυτού, την ανάδειξη των ανώτερων, αλλά και τις δοκιμασίες (δράκος φύλακας της γνώσης και του ασυνειδήτου) που καλείται ο υποψήφιος προς μύηση, να υπερκεράσει, ώστε να καταστεί άξιο τέκνο της σοφίας, και της πνευματικής αθανασίας.

Η νίκη επί του θηριώδους ερπετού- δράκους συμβολίζει τον έλεγχο, την ανατροπή, τη νίκη στη σκοτεινή φύση του ανθρώπου την αυτοκυριαρχία. Η διάσωση της παρθένου κόρης, αλληγορεί την απελευθέρωση των ανώτερων πνευματικών δυνάμεων, γεγονός που υποδεικνύεται και από το όνομα της κόρης που απελευθερώνει ο Περσέας, την Ανδρομέδα.

Το όνομα της είναι σύνθετο από το ουσιαστικό «ἀνήρ» (γεν. ἀνδρός) και το αρχαίο ρήμα «μέδω» (δεν είναι τυχαίο πως έχει κοινή ρίζα με την Μέδουσα), το οποίο σημαίνει: άρχω, κυβερνώ, βασιλεύω, προστατεύω = αυτή που προστατεύει τους άντρες. Ο υπαινιγμός είναι προφανής. Ο άνθρωπος μπορεί να σώσει τον εαυτό του, με τις δικές του δυνάμεις, με την δύναμη της θέλησης του και την βοήθεια των θεών, με τα όπλα των θεών, τα οποία είναι η φρόνηση, η αρετή, η νόηση.

Μια από τις πρώτιστες ιδιότητες του δράκου είναι αυτό που σημαίνει το ίδιο του το όνομα: δράκος από το «δέρκομαι», που σημαίνει βλέπω καθαρά. Αν ο δράκος λοιπόν δηλώνει το αρχέτυπο της καθαρής όρασης, της αντίληψης των πραγμάτων, όπως πραγματικά είναι πέρα από κάθε ψευδαίσθηση και αυταπάτη, τότε ο ήρωας ενσωματώνει αυτή τη δύναμη – όπως θέλει συχνά ο μύθος - με την τελετουργική σφαγή του πλάσματος.

Ο αγώνας με τον Δράκο συμβολίζει τις δυσκολίες που καλείται να υπερβεί κάποιος για να να κερδίσει τους θησαυρούς της εσωτερικής γνώσης. Το σκότωμα του Δράκου είναι η σύγκρουση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, του πνεύματος επί της ύλης, των παθών και ενστίκτων, του λογικού έναντι του παραλόγου, ο σφαγιασμός των καταστροφικών δυνάμεων του κακού , ή ο άνθρωπος που υπερνικά τη δική του σκοτεινή φύση και πετυχαίνει την κυριαρχία.

Για αυτό τον λόγο και οι μυήσεις γίνονταν πάντοτε σε σκοτεινά σπήλαια. Έχουμε μία επανάληψη της ανθρώπινης ιστορίας σε ατομικό χρόνο. Η ανθρώπινη ιστορία, ξεκινά από την μακαριότητα της ανθρώπινης μήτρας, συνεχίζεται στα σπήλαια της Γαίας, και θριαμβεύει στο πεδίο του ανθρώπινου πολιτισμού και στην ομοίωση προς τους Θεούς.

Η δρακοντοκτονία, κατά συνέπεια, είναι μέρος μιας «μυητικής» πορείας μιας δρακόντιας ατραπούς που προσπαθεί να καταστήσει την αθέατη ενέργεια και γνώση του ανθρώπου από ασυνείδητη σε συνειδητή. Ο δράκος ζει μέσα στο βάλτο δηλαδή στο τέλμα όπου σαπίζουν όλοι όσοι δεν επιδιώκουν την πνευματική τους ολοκλήρωση. Η γαλήνη αποκτάται όταν η εσωτερική αλήθεια βρίσκει το θάρρος να μάχεται και να σκοτώνει τους αρχέγονους «δράκους» που βρίσκονται μέσα μας και γίνονται η καθηλωτική δύναμη του φόβου, από ανασφάλεια και δειλία.

Η μυητική πορεία και αυτό ακριβώς τον ρόλο διασφάλιζε. Την υπέρβαση την αναγέννηση, μέσα από δοκιμασίες φόβου, και απελευθέρωσης, αναγέννησης, κατάκτησης της εποπτείας, της Θεογνωσίας. Ο Πρόκλος αναφέρει σχετικά (εις Πλάτωνος Πολιτεία):

«Εξάλλου το ότι οι μύθοι επιδρούν και στους πολλούς το δείχνουν οι ιεροτελεστίες. Αυτές πράγματι χρησιμοποιώντας τους μύθους με σκοπό να κλείσουν μέσα τους την απόρρητη αλήθεια σχετικά με τους θεούς, αποβαίνουν για τις ψυχές αιτίες της ταύτισης αισθημάτων με τα δρώμενα, κατά τρόπο άγνωστο σε εμάς και θεϊκό.

Έτσι , άλλοι από αυτούς που μετέχουν στις ιερές τελετές καταπλήσσονται κυριευμένοι από το θεϊκό δέος, ενώ άλλοι που προσαρμόζουν τη διάθεσή τους προς τα ιερά σύμβολα και εξέρχονται από τον εαυτό τους τοποθετούνται στην περιοχή των θεών και ευφορούνται από το πνεύμα τους. Και σε κάθε περίπτωση τα επόμενα αυτών γένη που είναι ανώτερα από εμάς βάσει της εναρμόνισης και οικειότητας τους προς τα τέτοιου είδους σύμβολα, μας υψώνουν μέσω της συμπάθειας προς τους θεούς» .

Σύμφωνα με τον Πρόκλο, δε μπορούμε να ασχοληθούμε με τη συμβολική, αν δε γνωρίζουμε το φιλοσοφικό υπόβαθρο στο οποίο εντάσσονται τα σύμβολα που προτιθέμεθα να μελετήσουμε, ώστε να καταστούμε ικανοί να ενεργοποιήσουμε τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ αυτών και του υπεραισθητού κόσμου. Τα τελευταία δηλαδή για τους πολλούς ανθρώπους είναι γελοία, για εκείνους τους λίγους όμως που μπορούν να ανυψωθούν προς το νου αποτελούν έκφανση της ομοιοπάθειάς τους προς την πραγματικότητα και βεβαίωση που προκύπτει από τα ίδια τα ιερατικά έργα της σύμφυτης των θείων όντων δύναμης.

«Πραγματικά οι θεοί ευχαριστούνται στο άκουσμα τέτοιων συμβόλων, ανταποκρίνονται αμέσως σε όσους τους καλούν και φανερώνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους μέσα από αυτά, καθότι τα θεωρούν σημάδια συγγενικά τους και κατεξοχήν γνώριμα τους. Τα μυστήρια και οι τελετουργίες επίσης με αυτά εκδηλώνουν τη δημιουργική ενέργεια τους, και μέσα από αυτά προκαλούν, για όσους είναι μυημένοι να βλέπουν, θεάματα τέλεια, γεμάτα εσωτερική ηρεμία και απλόμορφα, για τα οποία ο νέος στην ηλικία και πολύ περισσότερο ο ανώριμος στον χαρακτήρα είναι ανεπίδεκτος».

Παραπομπές:

[1] Ελένη Καραγιάννη: Το Κεφάλι της Μέδουσας, Παιδοψυχίατρος – Ψυχοθεραπεύτρια

[2] «Τριαδικός Εγκέφαλος» http://mousikikaitherapeia.blogspot.com/