Ο άγνωστος Θεός Ήφαιστος (αποσυμβολισμός)

Ήφαιστος, Blansko, Check republic

Σύμφωνα με την επικρατέστερη μυθολογική παράδοση, ο θεός τη φωτιάς ο Ήφαιστος, ήταν υιός του Θεού Διός και της Θεάς Ήρας.  Όταν κάποια στιγμή ο πατέρας του Δίας, κρέμασε την  ζηλόφθονη  σύζυγο του Ήρα για να την τιμωρήσει, μόνο ο γιος της  Ήφαιστος την λυπήθηκε και προσπάθησε να την λύσει από τα θεϊκά  τιμωρητικά δεσμά.  Όταν ο Δίας το έμαθε,  τον πέταξε εξοργισμένος από τον Όλυμπο, και ο Ήφαιστος έπεσε στο  μαγικό νησί της Λήμνου.

Η Λήμνος είναι ένα ηφαιστειογενές νησί και η κυριότερη κορυφή του, ο Μόσυχλος, έγινε το σημαντικότερο κέντρο της λατρείας του Ηφαίστου. Ο Ήφαιστος  είναι εξαιρετικά σημαίνων Θεός, καθώς σχετίζεται με την φωτιά (νοητικό πυρ –γνώση). Μπορεί  Προμηθέας να  έκλεψε τη φωτιά (νοητικό πύρ –γνώση)  για να τη χαρίσει στους ανθρώπους,  δημιουργός  όμως  τόσο της φωτιάς,  όσο και των ανθρώπων, ήταν ο Ήφαιστος.

Ο Ήφαιστος  θεωρούνταν ο θεός  των μεταλλουργών και σιδηρουργών, οι οποίοι διδάχθηκαν από αυτόν την κατεργασία των μετάλλων και τη χρησιμοποίηση της φωτιάς . Ο Ήφαιστος λατρεύονταν στην Λήμνο όπου βρισκόταν το εργαστήρι του σιδηρουργού-θεού.  Δεν είναι φυσικά  τυχαίο πως στην Λήμνο τελούνταν τα σεπτά και πανάρχαια Καβείρια μυστήρια. 

Σύμφωνα με τον  Λήμνιο συγγραφέα Φιλόστρατο, κατά την διάρκεια των Καβειρίων μυστηρίων, έσβηναν όλες τις φωτιές επί εννιά μέρες σε όλο το νησί. Την ένατη μέρα έφτανε στο λιμάνι ένα πλοίο που το είχαν στείλει στη Δήλο για να φέρει τη φωτιά. Το περίμενε ανυπόμονα ένα μεγάλο πλήθος που όλο το διάστημα προσευχόταν. "Σαν έφτανε το πλοίο στο λαό μοίραζαν τη φωτιά, όχι για την καθημερινή χρήση, μα για των τεχνιτών τα εργαστήρια, άρχιζε και πάλι στον τόπο μια νέα ζωή".

Δεν είναι φυσικά επίσης τυχαίο, πως το πυρ αποτελούσε στην αρχαία – και όχι μόνο - σκέψη,  το βασικό συστατικό  δημιουργίας  του σύμπαντος. Ο Πυθαγόρας δίδασκε λ.χ,  πως  όλα τα ουράνια σώματα περιστρέφονται γύρω από ένα «κεντρικό πυρ» με αρμονία. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ιωάννη  Στοβαίο ( Ανθολόγιο) το κοσμολογικό πρότυπο του Πυθαγόρειου Φιλόλαου: 

«..Τοποθετεί  το πυρ στο μέσον, στο κέντρο. Το ονομάζει εστία των πάντων, οίκον του Διός, μητέρα των θεών, βωμό και συνοχή και μέτρο φύσεως. Επίσης τοποθετεί ένα δεύτερο πυρ, ανώτατο όλων, που περιέχει μέσα του τον κόσμο. Το κέντρο, λέει, είναι από την φύση του πρώτο, γύρω απ’ αυτό τα δέκα διαφορετικά σώματα εκτελούν τον ομαδικό τους χορό.» 

Για αυτό τον λόγο το ιερό πυρ,  συμβολιζόταν από την ιερή και άσβεστη εστία κάθε βωμού και ναού, αλλά και οικιών. To όνομα του Ηφαίστου,  προέρχεται από την ρίζα «αφ-» του δασυνόμενου ρήματος «άπτω», που σημαίνει «ανάβω, καίω»,  συνεπώς  Ήφαιστος είναι «αυτός που καίει, ο πύρινος».  Σύμφωνα δε με τον Σωκράτη (Πλάτων Κρατύλος περί ονομάτων),  το όνομα Ήφαιστος σημαίνει ο φωτεινός από το «Φαίστος», προσλαμβάνοντας  το γράμμα Ήτα.

Γλυπτό του θεού Ηφαίστου στην είσοδο του Καπιτωλίου της Δυτικής Βιρτζίνια

Στην Λήμνο τιμούσαν τον Ήφαιστο και ως θεό θεραπευτή.  Δώρο του για την φιλοξενία των Λημνίων ήταν  η περίφημη θεραπευτική  Λημνία γη.  Για αυτό τον λόγο, ο   Φιλοκτήτης ο διάσημος τοξοβόλος των Ελλήνων κατά την εκστρατεία της Τροίας, αφέθηκε εδώ, ώστε να γιατρευτεί από η  πληγή του  από το δάγκωμα φιδιού με την Λημνία γη.

Πολλά από τα έργα του Ηφαίστου, τα γνωστά ως ἡφαιστότευκτα, διέθεταν μαγικές ιδιότητες. Παραδείγματος χάριν, ο Ήφαιστος είχε χαρίσει στον Αιήτη, τον βασιλιά της Κολχίδας, τέσσερις μαγικές κρήνες που ανάβλυζαν γάλα, κρασί, άρωμα και νερό, καθώς και ένα ζευγάρι ταύρων με χάλκινα πόδια, οι οποίοι έβγαζαν φλόγες. Ο ίδιος θεός είχε χαρίσει επίσης στον Αλκίνοο, τον βασιλιά των Υαιάκων, αθάνατα σκυλιά από χρυσό και άργυρο. Το στοιχείο της μαγείας ενυπάρχει τόσο στους μύθους των δαιμόνων της μεταλλουργίας όσο και του Ηφαίστου.

Η συνεισφορά και ο συμβολισμός του Ηφαίστου τόσο στην θεϊκή, όσο και  στην ανθρώπινη ιστορία  είναι υποτιμημένη. Το πυρ, και η μεταλλουργία είναι ενδεικτικά της σπουδαιότητας των δυνάμεων που εκφράζει ο θεός, το σημαντικότερο όλων όμως  είναι   η αναπηρία του Θεού. Πως μπορεί ένας θεός να είναι κουτσός, έστω και μετά από ατύχημα (στην πραγματικότητα τιμωρία);

Ο Ήφαιστος, καταπιάνεται με την ύλη, μετατρέπει και μορφοποιεί την ύλη με την φωτιά. Η ενασχόληση με την ύλη θα μπορούσε ίσως να  αναιρεί την ίδια την θεϊκή του υπόσταση, να τον υποβιβάζει. Ο Πρόκλος (Είς τας Πλάτωνος πολιτείας) , αναφέρει σχετικά για τον συμβολισμό αυτό : 

«Οι θεολόγοι λένε πως ο Ήφαιστος είναι αυτός που δημιούργησε και έφτιαξε το ορατό σύμπαν. Για τούτο λέγεται ότι αυτός κατασκεύασε τις κατοικίες των θεών. Δηλωτικό του ότι προετοίμασε γι αυτούς τις εγκόσμιες υποδοχές, και κατά την παράδοση είναι χωλός και στα δύο πόδια, στον βαθμό που και το δημιούργημά του είναι χωρίς σκέλη. Εκείνος άλλωστε που κινείται με το είδος της κινήσεως που σχετίζεται με τον νου και τη φρόνηση δεν χρειάζεται πόδια, όπως λέει ο Τίμαιος. Επίσης ονομάζεται προστάτης της τέχνης της σιδηρουργίας και ενεργεί ως σιδηρουργός, καθώς ο ουρανός υμνείται σε πολλά σημεία των ποιημάτων ως σιδηρούς.»

  

Ο Πορφύριος στο έργο του Περί αγαλμάτων αναφέρει  σχετικά με τους συμβολισμούς που έκρυψαν οι αρχαίοι μυθαγωγοί στην μορφή του Ηφάιστου: 

«Την δύναμη του πυρός την ονόμασαν Ήφαιστο και την προσομοίασαν με μορφή ανθρώπου σε άγαλμα. Φορά γαλάζιο καπέλο που συμβολίζει την περιστροφή του ουρανίου θόλου, όπου δημιουργείται το  πρωταρχικό και ξεκάθαρο πυρ (κοσμική ενέργεια). Αυτό κατέρχεται στην γη από τον ουρανό και είναι κατώτερης μορφής  ενώ απαιτείται βάση για στήριξη επάνω στην ύλη.  Γι αυτό και παριστάνεται κουτσός, σαν να χρειάζεται επί πλέον υποστήριξη».

Όργανο, του Ηφαίστου είναι το πυρ και ύλη η γη, η δια του πυρός κινούμενη και ζωογονούσα, ενώ η ίδια είναι «ἀπεψυγμένη» (παγωμένη).  Ίσως για αυτό τον λόγο Ήφαιστος είναι ερωτευμένος με την Αθηνά, επειδή μιμείται με τα αισθητά έργα τη νοητική της ιδιότητα.

Κατά μία δε ερμηνεία των συμβόλων του Θεού,  ο ακατέργαστος σίδηρος, που πιάνει με την  Λαβίδα  του ο  Ήφαιστος,  για να τον μορφοποιήσει στο Εργαστήριο του,  είναι η ψυχή του ανθρώπου,  η οποία πρέπει να σφυρηλατηθεί στο πυρ της γνώσεως και της αρετής, και να πετάξει από πάνω της τις σκουριές των παθών, που την διαβρώνουν,  αναδεικνύοντας με  Ηφαίστειο «βάπτισμα πυρός»,  τον ανώτερο εαυτό της,  την ουσία της.

Διαβάστε επίσης το σχετικό άρθρο της Μυθαγωγίας: «Ήφαιστος, οάγνωστος Θεός και δημιουργός του ανθρώπινου γένους».