Η «μαγική» δύναμη του ήχου και της μουσικής...

 

Οι ήχοι είναι μια ισχυρή ενέργεια. Κάθε ήχος είναι μια δόνηση που δημιουργείται από κύματα που ταλαντώνονται σε μια συγκεκριμένη συχνότητα. Στις αρχαίες τελετουργίες, οι λέξεις, οι ήχοι και τα σχήματα συνδυάζονταν για να πετύχουν κάτι συγκεκριμένο. Κάθε γράμμα μιας λέξης σηματοδοτούσε έναν ήχο και κατέγραφε έτσι το άκουσμα αυτού του ήχου. Κάθε ήχος είχε μια ιδιαίτερη χρησιμότητα. Οι αρχαίοι φαίνεται πως πίστευαν πώς υπήρχε μια μαγική διάσταση στη μουσική, μια σχέση μεταξύ άυλου και υλικού που διαφαίνεται, μεταξύ άλλων, και στους μύθους που σχετίζονται ακόμα και με κτίση πόλεων ή τειχών.

Ο θεός Πάνας με την άγρια φωνή του τρομοκρατούσε τους εχθρούς του και τους έτρεπε σε φυγή (πανικός), ενώ με τη μουσική του αυλού του προσέλκυε τις νύμφες, που δεν μπορούσαν να αντισταθούν στο άκουσμα της μουσικής του.

Οι αρχαίοι Έλληνες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο για την ανάδειξη της μουσικής ως θεραπευτικού μέσου. Μέσω της αρχής του συντονισμού, ο ήχος δρα θεραπευτικά, διεισδύοντας σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο ήχος μπορεί να επιβραδύνει και να ρυθμίσει τα εγκεφαλικά κύματα καθώς και να επηρεάσει συγκεκριμένα όργανα αλλά και ολόκληρο τον οργανισμό, σε κυτταρικό επίπεδο. Ίσως για αυτό τον λόγοήδη από την Αρχαιότητα ήταν ευρύτατα διαδεδομένη η θεραπεία ασθενειών με τη χρήση επαναλαμβανόμενων ήχων.

Η χρήση εξαγνιστικών ασμάτων για τη θεραπεία ανθρώπων και ζώων, την αποτροπή δύσκολων ή καταστροφικών καιρικών συνθηκών, για τη γονιμότητα και την εκδίωξη των δαιμονίων ήταν αρκετά διαδεδομένη στους αρχαίους Έλληνες όσο και στους Ανατολικούς λαούς. Αρχαίοι Έλληνες ψέλνοντας επωδές (τραγούδια με μαγικές ιδιότητες) και παιάνες (εποχή των Λυρικών 700 – 550 πΧ) με την συνοδεία μουσικών οργάνων, λέγεται πως είχαν την δύναμη να επιδρούν στην συναισθηματική και νοητική σφαίρα των ανθρώπων εξαγνίζοντάς τις και βοηθώντας στην εξέλιξή τους.
Παράδειγμα της λειτουργίας των επωδών εμφανίζεται στην Οδύσσεια όπου ο Οδυσσέας θεραπεύει το τραύμα του με επίδεση αυτού και παράλληλα με επωδή από τους γιους του Αυτόλυκου.

Ο Ορφέας με τη μουσική του μάγευε θεούς και ανθρώπους, το ίδιο έκανε και ο Ασκληπιός. Ο Ασκληπιός, σύμφωνα με την παράδοση, απέκτησε τις πρώτες του ιατρικές γνώσεις κοντά στον Κένταυρο Χείρωνα. Οι Ορφικοί ύμνοι με τη σωστή χρήση και εκφορά τους μπορεί να επιταχύνουν τους ρυθμούς της πνευματικόνοητικής εξέλιξης του χρήστη.

Ο Πυθαγόρας πίστευε ότι τα άστρα και οι πλανήτες παράγουν ήχους (μουσικήτ ων σφαιρών επιβεβαιωμένη σήμερα από την N.A.S.A), που δεν γίνονται αντιληπτοί, λόγω ατέλειας του ανθρώπινου αυτιού.Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν, ότι η μουσική οδηγεί στην ενοποίηση σώματος και ψυχής και διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή τους. Όπως τεκμηριώνεται από τις σύγχρονες επιστημονικές έρευνες, οι ηχητικές δονήσεις επιδρούν δραστικά στην ανθρώπινη ψυχοφυσιολογία.

Ο Θεόφραστος υποστήριζε ότι με τον αυλό του μπορούσε να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα της επιληψίας, ο Κέλσος με τα κύμβαλα του την παραφροσύνη, ενώ ο Ερώφιλος, με βάση την μουσική κλίμακα που αντιστοιχούσε στην ηλικία του ασθενούς, ρύθμιζε τον αρτηριακό σφυγμό.

Οι Αιγύπτιοι ιερείς και ο νεο πλατωνικός Ιάμβλιχος αργότερα, χρησιμοποιώντας ιερούς ψαλμούς και μυστικά ονόματα, εμψύχωναν αγάλματα ή μπορούσαν να έχουν όπως υποστήριζαν πρόσβαση στους ανώτερους κόσμους.

Την χρήση του ήχου και της μουσικής όμως δεν την χρησιμοποιούσαν μόνο για την θεραπεία των ανθρώπων. Υπάρχουν παραδόσεις σε όλο τον κόσμο που αναφέρουν φαινόμενα αντιβαρύτητας με την χρήση ειδικών με την χρήση των οποίων κατάφερναν να μετακινούν εύκολα τεράστια βάρη.

Η γνώση των διάφορων κραδασμών καταδεικνύει ότι ένα δονούμενο και συμπυκνωμένο ηχητικό πεδίο μπορεί να εξουδετερώσει τη δύναμη της βαρύτητας (ηχητική αντιβαρύτητα). Και εάν η μουσικοθεραπεία αναγνωρίζεται σήμερα ως μορφή δημιουργικής ψυχοθεραπείας μέσω της μουσικής και των ήχων με σκοπό την προαγωγή της σωματικής, ψυχολογικής και κοινωνικής ευεξίας, η γνώση της ηχητικής αντιβαρύτητας ανήκει στην σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας ή της μυθολογίας. Ας δούμε μερικά σχετικά παραδείγματα.

Στην αρχαία Ελλάδα, ο μυθικός κιθαρωδός Αμφίονας, γιος της Αντιόπης, γνώριζε την τέχνη εμψύχωσης των λίθων και μ’ αυτή τη γνώση που κατείχε, κατάφερε να οικοδομήσει τα τείχη των Θηβών. Στο άκουσμα της λύρας και του τραγουδιού του οι πέτρες κινούνταν και τα δέντρα άφηναν τις ρίζες τους στο χώμα και παραδίνονταν στους ξυλουργούς. Οι κινούμενες πέτρες έμπαιναν σε τάξη με τον ήχο της λύρας και έτσι υψώθηκε το τείχος με τις επτά πύλες, γιατί η λύρα του είχε επτά χορδές. Μ’ αυτό τον τρόπο η Θήβα έγινε ισχυρή πόλη [1].

Στα Μέγαρα ο Απόλλωνας Βοήθησε τον Αλκάθου στο κτίσιμο της πόλης και μάλιστα, κατά τον Παυσανία, οι ντόπιοι έδειχναν την ηχούσα σαν κιθάρα πέτρα, πάνω στην οποία ο θεός είχε αφήσει την κιθάρα του όταν Βοήθησε στο χτίσιμο των τειχών. Με ανάλογο τρόπο κτίστηκε και το Βυζάντιο, όπου ο Βύζας κατασκεύασε το τείχος της πόλης με τη Βοήθεια του πατέρα του Ποσειδώνα και του Απόλλωνα.

Αρκετά αργότερα, ο Άραβας ιστορικός Abul Hasan Ali al-Masudi (895-957 μ.χ), γνωστός και ως «Ηρόδοτος» της Αραβίας, οποίος είχε ταξιδέψει στο μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου, είχε γράψει μία τριαντάτομη ιστορία [2] στην οποία ανάμεσα στα άλλα, αναφέρει πως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν χρησιμοποιήσει τον ήχο της μουσικής για την μεταφορά των ογκόλιθων στην Γκίζα, και για την κατασκευή της μεγάλης πυραμίδας. Αναφέρει λοιπόν :

«Πρώτα πρώτα ένας μαγικός πάπυρος τοποθετήθηκε κάτω από την πέτρα που έπρεπε να μεταφερθεί. Κατόπιν η πέτρα χτυπήθηκε με μία μεταλλική ράβδο και αυτό προκάλεσε την αιώρηση της πέτρας. Έπειτα η πέτρα κινήθηκε κατά μήκος ενός δρόμου στρωμένου με πέτρες, που είχε δεξιά και αριστερά φράχτη με μεταλλικές ράβδους. Η πέτρα ταξίδεψε για μία απόσταση περίπου 50 μέτρων και έπειτα έκατσε στο έδαφος. Η διαδικασία επαναλαμβανόταν έπειτα έως ότου έφτανε στο κατάλληλο σημείο» [2].

Αλλά και στην Βίβλο, στην ιστορία της πτώσης της Ιεριχούς, οι Ισραηλίτες νικούν και καταλαµβάνουν την πόλη όταν µπαίνουν στη Γη της Επαγγελίας αφού έχουν περιπλανηθεί στην έρηµο επί 40 χρόνια. Περπάτησαν γύρω από την πόλη επί έξι ηµέρες και την έβδοµη ηµέρα την περικύκλωσαν επτά φορές. Την έβδοµη φορά οι ιερείς σάλπισαν, ο λαός φώναξε και τα τείχη κατέρρευσαν.

Από την μυθολογία στην επιστημονική φαντασία λοιπόν (Για την επιστήμη η αντιβαρύτητα αναφέρεται στην υποθετική ύπαρξη δύναμης η οποία απωθεί την ύλη. Χρησιμοποιείται γενικά για να υποδηλώσει την κατανίκηση της βαρύτητας με τη βοήθεια κάποιων τεχνητών μέσων, αλλά επίσης χρησιμοποιείται και στην προσπάθεια εξήγησης της επιταχυνόμενης διαστολής του Σύμπαντος. Μέχρι σήμερα η επιστήμη δεν έχει καταφέρει να αποδείξει την ύπαρξη μίας τέτοιας επίδρασης, όπως επίσης και οι υφιστάμενοι φυσικοί νόμοι δεν προβλέπουν την ύπαρξή της, ούτε όμως την απαγορεύουν).

Παραπομπές:

1. Παυσανίας 9. 5. 6-7. & 1. 42. 1-2. Βλ. και Θέογνις, Ελεγειών Α 773-774.

2. Abul Hasan Ali al-Masudi «Murūj al-dhahab wa maʿādin al-jawāhir - The Meadows of Gold and Mines of Gems» .

 

Μύθος, ήθος, πρότυπα και Αλληγορία. «Μυσταγωγία – Μυθαγωγία»

 

Χρόνια τώρα, η μυθολογία αποτελεί ένα προσωπικό καταφύγιο, ένα ανεξάντλητο θησαυρό ιδεών, προτύπων, κρυμμένων αρχετυπικών μοτίβων και συμβόλων. Πίσω από την αχλή του χρόνου, κρύβεται μια αγωνιώδης προσπάθειας κατανόησης της ανθρώπινης ιστορίας, του μεταφυσικού, αλλά και της ίδιας μας της φύσης, η οποία ταυτίζεται με την φύση. Οπως αναφέρει ο γνωστός Ακαδημαϊκός μυθολόγος, Joseph John Campbell (1904 – 1987):

«Πρέπει να περάσουμε από την δεδομένη συνείδηση στο μυστήριο της συνείδησης, και να βρούμε αυτήν την καταπληκτική πτυχή της ζωής –το ότι αποτελούμε μέγα μυστήριο– μέσα μας, μέσα στον εαυτό μας, να το φωτίσουμε. Με τεχνικές σαν τον διαλογισμό, την εσωτερική ενατένιση, μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Αυτό το μυστήριο είναι αυτό για το οποίο μιλούν οι θρησκείες, και προσωποποιούν αυτό το μυστήριο, αυτό κάνουν. Μας δίνουν εικόνες για να στοχεύουμε, αυτό είναι όλο. Αυτό είναι ο Μύθος. Είναι η εσωτερική πλευρά αυτής της αλήθειας, και σε οδηγεί πιο μέσα, και τελικά έξω από τον εαυτό σου, σε σύνδεση με το Όλον».

Οι μύθοι είναι τόσο παλιοί, όσο και η ίδια η Ανθρωπότητα, καθώς αποτελούν την πανανθρώπινη προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει το υπερβατικό, την Ζωή και τον Θάνατο, το Θεϊκό και το Μυστηριακό, τον ίδιο του τον προορισμό. Για αυτό τον λόγο και η χρήση τους στις μυστηριακές μυητικές τελετές. Οι μύθοι είναι πανανθρώπινοι, περιέχουν την προφορική παράδοση αρχέγονων προτύπων και συνδέεται με τελετουργίες, κυριαρχείται από μαγική σκέψη και το συναίσθημα.

Σύμφωνα με τον Campell, η μυθολογία έχει τέσσερις λειτουργίες όσον αφορά στην επίδραση της πάνω στην ανθρώπινη εμπειρία, τις οποίες εξέφρασε σε πολλά έργα του όπως στο τέλος του τετράτομου Μάσκες του Θεού (1962 – 68) και στην Δύναμη του Μύθου (1988).

i. Αφύπνιση ενός Αισθήματος Δέους μπροστά στο Μυστηρίου της Ζωής: Το ανώτερο μυστήριο της ύπαρξης δεν μπωρεί να εκφραστεί με τον λόγο, γιατί προϋπάρχει και υπερβαίνει αυτόν. Η μόνη δυνατή προσέγγιση του αυτού είναι η άμεση εμπειρία. Οι μύθοι και οι τελετές που τους αναπαριστούν μπορούν να οδηγήσουν σε μία τέτοια εμπειρία μέσω της σύνδεσης της ατομικής εμπειρίας με κάτι μεγαλύτερο. Έτσι όρισε και την ετυμολογία της λέξη religion (λατ. religio) ως re-link (επανασύνδεση).

ii. Κοσμολογική Λειτουργία: Τον καιρό της δημιουργίας τους, οι μύθοι λειτουργούσαν ως πρώτο-επιστήμη, αναγάγωντας γενικά συμπεράσματα μέσα από φυσικές παρατηρήσεις.

iii. Διατήρηση της Υπάρχουσας Τάξης: Η δομή των αρχαίων κοινωνιών δημιουργήθηκε κάτω από πολύ ισχυρότερες πιέσεις απ’ ότι οι σύγχρονες. Η δομή αυτή συχνά κρινόταν απαραίτητη για την επιβίωση των κοινωνιών αυτών και εδώ ο μύθος έπαιζε τον βασικό ρόλο για τη διαιώνιση της.

iv. Καθοδήγηση του ανθρώπου μέσα από τα στάδια της ζωής: Εδώ ο μύθος προσέφερε ένα αρχετυπικό πρότυπο για τα στάδια της ενηλικίωσης, της ζωής μετά και τελικά την αντιμετώπιση της πραγματικότητας του θανάτου.

Ο μύθος διαχρονικά ποιεί ήθος, δίνοντας σταθερά πρότυπα ανά τους αιώνες. Ειδικά στην περίπτωση της αρχαίας Ελλάδας, εάν οι πρόγονοι μας δεν είχαν ανατραφεί με τα ηρωικά πρότυπα της αρχαίας Ελληνικής μυθιστορίας, είναι αμφίβολο εάν θα είχαν αναπτύξει το θρυλικό ηρωικό ήθος που τους διέκρινε.Ο πολιτισμός που περιγράφει λ.χ ο μέγας παιδαγωγός της αρχαιότητας ο Όμηρος, αποθεώνει την τιμή και τη δημόσια εκτίμηση.

Το υψηλότερο αγαθό για τον Ομηρικό άνθρωπο», γράφει ο Dodds, δεν είναι ο φόβος προς το θεό», αλλά ο σεβασμός σε αξίες όπως είναι η αιδώς και η δικαιοσύνη, δεν είναι τυχαίο ότι ο Αχιλλέας στον καβγά του με τον Αγαμέμνονα λέει: «ἀλλά σοί, ὦ μέγ΄ ἀναιδέ» . Ο Αχιλλέας φέρεται με το δέοντα σεβασμό σε όλους εκτός από τον Αγαμέμνονα, ο οποίος δε σέβεται ούτε τον ιερέα του Απόλλωνα.

Οι περισσότεροι Ομηρικοί - και όχι μόνο- ήρωες, είναι πρότυπα ηθικής, ευγένειας, ευαισθησίας και ως «παραδειγματικές διαχρονικές μορφές» μπορούν να μπολιάσουν με αξίες ακόμα και σήμερα τον αναγνώστη των μυθολογικών ιστοριών. Η εποχή μας στερείται προτύπων και ηρωικών μορφών, οι οποίες είναι ακόμα ικανές να μας οδηγήσουν στις αναγκαίες υπερβάσεις, ώστε εκτός των άλλων να ξανα- ανακαλύψουμε την χαμένη μας αγνότητα και παιδκότητα.

Όπως εξηγεί ο Joseph Campell: «Ανέκαθεν η κύρια λειτουργία της μυθολογίας και της τελετουργίας ήταν η γέννηση συμβόλων που ωθούν το ανθρώπινο πνεύμα προς τα εμπρός, αντιδρώντας κατ' αυτό τον τρόπο σ' όλους εκείνους που έχουν την τάση να πηγαίνουν την ανθρωπότητα προς τα πίσω. Στην πραγματικότητα, μπορεί κάλλιστα ένα πολύ υψηλό ποσοστό νευρωτισμού των ανθρώπων της σύγχρονης εποχής ν 'ακολουθεί αυτή τη σταδιακή πορεία αποκλιμάκωσης της πνευματικής βοήθειας που δεχόμαστε απ' τους μύθους»!

Πέρα όμως από τον ηθικοπλαστικό χαρακτήρα των μύθων υπάρχει και μια ακόμα ανάγνωση, αυτή των κρυμμένων μυνημάτων που ίσως αυτή υποσυνείδητα υποκρύπτει η αλληγορική προσσέγιση (Ο λόγος - λογική αντιστοιχεί στο συνειδητό, το ασυνείδητο στον μύθο, και ο μύθος προηγήται του Λόγου). Σε μία τέτοια εσωτερική ανάγκη εντάσσεται και η χρόνια προσωπική προσπάθεια κατανόησης και αποσυμβολισμού των μύθων, την οποία καταθέτω μέσω της «Μυσταγωγίας και Μυθαγωγίας».

Λίγα λόγια για την «αλληγορική» ερμηνεία των μύθων.

Η αλληγορία ξεκινά τη μακραίωνη διαδρομή της στην αρχαία Ελληνική γραμματεία ως αλληγορική ερμηνεία της ποίησης. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της, σημαντικά ποιητικά έργα, κυρίως του Ομήρου, του Ησιόδου και Ορφικά, πέρα από τη φαινομενική σημασία τους ενέχουν «βαθύτερα» νοήματα που καλείται να ανακαλύψει ο αναγνώστης. Οι αρχαιότερες μαρτυρίες αλληγορικής ερμηνείας ανάγονται στον 6ο αιώνα π.Χ.

Συγκεκριμένα, αναφέρεται ο Θεαγένης ο Ρηγίνος ως ο πρώτος αλληγοριστής του Ομήρου. Η ερμηνεία του της θεομαχίας ως σύγκρουσης των κοσμογονικών στοιχείων θεωρείται η πρώτη φιλολογική προσέγγιση, όσο τουλάχιστον είναι γνωστό Την ίδια εποχή ή και νωρίτερα ο Φερεκύδης ο Σύριος ερμηνεύει αλληγορικά μύθους. Βέβαια ο όρος ἀλληγορία δεν έχει καθιερωθεί μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ., και μέχρι τότε άλλοι όροι περιγράφουν την αλληγορική έκφραση των ποιητών, όπως η ὑπόνοια και κυρίως το αἴνιγμα. O όρος ἀλληγορία γενικά συνδέεται περισσότερο με τη ρητορική θεωρία.

Γνωστοί προσωκρατικοί αλληγορικοί ερμηνευτές του 5ου αιώνα είναι ο Αναξαγόρας, ο Μητρόδωρος ο Λαμψακηνός, ο Στησίμβροτος ο Θάσιος, και ο Γλαύκωνας. Οι σοφιστές δεν φαίνεται να εφαρμόζουν την αλληγορία, αλλά με τη στάση τους ευνοούν τη μεταγενέστερη εξέλιξή της.Αργότερα, από τον 4ο αιώνα, σώζεται ο Πάπυρος του Δερβενίου, που περιέχει μια αλληγορική ερμηνεία ενός ορφικού ποιήματος ως προσωκρατική φιλοσοφία. Στην Πέργαμο η φιλοσοφική αλληγορική ερμηνεία των μύθων ευδοκιμεί, ενσωματωμένη αρμονικά στο Στωικό φιλοσοφικό σύστημα, με τον Ζήνωνα, τον Κλεάνθη και τον Χρύσιππο να θεωρούνται κατεξοχήν υποστηρικτές της.

Από τους μεταγενέστερους Στωικούς σώζεται αυτούσιο το έργο του Λευκίου Ανναίου Κορνούτου Ἐπιδρομὴ τῶν κατὰ τὴν ἑλληνικὴν θεολογίαν παραδεδομένων, που εμπεριέχει ετυμολογικές και συμβολικές ερμηνείες των διάσημων μύθων της αρχαιότητας (1ος αιώνας μ.Χ.). Περίπου της ίδιας εποχής, τα Ὁμηρικὰ Προβλήματα του Ηρακλείτου αποτελουν μια συλλογή αλληγοριών σε εβδομήντα εννέα κεφάλαια. Αλληγορικές ερμηνείες εμπεριέχει επίσης το έργο Περὶ Ὁμήρου, που αποδόθηκε εσφαλμένα στον Πλούταρχο. Αργότερα, τον 2ο -3ο αιώνα, αναπτύσσεται η αλληγορική ερμηνεία των Νεοπλατωνιστών. Γνωστό και στην ολότητα του σωζόμενο έργο της τάσης αυτής είναι το «Περί τοῦ ἐν Όδυσσεία τῶν Νυμφῶν ἄντρου του Πορφυρίου».

Η αλληγορική ερμηνεία της ποίησης δέχεται και αρνητική κριτική. Ο Πλάτωνας δεν θεωρεί την αλληγορία σωστό εκπαιδευτικό εργαλείο, παρόλο που ο ίδιος χρησιμοποιεί αλληγορίες στους διαλόγους του. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, ακόμα κι αν ισχύουν οι προτεινόμενες αλληγορικές ερμηνείες, δεν είναι επαρκώς ξεκάθαρες για τους νέους, και επομένως αποτυγχάνουν στον εκπαιδευτικό σκοπό μετάδοσης της αλήθειας. Αργότερα ο Αριστοτέλης δεν εφαρμόζει την αλληγορική ερμηνεία ούτε λαμβάνει ενεργό ρόλο ως πολέμιος της. Κατά γενική ομολογία, αρνητική θεωρείται η στάση του Αρίσταρχου απέναντι στην αλληγορία.

Το κειμενοκεντρικό ερμηνευτικό σύστημα του αρχαίου φιλολόγου δεν συμφωνεί με την αλληγορία, που λογίζεται ως επιβολή εξωκειμενικών σημασιών στο κείμενο. Η άποψη αυτή αμφισβητείται από τον Nünlist, ο οποίος μάλιστα παρουσιάζει και αποδιδόμενες στον Αρίσταρχο ερμηνείες που έχουν χαρακτηριστικά αλληγορίας. Η αλληγορική ερμηνευτική μέθοδος έχει δεχθεί κριτική για την αυθαιρεσία της, με τον Φιλόδημο να τη θεωρεί μια βίαια επιβολή πάνω στο κείμενο ανύπαρκτων εντός του σημασιών, άποψη που παραθέτει και ο Κικέρωνας. Ο στιγματισμός της αλληγορίας ως παράλογης και αυθαίρετης ερμηνείας ενός κειμένου τη βαραίνει ακόμα και σήμερα –όχι άδικα σε μεγάλο βαθμό. Κατά την αλληγορική ερμηνεία διαμορφώνεται μια ιδιάζουσα σχέση ανάμεσα στο κείμενο ή μύθο και στην ερμηνεία του.

Συγκεκριμένα, δημιουργούνται δύο σημασιακά επίπεδα, η κυριολεκτική και η αλληγορική σημασία του μύθου ή της αφήγησης. Το νόημα που φαίνεται να υπάρχει εκ πρώτης όψεως, με τις λέξεις να έχουν τη βασική σημασία τους, είναι το κυριολεκτικό επίπεδο, τα λεγόμενα, κατά την ορολογία του Ηρακλείτου, ενώ η σημασία που προκύπτει μετά την αλληγορική ερμηνεία είναι το αλληγορικό επίπεδο, τα νοούμενα ή δηλούμενα. Η σημασιακή απόσταση του κυριολεκτικού από το αλληγορικό επίπεδο διαφοροποιείται κατά περίπτωση: άλλες φορές είναι μικρή, και η ερμηνεία μοιάζει λογική και αυτονόητη, ενώ άλλες φορές είναι μεγάλη, και η ερμηνεία μοιάζει υπερβολική. Η ταυτόχρονη σύγκλιση και απόκλιση των δύο επιπέδων είναι απαραίτητες στο αλληγορικό σύστημα: σύγκλιση, ώστε να μπορεί να εξαχθεί η αλληγορική σημασία από την κυριολεκτική, και απόκλιση, ώστε να μην είναι τόσο αυτονόητη η αλληγορική.

Σημασία που να μπορεί να την διακρίνει εύκολα ο καθένας.Περίεργη είναι και η σχέση μεταξύ του ποιητή και του ερμηνευτή στην αλληγορία. Κάποιοι ερμηνευτές πιστεύουν ότι ο ποιητής ακούσια και άθελά του συνέθεσε αλληγορικά, ενώ άλλοι ότι το έκανε σκόπιμα και με τη θέλησή του. Στη δεύτερη περίπτωση ο ερμηνευτής επιδιώκει τον εντοπισμό της πρόθεσης του ποιητή. Συχνά, η ερμηνεία αποκλίνει πολύ από τη φαινομενική σημασία του κειμένου, και ο ερμηνευτής μοιάζει να επαναπροσδιορίζει το περιεχόμενο της ποίησης, δηλαδή να δημιουργεί μια νέα σχεδόν αφήγηση με βάση την προηγούμενη [*].

Στα νεώτερα χρόνια με την αλληγορική ερμηνεία των των μύθων ασχολήθηκε και η Θεοσοφία.

Σε κάθε περίπτωση οι μύθοι εκφράζουν τις άπειρες δυνατότητες του ανθρώπου, εφ’ όσον αποκαλύπτουν δυνατότητες του ανθρωπίνου πνεύματος, αλλά και ιστορικές και κοσμολογικές αλήθειες που συναντούν τα πορίσματα της σύγχρονης επιστήμης. είναι προφητικοί, διότι νομίζω ότι το ανθρώπινο πνεύμα εξελίσσεται . Ο Campell, αναρωτιέται :

«Ποιος ξέρει πώς τα βρήκαν…και ίσως να τα βρήκαν μέσα από τον διαλογισμό… Αφού ό,τι είναι εκεί έξω υπάρχει και μέσα μας. Συχνά έχω αναρωτηθεί για το κατά πόσο οι μύθοι των μαγικών δυνάμεων και των Siddhis, ή των ψυχικών δυνάμεων που εμφανίζονται σε άτομα στους μύθους, είναι με κάποιον τρόπο οι εξελικτικοί προϊδεασμοί αυτού που πρόκειται να γίνουμε: ότι οι μύθοι μάς καθοδηγούν προς το μέλλον μας. Λοιπόν, Και οι άπειρες δυνατότητες του ανθρώπου. Επίσης, από την άλλη, αναλογίζομαι ότι, αν καταφέρουμε να λύσουμε τα προβλήματά μας στον κόσμο, θα αναπτύξουμε μια νέα Μυθολογία –ότι οι παλιοί μύθοι δεν μας υπηρετούν πια, κατά μία έννοια.

Υπάρχουν δύο πράγματα που πρέπει να γίνουν, αν πρόκειται να έχεις μια Μυθολογία που να είναι κατάλληλη για τον σύγχρονο άνθρωπο. Το ένα πράγμα είναι να πάρεις τον κόσμο της φύσης όπως είναι γνωστός σήμερα, (και, θεέ μου, ακούω πρόσφατα για κάποια από τα πράγματα που οι φυσικοί και οι αστρονόμοι ανακαλύπτουν, και είναι τελείως μαγικά και θαυμαστά και απίστευτα) Αυτό είναι το γόνιμο έδαφος. Δεν είναι δύσκολο να το μετατρέψεις όλο αυτό σε μυστικιστική έμπνευση.

Το δεύτερο πράγμα είναι να συνειδητοποιήσεις ότι η κοινωνία στην οποία είσαι εμπλεκόμενος, δεν είναι αυτή η ομάδα ή η άλλη ομάδα, ή αυτή η κοινωνική τάξη ή η άλλη, ή αυτή η φυλή ή η άλλη, αλλά, ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ η Ανθρωπότητα. Ακόμη δεν έχουμε μια Μυθολογία που να αναγνωρίζει την ανθρώπινη ταυτότητα ενός ατόμου στην άλλη πλευρά του διχτυού του γηπέδου του τένις. Αλλά θα έρθει, θα έρθει, αλλά δεν είναι ακόμη εδώ.
Λοιπόν, σε τι πρέπει να εστιαστούμε;

Πρέπει να κερδίσουμε μια εσωτερική, πνευματική ζωή. Να τα φιλτράρουμε όλα από εκεί μέσα, συνειδητά. Πιστεύω ότι υπάρχουν σύμπαντα μέσα σε σύμπαντα. Πρέπει να περάσουμε από την δεδομένη συνείδηση στο μυστήριο της συνείδησης, και να βρούμε αυτήν την καταπληκτική πτυχή της ζωής –το ότι αποτελούμε μέγα μυστήριο– μέσα μας, μέσα στον εαυτό μας, να το φωτίσουμε. Με τεχνικές σαν τον διαλογισμό, την εσωτερική ενατένιση, μπορούμε να το κάνουμε αυτό.

Αυτό το μυστήριο είναι αυτό για το οποίο μιλούν οι «θρησκείες» και προσωποποιούν αυτό το μυστήριο, αυτό κάνουν. Μας δίνουν εικόνες για να στοχεύουμε, αυτό είναι όλο. Αυτό είναι ο Μύθος. Είναι η εσωτερική πλευρά αυτής της αλήθειας, και σε οδηγεί πιο μέσα, και τελικά έξω από τον εαυτό σου, σε σύνδεση με το Όλον.

Βρες την θεϊκή Δύναμη, το θείον, μέσα σου. Πώς να το κάνεις αυτό; Η Ελληνική λέξη είναι «ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ», και το να είσαι Ενθουσιώδης ή Ενθουσιασμένος σημαίνει να έχεις τη θεία ουσία εντός σου, σημαίνει «γεμάτος από θεό μέσα σου, στις ουσίες σου» Τι είναι αυτό που σε κάνει Ενθουσιώδη; Νιώσε το. Ακολούθησε το. Αυτή είναι πάντα η συμβουλή μου προς τους νέους ανθρώπους.

Τι σε Ενθουσιάζει αληθινά; Εμπιστέψου το, ακολούθησε το. Ακολούθα την έκστασή σου! Ακολούθα την ευδαιμονία σου!

Ε Ν Θ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ο Υ!

Η ζωή σου είναι ο καρπός των δικών σου πράξεων. Δεν έχεις κανέναν να κατηγορήσεις εκτός από τον εαυτό σου. Δεν μπορείς να έχεις δημιουργικότητα, αν δεν αφήσεις πίσω σου τα καθωσπρέπει, τα δεδομένα, όλους τους κανόνες. H Εκσταση, αυτός ο Ενθουσιασμός, είναι το μήνυμα του θεού μέσα σου. Εκεί βρίσκεται η ζωή σου. Αυτό είναι στ’ αλήθεια η ζωή που μας δόθηκε. Ανακάλυψέ την, κάνε την στόχο σου, δική σου πορεία και στόχο, ακολούθησε την, εξερεύνησε το μυστήριο. Ο αληθινός εαυτός σου, ο θεϊκός, σε περιμένει στην άλλη άκρη».

[*] Απόσπασμα από την Διπλωματική εργασία «Η Αλληγορική ερμηνεία στα Ομηρικά προβλήματα του Ηρακλείτου: Μία τυπολογία της αλληγορίας» Αντωνία Θωμά, Α.Π.Θ

Φθινοπωρινή ισημερία και Ελευσίνια μυστήρια.

 

«Η φύση σου παρέχει όλη την σοφία που χρειάζεσαι».
Στοβαίος . IV 16, 18 p. 398 f. H.

Το πρωί της Τρίτης 22 Σεπτεμβρίου 2020 μπαίνει και επίσημα το Φθινόπωρο. Κατά την ισημερία, ο Ήλιος λάμπει κάθετα πάνω από τον Ισημερινό της Γης, με τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας να είναι περίπου ίδια. Στη συνέχεια, η ημέρα μικραίνει και η νύχτα μεγαλώνει, ώσπου η νύχτα να φθάσει στο ζενίθ της κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο της 22ας Δεκεμβρίου.

Όλοι ανεξαιρέτως οι  αρχαίοι λαοί απέδιδαν εξαιρετική σημασία στις θέσεις του ζωοδότη Ήλιου κατά τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια, στην περιοδικότητα και εναλλαγή του κύκλου της σελήνης, αλλά  και στη θέση ή στην επανεμφάνιση συγκεκριμένων πλανητών, άστρων και αστερισμών γεγονός το οποίο αποτυπώνεται στα σημαντικότερα και ιερότερα μνημεία της ανθρωπότητας.

Δεν είναι τυχαίο πως ο Σεπτέμβριος ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Βοηδρόμιο Απόλλωνα, ήταν ο μήνας διεξαγωγής των Ελευσινίων Μυστηρίων, στα οποία πρωταγωνιστούσαν οι χθόνιες θεότητες της Δήμητρας, της κόρης της Περσεφόνης, του  Άδη, και του Ιάκχου.  

Τα Ελευσίνια Μυστήρια διαρκούσαν εννέα ημέρες, και η ήμερα λήξης τους ήταν συνήθως η ημέρα της φθινοπωρινής ισημερίας. Ο αριθμός εννέα όπως πολλάκις έχω εξηγήσει, είναι δηλωτικός και συμβολικός αριθμός.Το ένατο γράμμα του Ελληνικού αλφαβήτου είναι το «Θ», το οποίο συνδέεται με την λέξη Θεός, ενώ και η λέξη Θείον λεξαριθμικά ισούται με το 144, το οποίο έχει πυθμενικό λεξάριθμο το εννέα. Το εννέα συμβολίζει το τέλος ενός κύκλου, και την εκ νέου επιστροφή στην μονάδα, στον αριθμό δέκα > 1 + 0.  

Εννέα  οι μήνες κυήσεως έως την γέννηση, εννέα κατ’ αντιστοιχία και οι ημέρες και νύχτες έως την γέννηση του Θεού του φωτός, του φωτοδότη Απόλλωνος. Η γέννηση του έγινε στο νησί Ορτυγία από τη Λητώ, η  υπήρξε ερωμένη του Δία. Λόγω της ζήλιας της Ήρας για τη Λητώ, κανένας τόπος στην Γη δεν τη δεχόταν να γεννήσει, εκτός από την Ορτυγία. Ήταν ένα νησί «ΑΔΗΛΟ» καθώς  έως τότε έπλεε ελεύθερο στα κύματα κι έτσι, ήταν δύσκολο η Ήρα να ανιχνεύσει την τοποθεσία, στην οποία η Λητώ είχε καταφύγει.

Ο Δίας σταθεροποίησε το νησί, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η γέννηση του Απόλλωνα. Οι πόνοι του τοκετού διήρκεσαν εννιά μέρες και εννιά νύχτες. Η Ορτυγία ονομάστηκε «Δήλος», επειδή εκεί αποκαλύφθηκε έγινε δήλος, δηλαδή φανερό νησί, όπως και ο θεός Απόλλωνας. 

Όπως προαναφέρθηκε, ο Απόλλων και οι Ελευσίνιες μυσταγωγικές τελετές (τα μεγάλα μυστήρια) σχετίζονται χρονικά. Στα «Λεγόμενα» στην «μυθαγωγική» δηλαδή τελετουργική αφήγηση κατά τη διάρκεια των μυστηρίων, γνωρίζουμε πως οι μύστες μάθαιναν πως ο Ηλιος και η σελήνη ήταν αυτοί που αποκάλυψαν στην Δήμητρα τον απαγωγέα της κόρης της Περσεφόνης. Ίσως για αυτό ο  Πορφύριος 232 -305 μ.χ (μαθητής του Πλωτίνου στο «Περί αγαλμάτων»), να αναφέρει πως:

«Στα  Ελευσίνια Μυστήρια, ο μεν Ιεροφάντης υποδύεται την εικόνα του Δημιουργού, ο δε Δαδούχος αυτήν του Ηλίου, ο Επιβώμιος Ιερεύς υποδύεται την εικόνα της Σελήνης, ο δε Ιεροκήρυκας αυτή του Ερμού». 

Ο Πλούταρχος 50 -120 μ.Χ. στο «Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της Σελήνης», μας δίνει κάποιες πληροφορίες που θα μπορούσαν ίσως να μας βοηθήσουν στην έρευνα μας. Αναφέρει σχετικά: 

«Οι ψυχές παίρνουν τον νού από τον Ήλιο  (Α - πόλλων) την άλογη ψυχή από την Σελήνη (Περσεφόνη),  και το σώμα από την Γη (Δήμητρα)».   

Συνοψίζοντας μπορούμε ίσως να συσχετίσουμε  τα παρακάτω σε σχέση με την Φθινοπωρινή ισημερία και τα Ελευσίνια:

1.     Φως -  Ήλιος – Απόλλων - Πνεύμα,

2.     Σκοτάδι – Σελήνη – Περσεφόνη - ψυχή,   

      3.    Γαία - Δήμητρα – Γη -  Σώμα.

Τι συμβολίζει λοιπόν η ισημερία μέρας και νύχτας  Απόλλωνος και Δήμητρας, και ποια η σχέση τους με τα Ελευσίνια μυστήρια; 

O «σκοτεινός» Ηράκλειτος είχε πει: «Ο Άναξ (Απόλλων), στον οποίο ανήκει το μαντείο στους Δελφούς, δεν λέει τίποτε  ούτε αποκρύπτει, αλλά σημαίνει (δίδει σημάδια)». 

Όπως ο Απόλλων χρησιμοποιούσε την Πυθία για να φτάσει στα αυτιά των αιτούντων χρησμών, κατά τον ίδιο τρόπο ο ήλιος το βράδυ χρησιμοποιεί τη σελήνη για να φτάσει στα μάτια μας. Η σελήνη δεν είναι αυτόφωτη, αλλά αντικατοπτρίζει το φως του ηλίου. Σκοπός του ανθρώπου σε μία τέτοια συνάρτηση, να καταστεί αυτόφωτος και όχι ετερόφωτος. Να γνωρίσει τον εαυτό του στην ολότητα του. Να γίνει «Δήλιος», να αποκαλυφθεί, να «αναγεννηθεί». Για αυτό τον λόγο υπήρχε επάνω από την κεντρική είσοδο του Μαντείου των Δελφών [1] η περίφημη επιγραφή «Γνώθι Σαυτόν». Κατ' αντιστοιχία στα Ελευσίνια, σκοπός του να δει: «Τον ήλιο να λάμπει εντός του, να δει το Φώς του μεσονυκτίου». Ο Λούκιος Απουλήιος [2],  125 μ.Χ Πλατωνικός και Σοφιστής, αναφέρει σχετικά  με την Ελευσίνια μύηση, στο έργο του  «Μεταμορφώσεις»:

«Επλησίασα τα σύνορα του θανάτου. Έφθασα στο δρόμο της Περσεφόνης. Επανήλθα, αφού πέρασα απ' όλα τα στοιχεία. Eίδα στο βάθος του μεσονυκτίου τον Ήλιο να λάμπει με μεγαλόπρεπο φως και συνάμα τους υποχθόνιους και τους υπέρτερους θεούς».

Οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν τον Ήλιο «οφθαλμό του Διός», ο  Πυθαγόρας, ο Σωκράτης και άλλοι σοφοί, χαιρετούσαν κάθε πρωί τον ανατέλλοντα ήλιο. Ο άνθρωπος καλείται να αναγνωρίσει το Απολλώνιο φως εντός του, να αναγνωρίσει πως νους, ψυχή και πνεύμα πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία. Ο αναγεννημένος μύστης, θα  βιώσει μέσα στην σιωπή και το σκοτάδι το «φως», που ούτε σε μέγεθος μετριέται, ούτε σε κανένα σχήμα περικλείεται ώστε να ελαττωθεί, ούτε πάλι αυξάνει σε όγκο από έλλειψη ορίων, αλλά επεκτείνεται παντού απροσμέτρητο, ως κάτι μεγαλύτερο από κάθε μέτρο και ανώτερο από κάθε ποσό.

Ίσως αυτή να ήταν η «Εποπτεία». Η στιγμή κατά την οποία ο μύστης  αποκτούσε ένα «ἄλλον τρόπον τοῦ ἰδεῖν». Όταν έπρεπε να στραφεί θα μας αποκαλύψει ο ιδρυτης του Νεοπλατωνισμού Πλωτίνος  205 - 270 μ.χ προς το «εσωτερικό Φως», το οποίο είναι ομοούσιο πρός το Θείο – Αγαθό Η «ομοίωση με τον Θεό - Αγαθό»,  αποτελούσε τον απώτερο στόχο, της ανθρώπινης ζωής. Αυτός ο στόχος επιτυγχανόταν μόνο όταν ο άνθρωπος ήταν ενάρετος έχοντας αρετές, όπως η φρόνηση, η δικαιοσύνη, η ευσέβεια. Και αυτό διότι όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Πλωτίνος στις Εννεάδες :

«Ποτέ το μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο αν  δεν διέθετε ηλιακή μορφή ή φύση, ούτε η ψυχή θα μπορέσει να αντικρίσει το ωραίο, αν δεν έχει γίνει πρώτα ωραία η ίδια» (Περὶ τοῦ καλοῦ 1, 6, 8-9).

Αυτός είναι ο βίος των θεών και των θεϊκών και μακάριων ανθρώπων, απελευθέρωση από τα πράγματα του κόσμου τούτου, ζωή που δεν βρίσκει ηδονή στα επίγεια, φυγή του μοναχικού στο μοναχικό. Η ανάβαση στο «Αγαθό», αφορά, όπως σχολιάζει ο μαθητής του Πλωτίνου Πορφύριος, αφορά την: «εν ημίν (θείου) προς το εν παντί θείον», η οποία είναι συνάμα αυτοπραγμάτωση, θέωση της ψυχής: «Η δε ψυχή περιθέουσα τον θεόν, αφαρπάζεται και περί αυτόν ως οιόv τε αυτή έχει».

Ο φιλόσοφος περνά από την «επίσκεψιν», που αυξάνει τη μάθηση - θεωρία στην επιστροφική κίνηση της ψυχής και διατυπώνει με την έκφραση «πάντα είσω» την αρχή της εσωτερίκευσης που είναι και η αρχή της ενοποιητικής κίνησης της ψυχής: «ο σπουδαίος το παρ’ αυτού προς άλλον αποφαίνει• προς δε αυτόν όψις. Ήδη γαρ ούτος προς το εν και προς το ήσυχον ου μόνον των έξω, αλλά και προς αυτόν, και πάντα είσω !» (Ἑννεάδες, ΙΙΙ, 8 6 37-40).

Η Φθινοπωρινή ισημερία  συντελείται στο ζώδιο του Ζυγού, το ζώδιο της εξισορρόπησης της ενέργειας και της αναζήτησης της ισορροπίας, που συμβολίζεται από μια ζυγαριά πλήρως ευθυγραμμισμένη. Είναι η εποχή η εποχή που φως και σκοτάδι βρίσκονται σε ισορροπία, αλλά και φθίνουν οι καρποί. Όπως λοιπόν ο αφανής σπόρος ενυπάρχει στο Βασίλειο της γης Δήμητρας – Περσεφόνης,  αλλά  θα ανθίσει αργοτερα όπως ορίζει η φύση, ο χρόνος και η ανάγκη, με την ζωοποιό δύναμη του Απόλλωνος – Ηλίου, και την  βλαστική δύναμη του Ιάκχου - Διονύσου, έτσι και ο ανθρώπινος Βίος είναι ένα μονοπάτι συνεχών αλλαγών, και  εξελίξεων. Σκοπός των αλλαγών αυτών είναι να προσφέρει στην ψυχή των θνητών διαφορετικές εμπειρίες ώστε να πορευθούν με ζωή αγαθή, και την βοήθεια των Θεών προς την τελειότητα. Μόνο τότε οι ψυχές τους θα κατορθώσουν να σταθούν όρθιες και να δουν και πάλι τα φτερά τους να «φυτρώνουν».

Παραπομπές: 

[1] Οι Δελφοί ετυμολογικώς προκύπτουν απ τη λέξη δελφύς,-ύος  που σημαίνει κοιλιά, μήτρα εξ ου και αδελφός (α αθροιστικό+δελφύς),δηλαδή ο ομομήτριος αδελφός. Στην αρχαιότητα, μάλιστα, τα ετεροθαλή αδέλφια που δεν είχαν την ίδια μητέρα, δεν προέρχονταν από την ίδια δελφύν, ονομάζονταν ομοπάτριοι κι όχι αδελφοί Η ιερή γη του Απόλλωνα είναι δηλαδή η μήτρα της γης, αυτή που γεννά το νέο άνθρωπο, το μπολιασμένο με τα σοφά διδάγματα της ελληνικής ιστορίας και φιλοσοφίας.

[2]. Ο Λούκιος Απουλήιος πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στην Ανατολή, προκειμένου να σιγάσει το πάθος και τη δίψα του για γνώση και την αληθινή θρησκεία. Για αυτό το σκοπό – όντας στην Ελλάδα -,  ζήτησε και κατόρθωσε να μυηθεί στην θρησκευτική διδασκαλία και τα ελληνικά μυστήρια. Αργότερα το ίδιο έκανε και στη Ρώμη, όπου έμεινε για αρκετό καιρό εργαζόμενος ως συνήγορος. Εκεί το 153  μ.χ έγραψε και τις «Μεταμορφώσεις».