Έλλην και Ρωμιός: Μύθοι και Αλήθειες. Τι δεν μας έμαθαν στα σχολεία.

 

Οι Έλληνες, είμασταν  υπό κατάκτηση από το 146 π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν ολόκληρο τον Ελληνικό χώρο, και δεν απελευθερωθήκαμε έως το 1830.  Αλλάζαμε μόνο κατακτητές: αρχικά τους Ρωμαίους (που έγιναν Χριστιανοί στην πορεία), οι οποίοι εκμεταλλεύονταν τους Έλληνες, στη συνέχεια δυόμισι αιώνες Φραγκοκρατίας, και τέσσερις αιώνες Τουρκοκρατίας. 

Παρόλα αυτά έχουμε μάθει να λέμε πως ζήσαμε «400 χρόνια σκλαβιάς».  Στην πραγματικότητα, όμως, τα χρόνια σκλαβιάς είναι πάνω από 2.000, διότι δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε τη Ρωμαιοκρατία.  Μιλάμε για «Βυζαντινή εποχή» — πώς μπορούμε να αγνοήσουμε εκείνη την περίοδο;  

Οι Ρωμαίοι κατακτητές λεηλατούσαν τις Ελληνικές πόλεις, με πλιάτσικο έργων τέχνης και βαρύτατη φορολογία.  Παρεμπιπτόντως, ο όρος «Βυζάντιο» καθιερώθηκε τον 19ο αιώνα.  Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αφορούσε αυτό που σήμερα ονομάζουμε Βυζάντιο, εξού και ο όρος «Ρωμιός», δηλαδή Ρωμαίος πολίτης — όχι Έλληνας, Ρωμαίος. 

Αυτό ξεκίνησε επί Ιουστινιανού (482–565 μ.Χ.), με την απαγόρευση της χρήσης των ονομασιών «Ελλάς» και «Έλλην». Ο Ιουστινιανός, καταγόμενος από  περιοχή της σημερινής Σερβίας,  και πολέμιος της αρχαίας  Ελληνικής θρησκείας, βασίστηκε σε δύο Έλληνες εθνικούς  (ακόλουθους της πολυθεϊστικής και φυσιολατρικής πατρώας θρησκείας), για την κατασκευή της Αγίας Σοφίας: τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο.  

Και οι δύο, εκτός από αρχιτέκτονες, ήταν  σπουδαίοι μαθηματικοί, φιλόσοφοι και  πανεπιστήμονες.  Ο Ισίδωρος υπήρξε δάσκαλος του τελευταίου διευθυντή της Ακαδημίας Αθηνών, του νεοπλατωνικου φιλοσόφου Δαμάσκιου. Στη Βιέννη μάλιστα υπάρχει ένας ανδριάντας του Ισίδωρου του Μιλήσιου που τον δείχνει όρθιο να κρατά ένα ομοίωμα της Αγίας Σοφίας. Στην Ελλάδα, αν ρωτήσετε 100 Έλληνες, μάλλον δεν θα βρείτε κάποιον να γνωρίζει το φιλοσοφικό και επιστημονικό του έργο. Για ανδριάντα δεν το συζητάμε...!

Ο γεωγραφικός χώρος των πάλαι ποτέ  Ελληνικών πόλεων-κρατών, με κοινή γλώσσα, θρησκεία, ήθη, έθιμα, κουλτούρα και πολιτισμό, αποκαλούνταν πια «Ρωμανία», και οι Έλληνες κάτοικοί της ήταν... οι Ρωμιοί. ! Όρος που δυστυχώς χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα.

Για να ολοκληρώσει το Χριστιανικό έργο του, ο Ιουστινιανός έκλεισε όλες τις αρχαίες Ελληνικές φιλοσοφικές σχολές.  Προσπάθησε να επιβάλει την Ορθοδοξία σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας και γι' αυτό καταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας και ανέστειλε τη λειτουργία της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα το 529 μ.Χ.  Οι αρχαίοι  Έλληνες φιλόσοφοι αναγκάστηκαν να πάνε στην Περσία, να βρούν καταφύγιο. 

Αντίθετα με την πρακτική αυτή, οι Έλληνες της πατρώας θρησκείας δεν προσπάθησαν να προσηλυτίσουν με τη βία κανένα αλλόθρησκο λαό.  Καθένας μπορούσε να πιστεύει και σε όποιον άλλο θεό ήθελε, και να τον διδάσκει ακόμα, φτάνει να μην ερχόταν σε ρήξη με την παραδοσιακή λατρεία των Ελλήνων.  Οι πολυθεϊστικες θρησκείες εξάλλου, μοιράζονταν κοινά στοιχεία και πρακτικές. Είναι γνωστό πως πλείστον Έλληνες φιλόσοφοι μυήθηκαν σε Αιγυπτιακούς, Περσικούς ναούς, ο Πυθαγόρας, ο Πλάτων, ο Πλωτίνος, ο Απολλώνιος ο Τυανέας και τόσοι άλλοι.

Ακόμα και ο Ιουλιανός ο Παραβάτης, ο «αποστάτης», όπως τον ονόμασε η Εκκλησία, δεν κυνήγησε τους Χριστιανούς.  Έβλεπε ότι, παράλληλα με τη μικρή κοινότητα των Χριστιανών, υπήρχε η μεγάλη κοινότητα των εθνικών και προσπάθησε να ξαναδώσει την οικονομική ευρωστία στα αρχαία Ελληνικά ιερά και να δυναμώσει πάλι την αρχαία Ελληνική παιδεία και τη θρησκεία. 

Τους διωγμούς τούς έκαναν οι Ρωμαίοι, διότι οι Χριστιανοί δεν δέχονταν να καταταγούν στον στρατό, ούτε  να αποδώσουν θυσίες και τιμές στον Ρωμαίο αυτοκράτορα . Αντίθετα κρύβονταν σε κατακόμβες, και απείχαν από την κοινωνική ζωή. Ο Χριστιανός φιλόσοφος Ωριγένης θα υποστηρίξει πως οι Χριστιανοί προσφέρουν περισσότερα από τους στρατιώτες με τις προσευχές που διώχνουν τα δαιμόνια και την ασκητική τους ζωή (κάπως έτσι έπεσε και η Κωνσταντινούπολη. Ο αντρικός πληθυσμός όταν Μωάμεθ πολιορκούσε την πόλη αντί να είναι στα τείχη, ήταν στα μοναστήρια και τις εκκλησίες).

Μια τέτοια πρακτική ( η αποχή δηλαδή των πολιτών από τις κοινωνικές και πολιτικές υποχρεώσεις τους), συνιστούσε τεράστιο κίνδυνο για την αυτοκρατορία.  Οι εξωτερικές πιέσεις των βαρβαρικών φύλων με τους αλλεπάλληλους πολέμους και την αυτοκρατορική κρίση θα αποτελέσουν το έναυσμα για μια τεράστια αλλαγή στην κοινωνική δομή. 

Όταν το 180 μ.χ  ο Ρωμαίος αυτοκράτορας και Στωικός φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος, ξεψυχώντας σε μια εκστρατεία στο Δούναβη, συμβούλεψε το γιο του: 

- «Πλουτίστε της στρατιώτες, περιφρονείστε τους άλλους!», η Pax Roman έφτανε στο τέλος της. 

Ο  Μάρκος Αυρήλιος, ζώντας τον περισσότερο χρόνο σε ένα αντίσκηνο στο Δούναβη, προσπάθησε να εκδιώξει τα βαρβαρικά φύλα που απειλούσαν τα βόρεια σύνορα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι Χριστιανοί απέδειξαν πως ήταν άνθρωποι έτοιμοι να θυσιαστούν για τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, όχι όμως για το καλό της αυτοκρατορίας. Αυτό ίσως τον έκανε ν' αλλάξει στάση και από προστάτης τους να γίνει διώκτης. Εντυπωσιασμένος από την πρόθυμη αυτοθυσία τους, έγραψε πως:

- «θυσιάζουν τη ζωή τους σπρωγμένοι από μια σκέτη αντιδραστική διάθεση, αντί να θυσιάζονται για χάρη μιας ιδέας στηριγμένης σε λογικά επιχειρήματα». 

Οι βαρβαρικές επιδρομές, οι καταστάσεις των καταπιεσμένων πληθυσμών στις πόλεις και στην ύπαιθρο, η παρακμή των πόλεων και του παραδοσιακού τρόπου ζωής, οι φυσικές καταστροφές είναι τα χαρακτηριστικά της κρίσης του 3ου αιώνα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον κοινωνικής αναταραχής, θεολογικού συγκρητισμού, φτώχειας,. μαγείας και μυστικισμού, τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα αναζητούν μια καλύτερη ζωή στην μετά θάνατο ζωή, στην Δευτέρα παρουσία, και τον Χριστιανισμό. Ο θύτης θα γίνει θύμα. Σταδιακά και οι Βάρβαρο, θα εκχριστιανιστούν, και θα καταστρέψουν συστηματικά, ότι λαμπρό και σπουδαίο είχε παράξει ο αρχαίος Ελληνικός Κόσμος...

📷 Ανδριάντας του Ισίδωρου του Μιλήσιου που τον δείχνει όρθιο να κρατά ένα ομοίωμα της Αγίας Σοφίας, στην Βιέννη της Αυστρίας.

Ο Σωκράτης και η βρώμικη χλαμύδα.

Βρισκόμαστε στην Αγορά των αρχαίων Αθηνών, στην καρδιά της δημόσιας ζωής της κλασικής πόλης-κράτους, στο βορειοδυτικό άκρο της Ακρόπολης. Εκεί όπου υπήρχαν οι κύριοι χώροι της πόλης και σημαντικά μνημεία· ένα εμπορικό, διοικητικό, θρησκευτικό και – προπαντός – πνευματικό κέντρο. Η Αγορά ήταν ο χώρος όπου κάθε πολίτης μπορούσε να ρωτήσει, να ακούσει, να αντιπαρατεθεί. Οι φιλοσοφικές συνομιλίες δεν περιορίζονταν σε κλειστές αίθουσες· ξεκινούσαν μπροστά σε βωμούς, ανάμεσα σε πάγκους, στη σκιά των κιόνων.

Σε αυτόν τον χώρο, ο Σωκράτης περπατούσε συζητώντας με νέους και γέροντες· έκανε τη φιλοσοφία προσιτή σε όλους, ανεξαρτήτως πλούτου ή καταγωγής. Περιδιαβαίνοντας σήμερα ανάμεσα στα ερείπια της Στοάς του Αττάλου, του Θόλου και των ιερών βωμών, μπορούμε να φανταστούμε τη ζωντάνια εκείνων των διαλόγων: πολίτες που αμφισβητούν, αναζητούν, αμφιταλαντεύονται, και φιλόσοφοι που, με επιχειρήματα και ερωτήσεις, δίδασκαν την τέχνη του εσωτερικού ελέγχου και της ψυχικής ελευθερίας.

Στη συνέχεια θα διαβάσετε ένα δοκίμιο που επινόησα, παραποιώντας μια αντίστοιχη Σουφική ιστορία.

Βρισκόμαστε νοητά, λοιπόν, στην αρχαία Αγορά, ένα ηλιόλουστο πρωινό, όπου η πρωινή δροσιά λαμπυρίζει στους πάγκους των πωλητών και στα φύλλα των δέντρων. Οι χρυσαφένιες ακτίνες, τα ηλιακά βέλη του Απόλλωνος, στοχεύουν την πλακόστρωτη Αγορά των Αθηνών. Οι περαστικοί γεμίζουν τις στοές, τους βωμούς και τα ιερά.

Κάτω από τη Στοά του Ευμένους, ανάμεσα σε βωμούς με άνθη και αγγεία γεμάτα λάδι, συγκεντρώθηκε πλήθος κόσμου γύρω από τον Σωκράτη· κάποιοι για ν’ ακούσουν τη σοφία του, άλλοι από απλή περιέργεια. Ξαφνικά, ένας γνωστός αριστοκράτης νέος φώναξε προς τον φιλόσοφο:

— Σωκράτη, είσαι ένας απατεώνας, παλιάνθρωπος, αγύρτης των δρόμων, φλύαρος, πότης και ελεεινός φιλόσοφος! Ξεγελάς τον κόσμο με παραμύθια και ψέματα!

Οι παριστάμενοι ξαφνιάστηκαν και κοίταξαν με απορία και εκνευρισμό τον ασεβή νέο, γνωστό στην Αγορά για την έπαρση και την αλαζονεία του. Ο Σωκράτης, αντίθετα, σήκωσε τα χέρια του κάνοντας νόημα στους παριστάμενους να μη μιλήσουν και να μην αντιδράσουν άσχημα. Το βλέμμα του, ατάραχο και γαλήνιο, δεν έδειχνε ούτε οργή ούτε θλίψη· ήταν απλώς παρόν, σχηματίζοντας ένα αμυδρό μειδίαμα στα χείλη. Κοίταξε τον νεαρό στα μάτια, μέχρι που εκείνος γύρισε την πλάτη στην ομήγυρη και έφυγε χειρονομώντας και παραμιλώντας.

Ένας από τους ακόλουθους του Σωκράτη τον ρώτησε με απορία:

— Σωκράτη, πώς αντέχεις αυτές τις προσβολές; Δεν νιώθεις πίκρα, θυμό, ντροπή;

Ο Σωκράτης τού είπε να περιμένει λίγο, και όταν οι περισσότεροι έφυγαν, του ζήτησε να τον ακολουθήσει. Μέσα από στενά σοκάκια, τον οδήγησε σε μια παλιά αποθήκη πίσω από παλαιούς ελαιώνες — έναν χώρο ξεχασμένο, γεμάτο ξύλα και σκόνη. Άνοιξε ένα μπαούλο και έβγαλε από μέσα μια παλιά χλαμύδα: τσαλακωμένη, βρώμικη και κουρελιασμένη.

— Φόρεσέ την, είπε ήρεμα ο φιλόσοφος στον μαθητή του. Δες αν σου ταιριάζει.

Ο μαθητής κοίταξε την παλιά και βρώμικη χλαμύδα, την έπιασε διστακτικά και με εμφανή απέχθεια:

— Δεν επιθυμώ να σε προσβάλω, δάσκαλε, αλλά πώς να ντυθώ μ’ αυτό το κουρέλι;

Τότε ο Σωκράτης χαμογέλασε με νόημα και του απάντησε:

— Όπως εσύ δεν αποδέχτηκες την παλιά και βρώμικη χλαμύδα, έτσι κι εμένα δεν με άγγιξαν τα άσχημα λόγια του γνωστού μας επικριτή. Όταν κάποιος σου προσφέρει ένα δώρο και εσύ το αρνηθείς, σε ποιον ανήκει το απορριφθέν δώρο;

Με την άρνηση να ταράξεις την ψυχή σου με ψεύτικες κατηγορίες, αρνητικές σκέψεις και αντιδράσεις — θυμό, περιφρόνηση, προσβολές — η ψυχή παραμένει αμόλυντη και ακμαία. Μόνο έτσι η φιλοσοφία παύει να είναι απλός στοχασμός· γίνεται τρόπος ζωής.

Η ευεργεσία της φιλοσοφίας στην ψυχή αφορά τον αυτοέλεγχο. Μαθαίνει κανείς να υπόκειται στη λογική και όχι στα πάθη· να μην αιχμαλωτίζεται από ορμές και θυμούς. Καλλιεργώντας την εσωτερική ελευθερία, δεν δεσμεύεσαι από τις περιστάσεις ή τα σχόλια των άλλων.

📌 Εμπνευσμένη από μια Σουφική ιστορία και διασκευασμένη από τον γράφοντα.

Το ταξίδι της σταγόνας. Πλωτίνος και Πορφύριος.

Είσαι η σταγόνα της βροχής, που έχεις ήδη ξεκινήσει το ταξίδι σου προς τη γη. Χαίρεσαι, λυπάσαι, πονάς, ελπίζεις, φοβάσαι. Ο τελικός προορισμός σου, αυτός που δεν μπορείς να αποφύγεις, είναι η ένωσή σου με τον ωκεανό. Από εκεί προήλθες, έγινες σύννεφο, σταγόνα βροχής, και εκεί θα καταλήξεις.

Όλες οι σταγόνες της βροχής φτάνουν στον ίδιο ωκεανό. Τα ονόματα μπορεί να αλλάζουν, αλλά ο ωκεανός είναι ένας. Όταν αγγίξεις το αληθινό φως, όταν νοιώσεις ότι εσύ και ο ωκεανός είστε ένα, εσωτερικά θα νοιώσεις την ανάγκη να μοιραστείς την προσωπική σου εμπειρία.

Με βάση τα παραπάνω ακολουθεί ένας πρωτότυπος σύγχρονος διάλογος, όπως θα μπορούσε ίσως να είχε γίνει μεταξύ του φιλοσόφου Πλωτίνου και του μαθητή του Πορφυρίου: 

📌 Πλωτίνος: Ἄκουσέ με, Πορφύριε. Θεωρούμε τη μεταμόρφωση της σταγόνας της βροχής ως παράδειγμα της ψυχής. Όπως η σταγόνα, που ξεκινά από τον απέραντο ωκεανό, γίνεται σύννεφο και τελικά πέφτει στη γη για να ξαναενωθεί με τα νερά απ’ όπου προήλθε, έτσι και η ψυχή πηγάζει από το Ένα, ταξιδεύει στον κόσμο του σώματος και στο τέλος επιστρέφει στην ενότητα με το Ένα.

📌 Πορφύριος: Δάσκαλε, πώς νιώθει η σταγόνα πριν πέσει; Χαρά, λύπη, φόβο, ελπίδα;

📌 Πλωτίνος: Ακριβώς. Η σταγόνα —όπως και η ψυχή— χαίρεται στην προοπτική της πτώσης, λυπάται που απομακρύνεται από το σύννεφο, φοβάται την άβυσσο της πτώσης, και ελπίζει στην ένωση με το φως και τα νερά του ωκεανού.

📌 Πορφύριος: Πώς συνδέεται αυτό με την ανθρώπινη ζωή;

📌 Πλωτίνος: Καθημερινά βρισκόμαστε παγιδευμένοι στις ανάγκες και τις επιθυμίες μας· όπως οι αλμυρές σταγόνες που γεμίζουν από επιθυμία, δάκρυα και γέλια· προσδοκούμε να μην συντριβούμε, αλλά ταυτόχρονα ψάχνουμε το φως της γνώσης και ποθούμε την αλήθεια.

📌 Πορφύριος: Άρα κάθε σταγόνα είναι εικόνα της ψυχής: πονούσα από τη μελαγχολία, χαρούμενη από την ελπίδα, φοβισμένη από την απώλεια, και ελπιδοφόρα για την ένωση.

📌 Πλωτίνος: Ακριβώς. Κάθε ένας από εμάς καλείται σε ένα εσωτερικό ταξίδι, με τελικό στόχο να συνειδητοποιήσει πως «δεν είμαι μια ανεξάρτητη σταγόνα· υπάρχω μέσα στον ωκεανό».

📌 Πορφύριος: Όπως η σταγόνα δεν καταστρέφεται από την πτώση αλλά ξεφαντώνει στην ένωση με τη θάλασσα, έτσι και η ψυχή πρέπει να ανοίξει τις πύλες των αρετών της για να επανενωθεί με το Πάν;

📌 Πλωτίνος: Σωστά. Δεν χρειάζεται να φτάσουμε κάπου διαφορετικά· είμαστε ήδη στην ένωση. Χρειάζεται μόνο να αφαιρέσουμε τα εμπόδια, όπως η σταγόνα διαπερνά το ατμοσφαιρικό πέπλο για να πέσει στη θάλασσα.

📌Πορφύριος: Τι μένει λοιπόν, δάσκαλε;

📌 Πλωτίνος: Να αποβάλλεις τα περιττά, να καλλιεργήσεις καθαρή σκέψη και να μην φοβάσαι την πτώση· γιατί η πτώση είναι η ένωση.

📌 Πορφύριος: Σε ευχαριστώ, δάσκαλε .Η σταγόνα όντως υμνεί με μεγαλοπρέπεια την αλήθεια.