Η νεκροκεφαλή κριαριού ως αποτροπαϊκό σύμβολο στην αρχαία Ελλάδα.

 

(Αφορμής δοθείσης φωτογραφίας κεφαλής νεκρού κριαριού σε περίφραξη αγροκτήματος στα Λύχνα της  Λήμνου 📷)

Αν και πρόκειται για σύγχρονη, λαϊκή εφαρμογή, η πρακτική τοποθέτησης της κεφαλής του κριαριού στην είσοδο, ενός χώρου αντιγράφει —σχεδόν τελετουργικά— την αρχαία πράξη των ιερών τεμενών, όπου τοποθετούσαν κεφαλές νεκρών ζώων ως φρουροί του χώρου,. κάτι  αντίστοιχο με τις σφίγγες. Άγρυπνοι φρουροί,  φυλούν τις πύλες ανάμεσα στο ορατό και το αοράτο, την ζωή και τον θάνατο. Όπως το Κέρβερος ο τρικέφαλος φύλακας του κάτω κόσμου, απέτρεπε αντανακλαστικά το κακό και ο θάνατος να εισέλθουν στον χώρο της ζωής, και της γονιμότητας.

Στην αρχαία ελληνική θρησκευτική πρακτική, η κεφαλή κριαριού δεν αποτελούσε απλώς ένα λείψανο ενός ζώου αλλά σύμβολο έμψυχο, φορέας μνήμης και δύναμης. Λειτουργούσε αποτροπαϊκά, ιδιαίτερα σε χώρους ιερών και τεμενών, σαν άγρυπνο βλέμμα που απέτρεπε το κακό και τις βλαβερές δυνάμεις να εισέλθουν.

Το κριάρι είναι ο αρχηγός του κοπαδιού,.ο οδηγός, ο προστάτης, και ο πάροχος της γονιμότητας. Συνδέεται κυρίως με τον Αρκαδικό θεό Πάνα, και τον Ερμή.

Αρχαιολογικά ευρήματα —ειδώλια, ανάγλυφα και φυλαχτά— μαρτυρούν την παρουσία της από την αρχαϊκή έως την Ελληνιστική εποχή, με πλούσια τελετουργική φόρτιση.

Χαρακτηριστική είναι η μορφή του Ερμή Κριοφόρου, του θεού που φέρει το κριάρι στους ώμους, όντας ο ίδιος ο φορέας της εξιλέωσης. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας (9.22.1), στην Τανάγρα, ο Ερμής περιέφερε το κριάρι γύρω από τα τείχη για να αποδιώξει τον λοιμό. Η πράξη δεν ήταν απλώς ιερή —ήταν ένα πέρασμα καθαρτικό, ένα περικύκλωμα της πόλης με σώμα και πνεύμα, μια θυσιαστική χειρονομία που ανέδιδε φως μέσα από το ζώο. Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται και σε γλυπτά και αναθηματικά ανάγλυφα, όπως ο Μοσχοφόρος της Ακρόπολης, όπου η όψη του ζώου στρέφεται εμπρός, σχεδόν ερωτώντας.

Στα ιερά του Ποσειδώνα στον Ισθμό, περιρραντήρια διακοσμημένα με κεφαλές κριαριών επιτελούσαν πράξεις καθαρμού, ενώ σε νεκρικά συμφραζόμενα η προτομή του κριαριού εμφανίζεται συχνά σε κοσμήματα και φυλαχτά —σημάδι προστασίας για την ψυχή του αναχωρούντος. Στην Απολλωνία του Εύξεινου Πόντου, βρέθηκαν χάλκινα ειδώλια κριαριών εντός τελετουργικών συνόλων, αφιερώματα στους αόρατους θεούς, που δέχονταν το ζώο ως γέφυρα ανάμεσα σε κόσμους.

Το κριάρι, ως θυσιαζόμενο ον, στεκόταν στον μεταίχμιο: έφερε στους ώμους του τον κρίκο που ενώνει το θείο και το ανθρώπινο, τη βία και την κάθαρση, τη ζωή και τη μετάβαση. Ήταν δύναμη, ήταν όριο, ήταν φύλακας.

Κι όμως, το αρχέτυπο αυτό δεν έσβησε.

Η ξεχασμένη κεφαλή του κριαριού είσοδο  παλιού αγροκτήματος στα Λυχνα της Λήμνου α—σκελετωμένη, σκεπασμένη με λειχήνες,  συνεχίζει να φρουρεί, αθόρυβα, σαν παλαιός ιερέας που δεν αποσύρθηκε ποτέ. Παρά την απόσταση χιλιάδων ετών και την αλλαγή θρησκειών και κοσμοαντιλήψεων, ο αρχετυπικός πυρήνας αυτής της πράξης επέζησε.

Μεταδόθηκε ασυνείδητα από γενιά σε γενιά, μέσα από τη μνήμη της γης, των ζώων, των ανθρώπων που ζουν στα όρια του άγριου και του ιερού. Κι έτσι, ακόμη και σήμερα, μια σιωπηλή κεφαλή κριού σε περίφραξη δεν είναι απλώς δείγμα λαϊκής συνήθειας· είναι ψίθυρος αρχαίας γνώσης. Μια σκιά του τεμένους που επιστρέφει, με άλλο σώμα αλλά με το ίδιο βλέμμα.

Καβειρικόν Πυρ – Η Ιερά σφύρα του Εαυτού.

 

Είμαι ο Κάβειρος. Ο Αφανής Εργάτης του Φωτός. Εκείνος που μιλά αλληγορικά μέσα από τη φλόγα και μορφοποιεί το Άμορφο. Ο αγγελιοφόρος των Θεών και των Δαιμόνων. Είμαι ο Σιδηρουργός της  Ψυχής.

Γεννήθηκα από τη Γαία, στα έγκατά της, εκεί όπου το φως δεν είναι ήλιος αλλά σπινθήρας. Εκεί όπου τα μυστικά του κόσμου δεν γράφονται σε παπύρους και πέτρες, αλλά χαράσσονται με καλέμι πάνω στο μετάλλευμα της εμπειρίας. Πατέρας μου είναι ο Ήφαιστος, ο πρώτος που έπλασε με φωτιά και τιθάσευσε το άλογο πυρ. Από εκείνον έμαθα να μετατρέπω το βάρος σε ουσία, την ύλη σε ιδέα, το ασήμαντο σε ιερό.

Εργάζομαι στις στοές του αοράτου κόσμου, όπου η πέτρα μεταμορφώνεται σε χρυσό, όχι εξωτερικό, αλλά εσωτερικό. Σμιλεύω τα μέταλλα όπως σμιλεύεται η ψυχή στον καμίνι του βίου. Οι λαβίδες μου δεν κρατούν απλώς το πυρωμένο σίδερο. Κρατούν τα ακατέργαστα πάθη, τις άμορφες σκέψεις, τις θολές επιθυμίες. Το αμόνι μου δεν ηχεί μόνο για τα υλικά πράγματα. Είναι ο παλμός της μύησης· κάθε του χτύπος, ένα βήμα προς την ανάβαση.

Με αποκαλούν Κάβουρα, διότι βαδίζω πλάγια, μυστικά, αθέατα. Δεν με αναγνωρίζεις στην πρώτη όψη. Δεν με αγγίζεις χωρίς φωτιά. Οι διδασκαλίες μου είναι συγκαλυμμένες, όπως τα κοιτάσματα βαθιά στη γη. Ο εργάτης πρέπει να ιδρώσει για να τις φέρει στην επιφάνεια.

Όμως δεν τεχνουργώ μόνο το μέταλλο. Τεχνουργώ το Είναι. Η εργασία μου δεν τελειώνει στον σίδηρο. Συνεχίζεται στο βλέμμα σου, στον λόγο σου, στην απόφασή σου να βαδίσεις τον εσωτερικό δρόμο. Δεν πλάθω απλώς όπλα και εργαλεία. Πλάθω τον άνθρωπο ως Ιερό Έργο.

Όσοι επιλέξουν να κατέλθουν στο εσωτερικό εργαστήριο,  πρέπει πρώτα να περάσουν από τον καπνό και την σκουριά των παθών τους. Να δουν κατάματα τον ίσκιο που σέρνουν μέσα τους, τα κατάλοιπα του ανέγνωστου βίου. Και τότε, μόνο τότε, το Ιερό Πυρ θα αρχίσει να τα καθαίρει, να αποκαθιστά την καθαρότητα του μετάλλου, το φως του πνεύματος.

Η Καθαρτήριος Φωτιά δεν καίει για να καταστρέψει. Καίει για να αποκαλύψει.

Το νέο Φως δεν έρχεται εξ ουρανού μόνον. Αναδύεται και από τα έγκατα. Από τη Λήμνο και τη Χαλυβουργό Μήτηρ, από τα άδυτα του Όρους και το σπήλαιο της ανάπλασης. Εκεί όπου οι Καβείριοι τελούν την Ιερή Ένωση: το φως του Απόλλωνα από τη Δήλο, καθαρό, διαυγές, νοητικό· και το φως του Ηφαίστου, βαθύ, πυρωμένο, μεταμορφωτικό· σμίγουν εντός του ανθρώπου, όπως ενώνονται το Πνεύμα με την Ύλη, το Θείο με το Θνητό, η Σκέψη με το Βίωμα.

Αυτός είναι ο Ιερός Γάμος, το μυστικό των Καβείρων· όχι θεωρία· όχι εξωτερική τελετή· αλλά πράξη σμίλευσης, εσωτερική θυσία, αναγέννηση εντός του καμινιού του Όντος.

Μην με αναζητάς στις επιγραφές. Μην με ψάχνεις σε λόγια ή δόγματα. Ο Κάβειρος μιλά μέσα σου, όταν χτυπήσεις το δικό σου αμόνι, όταν αρπάξεις τις δικές σου λαβίδες,και φωτίσεις μόνος σου το μονοπάτι εκείνο, που οδηγεί όχι από έξω προς τα μέσα, αλλά από το Κέντρο προς το Παν.

⛵ Δοκίμιο εν πλω προς Λήμνο, 26/6/25.

"Περί Αληθείας, Μυστηρίων και του Κύκλου της Φύσεως". Πρωτότυπος

 

Πρωτότυπο σύγχρονο δοκίμιο με την μορφή διαλόγου, μεταξύ του Ρωμαίου νεοπλατωνικου φιλοσόφου Σαλούστιου, του μαθητή του Φαβωρίνου, και του Κέλτη ιερέα Μόργκαν μακ Λιρ.

Ήταν μια νύχτα καθαρή, στις υπώρειες του λόφου, όπου οι τρεις ταξιδιώτες είχαν ανάψει φωτιά. Η γη ανέδιδε τη σιγή των προαιώνιων μυστηρίων, και τ’ άστρα τους άκουγαν.

Σαλούστιος:
Ας αρχίσουμε απ’ την αρχή, Φαβωρίνε. Τι είναι η μύηση;

Φαβωρίνος:
Ένα πέρασμα, διδάσκαλε. Μια αποκάλυψη της αλήθειας.

Σαλούστιος:
Ορθά. Η μύηση δεν είναι άλλο από την προετοιμασία της ψυχής να γνωρίσει το πραγματικό. Η ψευδαίσθηση φθείρει, ενώ η αλήθεια θεραπεύει. Γι’ αυτό οι Έλληνες, όπως και εμείς, δεν μυούνται για να πιστέψουν, αλλά για να ερευνήσουν. Αναζητούμε, όχι για να κατέχουμε, μα για να είμαστε σε δρόμο.

Μόργκαν μακ Λιρ (αγγίζοντας το έδαφος):
Κι εμείς, στον βορρά, λέμε πως ο δρόμος προς την αλήθεια περνά από τη γη και όχι από τα λόγια. Δεν μυούμαστε με λόγια, αλλά με πράξεις, με κύκλους φωτιάς, με ρίζες και αστραπές. Όποιος περπατήσει γυμνός μες στη νύχτα, θα δει την ψυχή του καθαρή σαν νερό πηγής.

Φαβωρίνος:
Και η αλήθεια; Τι είναι τελικά;

Σαλούστιος:
Ούτε η γνώμη, ούτε η δοξασία, ούτε η θρησκευτική βεβαιότητα. Είναι ο ίδιος ο θεός· ο θεός ως καθαρή ύπαρξη, πέρα από μορφή. Τον ονομάσαμε Δία, μα αυτό είναι σύμβολο. Μία είναι η κορυφή του Όρους. Αλλά οι ατραποί πολλές.

Μόργκαν:
Οι δρυΐδες δεν ονόμασαν ποτέ τον θεό τους. Διότι το όνομα είναι όριο. Ό,τι έχει όνομα μπορεί να σπάσει· μα το Αιώνιο δεν χωρά σε φωνή. Μονάχα στην αναπνοή της σιωπής.

Φαβωρίνος (ύστερα από παύση):
Και η ψυχή; Ποιος είναι ο προορισμός της;

Σαλούστιος:
Η επιστροφή στην καθαρότητα. Ο Πλάτων μίλησε για κάθαρση: η ψυχή πρέπει να απελευθερωθεί από το σώμα, να πάψει να υπηρετεί την ύλη και να ζήσει με τον εαυτό της. Ο θάνατος είναι διαχωρισμός. Αλλά οι αληθινοί φιλόσοφοι πεθαίνουν πριν τον θάνατο. Ζουν ελεύθεροι.

Μόργκαν:
Ο θάνατος είναι το τίμημα της ζωής. Και η ζωή, ο καθρέφτης του άλλου κόσμου. Όποιος ζήσει εσωτερικά, δεν φοβάται να πεθάνει, διότι έχει ήδη επιστρέψει.

Φαβωρίνος:
Τότε η φιλοσοφία είναι τέχνη λύτρωσης;

Σαλούστιος:
Και αυτογνωσίας. Μαζί. Η ζωή είναι δεδομένη· αλλά το να ζεις, είναι τέχνη. Όπως ένα άγαλμα χρειάζεται μορφή, έτσι κι η ζωή χρειάζεται νόημα. Πρέπει να την θελήσεις, να την φανταστείς, να την σμιλέψεις.

Μόργκαν:
Και μέσα στη φύση, μαθαίνεις πώς. Εκείνος που ακούει τον άνεμο, δεν έχει ανάγκη γραμμάτων. Η σοφία δεν διδάσκεται· μεταγγίζεται με το φως της σελήνης και τον ήχο των φύλλων.

Σαλούστιος:
Δεν λησμονώ ότι κι εμείς οι Ρωμαίοι, πολλά χρωστάμε στην σοφία των Ελλήνων. Όχι μονάχα στη γραφή ή στους λόγους, αλλά στο ήθος της αναζήτησης. Στην ελευθερία να αμφισβητούμε. Στην αναγνώριση ότι δεν κατέχουμε την αλήθεια, μα βαδίζουμε προς αυτήν.

Φαβωρίνος:
Και οι βάρβαροι, όπως λες, διδάσκουν κάτι που οι Ρωμαίοι έχουν ξεχάσει;

Σαλούστιος:
Οι βάρβαροι, όπως τους ονομάζουμε, φέρνουν μια δύναμη που δεν είναι λογική· είναι βιωματική. Γονιμοποίησαν την Ρώμη όχι με συστήματα, αλλά με μνήμη. Με εικόνες, με τελετές, με την παρουσία του ιερού μέσα στην καθημερινότητα. Δεν είναι κατώτεροι· είναι άλλοι. Μα το διαφορετικό δεν είναι εχθρικό, όταν οδηγεί στην ίδια κορυφή.

Μόργκαν (χαμογελώντας):
Ο θεός μιλά και στη γλώσσα του νερού και στη γλώσσα της φωτιάς. Κι όποιος ακούσει χωρίς αυτιά, τον καταλαβαίνει.

Σαλούστιος:
Κι έτσι, τελικά, από την Ελλάδα στη Ρώμη, κι από τα άγρια βουνά ως τις Σχολές των φιλοσόφων, ο σκοπός είναι κοινός: να γνωρίσουμε τον εαυτό μας ως μέρος του Όλου. Και να περάσουμε από την επιβίωση στη ζωή.

Φαβωρίνος (σηκώνοντας το βλέμμα στα άστρα):
Με τα μάτια κλειστά, βλέπεις αυτό που τα μάτια ανοιχτά δεν μπορούν. Ίσως εκεί να βρίσκεται το μυστήριο: όχι στην ανακάλυψη, αλλά στη μνήμη του ανείπωτου.