Οι τρεις εγκέφαλοι του ανθρώπου, και ο τέταρτος του μετάνθρωπου.

 

Ο εγκέφαλος του σύγχρονου ανθρώπου αποτελείται από τρία βασικά μέρη: τον πυρήνα του «ερπετοειδούς εγκεφάλου», τον «θηλαστικό» εγκέφαλο και κυρίως τον «εξελιγμένο» ανθρώπινο εγκέφαλο. Καθένας από αυτούς τους τρεις εγκεφάλους ελέγχει συγκεκριμένες λειτουργίες και συνδέεται με τους άλλους μέσω ενός δυναμικού δικτύου νευρωνικών συνδέσεων. 

Ενώ ο εξελιγμένος εγκέφαλος εξασφαλίζει στον άνθρωπο μια μοναδική θέση στο βασίλειο των ζώων, οι δύο πρωτόγονες δομές παραμένουν κοινές με τις αντίστοιχες δομές άλλων ζώων, καθώς αυτές οι περιοχές έχουν παραμείνει σχεδόν αμετάβλητες εδώ και εκατομμύρια χρόνια.

Ο «θηλαστικός» ή συναισθηματικός εγκέφαλος εμφανίζεται όμοιος σε πολλά θηλαστικά και παράγει τα συναισθήματα, τα οποία στη συνέχεια πρέπει να ρυθμίζονται από τον λογικό εγκέφαλο. Ο «ερπετοειδής» εγκέφαλος, που αποτελεί το πιο πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου μας, δημιουργεί την ανάγκη για επιβίωση και ρυθμίζει βασικές λειτουργίες και αισθήματα. 

Ο κοινός εγκέφαλος –δηλαδή οι δομές του θηλαστικού και του ερπετοειδούς εγκεφάλου– είναι ευάλωτος σε χειραγώγηση, καθώς μαθαίνει να λειτουργεί με στερεότυπα και μπορεί να καταστεί επιρρεπής σε αυταρχικές επιρροές, οδηγώντας σε συμπεριφορές αμνούς και υποτακτικές.

Ο «νέος, εξελιγμένος» εγκέφαλος, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ο «ολιστικός» εγκέφαλος, ανοίγει το δρόμο σε μια ολοκληρωμένη νοητική και συνειδησιακή λειτουργία, όπου δεν υπάρχει χώρος για δόγματα, στερεότυπα διαχωρισμού ή μισαλλοδοξία. Σε αυτό το ιδανικό σενάριο, η ανθρώπινη σκέψη και δημιουργικότητα θα ανθίσουν, οδηγώντας σε μια νέα εποχή ενότητας και ολοκληρωμένης αντίληψης.

Το επικίνδυνο σενάριο, ωστόσο, είναι ότι, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει έναν τέταρτο, ψηφιακό εγκέφαλο –δηλαδή έναν συνδυασμό του ανθρώπινου εγκεφάλου με την Τεχνητή Νοημοσύνη μέσω ειδικών εμφυτευμάτων. Ζούμε σε μια μεταβαλλόμενη εποχή, πέραν της μεταβατικής περιόδου, όπου έχουμε ήδη εισέλθει στο κοσμικό μονοπάτι της Νέας Ανθρωπότητας, της Μετανθρωπότητας. 

Σηματοδότες αυτής της νέας εποχής είναι η τεχνολογική επέμβαση στο φυσικό γίγνεσθαι, η δημιουργία όντων κατά βούληση και η γενετική κατασκευή ανθρώπων, σύμφωνα με τις ανάγκες του συστήματος. Σταδιακά, η σκέψη, η φαντασία και τα έργα του ανθρώπου θα παραχωρούνται στην Τεχνητή Νοημοσύνη, ενώ η εισαγωγή αυτού του ψηφιακού εγκεφάλου ενδέχεται να μεταμορφώσει ριζικά την ανθρώπινη ύπαρξη, ανοίγοντας νέες δυνατότητες αλλά και επιφέροντας προκλήσεις για την αυτονομία και την ταυτότητα του ανθρώπου.

Το κρίσιμο ερώτημα που εγείρεται είναι: σε αυτόν τον ψηφιακό και εικονικό κόσμο, ποια θα είναι η θέση και η μοίρα του ανθρώπου;

Το «εσωτερικό φως» γεννιέται μόνο μέσα στην σιωπή..

 

«Η φιλοσοφία έρχεται πάντα πολύ αργά. Σαν σκέψη του κόσμου, η φιλοσοφία εμφανίζεται όταν η πραγματικότητα έχει ήδη ολοκληρώσει και αποτελειώσει την διαδικασία της ίδιας της τής διαμόρφωσης. Μόνο όταν ωριμάσει η πραγματικότητα παρουσιάζεται το Ιδεώδες απέναντι στο Πραγματικό. Τότε, αφού συλλάβει τον πραγματικό κόσμο στην ουσία του, τον ανασυνθέτει υπό τη μορφή ενός πνευματικού βασιλείου.

Όταν λοιπόν η φιλοσοφία ζωγραφίζει γκρίζο πάνω στο γκρίζο, μία μορφή της ζωής γέρασε, και αυτή την μορφή που γέρασε, τα γκρίζα χρώματα της φιλοσοφίας δεν μπορούν να την κάνουν να ξανανιώσει. Μόνο όταν πέσει το δειλινό αρχίζει να πετάει η γλαύκα της Αθηνάς…», το παραπάνω απόσπασμα το έγραψε ο Χέγκελ σε ηλικία 51 χρονών. (Βασικές κατευθύνσεις της φιλοσοφίας του δικαίου).

Ο Χέγκελς χρησιμοποιεί το σύμβολο της θεάς Αθηνάς, την γλαύκα για να περιγράψει την διαδικασία μετουσίωσης της γνώσης σε σοφία, και την ενδοσκόπηση. 

Η γλαύκα ως γνωστόν, ήταν το ιερό πτηνό της Θεάς Αθηνάς. Η Γλαύκα συμβολίζει την σοφία, διότι είναι νυχτόβιο πτηνό το οποίο έχει εξαιρετική όραση ακόμα και στο σκοτάδι. Έχει την φυσική συνεπώς ιδιότητα να βλέπει την «αθέατη πλευρά των πραγμάτων», εκεί που άλλα πλάσματα αδυνατούν λόγω του σκότους. 

Συμβολίζει κατ’ αυτόν τον τρόπο την «σοφία» που αφορά την μετουσίωση της απλής γνώσης σε βίωμα, πνευματικότητα και στάση ζωής.

Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο μακριά από το φως της ημέρας, και προυποθέτει την ενδοσκόπιση,  την «διείσδυση εις εαυτόν»,  όταν ο άνθρωπος απομονώνεται από το φυσικό περιβάλλον του, προσπαθώντας να κατακτήσει την ηρεμία, την επίγνωση, την αυτογνωσία.

Στη καθημερινότητα  οι υποχρεώσεις και οι ανάγκες μετατρέπουν αυτόματα την ζωή σε ιδέες που πρέπει να πραγματοποιηθούν και έτσι έχει μάθει ο άνθρωπος να ζει. 

Σύμφωνα με τον Κρισναμούρτι, οι περισσότεροι από εμάς θέλουν να κρατήσουν το μυαλό μας απασχολημένο συνεχώς έτσι δεν βλέπουμε τον εαυτό μας όπως είμαστε πραγματικά. Φοβόμαστε να είμαστε άδειοι. Φοβόμαστε να εξετάσουμε τους φόβους μας. Όσο περισσότερο γνωρίζουμε τον εαυτό μας, τόσο περισσότερη σαφήνεια υπάρχει. 

Στην ησυχία, την ηρεμία, τον στοχασμό και τον διαλογισμό, δημιουργούμε χώρο ώστε να συναντήσουμε αυτό που υπάρχει ήδη μέσα μας. Μένουμε με τον εαυτό μας ώστε να γνωρίσουμε βαθειά το πώς είμαστε και να παρατηρήσουμε την κάθε στιγμή για αυτό που είναι. 

Οι αισθήσεις οξύνονται, το σώμα αισθάνεται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια κάθε εμπειρία, η καρδιά, η ψυχή και ο νους, ανοίγουν  για να δεχτούν μια νεα διάσταση της πραγματικότητας.

Η σιωπή μας ανακουφίζει από το στρες και την ένταση. Κάνοντας μια βουτιά στα μύχια της ψυχής μας, και αυτό επιτυγχάνεται μονάχα όταν αποφασίσουμε υπεύθυνα και συνειδητοποιημένα να απομονωθούμε,  θα επιτύχουμε την πιο αξιοζήλευτη και ενδιαφέρουσα εξερεύνηση αναζήτησης του πιο «οικείου αγνώστου», του εαυτού μας.

Η πρώτη επαφή με τον εσώτατο κόσμο μας, ίσως να είναι τρομακτική, καθώς θα ανακαλύψουμε στοιχεία, ενδόμυχες σκέψεις, εσωτερικές δυνάμεις και κίνητρα που έχουμε υποκρύψει τόσο καλά, όσο να μη μπορούμε να τις διακρίνουμε εξ αρχής (Η Αθηνά φέρει στον θώρακα της την  κεφαλή της Μέδουσας). 

Μαθαίνουμε να ακούμε τον θόρυβο των πολλών, για να αποφύγουμε όσα προσπαθεί να μας πει η εσωτερική φωνή μας, αφήνοντας αδιαμόρφωτη την αρχιτεκτονική δομή του χαρακτήρα μας, ο οποίος αδυνατεί να υπερβεί τα εγκόσμια περιγράμματά του και παραμένει αναχρονιστικά στάσιμος, μη εξελίσιμος και ανολοκλήρωτος. 

Η καλλιέργεια της αυτογνωσίας συμβάλλει στην αύξηση της προσωπικής ωρίμανσης. Ταυτόχρονα η γνώση του εαυτού αποτελεί γνώρισμα του ώριμου ψυχικά, νοητικά και  συναισθηματικά ατόμου (ο Θάνατος της Μέδουσας και η μετουσίωση της από την Αθηνά).

Η προσπάθεια αυτή απαιτεί θέληση, υπομονή, χρόνο και υπευθυνότητα, ώστε να γίνει το εσωτερικό αυτό ταξίδι γόνιμο και επωφελή.

Όπως χαρακτηριστικά είπε ο Umberto Eco (1932- 2016 - Ιταλός φιλόσοφος, κριτικός λογοτεχνίας και μυθιστοριογράφος): 

«Πρέπει να πολεμήσεις για να φτάσεις στην Ιθάκη σου.Τίποτα στη ζωή δεν μας χαρίζεται! Πρέπει να πονέσεις και να πολεμήσεις για να φτάσεις στην Ιθάκη σου. Να μείνεις εδω, χωρίς ανταλλάγματα με καθαρό βλέμμα και ανοιχτή την ψυχή.»

Ο Πλωτίνος στα αποσπάσματα που ακολουθούν μας αναλύει την μεθοδολογία του Πλάτωνα και των Νεο -Πλατωνικών για το εσωτερικό αυτό ταξίδι :

«Εφόσον τα κακά βρίσκονται εδώ και ‘τριγυρίζουν αναγκαστικά σε τούτον εδώ τον τόπο’, και η ψυχή θέλει να αποφύγει τα κακά, πρέπει να φύγουμε από εδώ. 

– Σε τι συνίσταται λοιπόν αυτή η φυγή; 

– «Στο να γίνουμε όμοιοι με τον θεό», λέει ο Πλάτων. Και τούτο επιτυγχάνεται «αν με τη φρόνηση γίνουμε δίκαιοι και ευσεβείς» και γενικά ενάρετοι.

Αν λοιπόν γινόμαστε όμοιοί του μέσω της αρετής, δε θα γινόμαστε όμοιοι με κάτι που διαθέτει αρετή; Και ποιος θεός θα είναι αυτός; Δε θα είναι αυτός που περισσότερο φαίνεται να έχει αυτά τα χαρίσματα, δηλαδή η Ψυχή του κόσμου και αυτός που κυβερνά μέσα της, ο οποίος διαθέτει φρόνηση θαυμαστή; Άλλωστε, είναι εύλογο, εφόσον βρισκόμαστε εδώ, μ' αυτόν να γινόμαστε όμοιοι.

Ποιος είναι λοιπόν ο δρόμος της φυγής και πώς θα τον ακολουθήσουμε; Θα ξανοιχτούμε όπως –καθώς, αλληγορικά μου φαίνεται, λέει ο ποιητής– ο Οδυσσέας από τη μάγισσα Κίρκη ή την Καλυψώ, ο οποίος δεν αρκέστηκε να παραμείνει εκεί, παρόλο που είχε ηδονές των ματιών και βρισκόταν ανάμεσα σε πολύ αισθητή ομορφιά. H πατρίδα μας, απ' όπου ήρθαμε, κι ο πατέρας μας είναι Eκεί […] 

‘Κλείνοντας τα μάτια άλλαξε την όρασή σου και ξύπνα μιαν άλλη, που ενώ την έχουν όλοι, λόγοι τη χρησιμοποιούν.Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή;

Αποσύρσου στον εαυτό σου και κοίτα• και αν δεις τον εαυτό σου να μην είναι ακόμη ωραίος, όπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι κι εσύ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντάς τα, και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, ως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής…»

Πλωτῖνου, Ἐννεάδες, Ι, 2, [19], 1-10, &  I.6. [1] 8. 17-27, & , I.6 [1]. 9.1 κ.ε.

Φύση, Υπερβατικός Έρως, Τέχνη, Κάλλος και Ψυχή.

Η τέχνη, μαζί με τη σκέψη και τον λόγο, αποτελεί ένα από τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Τα άλλα δύο είναι η χρήση εργαλείων και συμβόλων, καθώς και η λατρεία – δηλαδή η αναφορά στο υπερβατικό. Η τέχνη δεν είναι απλώς μια διασκεδαστική δραστηριότητα, αλλά μια βαθιά ανάγκη του ανθρώπου, διότι αντιλαμβάνεται πως μόνο ό,τι αποκτά μορφή μπορεί να υπάρξει. Το άμορφο, ως απουσία μορφής, συνδέεται με τη διάλυση και τον θάνατο, και έτσι γίνεται αντιληπτό ως το ανύπαρκτο.

Ίσως για αυτό, στην αρχή των ανθρώπινων κοινωνιών, η αμορφία αποτελούσε μια απειλή – μια απειλή ύπαρξης, αφού για να υπάρξει κάτι πρέπει να έχει σχήμα. Το κάλλος, όμως, λειτουργεί ως πρόσκληση: μας καλεί να αναγνωρίσουμε την ομορφιά και την αρμονία της φύσης, μια αρμονία που εκφράζει το θεϊκό στοιχείο μέσα στο φυσικό.

Οι αρχαίοι Έλληνες αναγνώριζαν το θείο κάλλος μέσω του Έρωτος, ο οποίος σε φιλοσοφικό επίπεδο εμφανιζόταν με τρεις διαστάσεις:

- Σωματικός Έρως: Ο φυσικός, αισθητός έρωτας που εκδηλώνεται στο ανθρώπινο σώμα.

- Έρως της Ψυχής: Ο έρωτας για το κάλλος που αναδύεται μέσα από την εσωτερική ομορφιά και τις ανώτερες αξίες.

Υπερβατική Αισθητική Ενατένιση: Η αναγνώριση και κατανόηση της ομορφιάς που διαπερνά κάθε όν, οδηγώντας μας στην αποκάλυψη του υπερβατικού.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ομορφιά απορρέει από ένα αυτοεκφραζόμενο και συνεχώς μεταβαλλόμενο σύμπαν, όπου όλα τα στοιχεία είναι αλληλοσυνδεδεμένα. Ως πεπερασμένο ον, ο άνθρωπος πρέπει να εμπνέεται από ανώτερες ηθικές και αισθητικές αρχές, που αποκαλύπτονται μέσα από τη μελέτη και την παρατήρηση της φύσης. Η εσωτερική ομορφιά της ψυχής του οδηγεί στη δημιουργία έργων τέχνης που αντικατοπτρίζουν την αρμονία και το κάλλος του κόσμου.

Όπως ο ήλιος, ο ανώτερος άνθρωπος δεν χρειάζεται να φωτίσει τον εαυτό του – είναι ήδη φως. Οι ακτίνες του ήλιου διαλύουν το σκοτάδι απλώς επειδή αυτή είναι η ουσία τους, χωρίς να κρύβουν κάποια κρυφή σκοπιμότητα. Αντίστοιχα, η καθαρή συνείδηση δεν απαιτεί εξήγηση ή απόδειξη· ακολουθεί φυσικά τη ροή των γεγονότων και τις αυθόρμητες εξελικτικές διαδικασίες της φύσης, λειτουργώντας μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο οργανικό σύστημα προς όφελος του συνολικού όλου.

Η παραπάνω προσέγγιση χαρακτηρίζει τόσο τη φιλοσοφία όσο και την τέχνη στην αρχαία Ελλάδα. Ο αρχαίος Έλληνας καλλιτέχνης επιδίωκε να ανακαλύψει το υπερβατικό που κρύβεται πίσω από τα φαινόμενα της φύσης και τις αισθήσεις – εκείνο που είναι πραγματικά υπαρκτό, όχι το εφήμερο ή το προσωρινό, αλλά το αιώνιο, το αμετάβλητο και το ακατανόητο. Με τον όρο «λόγος των πραγμάτων» εννοούμε την ουσία, τα χαρακτηριστικά που επιτρέπουν σε κάθε όν να μετέχει στην ύπαρξη.

Η αλήθεια, ως αντίθεση στο στερητικό και στο λήθη, υποδηλώνει την αδιαμφισβήτητη φανέρωση του πραγματικά υπαρκτού. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο αρχαίος Έλληνας καλλιτέχνης, για παράδειγμα στη γλυπτική, απέβαλε τα δευτερεύοντα και περιστασιακά χαρακτηριστικά, επιδιώκοντας να αποδώσει τον καθαρό λόγο – το υπερβατικό, την ομορφιά, το κάλλος και την αρμονία που κρύβονται στη φύση και συνυπάρχουν με ένα θεϊκό και υπερβατικό σύμπαν. Ο θεατής ενός αγάλματος πρέπει να βιώνει την ευφορία της θέας εκείνων των αθάνατων στοιχείων, που δεν φθείρονται και παραμένουν ως έκφραση της αιώνιας ύπαρξης.

Αυτό το πνεύμα αναζητήθηκε και στην αρχιτεκτονική, όπου ο στόχος ήταν να αποτυπωθεί ο «λόγος του υπαρκτού» – η αρμονία των σχέσεων που καθιστά το σύμπαν έναν ολοκληρωμένο και πολύτιμο κόσμο. Όπως ανέφερε κάποτε ο Πικιώνης, εξέχων αρχιτέκτονας της εποχής μας:

«Πώς μπορούμε να καταλάβουμε τη μετόπη του Παρθενώνα σήμερα, όταν καταστρέψαμε τη μετόπη της Πεντέλης;»

Ο Παρθενώνας εκφράζει τις σχέσεις του φυσικού περιβάλλοντος της Αττικής. Όταν αυτό το περιβάλλον χάσει τον λογισμό του, την αρμονία των γραμμών του, η αποτύπωσή του θα στερείται του νοήματος που κάποτε είχε, και για τους σημερινούς ανθρώπους δεν θα μεταφέρει πλέον το ίδιο μήνυμα. Αντίστοιχα, αυτή η απώλεια της εσωτερικής αρμονίας παρατηρείται και σε άλλες μορφές τέχνης, ιδιαίτερα στη τραγωδία.

📌 Στοιχεία του άρθρου αντλήθηκαν από το κείμενο του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά, «Η μεταφυσική της Τέχνης σε Αρχαία Ελλάδα και Βυζάντιο».