Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία στον 21ο Αιώνα.

Η Ελλάδα, ως κληρονόμος μιας μεγαλειώδους αρχαιότητας, συχνά στρέφεται στους προγόνους της και στα έργα τους. Ωστόσο, είναι κρίσιμο να αποφεύγουμε την ωραιοποίηση και τη μεταφορά του τρόπου ζωής και σκέψης των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων στο σήμερα με έναν τρόπο που παραβλέπει τη χρονική και κοινωνική απόσταση. Τέτοιες πρακτικές οδηγούν σε έναν ιστορικό αναχρονισμό που δεν μας βοηθά να κατανοήσουμε την ουσία της φιλοσοφικής τους σκέψης.

Στον αντίποδα, ο θεμέλιος λίθος της αρχαίας Ελληνικής ελληνικής φιλοσοφίας, ο «λόγος», απαιτούσε την ανάπτυξη του σκεπτόμενου ανθρώπου. Σήμερα, όμως, συχνά υποκύπτουμε στην ημιμάθεια, τη συνωμοσιολογία έχοντας αντικαταστήσει στην γνώση με την γνώμη. Αυτή η τάση οφείλεται, εν μέρει, στην προσπάθεια ορισμένων να αναβιώσουν το αρχαίο μεγαλείο χωρίς επαρκές γνωσιολογικό και ιστορικό υπόβαθρο. Αντί να εμβαθύνουμε στις φιλοσοφικές, καλλιτεχνικές και πνευματικές αξίες των αρχαίων, προτιμούμε ευκολότερες, αλλά ρηχές συνδέσεις με το παρελθόν.

Η γνώση στην αρχαία Ελλάδα είχε μια συλλογική διάσταση. Αν και συχνά εκπροσωπούνταν από μεμονωμένους στοχαστές ή φιλοσοφικές σχολές, η διάδοσή της αποσκοπούσε στο κοινό καλό. Σε αντίθεση με άλλους λαούς, η αρχαία Ελλάδα ανέδειξε μια δυναμική κοινωνία που γέννησε τη δημοκρατία, τις επιστήμες και το θέατρο. Σήμερα, ωστόσο, ο ατομισμός και η απαξίωση κυριαρχούν, διαβρώνοντας την κοινωνική συνοχή και την πρόοδο.

Η ενασχόληση με την αρχαιότητα είναι άσκοπη αν περιορίζεται σε μια νεκρή προγονολατρεία. Αντίθετα, μπορεί να γίνει εποικοδομητική όταν στοχεύει στη διαμόρφωση ενός τρόπου σκέψης που επηρεάζει τη σύγχρονη καθημερινότητα και προάγει τη ζωή των συνανθρώπων μας. 

Η μελέτη φιλοσόφων όπως ο Επίκουρος, ο Πλάτων, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας δεν αποσκοπεί μόνο στην κατανόηση του παρελθόντος, αλλά στην αφομοίωση των διδασκαλιών τους για την καλλιέργεια της σκέψης και του βίου μας.

Η φιλοσοφία δεν είναι απλώς μια μορφή ψυχοθεραπείας. Είναι ένας οδηγός για μια πληρέστερη πνευματική αντίληψη και μια νέα κοσμοθέαση. Φιλοσοφώ σημαίνει προσπαθώ να είμαι ελεύθερος στο πεδίο της σκέψης. Η πληροφορία είναι αποσπασματική γνώση, ενώ η γνώση είναι η ικανότητα σύνθεσης δεδομένων. Η σοφία, τέλος, έγκειται στη διαρκή αμφισβήτηση των πορισμάτων μας.

Οι αρχές της Αρμονίας, της Ισορροπίας και του Μέτρου, που χαρακτήριζαν την αρχαία ελληνική τέχνη και αρχιτεκτονική, μπορούν να αποτελέσουν οδηγό για έναν πιο βιώσιμο και ολιστικό κόσμο. Ο σχεδιασμός των πόλεων και οι κοινωνικές δομές της αρχαιότητας μπορούν να μας διδάξουν πώς να επαναφέρουμε την Ομορφιά και την Καλοκαγαθία στην κοινωνία μας.

Παράλληλα, οι σχέσεις μας με τη φύση δεν μπορούν να συνεχίσουν να βασίζονται στην εκμετάλλευση. Η λογική του ιδιοτελούς κέρδους πρέπει να αντικατασταθεί από τη συνεργασία, την εναρμόνιση και τη συνύπαρξη για το κοινό καλό. Είναι εντυπωσιακό ότι οι ανθρώπινες κατασκευές ζυγίζουν πλέον περισσότερο από όλη τη ζωή στον πλανήτη. 

Αν σκεφτούμε τη βαρύτητα των ανθρωπίνων κατασκευών σε σχέση με τη ζωή στον πλανήτη, θα διαπιστώσουμε κάτι σοκαριστικό: ό,τι υλικό έχει παράξει ο άνθρωπος στην ιστορία του ζυγίζει περισσότερο από όλη τη ζωή στον πλανήτη! Τα τσιμέντα, τα σκουπίδια, τα πλαστικά… όλα αυτά πλέον ζυγίζουν πολύ περισσότερο από ολόκληρη τη ζωή (φυτών και ζώων) στον πλανήτη! 

Αν ζυγίζαμε ό,τι έχει ζωή πάνω στον πλανήτη δίχως τις ανθρώπινες κατασκευές, το 85,5% του βάρους θα ήταν αυτό των φυτών! Τα ζώα και οι άνθρωποι φτάνουν μόλις το 0,3%. Τα μανιτάρια ζυγίζουν 4 φορές περισσότερο από όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου, και το υπόλοιπο είναι μικροοργανισμοί.

Αυτή η ανισορροπία υπογραμμίζει την ανάγκη για έναν νέο πολιτισμό που θα επανασυνδέσει τον άνθρωπο με τις αρχές της φύσης. Χρειάζεται να δημιουργήσουμε έναν κόσμο βασισμένο στις αρχές της Αρμονίας, της Ισορροπίας και του Μέτρου. Έναν κόσμο όπου το Φως θα διαμορφώσει μια κοινωνία που τιμά τον άνθρωπο, τη φύση και την πνευματική εξέλιξη. Όπως έλεγε ο Πλάτων:  

- «Απ’ όλα τα αγαθά που κατέχει ο άνθρωπος, το πιο ιερό, μετά τον Θεό, το πιο οικείο, είναι η ψυχή»!

Η αλληγορική εξόντωση των μνηστήρων από τον Οδυσσέα.

 

Σύμφωνα με την Οδύσσεια, όταν ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη, βρίσκει τους 108 μνηστήρες της Πηνελόπης να ξοδεύουν την περιουσία του. Ο Οδυσσέας μαζί με τον γιο του Τηλέμαχο, τον πιστό του οικόεργο Εύμαιο και τον βοσκό Φιλοήτειο, εξοντώνουν τους μνηστήρες. 

Η Οδύσσεια, σε ένα βαθύτερο εσωτερικό και αλληγορικό επίπεδο, όπως έχω αναφέρει στο παρελθόν, ίσως αποτελεί μια μέθοδο αυτοανακάλυψης και αυτογνωσίας, και μπορεί να ερμηνευθεί ως εξής: 

Ο Οδυσσέας θα μπορούσε να συμβολίζει τις πράξεις του ανθρώπου κατά τη διάρκεια του βίου του· συμβολίζει το συνειδητό μέρος του ανθρώπου, τις πράξεις, την κρίση και τις αποφάσεις που λαμβάνονται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής, ενώ η περιπλάνησή του αντικατοπτρίζει την αναζήτηση, την περιπέτεια και τη μάχη για την επίτευξη της ολοκλήρωσης και της αυτογνωσίας. 

Η Πηνελόπη θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως σύμβολο της ψυχής· εκπροσωπεί την καθαρότητα, την εσωτερική ομορφιά και την αυθεντική ουσία του ανθρώπου – τη ψυχή, καθώς ο εσωτερικός της χώρος, δηλαδή ο οίκος, μετατρέπεται σε σφαίρα όπου διαδραματίζονται οι πιο βαθιές ψυχικές διεργασίες. 

Οι μνηστήρες, από την πλευρά τους, θα μπορούσαν να συμβολίζουν τα ενστικτώδη στοιχεία και πάθη του ανθρώπου· υπό αυτήν την ερμηνεία, αντιπροσωπεύουν τις ακατέργαστες, ανεξέλεγκτες δυνάμεις μέσα στον άνθρωπο – τα ένστικτα, τα πάθη, τις φοβίες και τις αρνητικές τάσεις που επιδιώκουν να επηρεάσουν ή και να κατακλύσουν την ψυχή. 

Όπως οι μνηστήρες εισβάλλουν στο σπίτι της Πηνελόπης, έτσι και τα ακατέργαστα ένστικτα διεισδύουν στην ψυχική οργάνωση, προκαλώντας αναστάτωση και αταξία, ενώ οι φόβοι που δεν έχουν αναγνωριστεί ή επεξεργαστεί εμφανίζονται ως καταστροφικές δυνάμεις, απειλώντας να καταστρέψουν την εσωτερική αρμονία· όταν δεν ελέγχονται από τη λογική και την αυτοσυγκράτηση, μπορούν να λειτουργήσουν καταστροφικά, όπως οι μνηστήρες που προσπαθούν να κατακτήσουν το έδαφος της ψυχής. 

Η μάχη και η εξόντωση των μνηστήρων μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αυτογνωσίας, διότι ο Οδυσσέας, μέσα από την επιστροφή του και την τελική μάχη, συμβολίζει την εσωτερική προσπάθεια του ανθρώπου να αντιμετωπίσει και να υπερνικήσει αυτά τα ενστικτώδη στοιχεία. Η πράξη της εξόντωσης δεν είναι μόνο φυσική αλλά και ψυχολογική, καθώς με την εξάλειψη των μνηστήρων επαναφέρει την τάξη στον οίκο της ψυχής, επιτρέποντας την αληθινή εσωτερική αρμονία και την αυτοεκπλήρωση. 

Αυτή η διαδικασία αποτελεί ένα απαραίτητο βήμα προς την αυτογνωσία, αφού απαιτεί την αναγνώριση και καταπολέμηση των σκοτεινών πλευρών της φύσης μας. Ακόμα και αν, σε μια πιο μαρκαρισμένη ανάγνωση, οι μνηστήρες «εξοντώνονται», μπορούμε να τους ερμηνεύσουμε και ως μια μεταφορική διαδικασία, μέσω της οποίας το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τις αρνητικές του τάσεις και να τις ενσωματώνει με τέτοιο τρόπο ώστε να μην κυριαρχούν στον εσωτερικό του κόσμο. 

Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία,  ο δρόμος προς την αυτογνωσία δεν είναι μόνο εξωτερικός αλλά και εσωτερικός· ο άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίσει τις σκοτεινές, ακανόνιστες δυνάμεις που κατοικούν μέσα του – τα ένστικτα, τα πάθη και τους φόβους – ώστε να ανακτήσει την ισορροπία και να ολοκληρώσει την ψυχική του εξέλιξη. Με άλλα λόγια, ο Οδυσσέας δεν επιστρέφει μόνο για να επαναφέρει μια εξωτερική τάξη, αλλά για να καθαρίσει και να επαναφέρει την εσωτερική πραγματικότητα της ψυχής (της Πηνελόπης), καταπολεμώντας τα στοιχεία που απειλούν την αληθινή του ταυτότητα.

Φιλοσοφικός έρως, ο μέγας Δαίμων.

📷 1,2.  Προτομή της Διοτίμας στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας (στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε φυσικά να υπάρχει).

Στο συμπόσιο του Πλάτωνος η Διοτίμα  «μυεί» τον Σωκράτη περί του φιλοσοφικού έρωτος. Με βάση τα πλατωνικά κείμενα οι Πλατωνικοί και οι Νέο πλατωνικοί φιλόσοφοι, υποστήριξαν ότι υπάρχει ένα φιλοσοφικό σύστημα προσέγγισης των θείων πεδίων δια μέσω του νοητικού έρωτος. 

Στην συνέχεια θα παραθέσω ένα απόσπασμα, στο οποίο η Διοτίμα εξηγεί στον Σωκράτη πως ο έρως αποτελεί τον μέγα Δαίμων. Όχι φυσικά όπως διαστρεβλώθηκε  από τον Χριστιανισμό. 

Η λέξη «δαίμων» δεν έχει καμία σχέση όπως την ξέρουμε εμείς σήμερα (οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν διάβολο). «Δαίμων» ήταν αρχικά η θεότητα που μοίραζε, κατένειμε την μοίρα (δαίομαι = μοιράζω) και μετά ονομαζόταν οποιαδήποτε θεότητα στην οποία αποδίδονταν τιμές.

«Δαίμων εαυτού» ονομαζόταν η θεότητα-προστάτης που ζούσε μέσα σε κάθε άνθρωπο από τη γέννηση έως το θάνατό του και φρόντιζε για την προσωπική εξέλιξη κι ευημερία. «Πράττω κατά τον δαίμονα εαυτού», ουσιαστικά σημαίνει «πράττω σύμφωνα με αυτό που η συνείδησή μου θεωρεί σωστό», αδιαφορώντας ίσως για το τι θα πουν οι άλλοι και είναι μια στάση ζωής που υιοθέτησαν και επιδοκίμασαν οι Στωικοί φιλόσοφοι. 

Ίσως για αυτό τον λόγο η φράση «Κατά τον δαίμονα εαυτού» γράφηκε μάλλον από τους συγγενείς του Jim Morrison στον τάφο του, εννοώντας ότι ο τραγουδιστής των Doors έπραττε στη σύντομη ζωή του πάντα σύμφωνα με ό,τι υπαγόρευε η συνείδησή του, ο «προσωπικός του θεός», κι όχι σύμφωνα με τις επιταγές της κοινωνίας. 📷 3

Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα των διδασκαλιών  περί έρωτος της Διοτίμας προς τον Σωκράτη: 

«Ο Δαίμων αποτελεί κάτι μεταξύ θνητού και αθανάτου, Σωκράτη. Αφού βέβαια καθετί δαιμονικό βρίσκεται μεταξύ θεού και θνητού. Ρόλος του να διερμηνεύει και να μεταφέρει στους θεούς όσα προέρχονται από τους ανθρώπους, και στους ανθρώπους όσα προέρχονται από τους θεούς: τις δεήσεις και τις θυσίες των μεν, τις εντολές και τις ανταποδόσεις των δε. 

Και καθώς βρίσκεται στη μέση μεταξύ των δύο συμπληρώνει το κενό, ώστε το σύμπαν να αποτελεί ένα αδιάσπαστο σύνολο (διότι  ως γνωστό το σύμπαν απεχθάνεται το κενό). Μέσω αυτής της δαιμονικής ικανότητας (φιλοσοφικός στοχασμός αλλά και ενόραση)  λειτουργεί τόσο ολόκληρη η μαντική όσο και η τέχνη των ιερέων που σχετίζεται με θυσίες, τελετουργίες, εξορκισμούς και γενικά με κάθε είδους μαγεία και μαγγανείες.»

📌 Πλάτων συμπόσιο 202d8 204 d7.

Το παραπάνω απόσπασμα αναδεικνύει τη φιλοσοφική διάσταση του έρωτα, ο οποίος, μεταβαίνοντας από το σωματικό στο νοητικό επίπεδο, λειτουργεί ως μέσο διαμεσολάβησης μεταξύ του ανθρώπινου και του θεϊκού. 

Η ιδέα του «μεγάλου δαίμονα» συμβολίζει την εσωτερική καθοδήγηση και τη σύνδεση με μια ανώτερη πνευματική πραγματικότητα – ένα ιδεώδες που έχει επηρεάσει βαθιά τις μεταγενέστερες φιλοσοφικές και πνευματικές σκέψεις.