Συνειδητά (καθοδηγούμενα) όνειρα.

 

Τα όνειρα αποτελούσαν από την αρχαιότητα ένα υπερφυσικό πεδίο καλυμμένο από ένα πέπλο μυστηρίου, που πολλές φορές έφερνε μηνύματα από τους θεούς, ενώ η σύγχρονη ψυχανάλυση τα αντιμετωπίζει ως την πύλη στο ανθρώπινο ασυνείδητο.

Τα όνειρα είναι μια ανθρώπινη εμπειρία κατά την οποία σχηματίζονται εικόνες, άλλοτε όμορφες και άλλοτε τρομακτικές και συνήθως είναι αποτελέσματα του υποσυνειδήτου.

Ο όρος συνειδητό (κατευθυνόμενο) όνειρο (Lucid dreaming), αφορά την κατάσταση εκείνη κατά την οποία έχει το άτομο πριν τον ύπνο προσπαθεί να καθοδηγήσει τα όνειρα του, αλλά και κατά την διάρκεια του ύπνου, να έχει συναίσθηση ότι ονειρεύεται, αλλά και να ελέγχει εν μέρει την εμπειρία.

Το συνειδητό ονείρεμα δεν είναι μία καινούργια πρακτική. Στον Θιβετιανό Βουδισμό, η ομάδα των Ταντρικών τεχνικών που είναι γνωστή ως milam (Γιόγκα των Ονείρων) στοχεύει να αποκαλύψει την απατηλή φύση της ζωής, με τους ασκούμενους να κάνουν γιόγκα στα όνειρά τους.

Είναι μια τελετουργική εκδοχή μιας από τις πιο μυστηριώδεις ικανότητες του ανθρώπινου μυαλού: να γνωρίζει ότι ονειρευόμαστε ακόμη και όταν κοιμόμαστε, μια κατάσταση γνωστή ως συνειδητά όνειρα.

Στην αρχαία Ελλάδα οι Πυθαγόρειοι πριν κοιμηθούν είχαν την υποχρέωση των πεπραγμένων μίας ημέρας, της καταμέτρησης και αξιολόγησης πράξεων τους που έγινα ή δεν έγιναν. Κάθε Πυθαγόρειος έπρεπε να στοχαστεί πριν το ύπνο στα ακόλουθα ερωτήματα:

1  Τι έκανα που δεν έπρεπε; (Πῆι παρέβην;)

2. Τι έκανα που έπρεπε; (Τί δ' ἔρεξα;)

3. Τι έπρεπε να κάνω και δεν το έκανα; (Τί μοι δέον οὐκ ἐτελέσθη;)

Στην συνέχεια πριν σηκωθούν από τον ύπνο, έπρεπε να εξετάζουν πόσα και ποια έργα θα έπρεπε να πράξουν εντός της ημέρας που ακολουθούσε. Συνεπώς όχι μόνο στοχαζόμενοι πριν το ύπνο καθοδηγούσαν το ασυνείδητο προς σκέψεις, αλλά και την επομένη η σκέψη έπρεπε να μετατραπεί σε δράση.

Μία πρακτική την οποία υιοθέτησαν και άλλοι φιλόσοφοι αργότερα. Αναφέρει λόγου χάριν ο Σενέκας (4 -65 μ.χ, Ρωμαίος πολιτικός, ρήτορας, και Στωικός φιλόσοφος, Περί οργής (III, 36, 1-3) :

«Πρέπει να καλούμε καθημερινά τήν ψυχή νά δίνει λογαριασμό. Αυτο εκανε ο Σέξτιος: στο τέλος της ήμέρας, όταν πήγαινε στο δωμάτιο του για τη νυκτερινή ανάπαυση, ρωτούσε τήν ψυχή του:

"Άπό τί κακό θεραπεύτηκες σήμερα; Ποια ελαττώματα πολέμησες; Σε τί έγινες καλύτερος;

Υπάρχει τίποτε ωραιότερο από τό να επανεξετάζεις μια ολόκληρη ήμέρα;

Τι ύπνος είναι αυτός που έρχεται έπειτα από έναν τέτοιο αυτοέλεγχο, πόσο ήσυχος είναι, βαθύς και ελεύθερος, όταν το πνεύμα είναι έντιμο και ενήμερο, όταν γίνεται ο παρατηρητής και ο μυστικός κριτής των ίδιων του των ηθών!

Χρησιμοποιώ αυτή τη δυνατότητα που έχω της αύτοεξέτασης και κάθε μέρα υπερασπίζομαι την υπόθεση μου ενώπιον του εαυτού μου. Όταν σβύνουν τους πυρσούς, και ή γυναίκα μου, που έχει συνηθίσει τους τρόπους μου αυτούς, σωπαίνει, έξετάζω όλη τήν ήμέρα μου, καταμετρώ τις πράξεις και τά λόγια μου δέν κρύβω τίποτα, δέν προσπερνώ τίποτα».

Τα συνειδητά όνειρα συνιστούν μία κατάσταση κατά την οποία ενώ κάποιος κοιμάται και ονειρεύεται, συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται σε ονειρική κατάσταση και μπορεί εκούσια να κατευθύνει την ονειρική του κατάσταση, κατά το δοκούν.

Η πρώτη ιστορική αναφορά στη Δύση για τη δυνατότητα του συνειδητού ονείρου συναντάται στο «Περί Ενυπνίων» τέταρτο βιβλίο των «Μικρών Φυσικών», του Αριστοτέλη:

«Όπως  ακριβώς πολλοί άνθρωποι μπορούν  να εξαπατηθούν εύκολα από τα συναισθήματα της στιγμής,  έτσι και ο κοιμισμένος μπορεί για διάφορους  λόγους  που  σχετίζονται  με  την  αίσθηση  να  εξαπατηθεί εύκολα και να νομίσει ότι το είδωλο που βλέπει στο όνειρό του είναι ένα πραγματικό αντικείμενο...

Αν ένα άτομο δεν έχει συνείδηση ότι πιέζεται το μάτι του, τότε όχι μόνο θα νομίζει ότι βλέπει δυο πράγματα αντί για ένα, αλλά και θα πιστεύει πως είναι δυο, ενώ αν έχει συνείδηση, θα του φαίνεται μεν πάλι σα δυο πράγματα, αλλά δε θα πιστεύει πως είναι δυο.

Έτσι και στον ύπνο, αν κάποιος έχει συνείδηση ότι κοιμάται κάτι μέσα του του λέει ότι αυτός που βλέπει, παρ' όλο που φαίνεται να είναι ο Κορίσκος, δεν είναι στη πραγματικότητα  ο  Κορίσκος  (Πολλές  φορές  άλλωστε,  όταν  κάποιος κοιμάται, κάτι του λέει μέσα του ότι εκείνη τη στιγμή ονειρεύεται). Αν όμως δεν έχει συνείδηση ότι κοιμάται, τότε δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να εναντιωθεί στη φαντασία του.»

Την πρώτη γραπτή αναφορά για ένα συνειδητό όνειρο στη Δύση τη βρίσκουμε σ' ένα γράμμα του Αγίου Αυγουστίνου, 700 περίπου χρόνια μετά τον Αριστοτέλη. Το γράμμα αυτό αναφέρει το όνειρο του Γεννάδιου, ενός γιατρού από την Καρθαγένη, ο οποίος είδε στον ύπνο του «ένα νέο με υπέροχη εμφάνιση και επιτακτική παρουσία», που του έκανε διάφορες ερωτήσεις. Σε μια σειρά επόμενων ονείρων ο νέος τον ειρωνεύθηκε για τη φύση των ονείρων του και τον ρώτησε αν αυτά που έβλεπε συνέβαιναν στον ύπνο του, ή στο ξύπνιο του.

Όταν ο Γεννάδιος του απάντησε ότι ήξερε πως ονειρευόταν, ο νέος του είπε ότι παρ' όλα αυτά εξακολουθούσε να μπορεί να βλέπει μέσα στον ύπνο του. Αυτό προκάλεσε έκπληξη στο Γεννάδιο και τον έκανε ν' αποκτήσει αμέσως συνείδηση στο όνειρό του. Ο νέος τότε τον ρώτησε πού βρισκόταν εκείνη τη στιγμή το σώμα του, οπότε ο Γεννάδιος απάντησε ότι ήταν στο κρεβάτι του.

 «Ξέρεις ότι τα μάτια σε αυτό το σώμα είναι σφαλισμένα και κλειστά και ότι με αυτά τα μάτια δεν μπορείς να δεις τίποτα;», τον  ξαναρώτησε ο νέος και συνέχισε: «Και όμως έχεις μάτια με τα οποία με βλέπεις και με απολαμβάνεις. Έτσι και μετά το θάνατό σου, παρ’  όλο που δε θα έχεις σωματικά μάτια, θα συνεχίσεις  ν' αντιλαμβάνεσαι και ν' απολαμβάνεις τη ζωή.»

Το 1913 ο Ολλανδός ποιητής και ψυχίατρος Frederik Willem van Eeden (1860- 1932), χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο «συνειδητό όνειρο» (lucid dream) σε μια εργασία του στη Βρετανική Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών, όπου περιέγραψε πάνω από 350 συνειδητά όνειρα που είχε σε μια περίοδο 14 ετών. Υποστήριξε σθεναρά ότι ο κοιμισμένος μπορεί να φτάσει σε μια κατάσταση τέλειας συνείδησης και να εκτελέσει διάφορες εκούσιες πράξεις στο όνειρό του, χωρίς να παρενοχλείται καθόλου ο ύπνος του, ο οποίος, αντίθετα, παρέμενε βαθύς και αναζωογονητικός.

Ολόκληρη η θεωρία της ψυχανάλυσης του εικοστού αιώνα στηρίζεται στα όνειρα. Ο «πατέρας» της Ψυχολογίας  Sigmund Freud (1856 – 1939)  τα θεωρούσε σαν τη «Βασιλική Οδό προς το Ασυνείδητο», και το ίδιο εξακολουθούν να πιστεύουν όλες σχεδόν οι σχολές ψυχολογίας.

Παρ' όλη όμως την ιδιαίτερη έμφαση στην ερμηνεία των ονείρων και τον τεράστιο όγκο των μελετηθέντων περιπτώσεων, οι αναφορές για το συνειδητό ονείρεμα είναι ελάχιστες.

Ο Carl Jung (1875 – 1961) συμφωνεί με το Sigmund Freud  ότι το όνειρο αποτελεί το βασικό όργανο για την εξερεύνηση του ασυνείδητου. Διαφωνεί όμως για τη μέθοδο της ερμηνείας του. Κατ' αυτόν η ερμηνεία του ονείρου είναι δύσκολη και προαπαιτεί  την εκπλήρωση πολλών όρων. Γενικά  είναι λαθεμένη η ερμηνεία όλων των πάγιων συμβόλων με μία και μόνο σημασία, όπως τη δίδασκε ο Freud.

Ο Carl Jung κατέγραφε τα όνειρά του σε ένα σημειωματάριο, που έμεινε ιστορικά σαν το περίφημο Κόκκινο Βιβλίο του. Ένα από τα όνειρα που περιγράφει σε αυτό, θα μπορούσε να ήταν συνειδητό:

«Περπατούσα μόνος μου κατά μήκος ενός μικρού δρόμου σ' ένα λοφώδες τοπίο. Ο ήλιος έλαμπε και είχα μια πλατιά θέα προς όλες τις διευθύνσεις.  Πλησίασα  μετά  ένα  μικρό  παρεκκλήσι στην  άκρη  του δρόμου. Με έκπληξη παρατήρησα ότι δεν υπήρχε εικόνα της Παναγίας πάνω στο Βωμό, ούτε ο Εσταυρωμένος, αλλά μόνο μια θαυμάσια ανθοθέτηση. Μετά όμως είδα ότι στο πάτωμα, μπροστά από το βωμό, ακριβώς απέναντί μου, στεκόταν ένας γιόγκι στη στάση του λωτού σε βαθύ διαλογισμό. Όταν τον κοίταξα από πιο κοντά, συνειδητοποίησα ότι είχε το πρόσωπό μου. Ένοιωσα τότε ένα δυνατό φόβο και ξύπνησα με τη σκέψη: "Ώστε έτσι, αυτός είναι που με διαλογίζεται. Βλέπει ένα όνειρο και το όνειρό του είμαι εγώ". Ήξερα ότι όταν αυτός ξυπνούσε, εγώ δε θα υπήρχα πια..»

Παρόλο που τα διαυγή όνειρα αναφέρονται σε όλη την ιστορία, μόλις το 1959 στο Πανεπιστήμιο Johann Wolfgang Goethe αναπτύχθηκε μια αποτελεσματική τεχνική για την πρόκληση διαυγών ονείρων και άρχισε να πραγματοποιείται πραγματική έρευνα για το φαινόμενο.

Ο Γερμανός ψυχολόγος Paul Tholey (1937 –1998) θεωρητικός της Gestalt θεραπείας) έθεσε την επιστημολογική βάση της έρευνας στον τομέα των ονείρων αυτών και έθεσε επτά προϋποθέσεις:

• Συνειδητότητα της ονειρικής κατάστασης (προσανατολισμός)

• Συνειδητότητα της δυνατότητας να λαμβάνονται αποφάσεις

• Συνειδητότητα μνημονικών λειτουργιών

• Συνειδητότητα της ταυτότητας

• Συνειδητότητα του περιβάλλοντος του ονείρου

• Συνειδητότητα της σημασίας του ονείρου

• Συνειδητότητα της συγκέντρωσης και του εστιασμού (η υποκειμενική καθαρότητα αυτής της κατάστασης)

Σύμφωνα με τους ερευνητές τα συνειδητά όνειρα είναι πιο κοινά κατά τη διάρκεια του σταδίου REM μία περίοδο πολύ βαθέως ύπνου που χαρακτηρίζεται από έντονη κίνηση των ματιών, γρήγορη αναπνοή και αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα.

Συνήθως μπαίνουμε στο στάδιο REM ενενήντα λεπτά, αφού αποκοιμηθούμε. Διαρκεί περίπου 10 λεπτά. Όσο κοιμόμαστε, κάθε περίοδος REM είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη, αγγίζοντας τη διάρκεια της μίας ώρας. Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας ανακαλύφθηκε ότι το συνειδητό όνειρο έχει πολλές θεραπευτικές δυνατότητες. Χρησιμοποιείται ήδη για την αντιμετώπιση των επαναλαμβανόμενων εφιαλτών, ιδίως σε παιδιά, τα οποία φαίνεται ότι είναι πιο ικανά από τους μεγάλους στο συνειδητό ονείρεμα.

Οι τεχνικές για το συνειδητό ονείρεμα ποικίλουν σύμφωνα με την μεθοδολογία και τον επιδιωκόμενο σκοπό. Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε τα βιβλία ως βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου. Εμείς εδώ θα αρκεστούμε σε μία η οποία ακολουθεί τρία στάδια, τα οποία προσομοιάζουν στην Πυθαγόρεια τεχνική.

Καταρχάς θα πρέπει να τονίσουμε πως είναι σημαντικό να έχουμε δίπλα στο κρεββάτι μας ένα ημερολόγιο που θα κάνουμε καταγραφή των ονείρων μας.

Το πρώτο στάδιο γίνεται μέσω της «μνημονικής ενεργοποίησης» (MILD). Μέσω αυτής και κατόπιν κατάλληλης προετοιμασίας, πρέπει να κατευθύνουμε την σκέψη μας προς θέματα που μας απασχολούν και αναζητούμε λύση, επαναλαμβάνοντας στον εαυτό μας, την φράση:

«Απόψε όταν κοιμηθώ, θέλω να δω την λύση σε αυτό το πρόβλημα μου, θα αντιληφθώ ότι ονειρεύομαι, και όταν ξυπνήσω θα θυμάμαι το όνειρο μου», ώστε να προετοιμαστούμε για την επίτευξη του στόχου μας.

Το επόμενο στάδιο είναι κατά την διάρκεια του ξυπνήματος, όταν και θα πρέπει να προσπαθούμε να θυμηθούμε και να καταγράφουμε τα όνειρα μας.

Ουσιαστικά αυτό που επιδιώκουμε είναι η επίτευξη μέσα από την επανάληψη, του τρίτου και πιο δύσκολου σταδίου, που αφορά την διαχείριση ονείρων, και την ικανότητα όχι μόνο να κατευθύνουμε το όνειρο μας προς ένα θέμα που μας απασχολεί, αλλά και το να ξυπνήσουμε συνειδητά αμέσως μετά το όνειρο, καταγράφοντας τις πληροφορίες που επιθυμούμε να αξιοποιήσουμε.

Ακόμα όμως και εάν κάποιος δεν ακολουθήσει κάποια τεχνική είναι γνωστό πως πολλές εφευρέσεις ή και καλλιτεχνικές δημιουργίες ήταν αποτέλεσμα ονείρων. Ας δούμε δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα, ξεκινώντας από την εφεύρεση της ηλεκτρικής λυχνίας από τον Thomas Edison.

Ο Αμερικανός εφευρέτης είχε κάποτε αφηγηθεί στον επιστήθιο φίλο και συνεργάτη του Frank Herbert Harriman ένα όνειρο που είχε δει, το οποίο του είχε κάνει τεράστια εντύπωση και του έμεινε αξέχαστο στη μνήμη του για πολλά χρόνια.

Εκείνο, λοιπόν, που απασχολούσε τον Thomas Edison ήταν να ανακαλύψει ένα στοιχείο κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ως νήμα καύσης. Για βδομάδες ολόκληρες ο τρανός Αμερικανός εφευρέτης και οι βοηθοί του πάσχιζαν να λύσουν το πρόβλημα αυτό, επιλέγοντας διαφορετικά στοιχεία κάθε φορά.

Εν τω μεταξύ, είχαν βρει μερικά νήματα σχετικώς καλά, αλλά ο Edison προσδοκούσε να ανακαλύψει το άριστο νήμα καύσης. Ακριβώς την εποχή εκείνη, ο Edison είδε ένα παράξενο όνειρο, ότι δηλαδή ταξίδευε μ’ ένα πλοίο, το οποίο ναυάγησε. Ενώ πάλευε με τα κύματα, τον άρπαξε ένα θεόρατο κύμα και τον πέταξε με ορμή στην ακτή ενός νησιού.

Η βλάστηση του τροπικού αυτού νησιού ήταν εξαιρετικά πυκνή, ήταν μεγαλοπρεπής. Εκεί αντίκρισε εξωτικά δέντρα και φυτά, τα οποία δεν είχε ξαναδεί ποτέ του. Ενώ περιφερόταν στο νησί, έφτασε κάποτε σ’ ένα ξέφωτο, όπου υψώνονταν τεράστιοι κορμοί δέντρων μπαμπού. Όταν πλησίασε, τα μπαμπού λαμπάδιασαν από ζωηρή φωτιά και απανθρακώθηκαν ξαφνικά μπροστά στα έκπληκτα μάτια του.

Μόλις ξύπνησε ο Thomas Edison, θυμόταν όλες τις λεπτομέρειες του ονείρου, ειδικά τους καιομένους κορμούς των μπαμπού. Φυσικά, πήγε, όπως κάθε μέρα, στο εργαστήριό του, αλλά το όνειρο δεν μπορούσε να του φύγει από τον νου.

Αίφνης, σαν να φωτίστηκε ολόκληρος από μια αστραπή γνώσης, βρήκε την πολυπόθητη σχέση που υπέβοσκε μεταξύ της εργασίας του και του ονείρου του!

Αποφάσισε, λοιπόν, να δοκιμάσει κατά πόσον ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν νήματα μπαμπού ως νήματα καύσης στην ηλεκτρική λυχνία. Πράγματι, δεν άργησε να εκτελέσει το κατάλληλο πείραμα, το οποίο στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, με την πολύτιμη αρωγή ενός ονείρου, κατασκευάστηκε η ηλεκτρική λυχνία, η οποία αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στη ζωή του μεγάλου αυτού εφευρέτη, αλλά και στην εξέλιξη και ευημερία του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι του Δανού επιστήμονα Niels Boars, ο οποίο ς κέρδισε το Νόμπελ Φυσικής το 1922, για την ανακάλυψη του σχετικά με την δομή του ατόμου. Φαίνεται όμως, πως τα μυστικά της δομής του ατόμου, αποκαλύφθηκαν στο όνειρο του, όταν είδε το ηλιακό σύστημα.

Ξυπνώντας, σκέφτηκε πως η διάταξη των πλανητών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν οδηγός για την μελέτη της διάταξης του ατόμου. Και φυσικά, αυτή η ανακάλυψη, αποδείχθηκε πως είχε εν τέλει τεράστια σημασία.

Βιβλιογραφία :

1. «Το συνειδητό ονείρεμα», ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ, Εκδόσεις Έσοπτρον.
2. «Ενα εγχειρίδιο για τα συνειδητά όνειρα»,  TUCCILLO DYLAN, ZEIZEL. JARED, PEISEL THOMAS, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ.
3. Άρθρο του επισκέπτη ερευνητή στη σχολή Ψυχολογίας του πανεπιστημίου της Αδελαΐδας, Denholm.
4. «Διαλογισμός στην αρχαία Ελλάδα, άρθρο  εμού του ιδίου, στην «Μυσταγωγία - Μυθαγωγία».