Ο λύκος ως ιερό ζώο του Απόλλωνος και η σύνδεσή του με το φως☀️

Ο λύκος, στην αρχαία Ελληνική σκέψη και στη λατρευτική παράδοση, θεωρείτο κατεξοχήν ιερό ζώο του θεού Απόλλωνος. Η σύνδεση αυτή δεν περιορίζεται σε μεμονωμένες μυθολογικές αναφορές, αλλά εντάσσεται σε ένα ευρύτερο συμβολικό, κοσμολογικό και μυσταγωγικό πλαίσιο: ο λύκος λειτουργεί ως φορέας φωτός, γνώσης και θεϊκής καθοδήγησης [1].

Σύμφωνα με όσα διηγείται ο Αριστοτέλης στο έργο Περὶ τὰ Ζῷα Ἱστορίαι, το οποίο συνέγραψε ενώ βρισκόταν στο όρος Λύκαιον, στο κεφάλαιο που αφορά τους λύκους περιλαμβάνεται και ο μύθος της γέννησης του Απόλλωνος και της Άρτεμης στη Δήλο. Κατά τη διήγηση αυτή, η Λητώ, μητέρα των θεών, προκειμένου να διαφύγει το μένος της Ήρας, μεταμορφώνεται σε λύκαινα και ταξιδεύει από την Υπερβορεία έως τη Δήλο συνοδευόμενη από αγέλη λύκων. Η σχέση του Απόλλωνος με τον λύκο θεμελιώνεται έτσι ήδη από τη γέννησή του, μέσα σε έναν θεογονικό μύθο σωτηρίας, μεταμόρφωσης και ιερής προστασίας [2][3].

Κατά την αρχαία παράδοση, στις αρχές Νοεμβρίου, όταν οι ημέρες ελαττώνονταν και τα πρώτα χιόνια κάλυπταν τις κορυφές του Παρνασσού, ο θεός Απόλλων εγκατέλειπε τον ναό του στους Δελφούς και μετέβαινε στη χώρα των Υπερβορείων, όπου παρέμενε επί τρεις μήνες, έως τις αρχές Φεβρουαρίου. Η απουσία του φωτεινού θεού συνέπιπτε συμβολικά με τη σκοτεινότερη περίοδο του έτους· η επιστροφή του σήμαινε την αναγέννηση του φωτός και την επανόρθωση της κοσμικής τάξης [4][5]. Η εναλλαγή αυτή αποτυπώνει μια συμπληρωματική σχέση ανάμεσα στο απολλώνιο φως και στην υφολογική σκιά του διονυσιακού στοιχείου [6].

Στους Δελφούς το λειτουργικό έτος διαιρούνταν σε δύο περιόδους: η πρώτη, εννέα μηνών, ονομαζόταν «Κόρος» και το Μαντείο λειτουργούσε κανονικά, ενώ η δεύτερη, οι τρεις χειμερινοί μήνες, ονομαζόταν «Χρησμοσύνη»· κατά τη διάρκεια της Χρησμονύνης το Μαντείο παρέμενε κλειστό και στον ναό ψαλλόταν ο Διθύραμβος προς τιμήν του Διονύσου, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, τότε αναλάμβανε συμβολικά τη θέση του Απόλλωνος. Η εναλλαγή αυτή δηλώνει τελεολογικά την περιοδικότητα της θείας παρουσίας και τον μυσταγωγικό χαρακτήρα του χρόνου στα Δελφικά τελετουργικά [5][6].

Σε μία άλλη παράδοση, κατά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνος, οι άνθρωποι οδηγήθηκαν στις πλαγιές του Παρνασσού από τα ουρλιαχτά των λύκων, προκειμένου να σωθούν· εκεί ίδρυσαν την πόλη Λυκώρεια και αφιέρωσαν την κορυφή του Παρνασσού στον Απόλλωνα. Ο λύκος εμφανίζεται έτσι όχι μόνο ως ιερό ζώο, αλλά και ως καθοδηγητής του ανθρώπου προς τη σωτηρία και την τάξη [7].

Στο μαντείο των Δελφών υπήρχε, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ένας μπρούτζινος λύκος· πιθανότατα το άγαλμα αυτό θύμιζε τον λύκο που, κατά την παράδοση, σκότωσε έναν ληστή του ναού και κατόπιν οδήγησε τους προσκυνητές στο ιερό. Στη βόρεια και νότια Ελλάδα διασώζονται τοπωνύμια και μνημεία («Λύκειον» στην αθηναϊκή Ακρόπολη) που μαρτυρούν την επίμονα λατρευτική σύνδεση του λύκου με ιερούς τόπους και λατρευτικά κέντρα [8][9].

Ετυμολογικά, η ρίζα λυκ- (λύκη, λύκος) σχετιζόταν στην αρχαιότητα με την ιδέα του φωτός και, συνακόλουθα, της γνώσης· η Λατινική lux και ο Ελληνικός λεκτικός πυρήνας συγκλίνουν σε σημασιολογικά πεδία φωτός και λάμψης. Ονόματα όπως Λυκούργος (λύκη + ἔργον) και Λυκομήδης (λύκη + μήδος) λειτουργούν ως φορείς συμβολικού νοήματος, υποδηλώνοντας τη σχέση ανάμεσα στη δράση, τη σύνεση και την φωτεινή αποκάλυψη [10].

Μυητικά, ο λύκος υπήρξε σύμβολο της μεταβατικής διαδικασίας από το σκότος στο φως. Η νυκτερινή όρασή του και η ικανότητά του να κινείται μέσα στη σιωπή το κατέστησαν πρότυπο για την εκπαίδευση και την αναμόρφωση των νέων· οι όροι «λυκόπουλο» και «λυκιδεύς» χαρακτήριζαν εφήβους στο μεταίχμιο της ενηλικίωσης, οι οποίοι υποβάλλονταν σε σκληρές, συχνά εννιάχρονες, μυσταγωγικές δοκιμασίες, ονομαζόμενες «ἀγέλη». Μετά την ολοκλήρωση της αγέλης, οι νέοι γίνονταν πλήρη μέλη της κοινότητας· έτσι ο λύκος λειτουργούσε και ως αρχέτυπο μεταμόρφωσης και κοινωνικής ενσωμάτωσης [11][12].

Ο όρος «Λύκειον» στην Αθήνα δήλωνε αρχικά τον χώρο λατρείας του Λυκείου Απόλλωνος· μεταγενέστερα, σε αυτόν τον τόπο αναπτύχθηκαν κοινωνικά και πνευματικά δίκτυα — γυμνάσιο, σχολές — όπου σύχναζαν φιλόσοφοι και λόγιοι. Από το Λύκειον ο Αριστοτέλης ίδρυσε την Περιπατητική Σχολή· και από τον ίδιο όρο προήλθε, μέσω της λατινικής μεταβίβασης, ο γαλλικός όρος lycée [13].

Παράλληλα, ο λύκος σχετίζεται και με τον Κάτω Κόσμο. Σε κάποιες παραδόσεις ο Άδης φέρεται να φορούσε κράνος από δέρμα λύκου που τον έκανε αόρατο· τα σαγόνια του λύκου παρομοιάζονταν με σπηλιά από όπου δεν υπάρχει επιστροφή. Σε μερικά ιταλικά έθιμα ο λύκος εμφανίζεται ως ψυχοπομπός, ο φορέας των ψυχών των νεκρών· τέτοιες εικόνες τον τοποθετούν στο όριο μεταξύ ζωής και θανάτου, φωτός και σκότους [7][14].

Η παράδοση των λυκανθρώπων αποτελεί ένα ιδιαίτεροτατο και σκοτεινό κεφάλαιο: στον Παυσανία συναντούμε αφηγήσεις για μεταμορφώσεις ανθρώπων σε λύκους κατά τη διάρκεια μυστικώδους θυσίας προς τιμήν του Λυκαίου Διός· ο μύθος του Λυκάονος παρουσιάζει την ιδέα της κανιβαλικής δοκιμασίας και της τιμωρίας από τους θεούς, ενώ οι μεταμορφώσεις συνδέονται με τελετουργικά και χρονικές περιόδους παλινδρόμησης ανάμεσα στην ανθρώπινη και στην ζωώδη φύση. 

Η περίπτωση του Δάμαρχου, που φέρεται να έζησε εννέα χρόνια με τους λύκους και επέστρεψε ως άνθρωπος για να κατακτήσει την αρετή της πυγμαχίας, είναι χαρακτηριστική των αφηγήσεων που δοκιμάζουν τα όρια του ανθρώπινου και του υπερβατικού· ο Παυσανίας, ωστόσο, εμφανίζεται σκεπτικός ως προς την ιστορική ακρίβεια τέτοιων διηγήσεων [7].

Στη Ρωμαϊκή μυθολογία, μια λύκαινα υπήρξε η τροφός των ιδρυτών της Ρώμης, Ρωμύλου και Ρέμου, και κατέστη εμβληματικό σύμβολο της ρωμαϊκής αρετής και ταυτότητας [15]. Σε άλλες γεωγραφικές και πολιτισμικές παραδόσεις — όπως στις αφηγήσεις των βόρειοαμερικανικών ιθαγενών — ο λύκος διασώζει ρόλους ποικίλους: σοφός σύντροφος και κυνηγός, ψυχοπομπός ή προειδοποιητική παρουσία· τα τοπικά αφήγηματα αποκτούν διαφορετικές αποχρώσεις, αλλά διατηρούν την κοινή συνισταμένη του σεβασμού προς το ζώο ως φορέα συμβολικών και πνευματικών λειτουργιών.

Συμπερασματικά, ο λύκος απασχόλησε τις παραδόσεις πολλών λαών και ενσωματώθηκε σε ένα εύρος ρόλων: ως σοφός κυνηγός στη Βόρειο Αμερική, ως άγριο θηρίο στη Σκανδιναβία, ως ιερό ζώο θεών στην Ελληνική και Ρωμαϊκή μυθολογία. Σε πολλούς μύθους τα όρια ανάμεσα στον άνθρωπο και στο ζώο είναι ρευστά· συνύπαρξη και μετασχηματισμός παράγουν ήρωες και τελετουργικά που οδηγούν στην αυτογνωσία και στην κοσμική επανίδρυση. 

Ο λύκος, υπό αυτή την συμβολική ανάγνωση, σημαίνει αξιοπρέπεια, επιμονή, αφοσίωση, γενναιότητα — και, πρωτίστως, φώτιση· η νυκτερινή του όραση τον καθιστά πρότυπο εκείνου που βλέπει μέσα στο σκοτάδι και οδηγεί προς το φως.

Παραπομπές: 

[1] Burkert, M., Greek Religion (κεφ. «Apollo»).

[2] Αριστοτέλης, Περὶ τὰ Ζῷα Ἱστορίαι.

[3] Kerényi, K., Apollo: The Wind, the Spirit and the God.

[4] Πλούταρχος, Περὶ τοῦ Εἶ τοῦ ἐν Δελφοῖς.

[5] Fontenrose, J., The Delphic Oracle.

[6] Nietzsche, F., Η Γέννηση της Τραγωδίας.

[7] Παυσανίας, Ἑλλάδος Περιήγησις (ενδεικτ. τομ. Φωκικά, Αρκαδικά).

[8] Παυσανίας, όπ. παρ. (αναφορές σε μνημεία και τοπογραφικά σημεία).

[9] Burkert, M., όπ. παρ. (τοπικές λατρευτικές πρακτικές).

[10] Chantraine, P., Dictionnaire étymologique de la langue grecque.

[11] Eliade, M., Rites and Symbols of Initiation.

[12] Vidal-Naquet, P., Le chasseur noir (σχετικά με μυστήρια και κυνηγετικές τελετουργίες).

[13] Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων (αναφορές σε χώρους και σχολές).

[14] Livy (Τίτος Λίβιος), Ab Urbe Condita (σχέσεις ρωμαϊκών μύθων και συμβόλων).

[15] Cumont, F., Les religions orientales dans le paganisme romain.

Ο Σπόρος, ο Κύκλος και το Σκότος που Γεννά το Φως.

Ένα Μυσταγωγικό – Μυθαγωγικό Δοκίμιο για το Χειμερινό Ηλιοστάσιο.

Το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν είναι απλώς μια αστρονομική στιγμή· είναι το σημείο όπου ο χρόνος αιωρείται ανάμεσα στο «πριν» και το «μετά». Η μεγαλύτερη νύχτα του έτους δεν δηλώνει απώλεια αλλά δυνατότητα: το φως ενυπάρχει ήδη στο σκοτάδι, όπως ο σπόρος βρίσκεται κρυμμένος στα αφανή και χθόνια πεδία της ύπαρξης — εκεί όπου η αρχαία παράδοση τοποθετεί το βασίλειο του Πλούτωνα, όχι ως τόπο θανάτου, αλλά ως τόπο μεταμόρφωσης και φύλαξης της μορφής. Δεν είναι τυχαίο ότι στους Δελφούς, κατά τη χειμερινή περίοδο, την κυριαρχία αναλαμβάνει ο Διόνυσος: ο θεός που πεθαίνει και επανέρχεται, ο θεός της διάρρηξης και της αναγέννησης [1].

Αυτή η νύχτα, στο κέντρο του έτους, καλεί τον άνθρωπο σε εσωτερική εργασία — σε μια τέχνη παλαιά όσο και ο ίδιος, όπου το σκοτάδι δεν βιώνεται ως ανυπαρξία αλλά ως μήτρα προετοιμασίας. Η σταδιακή αύξηση του φωτός μετά το ηλιοστάσιο αποδόθηκε αρχετυπικά, σε πολλούς πολιτισμούς, ως η γέννηση ενός θείου βρέφους: ενός φωτός μικρού ακόμη, εύθραυστου, αλλά προορισμένου να αυξηθεί και να κυριαρχήσει.

Το έτος σχηματίζει έναν σταυρό: δύο άξονες που διατρέχουν τον ορίζοντα — τον άξονα των ηλιοστασίων και τον άξονα των ισημεριών. Οι άξονες αυτοί δεν είναι απλώς γεωμετρικές ενδείξεις· είναι συμβολικά όργανα εμπειρίας. Ο κάθετος άξονας αφηγείται την άνοδο και την κάθοδο του φωτός, τη μέγιστη έκφραση και τη μέγιστη συστολή· ο οριζόντιος υποδεικνύει την ισορροπία, τη μετάβαση, την εύθραυστη ισότητα των αντιθέτων [2].

Στο ίδιο συμβολικό πλέγμα εντάσσεται και η εικόνα της Παρθένου. Στην αστρολογική και μυθολογική παράδοση, ο αστερισμός της Παρθένου φέρει το άστρο Spica — το «στάχυ». Δεν πρόκειται για τυχαίο σύμβολο: η Παρθένος δεν είναι άγονη, αλλά εκείνη που φέρει εντός της τον καρπό εν σιωπή. Το στάχυ υποδηλώνει τροφή, θερισμό, σωτηρία. Έτσι, η χριστιανική εικόνα της Παρθένου Μαρίας που γεννά το θείο βρέφος συνομιλεί βαθιά με αρχαιότερα αρχετυπικά σχήματα: το φως γεννάται από το σκοτάδι, ο καρπός από το κρυφό, η ζωή από τη σιωπή. Η τοποθέτηση των Χριστουγέννων κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο ενισχύει αυτή τη μυσταγωγική ανάγνωση: το φως αρχίζει να αυξάνει όταν όλα φαίνονται βυθισμένα στη νύχτα [3].

Ο σπόρος είναι αρχέτυπο. Το χειμερινό ηλιοστάσιο γίνεται έτσι πρόσκληση: να αναγνωρίσουμε το σκοτάδι ως μήτρα, τον σπόρο ως υπόσχεση και τον χρόνο ως δάσκαλο. Κάθε σιωπηλή νύχτα φέρει μέσα της μια νέα σπορά· και κάθε αυγή, καθώς το φως αυξάνει αδιόρατα, αποκαλύπτει όσα ετοιμάστηκαν με ευλάβεια στη σιωπή.

Η άνθιση και ο καρπός υπενθυμίζουν την παροδικότητα. Η ομορφιά προβάλλει για να διδάξει ρυθμό, όχι για να διαρκέσει επ’ άπειρον. Ο θερισμός είναι στιγμή αυτογνωσίας, όπου ο άνθρωπος αναμετράται με τις προθέσεις και τις πράξεις του. Όπως μαρτυρεί ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης, τίποτα δεν παραμένει αδιάλειπτα στο φως· η κάθοδος προηγείται πάντοτε της επιστροφής [4].

Το κενό του χειμώνα δεν είναι έλλειμμα αλλά αναγκαία παύση. Στην παύση αυτή το έδαφος, τα δέντρα και η ψυχή συγκεντρώνουν δυνάμεις· η εσωτερική σιωπή γίνεται χώρος θεμελιακού μετασχηματισμού. Κάθε άνοιξη που ακολουθεί επιβεβαιώνει ότι ο χρόνος λειτουργεί κυκλικά: το παρόν γεννά ρίζες που στο μέλλον θα γίνουν στέρεα βλάστηση.

Η αρχαία έννοια της εντελέχειας μας υπενθυμίζει ότι τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία: η μορφή υπάρχει εν δυνάμει πριν γίνει γεγονός [5]. Στη σιωπή του χειμώνα η ψυχή σπέρνει με πρόθεση· ό,τι φυτεύεται ως σκέψη, πρόθεση ή επιλογή, καθίσταται το επόμενο θεριστό.

Η βλάστηση που διαρρηγνύει το χώμα είναι πράξη εμπιστοσύνης. Δεν γνωρίζει τι θα συναντήσει· κινείται όμως προς ένα φως που ακόμη δεν έχει δει. Ο Πλωτίνος μιλά για τη νοσταλγία της ψυχής προς την πηγή· η άνοδος προς το φως δεν είναι απλή επιλογή, αλλά έμφυτη κίνηση της ύπαρξης [6].

Οι Στωικοί υπενθυμίζουν το μέτρο: κάθε νέα ζωή χρειάζεται ισορροπία, ώστε να μη καεί από τον ενθουσιασμό ούτε να μαραθεί από υπερβολική εγκράτεια. Ο Σενέκας το διατυπώνει με πρακτική σαφήνεια: όποιος προετοιμάζεται, δεν αιφνιδιάζεται ποτέ [7]. Ο σπόρος προετοιμάζεται στο σκοτάδι· έτσι και η ψυχή απαιτεί χρόνο ανάπαυσης για να σφυρηλατήσει τη μορφή της.

Ο Λουκρήτιος, τέλος, καλεί τον άνθρωπο σε αταραξία απέναντι στον φόβο και τη δεισιδαιμονία που καθιστούν άγονα τα εδάφη της σκέψης· η εσωτερική γεωργία απαιτεί καθαρό βλέμμα ως προς το τι αξίζει να φυτευτεί [8].

Ο χειμώνας, λοιπόν, δεν είναι κενό χωρίς σκοπό. Είναι αναπαύουσα δύναμη. Στη σιωπή της χειμωνιάτικης νύχτας η ψυχή επιστρέφει προς τον εαυτό της· οι ρίζες βυθίζονται, οι χυμοί συγκεντρώνονται, ο νους προετοιμάζει την πρόθεση. Κάθε σκότος που βαθαίνει φέρει εντός του την υπόσχεση της αναγέννησης. Η σπορά στο σκοτάδι δεν είναι εγκατάλειψη· είναι εμπιστοσύνη στη δύναμη της γης και του χρόνου.

Ο άνθρωπος καλείται έτσι να γίνει συνειδητός καλλιεργητής της ίδιας του της ύπαρξης — μέσα στον κύκλο που αέναα επιστρέφει.

🔗 Παραπομπές: 

1. Kerényi, K., Dionysos: Archetypal Image of Indestructible Life.

2. Eliade, M., The Sacred and the Profane.

3. Συμβολικές και μυθολογικές αναλύσεις για το χειμερινό ηλιοστάσιο και τη γέννηση του φωτός, Μυσταγωγία – Μυθαγωγία, Facebook @M2agogia & Blogspot.

4. Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα.

5. Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Θ΄.

6. Πλωτίνος, Εννεάδες, Ι.6 & V.1.

7. Σενέκας, Epistulae Morales ad Lucilium.

8. Λουκρήτιος, De Rerum Natura.

Ευρώπη και Δίας η μύηση πίσω από τον μύθο.

 

Στον σχετικό μύθο της απαγωγής της Ευρώπης από τον Δία, ο κυρίαρχος θεός του Ολύμπου λαμβάνει τη μορφή ενός λευκού ταύρου με χρυσά κέρατα.

Η Ευρώπη βρίσκεται στην όχθη και μαζεύει νάρκισσους. Το άνθος δηλώνει την προσκόλληση της μορφής στο είδωλο: η ύλη που λατρεύει το φαίνεσθαι και ξεχνά την πηγή της. Η επίγνωση αυτής της πλάνης είναι η πρώτη δοκιμασία της μύησης.

Ο λευκός ταύρος με τα χρυσά κέρατα είναι σύμβολο της πνευματικής ενέργειας που, κατέρχόμενη, γονιμοποιεί την ύλη· λειτουργεί ως δίαυλος των ανώτερων πεδίων. Το λευκό δεν είναι απλώς χρώμα αγνότητας και Ένωσης· δηλώνει τη φωτεινή ένθεση, το πέρασμα από το υπέρβατο στο παρόν. Τα χρυσά κέρατα είναι δίαυλοι — όχι όπλα — μέσα από τους οποίους το ουράνιο αποτυπώνεται και μετασχηματίζεται στην ύλη.

Η απαγωγή τελείται ως τελετουργική πράξη: το πέρασμα πάνω από τη θάλασσα γίνεται κατώφλι. Ο ταύρος μυεί την νέα ψυχή και την εισάγει σε άλλο πεδίο ύπαρξης. Την μεταφέρει στην Κρήτη, στο Ιδαίο Άντρο. Εκεί μένουν τρεις ημέρες· ο αριθμός τρία είναι ιερός και λειτουργεί ως σχήμα μύησης: κάθαρσις, θάνατος της εικόνας, ανάπλαση. Οι τρεις ημέρες είναι χρόνος απομόνωσης και εργασίας· σκοτάδι, σιωπή και δοκιμασία.

Από την ένωση γεννιούνται τρία αγόρια — και πάλι εμφανίζεται ο ιερός αριθμός. Η παράδοση αναγνωρίζει σε αυτά τους μελλοντικούς κριτές του κάτω κόσμου: Μίνωας, Ραδαμάνθυς και Σαρπηδών. Η τριάδα λειτουργεί ως θεσμός κρίσης· γέννηση, κρίση και ανάσταση συνδέονται σε μια ενιαία σειρά.

Στην Μινωική Κρήτη της μητριαρχίας, η πρώτη θεότητα που λατρεύεται είναι η Μεγάλη Μήτηρα — η θεά των όφεων. Η λατρεία της στη μητριαρχία προηγείται της οργάνωσης που αργότερα εκφράζεται στο πάνθεον του Ολύμπου. Στο νησί η μήτρα του κόσμου λαμβάνει πρόσωπο και όνομα: η Μεγάλη Μήτηρ. Αυτή φυλάσσει τους κύκλους της γέννησης, του ονείρου και της μνήμης. 

Τα κέρατά της συνδέονται με τη Σελήνη: κύκλοι, επαναλήψεις και ρυθμοί που καθορίζουν τους καιρούς και τις εποχές της ζωής. Στην τελετή τα κέρατα μετασχηματίζονται σε όργανα επικοινωνίας μεταξύ γης και ουρανού· δείκτες που υποδεικνύουν πότε η ύλη μπορεί να δεχθεί το θείο.

Η Ευρώπη, στο κέντρο της πράξης, δεν είναι παθητικό θύμα. Είναι ιέρεια  και ταυτόχρονα μύστης· δέχεται, εργάζεται και αναγεννιέται. Η απώλεια της πρώιμης ταυτότητας δεν είναι καταστροφή αλλά προαπαιτούμενο: ό,τι θυσιάζεται ως εικόνα γίνεται σπέρμα νέας τάξης.

Η ονοματοδοσία της Ηπείρου προς τιμήν της παρθένου εγγράφει την εμπειρία αυτή στον χώρο· ο μύθος γίνεται χάρτης, η μύησις γίνεται τόπος.

Ακόμα και στους κλασικούς χρόνους, τα κέρατα της αγελάδας συνδέονται με τη Σελήνη και τη μητριαρχία. Είναι σημεία κύκλου και επαναλήψεων, φορείς γονιμότητας, δείκτες εποχών και ρυθμών. Ενώνουν τον ουρανό με τη γη, την παλινδρόμηση των παθών με τον ρυθμό της μήτρας. 

Στις Μινωικές τελετές τα κέρατα μετουσιώνονται σε ιερά σχήματα επικοινωνίας με το υπερβατικό. Γι’ αυτόν τον λόγο, αργότερα ο Άμμων-Δίας, ο Πάνας αλλά και ο Μέγας Αλέξανδρος εμφανίζονται ως κερασφόροι.

Η σπηλιά του Ιδαίου Άντρου στην Κρήτη λειτουργεί ως μήτρα  ύπαρξης γέννησης αλλά και αναγέννησης: εδώ το θηλυκό στοιχείο γονιμοποιείται από την αρσενική δύναμη και μετασχηματίζεται σε νέο σχήμα ύπαρξης. Η Ευρώπη δεν είναι παθητικό θύμα· είναι ιέρεια  δόκιμος μύστης που δέχεται, εργάζεται και αναγεννάται.

Η ονοματοδοσία της Ηπείρου προς τιμήν της παρθένου αποτελεί τελετή αιώνιας μνήμης· η γη εγγράφει την εμπειρία της μύησης στο χώρο. Ο μύθος γίνεται αλληγορία· η απαγωγή μετατρέπεται σε νόμο πολιτισμού που δηλώνει πως η πνευματοποίηση της ύλης περνάει μέσα από απώλεια, κάθαρση της εικόνας και νέα γέννηση.

Ο μύθος λειτουργεί ως οδηγός μύησης: η κάθοδος στην ύλη είναι εργασία, οι δοκιμασίες είναι μαθήματα, και οι αριθμοί — τρία, η τριάδα των τέκνων, οι τρεις ημέρες — είναι δείκτες προόδου. 

Κάθε ψυχή πρέπει να διέλθει από την απώλεια προς τη γνώση, από το είδωλο προς την ουσία και από το ιδιωτικό βίωμα προς τη συλλογική τάξη.

Η τελική λειτουργία είναι απλή και αναγκαία: να κατοικήσει η ψυχή το σώμα χωρίς να λησμονήσει την ουράνια της ρίζα, ώστε η  ύλη να γίνει φορέας νόησης και φωτός.

Ο μύθος, ως αιώνια ενθύμηση αποτυπωμένη και εδραιωμένη στο όνομα της Ηπείρου, λειτουργεί ως υπενθύμιση στον χρόνο: η ύλη γίνεται φορέας φωτός όταν η ψυχή έχει μάθει να κατοικεί το σώμα χωρίς να λησμονεί την ουράνια ρίζα της.

📷 Η φωτογραφία  του Δία και της Ευρώπης λήφθηκε σήμερα στο Άλσος Περιστερίου.

Ποσειδών, ο Θεός των υδάτων και αλιέας των μορφών. Συμβολισμοί και αρχέτυπα.

Η Ελλάς ήταν από την αρχαιότητα ένα ναυτικό έθνος, καθώς στο Αιγαίο βρίσκονται διάσπαρτα χιλιάδες νησιά. Η ναυτιλία διαμόρφωσε τον χαρακτήρα των Ελλήνων· καθώς οι ναυτικοί δρόμοι, τα ταξίδια, οι εξερευνήσεις, οι απειλές και το εμπόριο δια θαλάσσης διαμόρφωσαν και σφυρηλάτησαν τον χαρακτήρα τους. Δεν είναι τυχαίο πως ένας από τους κορυφαίους θεούς των Ελλήνων ήταν ο Ποσειδώνας.

Στον Χριστιανισμό, προστάτης των ναυτικών είναι ο Άγιος Νικόλαος, ο οποίος έλαβε χαρακτηριστικά του θεού της θάλασσας, του Ποσειδώνα. 

Στο παρόν άρθρο θα αναφερθώ στις ιδιότητες και στους αρχετυπικούς συμβολισμούς του θεού Ποσειδώνα.

Στον ιερό, τριπλό άξονα του κόσμου οι τρεις κυρίαρχοι, άρρενες θεοί του Ολύμπου σχηματίζουν μια ιερή και σημαίνουσα τριαδικότητα:

Δίας — ουρανός, φλόγα νοήματος και πνευματική επήρεια·

Ποσειδών — ύδατα, ροή, γονιμότητα και ύλη·

Άδης — κάτω κόσμος, η άφατη μητρική γη της ανακύκλωσης και του βάθους.

Ο Δίας κρατάει το πνεύμα — την πνοή που φωτίζει, που κινητοποιεί τις μορφές. Είναι ο αστρικός κώδικας, η ενέργεια που θεμελιώνει νόημα και προσανατολίζει τα κύματα σε μορφές. Η άναρθρη πνοή του Διός εισδύει στο υλικό σώμα της ύλης και την εμψυχώνει· χωρίς τη θεία πνοή το κύμα είναι μόνο θάλασσα, αλλά με αυτήν γίνεται ζωτική κίνηση και νόημα.

Ο Ποσειδών, ως αντιπρόσωπος των υδάτων, είναι ο φορέας της πρωτίστης ζωής: από τα υγρά ξεκινά η γένεση· από την υγρασία της μήτρας της γης άνθισε το πρώτο σπέρμα — έτσι η θάλασσα γίνεται μητέρα κάθε μορφής. Όμως ο Ποσειδών δεν είναι μόνο η μήτερα της ζωής· είναι και όργανο της ύλης: σεισμοί, τμήματα γης που ανασηκώνονται, κύματα — σαν αφηνιασμένα άλογα — χτυπούν τις ακτές· όλα εκδηλώνουν τη βίαιη, γήινη όψη της ύλης. Η τρίαινα, αρχικά πρωτόγονος τρόπος αλιείας, απλή σαν εργαλείο ψαρέματος, μετατρέπεται σε ιερό σύμβολο: τρεις αιχμές, τρεις άξες που ενώνουν — ως μεσότητα — ουρανό, γη και κάτω κόσμο. Η τρίαινα θυμίζει πως ο άνθρωπος πρώτα αλίευσε την τροφή του από το νερό — και από αυτήν την πράξη γεννήθηκε ο σεβασμός στον Ποσειδώνα, ως δότη αλλά και ως δυνάστη.

Ο Άδης, κάτω από την επιφάνεια, εκπροσωπεί την άφατη γονιμότητα της γης· την ακινησία που μεταμορφώνει και ανακυκλώνει. Είναι ο μεγάλος θησαυρός των σπόρων, το σκοτεινό εργαστήριο όπου ό,τι έσβησε επιστρέφει ως ύλη για νέα ζωή. Ο Άδης δεν είναι αντίθετος στη ζωή· είναι ο κύκλος που την συντηρεί, ο μυστικός φούρνος της αναγέννησης.

Η θεϊκή αυτή τριάδα σχηματίζει μια ιεράρχηση που δεν είναι ιερατική μόνον, αλλά λειτουργική:

— Δίας: πνευματική αιτία, νόμος, πνοή.

— Ποσειδών: μέσο και μορφοποιητής, φορέας της ζωής και της ύλης.

— Άδης: μνημονικό — ανακυκλωτικός πυρήνας, κοιτίδα μεταμόρφωσης.

Στον μύθο τούτο η ζωή εμφανίζεται ως ενδοσύνθεση: το νερό (Ποσειδών) φέρει και διασπείρει το πρωταρχικό υλικό, ο ουρανός (Δίας) το εμψυχώνει με νόημα και πνοή, και ο κάτω κόσμος (Άδης) το δέχεται, το δουλεύει και το επιστρέφει σε νέο σχήμα. Το αρχετυπικό τοπίο γίνεται σκηνή μυσταγωγίας: στις ακτές στήνονται τελετές με αλάτι, όστρακα και ίππους· στα πηγάδια ψάλλονται ύμνοι· στα όρη υψώνεται το βλέμμα προς τα άστρα. Η τρίαινα, το άρμα, το κέρας του Άδη — όλα όργανα που δηλώνουν την ίδια λειτουργία από διαφορετικές μεριές.

Μυθαγωγικά, ο Ποσειδών δεν είναι απλώς «το νερό». Είναι ο φορέας των ορίων και των διελεύσεων — εκεί όπου το άλλο της γης συναντά το άλλο του ουρανού· εκεί όπου το συναίσθημα δεσμεύει αλλά και απελευθερώνει, εκεί όπου το ανθρώπινο σώμα μαθαίνει την οριακή του φύση. Είναι ο δάσκαλος της ρευστότητας: ό,τι αντιστέκεται πάει να σπάσει· ό,τι ρέει μεταμορφώνεται. Και μέσα στην τριάδα αυτή κάθε στοιχείο βρίσκει το νόημά του: ο ουρανός προσανατολίζει, τα ύδατα γεννούν και δοκιμάζουν, η γη συντηρεί, μεταμορφώνει, και ανακυκλώνει.