Η Ελλάς ήταν από την αρχαιότητα ένα ναυτικό έθνος, καθώς στο Αιγαίο βρίσκονται διάσπαρτα χιλιάδες νησιά. Η ναυτιλία διαμόρφωσε τον χαρακτήρα των Ελλήνων· καθώς οι ναυτικοί δρόμοι, τα ταξίδια, οι εξερευνήσεις, οι απειλές και το εμπόριο δια θαλάσσης διαμόρφωσαν και σφυρηλάτησαν τον χαρακτήρα τους. Δεν είναι τυχαίο πως ένας από τους κορυφαίους θεούς των Ελλήνων ήταν ο Ποσειδώνας.
Στον Χριστιανισμό, προστάτης των ναυτικών είναι ο Άγιος Νικόλαος, ο οποίος έλαβε χαρακτηριστικά του θεού της θάλασσας, του Ποσειδώνα.
Στο παρόν άρθρο θα αναφερθώ στις ιδιότητες και στους αρχετυπικούς συμβολισμούς του θεού Ποσειδώνα.
Στον ιερό, τριπλό άξονα του κόσμου οι τρεις κυρίαρχοι, άρρενες θεοί του Ολύμπου σχηματίζουν μια ιερή και σημαίνουσα τριαδικότητα:
Δίας — ουρανός, φλόγα νοήματος και πνευματική επήρεια·
Ποσειδών — ύδατα, ροή, γονιμότητα και ύλη·
Άδης — κάτω κόσμος, η άφατη μητρική γη της ανακύκλωσης και του βάθους.
Ο Δίας κρατάει το πνεύμα — την πνοή που φωτίζει, που κινητοποιεί τις μορφές. Είναι ο αστρικός κώδικας, η ενέργεια που θεμελιώνει νόημα και προσανατολίζει τα κύματα σε μορφές. Η άναρθρη πνοή του Διός εισδύει στο υλικό σώμα της ύλης και την εμψυχώνει· χωρίς τη θεία πνοή το κύμα είναι μόνο θάλασσα, αλλά με αυτήν γίνεται ζωτική κίνηση και νόημα.
Ο Ποσειδών, ως αντιπρόσωπος των υδάτων, είναι ο φορέας της πρωτίστης ζωής: από τα υγρά ξεκινά η γένεση· από την υγρασία της μήτρας της γης άνθισε το πρώτο σπέρμα — έτσι η θάλασσα γίνεται μητέρα κάθε μορφής. Όμως ο Ποσειδών δεν είναι μόνο η μήτερα της ζωής· είναι και όργανο της ύλης: σεισμοί, τμήματα γης που ανασηκώνονται, κύματα — σαν αφηνιασμένα άλογα — χτυπούν τις ακτές· όλα εκδηλώνουν τη βίαιη, γήινη όψη της ύλης. Η τρίαινα, αρχικά πρωτόγονος τρόπος αλιείας, απλή σαν εργαλείο ψαρέματος, μετατρέπεται σε ιερό σύμβολο: τρεις αιχμές, τρεις άξες που ενώνουν — ως μεσότητα — ουρανό, γη και κάτω κόσμο. Η τρίαινα θυμίζει πως ο άνθρωπος πρώτα αλίευσε την τροφή του από το νερό — και από αυτήν την πράξη γεννήθηκε ο σεβασμός στον Ποσειδώνα, ως δότη αλλά και ως δυνάστη.
Ο Άδης, κάτω από την επιφάνεια, εκπροσωπεί την άφατη γονιμότητα της γης· την ακινησία που μεταμορφώνει και ανακυκλώνει. Είναι ο μεγάλος θησαυρός των σπόρων, το σκοτεινό εργαστήριο όπου ό,τι έσβησε επιστρέφει ως ύλη για νέα ζωή. Ο Άδης δεν είναι αντίθετος στη ζωή· είναι ο κύκλος που την συντηρεί, ο μυστικός φούρνος της αναγέννησης.
Η θεϊκή αυτή τριάδα σχηματίζει μια ιεράρχηση που δεν είναι ιερατική μόνον, αλλά λειτουργική:
— Δίας: πνευματική αιτία, νόμος, πνοή.
— Ποσειδών: μέσο και μορφοποιητής, φορέας της ζωής και της ύλης.
— Άδης: μνημονικό — ανακυκλωτικός πυρήνας, κοιτίδα μεταμόρφωσης.
Στον μύθο τούτο η ζωή εμφανίζεται ως ενδοσύνθεση: το νερό (Ποσειδών) φέρει και διασπείρει το πρωταρχικό υλικό, ο ουρανός (Δίας) το εμψυχώνει με νόημα και πνοή, και ο κάτω κόσμος (Άδης) το δέχεται, το δουλεύει και το επιστρέφει σε νέο σχήμα. Το αρχετυπικό τοπίο γίνεται σκηνή μυσταγωγίας: στις ακτές στήνονται τελετές με αλάτι, όστρακα και ίππους· στα πηγάδια ψάλλονται ύμνοι· στα όρη υψώνεται το βλέμμα προς τα άστρα. Η τρίαινα, το άρμα, το κέρας του Άδη — όλα όργανα που δηλώνουν την ίδια λειτουργία από διαφορετικές μεριές.
Μυθαγωγικά, ο Ποσειδών δεν είναι απλώς «το νερό». Είναι ο φορέας των ορίων και των διελεύσεων — εκεί όπου το άλλο της γης συναντά το άλλο του ουρανού· εκεί όπου το συναίσθημα δεσμεύει αλλά και απελευθερώνει, εκεί όπου το ανθρώπινο σώμα μαθαίνει την οριακή του φύση. Είναι ο δάσκαλος της ρευστότητας: ό,τι αντιστέκεται πάει να σπάσει· ό,τι ρέει μεταμορφώνεται. Και μέσα στην τριάδα αυτή κάθε στοιχείο βρίσκει το νόημά του: ο ουρανός προσανατολίζει, τα ύδατα γεννούν και δοκιμάζουν, η γη συντηρεί, μεταμορφώνει, και ανακυκλώνει.
