Ένα Μυσταγωγικό – Μυθαγωγικό Δοκίμιο για το Χειμερινό Ηλιοστάσιο.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν είναι απλώς μια αστρονομική στιγμή· είναι το σημείο όπου ο χρόνος αιωρείται ανάμεσα στο «πριν» και το «μετά». Η μεγαλύτερη νύχτα του έτους δεν δηλώνει απώλεια αλλά δυνατότητα: το φως ενυπάρχει ήδη στο σκοτάδι, όπως ο σπόρος βρίσκεται κρυμμένος στα αφανή και χθόνια πεδία της ύπαρξης — εκεί όπου η αρχαία παράδοση τοποθετεί το βασίλειο του Πλούτωνα, όχι ως τόπο θανάτου, αλλά ως τόπο μεταμόρφωσης και φύλαξης της μορφής. Δεν είναι τυχαίο ότι στους Δελφούς, κατά τη χειμερινή περίοδο, την κυριαρχία αναλαμβάνει ο Διόνυσος: ο θεός που πεθαίνει και επανέρχεται, ο θεός της διάρρηξης και της αναγέννησης [1].
Αυτή η νύχτα, στο κέντρο του έτους, καλεί τον άνθρωπο σε εσωτερική εργασία — σε μια τέχνη παλαιά όσο και ο ίδιος, όπου το σκοτάδι δεν βιώνεται ως ανυπαρξία αλλά ως μήτρα προετοιμασίας. Η σταδιακή αύξηση του φωτός μετά το ηλιοστάσιο αποδόθηκε αρχετυπικά, σε πολλούς πολιτισμούς, ως η γέννηση ενός θείου βρέφους: ενός φωτός μικρού ακόμη, εύθραυστου, αλλά προορισμένου να αυξηθεί και να κυριαρχήσει.
Το έτος σχηματίζει έναν σταυρό: δύο άξονες που διατρέχουν τον ορίζοντα — τον άξονα των ηλιοστασίων και τον άξονα των ισημεριών. Οι άξονες αυτοί δεν είναι απλώς γεωμετρικές ενδείξεις· είναι συμβολικά όργανα εμπειρίας. Ο κάθετος άξονας αφηγείται την άνοδο και την κάθοδο του φωτός, τη μέγιστη έκφραση και τη μέγιστη συστολή· ο οριζόντιος υποδεικνύει την ισορροπία, τη μετάβαση, την εύθραυστη ισότητα των αντιθέτων [2].
Στο ίδιο συμβολικό πλέγμα εντάσσεται και η εικόνα της Παρθένου. Στην αστρολογική και μυθολογική παράδοση, ο αστερισμός της Παρθένου φέρει το άστρο Spica — το «στάχυ». Δεν πρόκειται για τυχαίο σύμβολο: η Παρθένος δεν είναι άγονη, αλλά εκείνη που φέρει εντός της τον καρπό εν σιωπή. Το στάχυ υποδηλώνει τροφή, θερισμό, σωτηρία. Έτσι, η χριστιανική εικόνα της Παρθένου Μαρίας που γεννά το θείο βρέφος συνομιλεί βαθιά με αρχαιότερα αρχετυπικά σχήματα: το φως γεννάται από το σκοτάδι, ο καρπός από το κρυφό, η ζωή από τη σιωπή. Η τοποθέτηση των Χριστουγέννων κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο ενισχύει αυτή τη μυσταγωγική ανάγνωση: το φως αρχίζει να αυξάνει όταν όλα φαίνονται βυθισμένα στη νύχτα [3].
Ο σπόρος είναι αρχέτυπο. Το χειμερινό ηλιοστάσιο γίνεται έτσι πρόσκληση: να αναγνωρίσουμε το σκοτάδι ως μήτρα, τον σπόρο ως υπόσχεση και τον χρόνο ως δάσκαλο. Κάθε σιωπηλή νύχτα φέρει μέσα της μια νέα σπορά· και κάθε αυγή, καθώς το φως αυξάνει αδιόρατα, αποκαλύπτει όσα ετοιμάστηκαν με ευλάβεια στη σιωπή.
Η άνθιση και ο καρπός υπενθυμίζουν την παροδικότητα. Η ομορφιά προβάλλει για να διδάξει ρυθμό, όχι για να διαρκέσει επ’ άπειρον. Ο θερισμός είναι στιγμή αυτογνωσίας, όπου ο άνθρωπος αναμετράται με τις προθέσεις και τις πράξεις του. Όπως μαρτυρεί ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης, τίποτα δεν παραμένει αδιάλειπτα στο φως· η κάθοδος προηγείται πάντοτε της επιστροφής [4].
Το κενό του χειμώνα δεν είναι έλλειμμα αλλά αναγκαία παύση. Στην παύση αυτή το έδαφος, τα δέντρα και η ψυχή συγκεντρώνουν δυνάμεις· η εσωτερική σιωπή γίνεται χώρος θεμελιακού μετασχηματισμού. Κάθε άνοιξη που ακολουθεί επιβεβαιώνει ότι ο χρόνος λειτουργεί κυκλικά: το παρόν γεννά ρίζες που στο μέλλον θα γίνουν στέρεα βλάστηση.
Η αρχαία έννοια της εντελέχειας μας υπενθυμίζει ότι τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία: η μορφή υπάρχει εν δυνάμει πριν γίνει γεγονός [5]. Στη σιωπή του χειμώνα η ψυχή σπέρνει με πρόθεση· ό,τι φυτεύεται ως σκέψη, πρόθεση ή επιλογή, καθίσταται το επόμενο θεριστό.
Η βλάστηση που διαρρηγνύει το χώμα είναι πράξη εμπιστοσύνης. Δεν γνωρίζει τι θα συναντήσει· κινείται όμως προς ένα φως που ακόμη δεν έχει δει. Ο Πλωτίνος μιλά για τη νοσταλγία της ψυχής προς την πηγή· η άνοδος προς το φως δεν είναι απλή επιλογή, αλλά έμφυτη κίνηση της ύπαρξης [6].
Οι Στωικοί υπενθυμίζουν το μέτρο: κάθε νέα ζωή χρειάζεται ισορροπία, ώστε να μη καεί από τον ενθουσιασμό ούτε να μαραθεί από υπερβολική εγκράτεια. Ο Σενέκας το διατυπώνει με πρακτική σαφήνεια: όποιος προετοιμάζεται, δεν αιφνιδιάζεται ποτέ [7]. Ο σπόρος προετοιμάζεται στο σκοτάδι· έτσι και η ψυχή απαιτεί χρόνο ανάπαυσης για να σφυρηλατήσει τη μορφή της.
Ο Λουκρήτιος, τέλος, καλεί τον άνθρωπο σε αταραξία απέναντι στον φόβο και τη δεισιδαιμονία που καθιστούν άγονα τα εδάφη της σκέψης· η εσωτερική γεωργία απαιτεί καθαρό βλέμμα ως προς το τι αξίζει να φυτευτεί [8].
Ο χειμώνας, λοιπόν, δεν είναι κενό χωρίς σκοπό. Είναι αναπαύουσα δύναμη. Στη σιωπή της χειμωνιάτικης νύχτας η ψυχή επιστρέφει προς τον εαυτό της· οι ρίζες βυθίζονται, οι χυμοί συγκεντρώνονται, ο νους προετοιμάζει την πρόθεση. Κάθε σκότος που βαθαίνει φέρει εντός του την υπόσχεση της αναγέννησης. Η σπορά στο σκοτάδι δεν είναι εγκατάλειψη· είναι εμπιστοσύνη στη δύναμη της γης και του χρόνου.
Ο άνθρωπος καλείται έτσι να γίνει συνειδητός καλλιεργητής της ίδιας του της ύπαρξης — μέσα στον κύκλο που αέναα επιστρέφει.
🔗 Παραπομπές:
1. Kerényi, K., Dionysos: Archetypal Image of Indestructible Life.
2. Eliade, M., The Sacred and the Profane.
3. Συμβολικές και μυθολογικές αναλύσεις για το χειμερινό ηλιοστάσιο και τη γέννηση του φωτός, Μυσταγωγία – Μυθαγωγία, Facebook @M2agogia & Blogspot.
4. Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα.
5. Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Θ΄.
6. Πλωτίνος, Εννεάδες, Ι.6 & V.1.
7. Σενέκας, Epistulae Morales ad Lucilium.
8. Λουκρήτιος, De Rerum Natura.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου