Πρότυπο σύγχρονο δοκίμιο με την μορφή διαλόγου ανάμεσα στον Πλωτίνο και τον μαθητή του Πορφύριου.
Στους κήπους έξω από τη Ρώμη, κοντά στο σχολείο του Πλωτίνου. Ο ήλιος δύει σιωπηλά, ανάμεσα στα κυπαρίσσια και τις ελιές. Ο Πορφύριος βαδίζει πλάι στον δάσκαλό του, γεμάτος ερωτήματα και θαυμασμό για τη μυστική δομή του κόσμου.
Πορφύριος: Πλωτίνε, πολλές φορές αισθάνομαι πως η ψυχή μου δεν ανήκει εδώ, σε τούτο τον τόπο του χρόνου και της ύλης. Σαν να έχει ξεχάσει την πηγή της, και περιπλανάται ζητώντας να θυμηθεί. Υπάρχει άραγε μια προαιώνια αλήθεια μέσα μας;
Πλωτίνος: Ναι, Πορφύριε. Η ψυχή κάθε ανθρώπου είναι μοναδική πραγμάτωση του Όλου. Όπως ένα κλαδί ανήκει στο δέντρο, έτσι κι εσύ ανήκεις στο Έν. Δεν προέρχεσαι από μια πηγή έξω από τον κόσμο, αντίθετα προήλθες απ’ αυτόν· όπως το κύμα προέρχεται από τον ωκεανό και επα ενώνεται με την ουσία του, ακόμη και όταν αυτό αποκόπτεται για λίγο από τον ωκεανό. Δεν είσαι ξένος· είσαι μια έκφραση του Εν- ός μέσα στον χρόνο.
Πορφύριος: Κι όμως, οι αισθήσεις μου με πείθουν πως είμαι κάτι ξεχωριστό, περιορισμένο, σαν εγκλωβισμένος. Πώς μπορώ να βιώσω αυτή την ενότητα που διδάσκεις;
Πλωτίνος: Η ενότητα, παιδί μου, δεν κατακτάται με τη σκέψη, αλλά με την ανάμνηση της ψυχής. Το μυστήριο το έχουμε ακέραιο εντός μας· ποτίζει την πιο βαθιά ρίζα της υπάρξεώς μας και καμιά λογική επεξεργασία, όσο ισχυρή ή μεγαλειώδης κι αν είναι, δεν μπορεί να μας γδύσει από τον γνόφο του. Η ψυχή μας προέρχεται από τον Νου, και μέσω αυτού από το Έν. Η ύλη αποτελεί την σκιά της αληθινής ύπαρξης, όχι το πεδίο της υπέρτατης πραγματικότητας.
Πορφύριος: Δηλαδή, η λήθη είναι αποτέλεσμα της κατάδυσης της ψυχής ύλη και στην πολλαπλότητα;
Πλωτίνος: Ακριβώς. Κάποτε, στις απαρχές της ανθρωπότητας – εκείνες τις εποχές που οι μύθοι τοποθετούν στην Ατλαντίδα ή στον Χρυσό Αιώνα – οι ψυχές δεν είχαν ακόμη τυφλωθεί από την ύλη. Οι εσωτερικές αισθήσεις τους ήσαν ανοιχτές, και η επικοινωνία με τη θεϊκή φύση ήταν άμεση. Δεν ξεχνούσαν την πνευματική τους καταγωγή. Αλλά όσο βυθίζονταν στον αισθητό κόσμο, το πέπλο παχύαινε· και ο άνθρωπος, όπως ο Οδυσσέας, βρέθηκε σε μακρά περιπλάνηση, λησμονώντας την πνευματική του Ιθάκη.
Πορφύριος: Είναι, λοιπόν, ο μύθος αληθινός κατά τρόπο μυστικό;
Πλωτίνος: Οι ποιητές υπήρξαν μύστες. Ο Όμηρος με την «Οδύσσεια» απέδωσε το ταξίδι της ψυχής στον κόσμο της μορφής και της δοκιμασίας. Και κάθε ήρωας – ο Ηρακλής, ο Αρτζούνα, ο Γκιλγκαμές – είναι ένας καθρέφτης της εσωτερικής πορείας μας: εκείνης της ανόδου από την χωρητικότητα στην ενότητα. Όταν η ψυχή, μέσα από την διάκριση ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό, υπερβαίνει τα καλέσματα της ύλης, τότε αρχίζει η επιστροφή προς το πνευματικό της λίκνο.
Πορφύριος: Και ο φιλόσοφος; Ποια είναι η αποστολή του μέσα σ’ αυτή την περιπέτεια της ψυχής;
Πλωτίνος: Ο φιλόσοφος είναι ο πνευματικός εργάτης του Όλου. Δεν ζει για τον εαυτό του μόνο· δρα για την ενότητα, για την Αρετή, για την ανάκτηση της εσωτερικής θέασης. Είναι εκείνος που, βιώνοντας και αφομοιώνοντας την πνευματική πραγματικότητα, φέρει στον κόσμο τα ιδανικά του Νου: αρμονία, διάκριση, και επιστροφή προς το Έν.
Πορφύριος: Υπάρχει τρόπος να γνωρίσουμε το Έν; Να ενωθούμε πραγματικά με τα θεϊκά πεδία;
Πλωτίνος: Το Έν δεν μπορεί να συλληφθεί από την διάνοια. Είναι πέραν αυτής· άρρητο, άμορφο, άυλο. Είναι αδύνατον να ορίσεις το άυλο με το υλικό; δεν μπορείς να συλλάβεις το τέλειο με το ατελές. Το αιώνιο δεν συνυπάρχει με το εφήμερο παρά μόνο σαν σκιώδης ανάμνηση. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να το εκφράσουμε με λόγια. Μπορούμε, όμως, να το πλησιάσουμε με την εσωτερική στροφή· με την άσκηση της ψυχής στον στοχασμό, τη σιγή και την ενορατική ένωση.
Πορφύριος: Και οι φόβοι, δάσκαλε; Πολλές φορές με κρατούν πίσω. Πώς να τους υπερβώ;
Πλωτίνος: Είναι εύκολο να προσπαθείς να κατακτήσεις τον εξωτερικό κόσμο, Πορφύριε. Πραγματική δύναμη, όμως, είναι να κατακτάς τους φόβους σου· να τους φωτίζεις με το φως του Νου. Ο φόβος γεννιέται από τη λήθη της ενότητας και τρέφεται από την ταύτιση με το εφήμερο.
Πορφύριος: Τελικά, το ταξίδι της ψυχής δεν είναι έξοδος προς τα έξω, αλλά επιστροφή προς τα έσω.
Πλωτίνος: Το να αφήνεις τον οριοθετημένο κόσμο μέσα στον οποίο μεγάλωσες, να προχωρείς πέρα από όσα γνωρίζουν οι άνθρωποι, και να επιστρέφεις φέροντας το δώρο της αλήθειας, αυτό είναι το πνεύμα της μεγάλης ανθρώπινης περιπέτειας που λέγεται Ζωή. Είναι η ανάμνηση της ψυχής από τον ίδιο της τον Εαυτό. Και μόνο μέσα από την άσκηση, την κάθαρση και τη θέωση επιτυγχάνεται η επανένωση με το Έν – το μόνο αληθινό Ον.
Ο Πορφύριος σιωπά. Δεν είναι η άγνοια που του κλείνει το στόμα, αλλά το δέος μιας αλήθειας που άγγιξε την ψυχή του. Ένα δάκρυ κυλά· όχι από λύπη, αλλά από την ανάμνηση εκείνου που ήταν πάντοτε μέσα του: του Ενός.
Από εδώ αρχίζει η πορεία της Επιστροφής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου