Καύσωνας, Θεός Ύπνος και η Λήμνος — Μυθοπλασία καύσωνος και νυσταγμού.

 

Σύγχρονο πρωτότυπο δοκίμιο με την μορφή αρχαίας Ελληνικής Μυθοπλασίας.

Στις καυτές μέρες του καλοκαιριού, όταν ο Σείριος σκαρφαλώνει στον ουρανό δίπλα στον Ήλιο, και η ατμόσφαιρα πυρώνει όπως ο κλίβανος του Ηφαίστου, όλα στη γη —άνθρωποι, σπαρτά και ζώα— στενάζουν κάτω απ’ το βάρος της φωτιάς. Ακόμα κι οι θεοί δεν μένουν αλώβητοι. Ναι, ακόμη και στον Όλυμπο κάνει… ζέστη.

Ήταν, λοιπόν, εκείνες οι διαβόητες Κυνάδες ημέρες, όταν η ανατολή του Σειρίου σήμαινε όχι μόνο καύμα, αλλά και κρίση υπαρξιακή για τον πιο υπναρά των θεών: τον Ύπνο. Όσο οι άνθρωποι ίδρωναν και στριφογύριζαν στα άχυρα, οι θεοί πετάριζαν στα ανάκλιντρα τους δίχως να κλείνουν βλέφαρο. Ο Ύπνος είχε αρχίσει να βλέπει τους εφιάλτες... ξύπνιος. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η πελατεία του μειωνόταν αισθητά. Οι Αϋπνίες —κάτι μικρές, μοχθηρές θεότητες με μυτερά δάχτυλα— οργίαζαν, παίρνοντας το πάνω χέρι στον αιθέριο αυτόν κλάδο.

Ο Ύπνος, άλλοτε ράθυμος και νηφάλιος, περπατούσε τώρα νευρικά στις άκρες του Ολύμπου με βλέφαρα κατακόκκινα και βλέμμα απλανές. “Ούτε ένας αναστεναγμός βαθύς, ούτε ένα χασμουρητό με ουσία...” μουρμούριζε.

Ώσπου μια μέρα τον συνάντησε ο Ήφαιστος, που ανέβαινε απ’ το ηφαιστειώδες του εργαστήριο στην Λήμνο, με μια φλόγα ακόμη στο μανίκι του.

— Ύπνε, φίλε μου, γιατί τέτοια κατάρρευση; Φαίνεσαι σαν να σε πέτυχε φουρτούνα… σε αχυρένιο στρώμα.

— Μη με βλέπεις έτσι, Ήφαιστε. Αυτή η εποχή… με διαλύει. Η ζέστη είναι ανυπόφορη, ακόμα και στον Όλυμπο, και κανείς δεν κοιμάται πια. Οι Αϋπνίες πανηγυρίζουν. Οι άνθρωποι στριφογυρνούν, οι θεοί παραμιλούν, κι εγώ... νιώθω αδύναμος.

Ο Ήφαιστος αναστέναξε, σκούπισε τον ιδρώτα από το καπνομουτζουρωμένο μέτωπο του με ένα χαλκουργικό πανί και του απάντησε:

— Έλα μαζί μου στη Λήμνο! Τη γνωρίζεις; Είναι η δική μου κατοικία στη γη. Νησί δροσερό, ανεμόεσσο, με θαλασσινές σπηλιές, κρυφές ακτές και κύματα που νανουρίζουν. Θα βρεις τη γαλήνη σου, φίλε μου. Οι Λημνιοί με αγαπούν, αλλά —για να λέμε την αλήθεια— σε σένα έχουν μια ιδιαίτερη αδυναμία. Είναι άνθρωποι που ξέρουν να... κοιμούνται!

Ο Ύπνος σήκωσε τα φρύδια. Ένα νησί μόνο για καλοκαίρι; Δροσιά, άνεμος, θάλασσες και ιερή τεμπελιά; Του φάνηκε ιδανικό.

Και έτσι, από τις μέρες του αρχαίου κόσμου, λέγεται πως ο θεός Ύπνος περνά τα καλοκαίρια του στη Λήμνο, κοιμώμενος στις σκιερές χαράδρες της Μύρινας με θέα τον Άθω, το ιερό άβατο της Αρτέμιδος, βουτώντας στον ήσυχο όρμο της Ηφαιστίας, και κάνοντας σιέστα στις αλυκές, στην χορταρολίμνη παρέα με τα φλαμίνγκο. Not bad at all 😁

Η απόφαση πάρθηκε. Και ο Θεός Ύπνος ήρθε να κατοικήσει μαζί με τον Ήφαιστο ανάμεσα στους θνητούς της Λήμνου. Η παρουσία του θεού άλλαξε τους ρυθμούς του νησιού: ακόμα και σήμερα, στις πιο καυτές ώρες της μέρας, η Λήμνος βυθίζεται σε μια μαγική σιγή. Τα τζιτζίκια ψιθυρίζουν σαν ρολόγια ονείρου, οι άνθρωποι κλείνουν παντζούρια και καρδιές, και το μεσημεριανό ύπνος είναι σχεδόν υποχρεωτικός.

Οι παλιοί λένε πως, αν κοιμηθείς στο νησί εκείνη την ώρα, ο ίδιος ο Ύπνος περνά απαλά από δίπλα σου και σου αφήνει ένα όνειρο στα χείλη — κάτι δροσερό, κάτι με αλάτι και ανεμόεσσες θύμησες.

Κι όταν φυσούν τα μελτέμια, δεν είναι μόνο οι θάλασσες που χαίρονται. Είναι και ο Ύπνος που αναστενάζει γλυκά, σκεπασμένος με ένα σεντόνι από αρμύρα και παύση.

Υ.Γ. Αν νυστάξεις στη Λήμνο, άφησέ τον να σε πάρει. Δεν είναι κόπωση· είναι μυθική ευλογία. Δοκιμάστε το 🙏

Το μυητικό ταξίδι του Φιλοκτήτη και των Αχαιών προς την Τροία.

 

Τα καλοκαίρια τα περνούσαμε στη Λήμνο μαζί με τον παππού και τη γιαγιά. Η παιδική ανεμελιά, τα παιχνίδια, η θάλασσα με τα αρώματά της, τα καρπούζια — εκείνα τα μικρά κόκκινα καρπούζια που ο παππούς πετούσε πάνω στην ξερολιθιά για να ανοίξουν στα δύο. Η πέτρα κοκκίνιζε κι αναδυόταν ένα θεσπέσιο άρωμα, τέτοιο που πια υπάρχει μόνο στη μνήμη. 

Ο παππούς μας έβαζε πάνω σε μεγάλες κοφίνες στο γαϊδουράκι και μας πήγαινε βόλτες. Κι εμείς, πιτσιρίκια τότε, νιώθαμε κυρίαρχοι του κόσμου. Ήταν ένας άλλος κόσμος, πιο απλός, πιο ευτυχισμένος με τα ουσιώδη και τα αληθινά σημαντικά.

Τα βράδια, κάτω από το μεγάλο δέντρο στην αυλή, ο παππούς μάς έλεγε ιστορίες για τη Λήμνο: για τις Αμαζόνες, για το πώς οι Λημνιές γυναίκες σκότωσαν όλους τους άνδρες από το νησί, και για τον Φιλοκτήτη, τον μεγάλο τοξοβόλο των Αχαιών, που έζησε στα Καβείρια. 

Είχε παρακολουθήσει μόλις  λίγες τάξεις στο δημοτικό, αλλά είχε βαθιά μνήμη και αγάπη για τον τόπο του. Ένα καλοκαίρι μού χάρισε ένα βιβλίο που περιέγραφε τη ζωή του Φιλοκτήτη στη σπηλιά κάτω από τα Καβείρια, εκεί όπου οι αρχαίοι τελούσαν τα ιερά μυστήρια προς τιμήν των Καβείρων, των παιδιών του Ηφαίστου. 

Ο Ήφαιστος ήταν ο μόνος από τους Ολύμπιους θεούς που δεν κατοικούσε στον Όλυμπο, αλλά ανάμεσα σε ανθρώπους, εδώ στην Ανεμόεσσα Λήμνο.

Τα χρόνια πέρασαν, ο παππούς έφυγε, αλλά οι μνήμες έμειναν. Οι ιστορίες του για τον Φιλοκτήτη και τους Καβείρους ζωντάνευαν σε κάθε καλοκαιρινή επιστροφή στο νησί του Ηφαίστου. Θυμάμαι ένα καλοκαίρι — πρέπει να ήταν το 1994 — που επισκέφθηκα ξανά τη Λήμνο. Μεγαλύτερος πια, άρχισα να ψάχνω τα μυστικά του νησιού και να προσπαθώ να δώσω νόημα στις αρχαίες ιστορίες. 

Το νησί έχει μεγάλη ιστορία και πολλά μπορείς να ανακαλύψεις, αρκεί να αφεθείς στην ενέργειά του. Κάθε βράχος, κάθε ξερολιθιά, κάθε σπηλιά και παραλία ψιθυρίζουν ιστορίες ανθρώπων και θεών που σημάδεψαν γενιές.

Με βιβλία παραμάσχαλα, έναν φίλο και μια εντούρο μηχανή (το γαϊδουράκι του παππού μας είχε αφήσει χρόνους από καιρό), ξεκίνησα να αναζητώ την ιστορία πίσω από τον μύθο, προσπαθώντας να δώσω νόημα στις μνήμες. Ήταν η εποχή που συνέχιζαν τις ανασκαφές στα Καβείρια και την Ηφαίστεια. Παντού γαϊδουράγκαθα, σκόρπιες πέτρες και μυστικά καλά κρυμμένα στη γη.

Κάτω από ένα πρόχειρο στέγαστρο των εργατών της ανασκαφής, είδα μια μοναχική μορφή να γράφει σε ένα τετράδιο. Ήταν ο Γιώργος – 29 ετών τότε, ήδη καθηγητής αρχαιολογίας στην Αμερική. Ο πατέρας του Έλληνας, η μητέρα από τη Βραζιλία. 

Το πανεπιστήμιο που εργαζόταν τον είχε στείλει στην Ελλάδα για έρευνες και είχε περάσει για λίγες ημέρες από τη Λήμνο. Μια τυχαία συνάντηση εξελίχθηκε σε αποκάλυψη ενός κόσμου που έδωσε νέα διάσταση στις ιστορίες του παππού και στο νησί ολόκληρο. Από όλα όσα έμαθα, θα περιοριστώ εδώ σε ό,τι αφορά τον Φιλοκτήτη.

Σύμφωνα με τον Γιώργο, η Λήμνος είχε σπουδαία στρατηγική σημασία, καθώς βρισκόταν στον δρόμο προς την Μικρά Ασία και τη Μαύρη Θάλασσα, όπου γινόταν εξόρυξη και επεξεργασία χρυσού και μεταλλευμάτων. Γι’ αυτό πέρασαν από εκεί οι Αργοναύτες, και γι’ αυτό ο μύθος της Έλλης και του Ιάσωνα προς την Κολχίδα. 

Ο πόλεμος της Τροίας, όπως μας τον περιγράφει ο Όμηρος, δεν έγινε για την «ωραία Ελένη» — ή μάλλον έγινε, αλλά η «ωραία Ελένη» συμβόλιζε μεταφορικά την κυριαρχία για τον χρυσό και τα μέταλλα. Άλλωστε και το όνομα Ελένη παραπέμπει στη λαμπερή, την απαστράπτουσα, σχετιζόμενη τόσο με το φως του ήλιου όσο και με το φως της σελήνης.

Αυτή η ερμηνεία του Γιώργου φώτισε για μένα την ιστορική διάσταση του Ομήρου. Υπάρχει όμως και η αλληγορική: εκείνη που μόνο μυημένοι ή «εκπαιδευμένοι» μπορούν να διακρίνουν, πίσω από τα σύμβολα και τις εικόνες. Ο τυφλός Όμηρος — ο μη ών — δεν ήταν κυριολεκτικά τυφλός, αλλά αλληγορικά: έβλεπε με την ψυχή, όχι με τα μάτια.

Η ιστορία του Φιλοκτήτη, λοιπόν, είναι μια προσκυνηματική πορεία προς την αυτογνωσία. Οι Αχαιοί, με τον καλύτερο τοξοβόλο τους, ξεκινούν για την Τροία. Η κατάκτηση όμως δεν αφορά τον υλικό χρυσό, αλλά τον πνευματικό: την εξερεύνηση του εαυτού και την κατάκτηση του θεϊκού σπινθήρα εντός μας. 

Ο χρυσός, από όλους τους πολιτισμούς, χρησιμοποιήθηκε ως θεϊκό σύμβολο — τόσο για τη σπανιότητά του όσο και για τη λάμψη του. Η αλχημική μεταστοιχείωση, μου είπε ο Γιώργος, δεν αφορά στην πραγματικότητα τη μετατροπή των ευτελών μετάλλων σε χρυσό, αλλά την αναγέννηση της ψυχής. Ο Φιλοκτήτης δεν συμμετέχει απλώς στην κατάκτηση μιας χώρας, αλλά κάνει ένα μυητικό, εσωτερικό ταξίδι για να κατακτήσει το μεγαλύτερο έπαθλο όλων: τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο Φιλοκτήτης έχει μαζί του τα βέλη του Ηρακλή — σύμβολα ηλιακά. Όπως το ημερήσιο τόξο του ήλιου φωτίζει τη γη, έτσι και τα βέλη αυτά φέρουν τη φλόγα του πνεύματος. Σε ένα νησί, λίγο πριν φτάσουν στη Λήμνο, ένα φίδι δαγκώνει τον Φιλοκτήτη. Οι σύντροφοί του τον εγκαταλείπουν στη Λήμνο, σε μια σπηλιά κάτω από το ιερό των Καβείρων, ώστε να γιατρευτεί με τη λημνία γη. 

Το φίδι — χθόνιο σύμβολο της γνώσης και της ίασης — κοιμάται με τα μάτια ανοιχτά: σημάδι διαρκούς νήψης και πνευματικής εγρήγορσης.

Το τραύμα του Φιλοκτήτη σηματοδοτεί την απαρχή της μύησης. Εννέα χρόνια έμεινε εκεί. Ο αριθμός εννέα αναλογεί στους εννέα μήνες της κύησης - αναγέννηση 🐦‍🔥 !

Οι αρχαίοι δεν μετρούσαν απλώς χρόνο· τον αντιλαμβάνονταν σε σχέση με την κυκλική ροή του χρόνου και των εποχών. Οι μέρες  στην σπηλιά δεν περνούσαν, βάθαιναν. Το δηλητήριο έγινε φάρμακο. Το σκοτάδι της σπηλιάς, δάσκαλος. Η λημνία γη δεν ίασε μόνο την ύλη, αλλά και το πνεύμα.

Η σπηλιά — τόπος τελετών — είναι μήτρα ζωής, τόσο φυσικής όσο και πνευματικής. Όπως ο άνθρωπος γεννιέται από το σκοτάδι της μήτρας, έτσι και η γνώση γεννιέται στο σκοτάδι της ενδοσκόπησης. 

Ο άνθρωπος καλείται να αφυπνίσει τις θείες δυνάμεις μέσα του. Η κάθοδος στη σπηλιά αντιστοιχεί στην κάθοδο της ψυχής στη γη, στον συμβολικό θάνατο, ενώ η άνοδος αντιστοιχεί στην ανάβαση προς το πνευματικό φως, στην αναγέννηση. Όπως το έμβρυο κυοφορείται στο σκοτάδι της μήτρας, έτσι και η ψυχή του Φιλοκτήτη εσωτερικεύεται,  και αναπλάθεται.

Στα Καβείρια τιμούσαν τους Καβείρους και τον Ήφαιστο. Στην εσωτερική τους ερμηνεία, ο ακατέργαστος σίδηρος είναι η ψυχή του ανθρώπου, που σφυρηλατείται από το πυρ της αρετής και της γνώσης. Οι σκουριές των παθών καίγονται για να αποκαλυφθεί ο καθαρός, ανώτερος εαυτός. 

Οι Κάβειροι — θεοί του πνευματικού πυρός — ενώνουν το κοσμικό πυρ του Ηφαίστου με το πυρ της Μεγάλης Μητέρας, της μήτρας από όπου όλα ξεκινούν και όπου όλα επιστρέφουν. Το πυρ είναι σύμβολο του Θείου. Ο Ήφαιστος, με όνομα που σημαίνει «ο πύρινος», κρατά το ιερό πυρ που ανάβει μέσα σε κάθε βωμό, ναό και σπίτι στη Λήμνο.

Οι ιερείς του Ήφαιστου και των Κάβειρων τον μύησαν — όχι με λόγια, αλλά με σιωπή, με φωτιά και μέταλλο, ενδοσκόπηση κάθαρση και μετασχηματισμός. Ο ακατέργαστος σίδηρος της ψυχής του σφυρηλατήθηκε στη φλόγα της σπηλιάς. Κάθε πάθος, κάθε φόβος, κάθε αδυναμία έγινε σκουριά που έπρεπε να λιώσει. 

Οι Κάβειροι κρατούν λαβίδες· δεν σχηματοποιούν αντικείμενα αλλά ψυχικές, και νοητικές  μορφές. Δεν λειαίνουν μέταλλα, αλλά πλάθουν ανθρώπους. Η φωτιά των Καβείρων συμβόλιζε την πνευματική φλόγα, το φως του μεταμορφωμένου ανθρώπου. 

Γι’ αυτό, μου εξήγησε ο Γιώργος, η λαμπάδα ήταν ένα ακόμα σύμβολο των Καβείρων. Κατά τη διάρκεια των Καβείριων Μυστηρίων, που διαρκούσαν εννέα ημέρες όπως και τα Ελευσίνια, έσβηναν όλα τα φώτα στη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, μέχρι να φτάσει με πλοίο από τη Δήλο το ιερό φως.

Και όταν πια ολοκληρώθηκε η εσωτερική του μύηση, όταν πέρασαν εννέα χρόνια, έφτασε ο Οδυσσέας να τον πάρει. Η προφητεία έλεγε πως μόνο με τα βέλη του Φιλοκτήτη θα έπεφτε η Τροία. Στην πραγματικότητα, μόνο μετά τη μύησή του μπορούσε να κρατήσει τα βέλη του Ηρακλή με συνείδηση. Μόνο τότε ήταν έτοιμος να πολεμήσει — και όχι πια για να κατακτήσει, αλλά για να εκπληρώσει. Η Τροία έπεσε. Μα δεν ήταν τα βέλη που την έριξαν· ήταν η συνείδηση πίσω από αυτά.

Αυτά μου είπε ο Γιώργος. Κι έκτοτε, όταν περπατώ το νησί και αγγίζω τους βράχους, μου φαίνεται πως κάποιος ψιθυρίζει. Ίσως είναι ο Ήφαιστος, ίσως οι Κάβειροι, ίσως το ίδιο το νησί. Ίσως η μύηση δεν τελειώνει ποτέ.

Υ.Γ. Το κείμενο αποτελεί μυθοπλασία σε κάποια σημεία,  σε άλλα όχι 🙏

Λήμνος η πυρόεσσα.

 

Στης Λήμνου τα κάστρα του ανέμου και της φωτιάς, όπου η γη ανασαίνει ακόμα απ’ το πρώτο της βρυχηθμό, αναδύεται η ονομασία «Πυρόεσσα»· σκιά μισοσβησμένη, αλλά δυνατή όσο η σπίθα που ξυπνάει στα σπλάχνα της γης. Κι εδώ, στη γη του Ήφαιστου, όπου το μανιασμένο κύλισμα των ρηγμάτων γέννησε ένα νησί φλεγόμενο, οι τεκτονικές ανακατατάξεις υφαίνουν τον μύθο και την ιστορία σε έναν αέναο χορό.

Στο απώτατο παρελθόν, όταν οι πλάκες του  Αιγαίου συναντήθηκαν με μανία και υποχώρησαν η μία κάτω από την άλλη, ξέσπασε η πρώτη ηφαιστειακή γέννα της Λήμνου. Λάβα και τέφρα, σαν απέραντη θάλασσα χυμένη στο στερέωμα, σχημάτισαν απόκρημνες κορφές, σπηλιές βαθιές και λιβάδια από πετρώματα περίτεχνα. 

Κι έτσι, η Λήμνος απέκτησε τα χαρακτηριστικά της Πυρόεσσας· τόπος πυρός και ιζημάτων, τόπος της αναγέννησης και του καψαλισμένου ψιθύρου του χρόνου. Εκεί, στον καρπό της γης που κάηκε και ξαναγεννήθηκε, ήρθε να κατοικήσει ο Ήφαιστος· θεός της φωτιάς, της σιδηρουργίας, και  των αυτόματων τεχνουργημάτων του Ολύμπου· Τον πέταξε ο πατέρας του από τον Όλυμπο, μα δεν νοιάστηκε εδώ στα έγκατα της Λήμνου, ο  ήχος της λάβας εσκαγε σαν μελωδία στα αυτιά του. 

Στα σπήλαια του νησιού, όπου οι μαύροι βράχοι λάμπουν στο φως του ήλιου σαν υγρό μέταλλο, ο τεχνίτης θεός έστησε τη σφυρήλατη θύμηση του.  Κάθε σπινθήρας που πετιέται απ’ το σιδερένιο του σφυρί μοιάζει ξανά να ξυπνά την ηφαίστεια μήτρα· σαν να καλεί τη γη να θυμηθεί το πάθος της.

Η λάβα, όταν ψύχθηκε, άφησε πίσω της σχήματα που μοιάζουν με ρυτίδες στο πρόσωπο των βράχων, εκεί όπου ο χρόνος μοιάζει ανίκητος, ψιθυρίζοντας στα μάτια που γνωρίζουν να δουν ιστορίες από περασμένες εκρήξεις, και μνήμες που χάνονται ανάμεσα σε στρώματα τέφρας και βράχων.

Σε κάθε στίγμα της επιφάνειας, η ιστορία της Λήμνου γράφεται με ανεξίτηλα μελάνια: ορόφωνες στρώσεις, χρώματα βαθιά, σχεδόν σαν αυτή τη σιωπηρή συμφωνία που πλημμυρίζει τις νύχτες της Πυρόεσσας.

Το νησί του θεού της φωτιάς του Ηφαίστου προσκαλεί τον ταξιδιώτη να κατέβει στην καρδιά των σπηλαίων, να ακούσει τον χτύπο της γης σαν σφυγμό προγόνων. Να χαϊδέψει τους τοίχους από ηφαιστειακή πέτρα, να νιώσει τη δόνηση που απέμεινε από εκείνη την πρώτη έκρηξη, όταν ο κόσμος άλλαξε μορφή. 

Εκεί, ανάμεσα σε σταλακτίτες μαυρισμένους και σταλαγμίτες λαμπερούς, το παρελθόν συναντά το παρόν· και το μυστήριο του βυθού εγγίζει το φως του ήλιου.

Κλείνοντας τα μάτια, μπορείς να νιώσεις τον ψίθυρο του Ήφαιστου· σαν καυτή ανάσα που σπαράζει τ’ αυτιά σου, σαν υπόσχεση για νέες γέννες φωτιάς κι ομορφιάς. Και τότε, η Πυρόεσσα δεν είναι πια μόνο ονομασία· γίνεται ψυχή, γίνεται τραγούδι, γίνεται το έκστασιο κάλεσμα μιας θεϊκής φλόγας που ούτε ο χρόνος δεν μπορεί να σβήσει.

Η νεκροκεφαλή κριαριού ως αποτροπαϊκό σύμβολο στην αρχαία Ελλάδα.

 

(Αφορμής δοθείσης φωτογραφίας κεφαλής νεκρού κριαριού σε περίφραξη αγροκτήματος στα Λύχνα της  Λήμνου 📷)

Αν και πρόκειται για σύγχρονη, λαϊκή εφαρμογή, η πρακτική τοποθέτησης της κεφαλής του κριαριού στην είσοδο, ενός χώρου αντιγράφει —σχεδόν τελετουργικά— την αρχαία πράξη των ιερών τεμενών, όπου τοποθετούσαν κεφαλές νεκρών ζώων ως φρουροί του χώρου,. κάτι  αντίστοιχο με τις σφίγγες. Άγρυπνοι φρουροί,  φυλούν τις πύλες ανάμεσα στο ορατό και το αοράτο, την ζωή και τον θάνατο. Όπως το Κέρβερος ο τρικέφαλος φύλακας του κάτω κόσμου, απέτρεπε αντανακλαστικά το κακό και ο θάνατος να εισέλθουν στον χώρο της ζωής, και της γονιμότητας.

Στην αρχαία ελληνική θρησκευτική πρακτική, η κεφαλή κριαριού δεν αποτελούσε απλώς ένα λείψανο ενός ζώου αλλά σύμβολο έμψυχο, φορέας μνήμης και δύναμης. Λειτουργούσε αποτροπαϊκά, ιδιαίτερα σε χώρους ιερών και τεμενών, σαν άγρυπνο βλέμμα που απέτρεπε το κακό και τις βλαβερές δυνάμεις να εισέλθουν.

Το κριάρι είναι ο αρχηγός του κοπαδιού,.ο οδηγός, ο προστάτης, και ο πάροχος της γονιμότητας. Συνδέεται κυρίως με τον Αρκαδικό θεό Πάνα, και τον Ερμή.

Αρχαιολογικά ευρήματα —ειδώλια, ανάγλυφα και φυλαχτά— μαρτυρούν την παρουσία της από την αρχαϊκή έως την Ελληνιστική εποχή, με πλούσια τελετουργική φόρτιση.

Χαρακτηριστική είναι η μορφή του Ερμή Κριοφόρου, του θεού που φέρει το κριάρι στους ώμους, όντας ο ίδιος ο φορέας της εξιλέωσης. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας (9.22.1), στην Τανάγρα, ο Ερμής περιέφερε το κριάρι γύρω από τα τείχη για να αποδιώξει τον λοιμό. Η πράξη δεν ήταν απλώς ιερή —ήταν ένα πέρασμα καθαρτικό, ένα περικύκλωμα της πόλης με σώμα και πνεύμα, μια θυσιαστική χειρονομία που ανέδιδε φως μέσα από το ζώο. Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται και σε γλυπτά και αναθηματικά ανάγλυφα, όπως ο Μοσχοφόρος της Ακρόπολης, όπου η όψη του ζώου στρέφεται εμπρός, σχεδόν ερωτώντας.

Στα ιερά του Ποσειδώνα στον Ισθμό, περιρραντήρια διακοσμημένα με κεφαλές κριαριών επιτελούσαν πράξεις καθαρμού, ενώ σε νεκρικά συμφραζόμενα η προτομή του κριαριού εμφανίζεται συχνά σε κοσμήματα και φυλαχτά —σημάδι προστασίας για την ψυχή του αναχωρούντος. Στην Απολλωνία του Εύξεινου Πόντου, βρέθηκαν χάλκινα ειδώλια κριαριών εντός τελετουργικών συνόλων, αφιερώματα στους αόρατους θεούς, που δέχονταν το ζώο ως γέφυρα ανάμεσα σε κόσμους.

Το κριάρι, ως θυσιαζόμενο ον, στεκόταν στον μεταίχμιο: έφερε στους ώμους του τον κρίκο που ενώνει το θείο και το ανθρώπινο, τη βία και την κάθαρση, τη ζωή και τη μετάβαση. Ήταν δύναμη, ήταν όριο, ήταν φύλακας.

Κι όμως, το αρχέτυπο αυτό δεν έσβησε.

Η ξεχασμένη κεφαλή του κριαριού είσοδο  παλιού αγροκτήματος στα Λυχνα της Λήμνου α—σκελετωμένη, σκεπασμένη με λειχήνες,  συνεχίζει να φρουρεί, αθόρυβα, σαν παλαιός ιερέας που δεν αποσύρθηκε ποτέ. Παρά την απόσταση χιλιάδων ετών και την αλλαγή θρησκειών και κοσμοαντιλήψεων, ο αρχετυπικός πυρήνας αυτής της πράξης επέζησε.

Μεταδόθηκε ασυνείδητα από γενιά σε γενιά, μέσα από τη μνήμη της γης, των ζώων, των ανθρώπων που ζουν στα όρια του άγριου και του ιερού. Κι έτσι, ακόμη και σήμερα, μια σιωπηλή κεφαλή κριού σε περίφραξη δεν είναι απλώς δείγμα λαϊκής συνήθειας· είναι ψίθυρος αρχαίας γνώσης. Μια σκιά του τεμένους που επιστρέφει, με άλλο σώμα αλλά με το ίδιο βλέμμα.

Καβειρικόν Πυρ – Η Ιερά σφύρα του Εαυτού.

 

Είμαι ο Κάβειρος. Ο Αφανής Εργάτης του Φωτός. Εκείνος που μιλά αλληγορικά μέσα από τη φλόγα και μορφοποιεί το Άμορφο. Ο αγγελιοφόρος των Θεών και των Δαιμόνων. Είμαι ο Σιδηρουργός της  Ψυχής.

Γεννήθηκα από τη Γαία, στα έγκατά της, εκεί όπου το φως δεν είναι ήλιος αλλά σπινθήρας. Εκεί όπου τα μυστικά του κόσμου δεν γράφονται σε παπύρους και πέτρες, αλλά χαράσσονται με καλέμι πάνω στο μετάλλευμα της εμπειρίας. Πατέρας μου είναι ο Ήφαιστος, ο πρώτος που έπλασε με φωτιά και τιθάσευσε το άλογο πυρ. Από εκείνον έμαθα να μετατρέπω το βάρος σε ουσία, την ύλη σε ιδέα, το ασήμαντο σε ιερό.

Εργάζομαι στις στοές του αοράτου κόσμου, όπου η πέτρα μεταμορφώνεται σε χρυσό, όχι εξωτερικό, αλλά εσωτερικό. Σμιλεύω τα μέταλλα όπως σμιλεύεται η ψυχή στον καμίνι του βίου. Οι λαβίδες μου δεν κρατούν απλώς το πυρωμένο σίδερο. Κρατούν τα ακατέργαστα πάθη, τις άμορφες σκέψεις, τις θολές επιθυμίες. Το αμόνι μου δεν ηχεί μόνο για τα υλικά πράγματα. Είναι ο παλμός της μύησης· κάθε του χτύπος, ένα βήμα προς την ανάβαση.

Με αποκαλούν Κάβουρα, διότι βαδίζω πλάγια, μυστικά, αθέατα. Δεν με αναγνωρίζεις στην πρώτη όψη. Δεν με αγγίζεις χωρίς φωτιά. Οι διδασκαλίες μου είναι συγκαλυμμένες, όπως τα κοιτάσματα βαθιά στη γη. Ο εργάτης πρέπει να ιδρώσει για να τις φέρει στην επιφάνεια.

Όμως δεν τεχνουργώ μόνο το μέταλλο. Τεχνουργώ το Είναι. Η εργασία μου δεν τελειώνει στον σίδηρο. Συνεχίζεται στο βλέμμα σου, στον λόγο σου, στην απόφασή σου να βαδίσεις τον εσωτερικό δρόμο. Δεν πλάθω απλώς όπλα και εργαλεία. Πλάθω τον άνθρωπο ως Ιερό Έργο.

Όσοι επιλέξουν να κατέλθουν στο εσωτερικό εργαστήριο,  πρέπει πρώτα να περάσουν από τον καπνό και την σκουριά των παθών τους. Να δουν κατάματα τον ίσκιο που σέρνουν μέσα τους, τα κατάλοιπα του ανέγνωστου βίου. Και τότε, μόνο τότε, το Ιερό Πυρ θα αρχίσει να τα καθαίρει, να αποκαθιστά την καθαρότητα του μετάλλου, το φως του πνεύματος.

Η Καθαρτήριος Φωτιά δεν καίει για να καταστρέψει. Καίει για να αποκαλύψει.

Το νέο Φως δεν έρχεται εξ ουρανού μόνον. Αναδύεται και από τα έγκατα. Από τη Λήμνο και τη Χαλυβουργό Μήτηρ, από τα άδυτα του Όρους και το σπήλαιο της ανάπλασης. Εκεί όπου οι Καβείριοι τελούν την Ιερή Ένωση: το φως του Απόλλωνα από τη Δήλο, καθαρό, διαυγές, νοητικό· και το φως του Ηφαίστου, βαθύ, πυρωμένο, μεταμορφωτικό· σμίγουν εντός του ανθρώπου, όπως ενώνονται το Πνεύμα με την Ύλη, το Θείο με το Θνητό, η Σκέψη με το Βίωμα.

Αυτός είναι ο Ιερός Γάμος, το μυστικό των Καβείρων· όχι θεωρία· όχι εξωτερική τελετή· αλλά πράξη σμίλευσης, εσωτερική θυσία, αναγέννηση εντός του καμινιού του Όντος.

Μην με αναζητάς στις επιγραφές. Μην με ψάχνεις σε λόγια ή δόγματα. Ο Κάβειρος μιλά μέσα σου, όταν χτυπήσεις το δικό σου αμόνι, όταν αρπάξεις τις δικές σου λαβίδες,και φωτίσεις μόνος σου το μονοπάτι εκείνο, που οδηγεί όχι από έξω προς τα μέσα, αλλά από το Κέντρο προς το Παν.

⛵ Δοκίμιο εν πλω προς Λήμνο, 26/6/25.

"Περί Αληθείας, Μυστηρίων και του Κύκλου της Φύσεως". Πρωτότυπος

 

Πρωτότυπο σύγχρονο δοκίμιο με την μορφή διαλόγου, μεταξύ του Ρωμαίου νεοπλατωνικου φιλοσόφου Σαλούστιου, του μαθητή του Φαβωρίνου, και του Κέλτη ιερέα Μόργκαν μακ Λιρ.

Ήταν μια νύχτα καθαρή, στις υπώρειες του λόφου, όπου οι τρεις ταξιδιώτες είχαν ανάψει φωτιά. Η γη ανέδιδε τη σιγή των προαιώνιων μυστηρίων, και τ’ άστρα τους άκουγαν.

Σαλούστιος:
Ας αρχίσουμε απ’ την αρχή, Φαβωρίνε. Τι είναι η μύηση;

Φαβωρίνος:
Ένα πέρασμα, διδάσκαλε. Μια αποκάλυψη της αλήθειας.

Σαλούστιος:
Ορθά. Η μύηση δεν είναι άλλο από την προετοιμασία της ψυχής να γνωρίσει το πραγματικό. Η ψευδαίσθηση φθείρει, ενώ η αλήθεια θεραπεύει. Γι’ αυτό οι Έλληνες, όπως και εμείς, δεν μυούνται για να πιστέψουν, αλλά για να ερευνήσουν. Αναζητούμε, όχι για να κατέχουμε, μα για να είμαστε σε δρόμο.

Μόργκαν μακ Λιρ (αγγίζοντας το έδαφος):
Κι εμείς, στον βορρά, λέμε πως ο δρόμος προς την αλήθεια περνά από τη γη και όχι από τα λόγια. Δεν μυούμαστε με λόγια, αλλά με πράξεις, με κύκλους φωτιάς, με ρίζες και αστραπές. Όποιος περπατήσει γυμνός μες στη νύχτα, θα δει την ψυχή του καθαρή σαν νερό πηγής.

Φαβωρίνος:
Και η αλήθεια; Τι είναι τελικά;

Σαλούστιος:
Ούτε η γνώμη, ούτε η δοξασία, ούτε η θρησκευτική βεβαιότητα. Είναι ο ίδιος ο θεός· ο θεός ως καθαρή ύπαρξη, πέρα από μορφή. Τον ονομάσαμε Δία, μα αυτό είναι σύμβολο. Μία είναι η κορυφή του Όρους. Αλλά οι ατραποί πολλές.

Μόργκαν:
Οι δρυΐδες δεν ονόμασαν ποτέ τον θεό τους. Διότι το όνομα είναι όριο. Ό,τι έχει όνομα μπορεί να σπάσει· μα το Αιώνιο δεν χωρά σε φωνή. Μονάχα στην αναπνοή της σιωπής.

Φαβωρίνος (ύστερα από παύση):
Και η ψυχή; Ποιος είναι ο προορισμός της;

Σαλούστιος:
Η επιστροφή στην καθαρότητα. Ο Πλάτων μίλησε για κάθαρση: η ψυχή πρέπει να απελευθερωθεί από το σώμα, να πάψει να υπηρετεί την ύλη και να ζήσει με τον εαυτό της. Ο θάνατος είναι διαχωρισμός. Αλλά οι αληθινοί φιλόσοφοι πεθαίνουν πριν τον θάνατο. Ζουν ελεύθεροι.

Μόργκαν:
Ο θάνατος είναι το τίμημα της ζωής. Και η ζωή, ο καθρέφτης του άλλου κόσμου. Όποιος ζήσει εσωτερικά, δεν φοβάται να πεθάνει, διότι έχει ήδη επιστρέψει.

Φαβωρίνος:
Τότε η φιλοσοφία είναι τέχνη λύτρωσης;

Σαλούστιος:
Και αυτογνωσίας. Μαζί. Η ζωή είναι δεδομένη· αλλά το να ζεις, είναι τέχνη. Όπως ένα άγαλμα χρειάζεται μορφή, έτσι κι η ζωή χρειάζεται νόημα. Πρέπει να την θελήσεις, να την φανταστείς, να την σμιλέψεις.

Μόργκαν:
Και μέσα στη φύση, μαθαίνεις πώς. Εκείνος που ακούει τον άνεμο, δεν έχει ανάγκη γραμμάτων. Η σοφία δεν διδάσκεται· μεταγγίζεται με το φως της σελήνης και τον ήχο των φύλλων.

Σαλούστιος:
Δεν λησμονώ ότι κι εμείς οι Ρωμαίοι, πολλά χρωστάμε στην σοφία των Ελλήνων. Όχι μονάχα στη γραφή ή στους λόγους, αλλά στο ήθος της αναζήτησης. Στην ελευθερία να αμφισβητούμε. Στην αναγνώριση ότι δεν κατέχουμε την αλήθεια, μα βαδίζουμε προς αυτήν.

Φαβωρίνος:
Και οι βάρβαροι, όπως λες, διδάσκουν κάτι που οι Ρωμαίοι έχουν ξεχάσει;

Σαλούστιος:
Οι βάρβαροι, όπως τους ονομάζουμε, φέρνουν μια δύναμη που δεν είναι λογική· είναι βιωματική. Γονιμοποίησαν την Ρώμη όχι με συστήματα, αλλά με μνήμη. Με εικόνες, με τελετές, με την παρουσία του ιερού μέσα στην καθημερινότητα. Δεν είναι κατώτεροι· είναι άλλοι. Μα το διαφορετικό δεν είναι εχθρικό, όταν οδηγεί στην ίδια κορυφή.

Μόργκαν (χαμογελώντας):
Ο θεός μιλά και στη γλώσσα του νερού και στη γλώσσα της φωτιάς. Κι όποιος ακούσει χωρίς αυτιά, τον καταλαβαίνει.

Σαλούστιος:
Κι έτσι, τελικά, από την Ελλάδα στη Ρώμη, κι από τα άγρια βουνά ως τις Σχολές των φιλοσόφων, ο σκοπός είναι κοινός: να γνωρίσουμε τον εαυτό μας ως μέρος του Όλου. Και να περάσουμε από την επιβίωση στη ζωή.

Φαβωρίνος (σηκώνοντας το βλέμμα στα άστρα):
Με τα μάτια κλειστά, βλέπεις αυτό που τα μάτια ανοιχτά δεν μπορούν. Ίσως εκεί να βρίσκεται το μυστήριο: όχι στην ανακάλυψη, αλλά στη μνήμη του ανείπωτου.

Περί Θεού και κόσμου, Πλούταρχος.

Πρωτότυπο σύγχρονο δοκίμιο με μορφή ανάμεσα στον Πλούταρχο και τον μαθητή του Απολλόδωρο.

Βρισκόμαστε μέσα στον ιερό ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Είναι απόγευμα, και το φως του ήλιου αγγίζει τα μάρμαρα, κάνοντας τα να αστράφτουν, μέσα σε ένα παιχνίδι φωτός και σκιών ανάμεσα στους κίονες. Ο Πλούταρχος, ιερέας του ναού, φιλόσοφος και άνθρωπος βαθιάς σκέψης, κάθεται πλάι στον νεαρό μαθητή του, τον Απολλόδωρο. Καθισμένοι κοντά στον τρίποδα της Πυθίας, μιλούν ήρεμα. Η σιωπή του τόπου δεν είναι άδεια, αλλά γεμάτη. Είναι η γαλήνη εκείνη που γεννάται όταν η ψυχή ετοιμάζεται να διεισδύσει στο μυστήριο του εαυτού και του κόσμου. Ο διάλογος που ακολουθεί είναι υποθετικός, όμως αντλεί από τις διαχρονικές αλήθειες της ανθρώπινης εμπειρίας και σοφίας.

Απολλόδωρος: Δάσκαλε, γιατί οι άνθρωποι προσδοκούν τόσο πολύ μια εξωτερική γιορτή, μια ευκαιρία για χαρά, ενώ η ζωή κυλά γύρω τους γεμάτη θαυμαστά σημεία;

Πλούταρχος: Γιατί αγνοούν, Απολλόδωρε ότι η ζωή η ίδια είναι η πιο βαθιά και ουσιαστική τελετουργία. Όπως είπε κάποτε κι ο Διογένης, ο άριστος άνθρωπος βλέπει κάθε ημέρα σαν ιερή γιορτή. Αν έχουμε σωφροσύνη, τότε όλη η ύπαρξη μας γίνεται ένας συνεχής εορτασμός. Ο κόσμος δεν είναι ένα απλό σκηνικό — είναι ο ιερότερος ναός στον οποίο εισερχόμαστε με τη γέννησή μας.

Απολλόδωρος: Δηλαδή, δεν υπάρχει μύηση έξω από τη ζωή;

Πλούταρχος: Όχι. Η ζωή είναι η μύηση. Είναι η μυσταγωγία που μας καλεί να ανακαλύψουμε την ψυχική γαλήνη και τη χαρά, όχι σαν ευκαιριακές διαθέσεις, αλλά σαν βαθιές καταστάσεις ύπαρξης. Όποιος αφυπνιστεί, δεν περιμένει άλλο να έρθει το "ιερό". Βλέπει ότι το ιερό είναι ήδη παρόν.

Απολλόδωρος: Τι σημαίνει αυτή η αφύπνιση, για τον μαθητή; Και πως σχετίζεται αυτή με τα χαραγμένα ρητά, όπως το «γνώθι σαυτόν», «μηδέν άγαν» και το γράμμα Ε, στον ναό μας;

Πλούταρχος: Σημαίνει πως σου επιτρέπει να δεις πως δεν είσαι αποκλειστικά οι σκέψεις σου. Δεν είσαι το άθροισμα των εμπειριών σου. Είσαι κάτι βαθύτερο. Μια επίγνωση που παρατηρεί, που ενοικεί και μαρτυρεί. Όταν αυτό το καταλάβεις, παύεις να βλέπεις τον εαυτό σου ξεχωριστό από το σύμπαν.

Απολλόδωρος: Δηλαδή δεν είμαστε απλώς μέσα στο σύμπαν;

Πλούταρχος: Όχι, είμαστε το ίδιο το σύμπαν που παρατηρεί τον εαυτό του μέσα από εμάς. Είμαστε το σημείο εστίασης όπου το Όλον γίνεται ενσυνείδητο. Αυτό είναι το μεγάλο θαύμα. Αλλά χρειάζεται ταπείνωση για να το δεις. Οι περισσότεροι εγκλωβίζονται στο προσωπείο του "εγώ", που καθρεφτίζεται στους άλλους και ξεχνάνε την ουσία.

Απολλόδωρος: Και το σώμα μας, δάσκαλε; Τι ρόλο διαδραματίζει σε αυτή τη μύηση;

Πλούταρχος: Είναι ο ναός της φύσης. Εκεί λατρεύεται το Θείο, όχι έξωθεν, αλλά μέσα από κάθε ανάσα, κάθε αίσθηση, κάθε πράξη αγάπης ή στοχασμού. Αν καταστρέφουμε τη φύση, καταστρέφουμε το ίδιο το ιερό. Πολλοί λατρεύουν έναν αόρατο Θεό, μα την ίδια στιγμή καταπατούν τη φύση, αγνοώντας ότι αυτή είναι η φανέρωση του αοράτου.

Απολλόδωρος: Μου φαίνεται πως ο άνθρωπος είναι μια μικρογραφία του κόσμου. Όπως λένε κι άλλοι φιλόσοφοι, ο μικρόκοσμος αντικατοπτρίζει τον μακρόκοσμο.

Πλούταρχος: Πολύ σωστά. Κι αν παρατηρήσεις τον εαυτό σου εσωτερικά, με ησυχία και ενόραση, μπορείς να γνωρίσεις το Όλον. Δεν χρειάζεσαι τίποτε εξωτερικό. Η αληθινή φιλοσοφία δεν είναι μόνο λογική. Είναι βιωματική, μυστική, βαθιά.

Όπως για να ανακαλύψεις την κρυμμένη ομορφιά και την ποικιλομορφία ενός δάσους, πρέπει να περπατήσεις μέσα του, να παρατηρήσεις τους κορμούς, να ακούσεις τα νερά που αναβλύζουν από τις πηγές, να αφουγκραστείς τα πουλιά, να μυρίσεις τα λουλούδια και να νιώσεις το άρωμα του χώματος...

Κατά τον ίδιο τρόπο, πρέπει να εισέλθεις στον ίδιο σου τον εαυτό, να αφουγκραστείς την αναπνοή σου, να νιώσεις πού γεννιούνται οι σκέψεις και από πού αναβλύζουν τα συναισθήματα.

Μην φοβάσαι τη σιωπή, Απολλόδωρε. Είναι το ιερό καταφύγιο της ψυχής.

Καθώς ο ήλιος χαμηλώνει πίσω από τις κορυφές του Παρνασσού, οι δύο συνομιλητές σιωπούν. Το φως παίρνει πια χρυσή απόχρωση, και το άρωμα του λιβανιού διαλύεται στο δειλινό. Ο Πλούταρχος και ο Απολλόδωρος παραμένουν για λίγο ακόμη καθισμένοι δίπλα στον ιερό τρίποδα, αφήνοντας τη σιγή να μεταμορφωθεί σε στοχασμό.

Ίσως, σκέφτονται και οι δύο, πως η αλήθεια δεν λέγεται ολοκληρωτικά με λόγια. Μα αποκαλύπτεται σε εκείνον που είναι έτοιμος να σταθεί ήσυχος μέσα στον ναό του κόσμου.

Ερμής ο Τρισμέγιστος και ο μαθητής του Τάτ.

 

Πρωτότυπο σύγχρονο δοκίμιο, με την μορφή διαλόγου ανάμεσα στον Ερμή τον Τρισμέγιστο και τον μαθητή του Τατ.

📜Πρόλογος: 

Σε ένα αρχαίο Αιγυπτιακό ναό, εκεί όπου το άρωμα από το λιβάνι  ανακατεύεται με τους ψιθύρους του ανέμου, ο  Ερμής ο Τρισμέγιστος, ο  γενάρχης της εσωτερικής σοφίας, στέκεται μπροστά στον νεαρό μαθητή του, τον Τάτ. Ο χώρος γεμίζει με μια αίσθηση μυσταγωγίας· καθένας τους ετοιμάζεται να εισέλθει στα αθέατα μυστήρια της ύπαρξης.

Τάτ: Δάσκαλε, όταν κλείνει κανείς τις πόρτες του νου του και δημιουργείται σκοτάδι μέσα του, δεν αισθάνεται μόνος;

Ερμής: Μη λες ποτέ πως είσαι μόνος. Μέσα σου κατοικούν ο Θεός και το πνεύμα σου· ποιος από αυτούς χρειάζεται φως για να σε βλέπει;

Τάτ: Πώς, όμως, βαδίζει κάποιος προς την αληθινή μύηση;

Ερμής: Όποιος αφιερώνεται με ταπεινότητα, υπομονή και επιμονή στην πνευματική αναζήτηση, βλέπει σταδιακά τις πράξεις του να συντονίζονται όχι μόνο με τα πιστεύω του αλλά και με τις ενοράσεις του. Η ενσυνείδητη πορεία σε μεταμορφώνει πνευματικά και υπαρξιακά· δεν αρκεί να ακολουθείς ένα μονοπάτι, πρέπει και να γίνεσαι ο ίδιος το μονοπάτι.

Τάτ: Τόσοι Θεοί, τόσοι προφήτες, τόσες θεωρίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν την πρώτη αρχή. Μα μερικές φορές η σκέψη μας φτιάχνει φανταστικούς κόσμους, ενώ χάνουμε την άμεση εμπειρία.

Ερμής: Όπως ο Ελληνας Θαλής, κοιτάζοντας τον ουρανό, έπεσε μέσα στο πηγάδι· έτσι και η αφηρημένη φαντασία, οι προκαταλήψεις και οι προσδοκίες, μας απομακρύνουν από την κοινή εμπειρία. Οι πιο σημαντικές αλήθειες βλέπονται, ακούγονται, μυρίζονται, αγγίζονται εδώ, κάτω από τα πόδια μας.

Τάτ: Τι εννοείς;

Ερμής: Η Γαία, η κοιτίδα μας, μας γέννησε και μας θρέφει. Η μοίρα—το μερίδιο που λαμβάνει ο καθένας από τους δομικούς τόπους της Φύσης—είναι δεμένη με τη γη. Να τι σημαίνει να λατρεύεις τη φύση: σεβασμός και συνεργασία μαζί της, κι όχι αόριστες, ανεδαφικές αλήθειες.

Τάτ: Ο κόσμος λοιπόν δεν είναι απλώς αντικείμενο ερμηνειών, αλλά ζώντα οργανισμός;

Ερμής: Ακριβώς. «Το σύμπαν είναι μια ενότητα γεμάτη ζωή· η απομάκρυνση του ανθρώπου από τη Φύση λειτουργεί ως παραμορφωτικός φακός». Η θεότητα δεν κρύβεται μακριά· ζει σε κάθε πλάσμα και σε κάθε πέτρα.

Τάτ: Κι ο χαρακτήρας μας; Πώς συνδέεται με όλα αυτά;

Ερμής: «ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων». Ο χαρακτήρας σου είναι η μοίρα σου. Σμιλεύεται από τις επιλογές σου, τις πράξεις σου, τις συλλογικές εμπειρίες και το πνεύμα της εποχής σου. Μέσα από την τέχνη και την καλαισθησία—το καλό αίσθημα που εξυψώνει τον καθημερινό μας κόσμο—ιδρύουμε πολιτισμό και θεραπεύουμε την ψυχή.

Τάτ: Υπάρχει κάποιο πρακτικό κάλεσμα για τον αναζητητή;

Ερμής: Γίνε Γη: φρόντισε όσους σε αγαπούν, δίχως ανταλλάγματα. Γίνε Νερό: κυλήστε, αλλάξτε σχήμα, καθαρίστε και εξαγνίστε. Γίνε Φωτιά: κάψε τα δεσμά των εξαρτήσεων και του παρελθόντος. Γίνε Αέρας: άνοιξε πανιά για νέους ορίζοντες, σκόρπισε τους σπόρους της σοφίας.

Επίλογος.

Καθώς οι σκιές πέφτουν βαριές στο μαρμάρινο δάπεδο και ο ναός βυθίζεται στην ησυχία, ο Ερμής και ο Τάτ παραμένουν σιωπηλοί. Ο φιλόσοφος έχει εμφυσήσει μέσα στον μαθητή την συνειδητότητα της ενότητας με τη Φύση, την παρουσία του θείου εσωτερικά και τους τέσσερις θεμελιώδεις τρόπους ζωής. Ο υποθετικός διάλογος κλείνει, αφήνοντας τον αναγνώστη να βαδίσει το δικό του αρχαίο μονοπάτι μύησης.

Περί σοφίας, Πυθαγόρας και Ίππασος.

 

Ο διάλογος που ακολουθεί, αποτελεί ένα σύγχρονο, πρωτότυπο φιλοσοφικό δοκίμιο, στο οποίο ο Πυθαγόρας συνομιλεί με τον μαθητή του, Ίππασο τον Μεταπόντιο. Η σκηνή τοποθετείται στον Ναό των Μουσών, στο Ομακοείο, στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας· έναν χώρο αφιερωμένο στη γνώση, την ενατένιση και την πνευματική κάθαρση, όπου τα μυστήρια της φύσης και της σοφίας βρίσκουν την απόλυτη σιγή τους ανάμεσα στους κίονες και το φυσικό τοπίο.

Το φως του απογεύματος διαπερνά το αίθριο, απλώνοντας μια χρυσή αύρα ανάμεσα στους κίονες του Ναού των Μουσών. Στο κέντρο, ο Πυθαγόρας, καθισμένος σε χαμηλό θρόνο, απλώνει το βλέμμα του προς το βάθος του κήπου. Δίπλα του στέκεται ο Ίππασος, όρθιος, γεμάτος σεβασμό και φιλομάθεια.

Ίππασος: Διδάσκαλε, θα ήθελα να μου λύσεις κάποιες απορίες· προβλήματα που με απασχολούν καιρό, και που μόνο ένας σοφός, όπως εσύ, θα μπορούσε να απαντήσει.

Πυθαγόρας: Είναι αλήθεια πως κάποιοι με ονομάζουν σοφό· εγώ, όμως, δεν διεκδικώ αυτόν τον τίτλο. Ο άνθρωπος που έχει επίγνωση της ύπαρξής του επιδιώκει να πορεύεται αθόρυβα, όπως η βάρκα που επιπλέει στο ποτάμι – το ποτάμι όμως δεν εισρέει μέσα στη βάρκα.

Ίππασος: Δάσκαλε, πώς μπορούμε να ζούμε «μέσα στον κόσμο» χωρίς ο κόσμος να εισχωρεί μέσα μας;

Πυθαγόρας: Ο ενσυνείδητος άνθρωπος στέκεται και παρατηρεί τα πάντα· θαυμάζει τη φύση, τον μέγα Μεταποιητή – το Άλφα και το Ωμέγα. Οι περισσότεροι βιάζονται να δράσουν, να αλλάξουν. Εγώ προτιμώ να βλέπω, αφήνοντας τη ροή να με διαπερνά.

Ίππασος: Και η σοφία πώς αποκτάται;

Πυθαγόρας: Τη γνώση την αντλούμε από την επαφή με τα φαινόμενα· τη σοφία, όμως, μόνο από την απόσταση. Αν, Ίππασέ μου, επιχειρήσεις με το γνωστό να αγγίξεις το άγνωστο, και με το επιμέρους να συλλάβεις το Όλον, θα μείνεις για πάντα στο ήμισυ.

Ίππασος: Τόσο πολύ διαφέρουν το μέρος και το σύνολο, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Ακριβώς. Γι’ αυτό επιβάλλεται ο καθένας να ανακαλύψει μόνος του την αλήθεια. Κανείς δεν μπορεί να βαδίσει το μονοπάτι για λογαριασμό άλλου. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στο να ξέρεις το μονοπάτι και στο να γίνεσαι το μονοπάτι.

Ίππασος: Να γίνεσαι το μονοπάτι… Τι σημαίνει αυτό στην πράξη;

Πυθαγόρας: Να ακολουθείς τον δικό σου δρόμο χωρίς φόβο και φιλοδοξία. Όταν είναι αληθινά δικός σου, ξεπηδούν μπροστά σου πόρτες εκεί όπου για τους άλλους δεν υπάρχουν. Μονάχα αν το μονοπάτι συντονιστεί με την καρδιά σου, θα σε οδηγήσει στην αρμονία.

Ίππασος: Και ποιο μυστικό κρύβει κάθε μονοπάτι;

Πυθαγόρας: Όλα οδηγούν στον Θάνατο· το παλιό δέρμα πρέπει να πέσει, για να γεννηθεί το καινούργιο. Τότε συντονίζεσαι με τον ρυθμό του σύμπαντος· γίνεσαι ταυτόχρονα Παν και Τίποτα, ον ενέργειας, και ταυτόχρονα άυλη ουσία…

Ίππασος: Και μετά; Τι έπεται, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Η αληθινή αναζήτηση μόλις ξεκινά· η δημιουργία γίνεται συνεχές ταξίδι. Μόνο όταν απελευθερωθείς από τα δόγματα και τη συσσωρευμένη γνώση, αναγεννάται μέσα σου ένας νους αυθεντικός, όσο η ίδια η φύση. Πρέπει να καθαρθείς· να αποτινάξεις από πάνω σου ό,τι σε βαραίνει. Πάρε για παράδειγμα δύο πέτρες: η μία ακατέργαστη, η άλλη έργο τέχνης. Η ωραιότητα δεν είναι εγγενής στην ύλη, αλλά στο μέτρο που αυτή υπακούει στο σχέδιο του καλλιτέχνη. Ο καλλιτέχνης φέρει το κάλλος μέσα του· η ύλη διαμορφώνεται και αποκτά τη μορφή που υπάρχει στον νου του. Το ότι ζούμε είναι ένα γεγονός· το να ζεις όμως αξιοπρεπώς είναι τέχνη – η τέχνη της ένθεης ζωής.

Ίππασος: Δάσκαλε, τι σημαίνει πως οι αριθμοί είναι η αρχή του παντός;

Πυθαγόρας: Οι αριθμοί δεν είναι απλώς σύμβολα μέτρησης. Είναι τα πρωταρχικά στοιχεία που δομούν το σύμπαν. Με την Τετρακτύν – το άθροισμα των αριθμών 1, 2, 3 και 4 – περιγράφουμε την αρμονία της μουσικής, της γεωμετρίας και της κοσμικής τάξης. Η αρμονία των σφαιρών, η ανάσα των αστεριών, η μελωδία των ψυχών, όλα αντηχούν σε αριθμητικές αναλογίες.

Ίππασος: Και πώς συνδέεται η μουσική αρμονία με τη δικαιοσύνη και την ηθική των πολιτών;

Πυθαγόρας: Όπως στη λύρα η συμφωνία των χορδών παράγει ωραία μουσική, έτσι και στην πολιτεία η ισορροπία των πολιτικών τάξεων γεννά δίκαιο πολίτευμα. Η ψυχή του ανθρώπου, σύμφωνα με τη διδασκαλία μας, έχει τρία μέρη· όταν βρίσκονται σε αρμονία, το άτομο ευτυγχεί.

Ίππασος: Από πού προέρχεται η ψυχή, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Η ψυχή είναι αθάνατη. Μετά το πέρας της επίγειας ζωής, μετενσαρκώνεται, διδασκόμενη από τις εμπειρίες κάθε ύπαρξης, ώσπου να καθαρθεί πλήρως και να επιστρέψει στην Πηγή – την καθαρή Μονάδα.

Ίππασος: Ποιοι κανόνες είναι οι σημαντικότεροι για την κοινότητά μας, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Η αρετή είναι ο ύψιστος νόμος· η κοινοκτημοσύνη εκφράζει την ισότητα· η σιωπή καλλιεργεί το εσωτερικό μέτρο· η μελέτη των αριθμών και των γεωμετρικών μορφών ακονίζει τον νου· και η αστρονομία αποκαλύπτει τη θέση μας στο σύμπαν. Όταν ο κάθε αδελφός ζει εναρμονισμένος με τις ουράνιες σφαίρες και τους συνανθρώπους του, τότε και η κοινότητα καθίσταται θεία.

«Η πράξη της αυτογνωσίας». Σωκράτης και Εύδημος, μέρος Δεύτερο.

📜Πρωτότυπο δοκίμιο, σε μορφή διαλόγου.   

Ο ήλιος γέρνει προς τη δύση. Η συζήτηση συνεχίζεται στον ίδιο πλάτανο, με τη γαλήνη της στιγμής, να δίνει βάθος στις λέξεις.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, στοχάστηκα πολύ τα λόγια σου. Η αυτογνωσία δεν είναι απλώς γνώση, αλλά πράξη. Όμως, πώς την ασκεί κανείς στην καθημερινή του ζωή; Πώς δεν την ξεχνά μέσα στον θόρυβο και τις απαιτήσεις της ημέρας;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ωραία ερώτηση, φίλε μου. Πες μου πρώτα: όταν κάποιος θέλει να γίνει καλός κιθαριστής, τι κάνει;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Ασκείται καθημερινά, ακούει, παρατηρεί, διορθώνει τα σφάλματά του.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Το ίδιο συμβαίνει και με τον εαυτό. Κάθε μέρα είναι πρόκληση και ευκαιρία για εξάσκηση. Αλλά εδώ, το όργανο είμαστε εμείς οι ίδιοι.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και ποια είναι η άσκηση; Η σιωπή; Η σκέψη;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Είναι πολλά μαζί. Πρώτον, να παρατηρείς τα κίνητρά σου. Όταν πράττεις κάτι, να ρωτάς: Γιατί το κάνω; Από φόβο; Από ανάγκη επιδοκιμασίας; Από αγάπη;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα, δεν έχει σημασία μόνο η πράξη, αλλά και η ρίζα της.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πολύ σωστά. Το ίδιο έργο μπορεί να γεννηθεί είτε από την αρετή, είτε από την φιλοδοξία. Και δεύτερον: να θυμάσαι ότι δεν γνωρίζεις πλήρως τον εαυτό σου· άρα να είσαι ταπεινός και ανοιχτός σε αυτό που αποκαλύπτεται.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Μα είναι κουραστικό, Σωκράτη, να εξετάζεις συνεχώς τον εαυτό σου. Δεν φέρνει άγχος αυτό;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αν το κάνεις σαν δικαστής, ναι. Αλλά αν το κάνεις σαν φίλος, όχι. Να παρατηρείς με καλοσύνη· όχι για να τιμωρείς, αλλά για να φωτίζεις.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και τι γίνεται όταν ανακαλύψω μέσα μου πράγματα που με τρομάζουν; Οργή, φθόνο, ζήλεια…

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τότε, να θυμάσαι πως αυτά είναι σύννεφα στον ουρανό της ψυχής σου. Δεν είσαι εσύ τα σύννεφα, αλλά εκείνος που μπορεί να τα δει. Η αυτογνωσία δεν είναι αυτοκατηγορία, είναι φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα η πράξη της αυτογνωσίας είναι σαν ένας φακός που στρέφεται προς τα μέσα.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όχι μόνο. Είναι και καθρέφτης. Και είναι και παράθυρο. Μας δείχνει τι είμαστε, τι γινόμαστε, και τι μπορούμε να είμαστε.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και πώς συνδέεται αυτή η πορεία με τους άλλους ανθρώπους; Μπορεί να γίνει κανείς ενάρετος μόνος του;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Δεν υπάρχει αρετή χωρίς σχέση. Γιατί πώς θα φανερώσεις τη δικαιοσύνη, αν δεν υπάρχει άλλος; Πώς θα μάθεις την υπομονή, αν δεν δοκιμαστεί; Ο εαυτός δεν αποκαλύπτεται μόνο στη σιγή, αλλά και στην πράξη, στην σύγκρουση, στην αγάπη.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα πρέπει να δω και τον άλλον ως καθρέφτη μου.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ναι· κάθε συνάντηση είναι ευκαιρία αυτογνωσίας. Όχι για να κρίνεις τον άλλον, αλλά για να αναρωτηθείς: τι μου λέει αυτός ο άνθρωπος για μένα;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, νομίζω πως τώρα αρχίζω να καταλαβαίνω… Ότι ο δρόμος της αυτογνωσίας είναι τρόπος ζωής, όχι σκέψης μονάχα.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έτσι είναι. Και όπως κάθε δρόμος, βαδίζεται βήμα το βήμα. Με επίγνωση, με προθυμία, και με συγχώρεση.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σε ευχαριστώ, Σωκράτη. Νιώθω ότι δεν είμαι μόνος. Κι ας περπατώ στο μέσα μονοπάτι.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ουδείς είναι μόνος όταν αναζητά το αγαθόν. Εκεί συναντιόμαστε όλοι, ακόμα κι αν δεν το ξέρουμε.

Περί του «γνώθι σαυτόν», Σωκράτης και Ευδημος.

 📜Πρωτότυπο δοκίμιο, σε μορφή διαλόγου.  Ο διάλογος, είναι εν μέρει εμπνευσμένος  από τον αυθεντικό διάλογο «Σωκράτης και Ευθύδημος» του Ξενοφώντα, αλλά ανανεωμένος με στοχασμούς από τη σύγχρονη ερμηνεία του «γνώθι σαυτόν». Πρόκειται για πρωτότυπη ανασύνθεση που διατηρεί το πνεύμα του αρχαίου Ελληνικού φιλοσοφικού διαλόγου.

Η σκηνή διαδραματίζεται κάτω από τη σκιά ενός πλατάνου κοντά στην Αγορά των Αθηνών. Ο Σωκράτης κάθεται σε έναν λίθο, ενώ ο νεαρός Ευδημος τον πλησιάζει με βλέμμα ζωηρό.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σε χαιρετώ, Σωκράτη. Πάλι συλλογίζεσαι βαθιά;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Σε χαιρετώ, Ευδημε. Δεν είναι τούτο το έργο του φιλοσόφου; Να συλλογίζεται και να ερωτά;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Πες μου, λοιπόν, για κάτι που με βασανίζει: πώς μπορεί κάποιος να ζει αληθινά ευτυχισμένα; Οι σοφοί λένε να αποκτήσουμε αγαθά, δόξα ή ισχύ. Μα εσύ, τι λες;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άλλοι μιλούν για τα αγαθά, εγώ σε ρωτώ: γνωρίζεις πώς να τα χρησιμοποιείς; Ή μήπως, όπως ο ναύτης που δεν ξέρει τον καιρό, κινδυνεύεις να ναυαγήσεις εν μέσω πλούτου;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Δεν ξέρω αν μπορώ να απαντήσω. Ίσως πράγματι να μην γνωρίζω ούτε τον εαυτό μου όσο νόμιζα...

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άρα, είμαστε στο σωστό μονοπάτι. Γιατί πώς θα κυβερνήσει κανείς τον βίο του, αν πρώτα δεν κυβερνήσει τον εαυτό του; Πες μου: τί σημαίνει για σένα το ρητό που χάραξαν οι σοφοί στον ναό του Απόλλωνα; Το «γνώθι σαυτόν»;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Να γνωρίζεις ποιος είσαι; Ίσως… το όνομά σου, την καταγωγή σου, τις επιθυμίες σου;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αν όλα αυτά είναι απλώς εξωτερικά, μήπως λησμονείς το βαθύτερο; Θα σε ρωτήσω κάτι πιο δύσκολο: γνωρίζεις τι σε κινεί όταν επιθυμείς; Τι φοβάσαι όταν δειλιάζεις; Ποιον εαυτό υπηρετείς όταν προσπαθείς να φαίνεσαι σπουδαίος;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Τώρα που το λες... Συχνά αναζητώ έπαινο ή αποδοχή, μα δεν είμαι βέβαιος αν αυτός είναι ο αληθινός μου εαυτός ή κάποιος ρόλος.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μίλησες σαν φιλόσοφος. Να είσαι αυτός που επιθυμείς να φαίνεσαι – αυτό λέγω. Όχι να φαίνεσαι απλώς, αλλά να είσαι. Η αλήθεια βρίσκεται όχι στα λόγια, αλλά στη σύμφωνη ζωή. Και τούτο προϋποθέτει γνώση του εαυτού.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Μα δεν είναι τούτο δύσκολο έργο; Ποιος μπορεί να γνωρίσει τα ενδότερα του εαυτού του; Δεν είμαστε όλοι τύφλοι σε κάποια μέρη του εαυτού μας;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ακριβώς γι' αυτό χρειάζεται ο έλεγχος,  ο διαλογισμός, η αυτό παρατήρηση. Η αυτογνωσία δεν είναι δώρο των θεών, αλλά κόπος και άσκηση. Είναι το σκάψιμο προς τα έσω. Ενδον σκάπτε, φίλε μου Εύδημε.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και πώς ξέρω ότι προχωρώ σωστά;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όταν αρχίσεις να αμφιβάλλεις για όσα θεωρούσες αυτονόητα. Όταν πάψεις να λες «ξέρω» και αρχίσεις να ερωτάς. Όταν νιώσεις ότι οι σκιές που έβλεπες ήσουν εσύ – και τώρα αναζητείς το φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και τί γίνεται όταν δω μέσα μου και δεν μου αρέσει αυτό που βλέπω;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τότε είσαι στον σωστό δρόμο. Διότι το πρώτο βήμα της σοφίας είναι η ταπεινοφροσύνη. Και η αλλαγή δεν γεννιέται από την αυτάρκεια, αλλά από την επίγνωση του ατελούς. Ο Αγαθός δεν είναι άλλος από τον Αληθή. Και ο Αληθής δεν φοβάται το φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα η αυτογνωσία δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μια αρχή που ποτέ δεν τελειώνει. Μα και το μόνο μονοπάτι προς την ευδαιμονία, γιατί πώς να χαίρεσαι αν δεν ξέρεις τι σε χαροποιεί, ούτε ποιος χαίρεται μέσα σου; Ποιος τότε ζει; Εσύ ή η σκιά σου;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, νιώθω σαν να άνοιξε μέσα μου μια πύλη.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πύλη είναι ο Λόγος, Ευδημε, και το μονοπάτι ξεκινά τώρα. Να θυμάσαι: ο ανεξέταστος βίος δεν είναι άξιος του ανθρώπου. Έλα, ας βαδίσουμε μαζί. Έχω να σου δείξω ακόμη πολλές ερωτήσεις.

Ο Σωκράτης σηκώνεται και οι δυο τους φεύγουν μαζί αργά, ενώ η σκιά του δέντρου χάνεται πίσω τους.

Η σοφία και ο κώδικας ηθικής των ιθαγενών Αμερικανών.

 

Ακολουθεί μια πρωτότυπη μορφή διαλόγου ανάμεσα σε έναν υποτιθέμενο δυτικό ανθρωπολόγο και το Μαύρο Ελάφι, θεραπευτή των Σιού Λακότα (υπαρκτό πρόσωπο). Στον δυτικό ανθρωπολόγο έδωσα συμβολικά  και ειρωνικά το όνομα John Wayne 😁!

Τοπίο: Πεδιάδες της Νότιας Ντακότα, αρχές 20ού αιώνα. Ο ήλιος δύει πίσω από τον ορίζοντα, βάφοντας τον ουρανό με πορφυρές αποχρώσεις. Ο ανθρωπολόγος John Wayne , με τετράδιο και γυαλιά, κάθεται αντικριστά με τον Μαύρο Ελάφι, ηλικιωμένο πια αλλά διαυγές βλέμμα, που τρέφει βαθιά γαλήνη, παρά τις κακουχίες και τις ταλαιπωρίες που έχει υποστεί ο λαός του από τους πολιτισμένους εποίκους και κατακτητές της Αμερικής, στο όνομα του πολιτισμού,βκαι της θρησκείας της αγάπης.

John Wayne :

Μαύρο Ελάφι, θα ήθελα  να σε ρωτήσω για κάτι που πάντα με εντυπωσίαζε στον τρόπο ζωής σας. Ποιο είναι το θεμέλιο της ηθικής σας, του τρόπου ζωής σας;

Μαύρο Ελάφι:

Η ζωή μας δεν στηρίζεται σε νόμους γραμμένους με μελάνι πάνω σε χαρτί. Στηρίζεται σε έναν βαθύ σεβασμό προς ό,τι αναπνέει και ό,τι δεν μιλά. Ο κόσμος για εμάς δεν είναι “κτήμα”, αλλά συγγένεια. Ο άνεμος είναι αδελφός. Το νερό είναι μητέρα. Η Γη, για εμάς, είναι το Σώμα του Μεγάλου Μυστηρίου· και το κάθε τι επάνω της, έχει πνεύμα.

John Wayne :

Μιλάτε για κάτι πιο εσωτερικό, πιο βιωματικό, απ’ ό,τι εμείς αποκαλούμε "ηθική". Δεν βασίζεται σε φόβο της τιμωρίας;

Μαύρο Ελάφι:

Όχι. Η τιμωρία, όπως την εννοείτε, ανήκει σε κόσμους όπου το Ένα έχει διαχωριστεί. Εμείς μαθαίνουμε από παιδιά να βλέπουμε τον εαυτό μας ως κρίκο μιας ιερής αλυσίδας. Το παιδί δεν το "διδάσκεις" να σέβεται το ελάφι· μεγαλώνει μέσα στη συνείδηση ότι το ελάφι του χαρίζει τη ζωή του για να τραφεί. Το σέβεται, το ευχαριστεί, το φροντίζει. Εσείςδεν φοβάστε μόνο  την θεϊκή τιμωρία σε αυτή την ζωή,  αλλά και στον θάνατο. Μια τέτοια ζωή δεν αξίζει να την ζεις.

John Wayne :

Ορισμένοι από τους ανθρώπους μας στο παρελθόν αλλά και σήμερα σάς χαρακτήρισαν "άγριους", χωρίς πολιτισμό.

Μαύρο Ελάφι (χαμογελα):

Άγριος είναι αυτός που παίρνει χωρίς να δίνει. Αυτός που σκοτώνει περισσότερα από όσα χρειάζεται. Που δεν κοιτά πίσω όταν κόβει το δέντρο, ούτε ακούει το ποτάμι όταν στερεύει. Ο πολιτισμός σας μας έβλεπε σαν να μη σκεφτόμαστε, μα εμείς δεν σταματούσαμε ποτέ να ακούμε.

John Wayne :

Να ακούτε τι;

Μαύρο Ελάφι:

Τη Σιωπή. Όταν ο άνθρωπος σωπά, τότε μιλά η Γη. Όταν εστιάζεις στην καρδιά, τότε μπορείς να ακούσεις τους προγόνους και τα ζώα και τα σύννεφα. Η σιωπή είναι η πρώτη διδασκαλία μας. Από εκεί γεννιέται η ευγένεια, η εγκράτεια, ο σεβασμός, η προσευχή.

John Wayne :

Και το Μεγάλο Πνεύμα; Είναι ένας  Θεός όπως περίπου τον ξέρουμε και εμείς;

Μαύρο Ελάφι:

Το Μεγάλο Μυστήριο δεν μπορείς να το ονομάσεις. Είναι σε κάθε φύλλο και σε κάθε άνθρωπο. Δεν κατοικεί σε ναούς χτισμένους από πέτρα, αλλά σε φωλιές πουλιών και στις καμπύλες των λόφων. Δεν χρειάζεται πίστη· χρειάζεται παρουσία. Δεν έρχεται να σε σώσει· σου υπενθυμίζει ότι είσαι ήδη ενωμένος με όλα.

John Wayne  (με σκεπτικό βλέμμα):

Ίσως γι' αυτό δεν καταλάβαμε ποτέ τον τρόπο σας. Εμείς ήρθαμε να κατακτήσουμε, να “πολιτισμικοποιήσουμε”, να μεταμορφώσουμε τη φύση αντί να τη σεβαστούμε.

Μαύρο Ελάφι:

Και καταστρέψατε ό,τι δεν σας υπάκουσε. Πιστέψατε πως η αξία μετριέται με γη, με χρυσό, με δύναμη. Μα δεν μπορώ να σας θυμώσω πια. Το πνεύμα σας ήταν πεινασμένο, κι όταν πεινάς ξεχνάς ποιος είσαι. Ίσως κάποτε θυμηθείτε ξανά.

Το Μαύρο Ελάφι σιωπά, σηκώνει το βλέμμα ψηλά, σαν να καλεί την ψυχή του να αφηγηθεί την πιο ιερρή του εμπειρία.

Θα σου εξομολογηθώ ένα όραμα, μου John Wayne.Το ιερό  μου όραμα, κατά  την διάρκεια της ιερής okipa τελετής μύησης μου .

 [...] Ήμουν δεκαεπτά χρονών όταν με κάλεσαν τα Πνεύματα. Ήταν άνοιξη, και το χορτάρι μύριζε ακόμη χιόνι. Νήστεψα τέσσερις ημέρες, ξαπλωμένος πάνω σε τούφες φασκόμηλου. Οι γέροντες μου έδωσαν το καθαρτήριο κάλεσμα:

 "Το πνεύμα σε ζητά, παιδί της πεδιάδας".

Και τότε ήρθε η στιγμή του χορού — όχι του χορού της χαράς, αλλά του Χορού της Προσφοράς. Οι άκρες του στήθους μου τρυπήθηκαν με κόκαλα βίσωνα. Οι γάντζοι μπήκαν βαθιά, μέχρι να νιώσω το αίμα να ζεσταίνει το δέρμα μου. Δεν έβγαλα άχνα. Ήξερα πως δεν ήμουν πια παιδί.

Με ανύψωσαν, John. Όχι με τιμές, αλλά με σχοινιά. Κρεμάστηκα από την οροφή του ιερού tepee, όπως ο ήλιος κρέμεται στον ουρανό. Ο καπνός από την φωτιά και το νερό κάλυπτε όλη την σκηνή. Ο πόνος δεν ήταν πόνος. Ήταν πέρασμα. Και μέσα στο μεδούλι του, είδα άλογα με φτερά, είδα τον Κύκλο να περιστρέφεται, είδα τη Γη να με μιλά και να με μαθαίνει.

Δεν το έκανα για να δείξω δύναμη. Το έκανα για να προσφέρω. Η ζωή μου ανήκε στον λαό μου και στον Μεγάλο Πνεύμα. Το αίμα μου, σαν νερό στην άνυδρη γη, ήταν ευλογία.

Αυτά δεν μπορείς να τα μετρήσεις με το μέτρο του δικού σου πολιτισμού, John. Εσείς βασανίζετε για τιμωρία. Εμείς προσφέρουμε για ενότητα.

John Wayne (σοκαρισμένος):

Μα... Μα αυτό είναι σκληρότητα, δεν είναι; Πώς μπορεί ένα παιδί να υποστεί τέτοια βάσανα και να το αποκαλεί όραμα;

Μαύρο Ελάφι:

Εσείς βλέπετε το σώμα μόνο σαν σάρκα. Εμείς το βλέπουμε σαν πύλη. Μέσα από τον πόνο ξεδιπλώνεται η δύναμη της ψυχής. Το σώμα μπορεί να υποφέρει, αλλά το πνεύμα χορεύει με τα άστρα. Αυτό που ονομάζεις "βασανιστήριο", για μας είναι γέννηση.

Εσείς μαθαίνετε με βιβλία. Εμείς μαθαίνουμε με αίμα, γη, άνεμο και σιωπή.

Τότε λοιπόν John , μετά από τέσσερις ημέρες κλεισμένος και κρεμασμένος στην tepee  μου (σκηνή),  στο ψηλότερο βουνό με σύντροφό την φωτιά και τούς ανέμους, είδα πράγματα που ξεπερνούν κάθε λέξη. Είδα τα πνευματικά σχήματα όλων των πραγμάτων—το σχήμα κάθε μορφής—όπως πρέπει να είναι όταν όλα τα πλάσματα ενωμένα μοιράζονται μία ύπαρξη.

Το στεφάνι του λαού μου ήταν ένα από τα πολλά στεφάνια που έπλεκαν κύκλο, πλατύ σαν φως μέρας και αστεριών. Στο κέντρο αυτού του κύκλου φύτρωνε ένα πανίσχυρο ανθισμένο δέντρο, καταφύγιο για όλα τα παιδιά της μίας Μάνας και του ενός Πατέρα. Και τότε κατάλαβα· το είδα· ήξερα ότι ήταν ιερό.

John Wayne  (συγκλονισμένος):

Αυτό που υπάρχει μέσα σε όλα τα πράγματα…

Μαύρο Ελάφι:

Ναι. Όλα είναι δημιουργήματα του Μεγάλου Πνεύματος. Και Αυτό—το Μεγάλο Πνεύμα—δεν είναι μόνο μέσα στα δέντρα, στα χόρτα, στα ποτάμια, στα βουνά, στα ζώα· αλλά είναι πάνω από όλα τα πράγματα και τους ανθρώπους.

Όταν το κατανοήσεις βαθιά στην καρδιά σου—όχι με το νου, αλλά με όλη την ύπαρξη—τότε θα σεβαστείς, θα αγαπήσεις και θα ζήσεις όπως Εκείνο θέλει..[*]

📜 Σχόλιο:

Ο Ευρωπαϊκός ορθολογισμός και η αποικιοκρατική κοσμοαντίληψη αντιμετώπισαν τους αυτόχθονες λαούς της Αμερικής ως “κατώτερους”, ελλείψει γραπτής γλώσσας, θεσμών εξουσίας και Χριστιανικής πίστης. Η αδυναμία κατανόησης ενός κόσμου θεμελιωμένου στη σχέση, στην πνευματική ενότητα με το φυσικό περιβάλλον και στη σιωπή που διηγείται τα μυστικά του σύμπαντος, οδήγησε σε ένα πολιτισμικό έγκλημα: την εξόντωση λαών που πολέμησαν με ευγνωμοσύνη και όραμα και όχι με ξίφη. Ο “πολιτισμός” αποκάλυψε την πνευματική του κενότητα, ενώ η “άγρια” σοφία των ιθαγενών παρέμεινε φωτεινό μονοπάτι για όποιον έχει μάτια να δει.

📌 Παραπομπή:

Black Elk, Μαύρο Ελάφι θεραπευτής Ινδιάνος Σιού Λακότα  (1863 – 1950). Βασισμένο στο βιβλίο «Η ιερή πίπα των Ινδιάνων», όπου ο Black Elk,  περιγράφει τις επτά τελετουργίες της φυλής Ογκλάλα των Σιου», εκδόσεις Κέδρος.

Περί φυτικού βασιλείου στην αρχαία Ελληνική τέχνη. Φειδίας και Εύδοξος.

 

Πρωτότυπο δοκίμιο, υπο την μορφή διαλόγου, μεταξύ του Φειδία και του νεαρού μαθητή του, Εύδοξου, για τη σημασία του φυτικού βασιλείου στην τέχνη

Ο φυσικός κόσμος και ιδιαίτερα το φυτικό βασίλειο κατείχαν κεντρική θέση στην καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική έκφραση της αρχαίας Ελλάδας. Τα φυτά, με τη συμμετρία, τη χάρη και τη ζωτικότητά τους, ενέπνευσαν μοτίβα και διακοσμητικά στοιχεία, όπως τα κιονόκρανα των κορινθιακών κιόνων που μιμούνταν τα φύλλα ακάνθου. Η φύση δεν θεωρούνταν απλώς πηγή υλικών αλλά και σύμβολο αρμονίας και τάξης, έννοιες που ήταν θεμελιώδεις στην αισθητική και τη φιλοσοφία της εποχής. Μέσα από αυτή τη σύνδεση, οι αρχαίοι Έλληνες εξέφρασαν τον σεβασμό τους για τη φύση, ενσωματώνοντάς την στην τέχνη τους ως φορέα κάλλους και σοφίας. 

Στο εργαστήρι του Φειδία,  ο μεγάλος γλύπτης και ο μαθητής του Εύδοξος συζητούν πλάι σε ένα άγαλμα θεάς,  στην κορώνα  της οποίας κεφαλή της οποίας διαγράφονται ανάγλυφα φύλλα ακανθού.

- Φειδίας:  Εύδοξε, παρατήρησε πώς η λεπτομέρεια αυτών των φύλλων ακανθού διακοσμεί το άνω μέρος της βάσης του κίονα. Δεν είναι απλώς διακοσμητικό μοτίβο∙ είναι σύμβολο ζωής, πάθους και αναγέννησης.

- Εύδοξος: Δάσκαλε, γιατί επέλεξες την άκανθο και όχι κάποιο άλλο φυτό;

- Φειδίας: Η άκανθος, γιος της Ελληνικής γης, συνοδεύει τον κόσμο από τα πολύ παλαιά χρόνια. Η ευθυγράμμιση των φύλλων της στα κιονόκρανα, όπως στο περίφημο κορινθιακό Ρυθμό, αποδεικνύει πόσο βαθιά ενσωματώθηκε στην αρχιτεκτονική και τις τέχνες μας. Μέσα από τη στυλιζαρισμένη μορφή της, δηλώνεται η αρμονία ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο.

- Εύδοξος: Δάσκαλε, μου είχες πει πως κάθε φυτό αφηγείται και μια ιστορία θεών και ηρώων. Πώς συνδέεται αυτό με την τέχνη μας;

- Φειδίας: Κάθε άνθος, κάθε φύλλο, κάθε καρπός βρίσκει τη ρίζα του σε μύθους και τελετές. Στα Ελευσίνια Μυστήρια, για παράδειγμα, ύμνησαν τη Δήμητρα πίνοντας τον κυκεώνα αρωματισμένο με φλισκούνι και θυμάρι. Μέσα σ’ αυτόν, η θεά ανέπνεε ξανά τη ζωοδότρα ενέργεια της γης, και οι μυημένοι ανανέωναν την πίστη τους στον κύκλο της βλάστησης.

- Εύδοξος: Και οι παπαρούνες; Γιατί θεωρούνταν ιερό φυτό της Δήμητρας;

- Φειδίας: Η μυθολογία μας λέει πως όταν ο Άδης απήγαγε την Περσεφόνη, η Δήμητρα της έδωσε χυμό παπαρούνας για να απαλύνει τη θλίψη της. Έτσι, η κόκκινη παπαρούνα συνδέθηκε με τον ύπνο και τον θάνατο, αλλά και με τη λύτρωση από τον πόνο. Στην τέχνη μας, οι νύμφες και οι θεοί απεικονίζονται συχνά κρατώντας παπαρούνες, υπενθυμίζοντας τη διπλή φύση της ζωής και του θανάτου.

- Εύδοξος: Μήπως με αυτό τον συλλογισμό και στα Ανθεστήρια, τα λουλούδια αλληγορούν ένα μήνυμα αναγέννησης;

- Φειδίας: Ακριβώς. Τρεις μέρες γιορτής, αρχίζοντας στις 26 Φεβρουαρίου, αφιερωμένες στον Διόνυσο. Ονομάστηκαν από τα «άνθη» που ξεπρόβαλλαν τότε, κι οι μικροί Αθηναίοι περιφέρονταν με στεφάνια από γαρύφαλλα και κισσό. Το στεφάνι ήταν ύμνος στην ωραιότητα και τη θεία ευωδιά, ενώ ο κισσός θύμιζε τη θεϊκή μανία του Διονύσου.

- Εύδοξος: Γιατί προτιμούμε κάποια συγκεκριμένα δέντρα ως ιερά; Και τι ρόλο διαδραματίζουν;

- Φειδίας: Τα δέντρα οριοθετούν ένα  ιερό χώρο. Η ελιά της Ακρόπολης,  είναι το σύμβολο αθάνατης δύναμης για τους Αθηναίους. Στη Δήλο ο  φοίνικας θεωρείται ιερός διότι ήταν το  στήριγμα της Λητώς όταν γέννησε την Άρτεμη και τον Απόλλωνα, ενώ δρυς το ιερό δέντρο του Διός καθώς προσελκύει τον κεραυνό αλλά και διότι  από τα  αρχαία χρόνια στην Δωδώνη η βελανιδιά αποτελούσε την μυστική φωνή του μαντείου αρχικά της η Γαίας και στην συνέχεια του Δία..

- Εύδοξος: Δάσκαλε, πώς συνδυάζεις όλα αυτά στο έργο σου;

- Φειδίας: Κάθε ύλη έχει πνοή. Όταν κόβω τα φύλλα της αμυγδαλιάς για ένα άγαλμα θεάς, φέρνω μαζί μου το χρώμα της άνοιξης. Όταν χαράζω το μοτίβο της ίριδας, θυμάμαι πως οι θεες ξεπρόβαλλαν ανάμεσα σε λουλούδια. Μετά, σε μια ασπίδα, σκαλίζω τον κοττινο  της ελιάς, για να δώσω θάρρος στον πολεμιστή που θα τη φορέσει. Έτσι, η τέχνη μου δεν είναι απλώς τέχνη∙ είναι ζωντανή φύση, μεταμορφωμένη σε μάρμαρο.

- Εύδοξος: Καταλαβαίνω καλύτερα τώρα. Η τέχνη είναι ένας μυστικός κήπος, όπου θεοί και άνθρωποι συνομιλούν μέσω των φυτών.

- Φειδίας: Ακριβώς, Εύδοξε. Όταν αγγίζεις ένα ανάγλυφο φύλλο ή ένα άνθος σε ένα άγαλμα, νιώθεις τον παλμό της γης. Και καταλαβαίνεις πως η φύση, το φυτό, το άνθος, είναι δώρα των θεών και γέφυρες ανάμεσα στη θνητότητα και το αθάνατο.

Το φως του ήλιου πέφτει αργά πάνω στα ημιτελή μάρμαρα, ενώ οι δυο τους συνεχίζουν να χαράσσουν τα “φύλλα” της τέχνης τους, φέρνοντας στον κόσμο τη ζωτικότητα του φυτικού βασιλείου.

Η πορεία της Επιστροφής. Πλωτίνος και Πορφύριος.

  

Πρότυπο σύγχρονο δοκίμιο με την μορφή διαλόγου ανάμεσα στον Πλωτίνο και τον μαθητή του Πορφύριου.

Στους κήπους έξω από τη Ρώμη, κοντά στο σχολείο του Πλωτίνου. Ο ήλιος δύει σιωπηλά, ανάμεσα στα κυπαρίσσια και τις ελιές. Ο Πορφύριος βαδίζει πλάι στον δάσκαλό του, γεμάτος ερωτήματα και θαυμασμό για τη μυστική δομή του κόσμου.

Πορφύριος: Πλωτίνε, πολλές φορές αισθάνομαι πως η ψυχή μου δεν ανήκει εδώ, σε τούτο τον τόπο του χρόνου και της ύλης. Σαν να έχει ξεχάσει την πηγή της, και περιπλανάται ζητώντας να θυμηθεί. Υπάρχει άραγε μια προαιώνια αλήθεια μέσα μας;

Πλωτίνος: Ναι, Πορφύριε. Η ψυχή κάθε ανθρώπου είναι μοναδική πραγμάτωση του Όλου. Όπως ένα κλαδί ανήκει στο δέντρο, έτσι κι εσύ ανήκεις στο Έν. Δεν προέρχεσαι από μια πηγή έξω από τον κόσμο, αντίθετα προήλθες απ’ αυτόν· όπως το κύμα προέρχεται από τον ωκεανό και επα ενώνεται με την ουσία του, ακόμη και όταν αυτό αποκόπτεται για λίγο από τον ωκεανό. Δεν είσαι ξένος· είσαι μια έκφραση του Εν- ός μέσα στον χρόνο.

Πορφύριος: Κι όμως, οι αισθήσεις μου με πείθουν πως είμαι κάτι ξεχωριστό, περιορισμένο, σαν εγκλωβισμένος. Πώς μπορώ να βιώσω αυτή την ενότητα που διδάσκεις;

Πλωτίνος: Η ενότητα, παιδί μου, δεν κατακτάται με τη σκέψη, αλλά με την ανάμνηση της ψυχής. Το μυστήριο το έχουμε ακέραιο εντός μας· ποτίζει την πιο βαθιά ρίζα της υπάρξεώς μας και καμιά λογική επεξεργασία, όσο ισχυρή ή μεγαλειώδης κι αν είναι, δεν μπορεί να μας γδύσει από τον γνόφο του. Η ψυχή μας προέρχεται από τον Νου, και μέσω αυτού από το Έν. Η ύλη αποτελεί την σκιά της αληθινής ύπαρξης, όχι το πεδίο της υπέρτατης πραγματικότητας.

Πορφύριος: Δηλαδή, η λήθη είναι αποτέλεσμα της κατάδυσης της ψυχής ύλη και στην πολλαπλότητα;

Πλωτίνος: Ακριβώς. Κάποτε, στις απαρχές της ανθρωπότητας – εκείνες τις εποχές που οι μύθοι τοποθετούν στην Ατλαντίδα ή στον Χρυσό Αιώνα – οι ψυχές δεν είχαν ακόμη τυφλωθεί από την ύλη. Οι εσωτερικές αισθήσεις τους ήσαν ανοιχτές, και η επικοινωνία με τη θεϊκή φύση ήταν άμεση. Δεν ξεχνούσαν την πνευματική τους καταγωγή. Αλλά όσο βυθίζονταν στον αισθητό κόσμο, το πέπλο παχύαινε· και ο άνθρωπος, όπως ο Οδυσσέας, βρέθηκε σε μακρά περιπλάνηση, λησμονώντας την πνευματική του Ιθάκη.

Πορφύριος: Είναι, λοιπόν, ο μύθος αληθινός κατά τρόπο μυστικό;

Πλωτίνος: Οι ποιητές υπήρξαν μύστες. Ο Όμηρος με την «Οδύσσεια» απέδωσε το ταξίδι της ψυχής στον κόσμο της μορφής και της δοκιμασίας. Και κάθε ήρωας – ο Ηρακλής, ο Αρτζούνα, ο Γκιλγκαμές – είναι ένας καθρέφτης της εσωτερικής πορείας μας: εκείνης της ανόδου από την χωρητικότητα στην ενότητα. Όταν η ψυχή, μέσα από την διάκριση ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό, υπερβαίνει τα καλέσματα της ύλης, τότε αρχίζει η επιστροφή προς το πνευματικό της λίκνο.

Πορφύριος: Και ο φιλόσοφος; Ποια είναι η αποστολή του μέσα σ’ αυτή την περιπέτεια της ψυχής;

Πλωτίνος: Ο φιλόσοφος είναι ο πνευματικός εργάτης του Όλου. Δεν ζει για τον εαυτό του μόνο· δρα για την ενότητα, για την Αρετή, για την ανάκτηση της εσωτερικής θέασης. Είναι εκείνος που, βιώνοντας και αφομοιώνοντας την πνευματική πραγματικότητα, φέρει στον κόσμο τα ιδανικά του Νου: αρμονία, διάκριση, και επιστροφή προς το Έν.

Πορφύριος: Υπάρχει τρόπος να γνωρίσουμε το Έν; Να ενωθούμε πραγματικά με τα θεϊκά πεδία;

Πλωτίνος: Το Έν δεν μπορεί να συλληφθεί από την διάνοια. Είναι πέραν αυτής· άρρητο, άμορφο, άυλο. Είναι αδύνατον να ορίσεις το άυλο με το υλικό; δεν μπορείς να συλλάβεις το τέλειο με το ατελές. Το αιώνιο δεν συνυπάρχει με το εφήμερο παρά μόνο σαν σκιώδης ανάμνηση. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να το εκφράσουμε με λόγια. Μπορούμε, όμως, να το πλησιάσουμε με την εσωτερική στροφή· με την άσκηση της ψυχής στον στοχασμό, τη σιγή και την ενορατική ένωση.

Πορφύριος: Και οι φόβοι, δάσκαλε; Πολλές φορές με κρατούν πίσω. Πώς να τους υπερβώ;

Πλωτίνος: Είναι εύκολο να προσπαθείς να κατακτήσεις τον εξωτερικό κόσμο, Πορφύριε. Πραγματική δύναμη, όμως, είναι να κατακτάς τους φόβους σου· να τους φωτίζεις με το φως του Νου. Ο φόβος γεννιέται από τη λήθη της ενότητας και τρέφεται από την ταύτιση με το εφήμερο.

Πορφύριος: Τελικά, το ταξίδι της ψυχής δεν είναι έξοδος προς τα έξω, αλλά επιστροφή προς τα έσω.

Πλωτίνος: Το να αφήνεις τον οριοθετημένο κόσμο μέσα στον οποίο μεγάλωσες, να προχωρείς πέρα από όσα γνωρίζουν οι άνθρωποι, και να επιστρέφεις φέροντας το δώρο της αλήθειας, αυτό είναι το πνεύμα της μεγάλης ανθρώπινης περιπέτειας που λέγεται Ζωή. Είναι η ανάμνηση της ψυχής από τον ίδιο της τον Εαυτό. Και μόνο μέσα από την άσκηση, την κάθαρση και τη θέωση επιτυγχάνεται η επανένωση με το Έν – το μόνο αληθινό Ον.

Ο Πορφύριος σιωπά. Δεν είναι η άγνοια που του κλείνει το στόμα, αλλά το δέος μιας αλήθειας που άγγιξε την ψυχή του. Ένα δάκρυ κυλά· όχι από λύπη, αλλά από την ανάμνηση εκείνου που ήταν πάντοτε μέσα του: του Ενός.

Από εδώ αρχίζει η πορεία της Επιστροφής.

«Ο Κύκλος της Σελήνης: Μύηση Μητέρας σε Κόρη».

Ο διάλογος που ακολουθεί αποτελεί ένα πρότυπο δοκίμιο, το οποίο ενσωματώνει αρχαίες παραδόσεις από την Μινωϊκή τέχνη, τον Αρκαδικό κύκλο,  την Σαπφώ, τον Πίνδαρο,  θέσεις (Εμπεδοκλής, Αριστοτέλης) και λατρευτικά έθιμα (Αρκαδία, λατρεία Νέου Φεγγαριού), ενώ εξηγεί τη συμβολική σύνδεση Σελήνης – γυναικείου κύκλου με τρόπο σαφή και βιωματικό. 

🌘 Σκηνή Πρώτη: Μια ήσυχη άνοιξη, κάτω από το γεμάτο φεγγάρι. Σε μια αυλή, μία  Μητέρα  η Γαία,  και η Κόρη της Γαλάτεια, κάθονται πλάι–πλάι, ατενίζοντας το φεγγάρι και τον νυχτερινό ουρανό.🌙

Γαία : Κόρη μου, αν επιθυμείς να ξαναβρείς την αρχέγονη θηλυκή δύναμη, πρέπει πρώτα να καταλάβεις πως στο δικό μας κόσμο η Σελήνη δεν αποτελεί απλώς ένα φωτεινό ουράνιο σώμα.

Γαλάτεια: Τι εννοείς μητέρα; Τι σημαίνει για εμάς η Σελήνη;

Γαία : Για εμάς αποτελεί  μια συμπληρωματική έκφανση της Μεγάλης Μητέρας, μία από  τις ύψιστες  δυνάμεις που υφαίνουν τη ζωή. Το φως του γεμάτου φεγγαριού μεγαλώνει τη βλάστηση, ρυθμίζει τα νερά και καθοδηγεί τη γονιμότητα της γης, αλλά και του σώματός σου.

Γαλάτεια: Έχει σχέση με τα σκαλίσματα στα Μινωικά ιερά; Γυναίκες μπροστά στο δέντρο της ζωής, με το σεληνιακό δίσκο να τους φωτίζει το πρόσωπο.

Γαία : Ακριβώς. Για αυτό βλέπουμε  σε αυτά γυναίκες να στέκονται σε τελετουργική στάση μπροστά στη σελήνη:

«Πλήρης μεν εφαίνετ’ α Σελάννα, αἱ δ’ ὡς περὶ βωμὸν ἐστάθησαν». Οι άντρες προσεύχονταν στον Ήλιο, οι δε γυναίκες στη Σελήνη.

Γαλάτεια: Κι η εμμηνόρροια; Πώς συνδέεται με το σεληνιακό κύκλο;

Γαία : Σύμφωνα με την αρχέγονη παράδοση μας που περνά  από μήτεραε σε κόρη, ο περιοδικός  κύκλος της γυναίκας έρχεται με τον κύκλο του φεγγαριού. Κάποιοι μύστες ισχυρίζονται πως με το τέλος κάθε σεληνοφαινομένου ξεκινούσε η εμμηνορροή – μια μικρή “γέννηση” μέσα μας.

Γαλάτεια: Μικρή γέννηση;

Γαία : Ναι· θεωρούσαμε το κατακρατημένο αίμα ως πρώτο “έμβρυο”. Έτσι, κάθε σεληνιακή φάση θεμελίωνε τόσο την εμμηνόρροια όσο και την εγκυμοσύνη – καρποί της ίδιας θείας πηγής γονιμότητας.

Γαλατέα : Μητέρα… Το φεγγάρι αλλάζει πρόσωπα. Άλλοτε νέο και σκιερό, άλλοτε μισό, και άλλοτε ολόφωτο. Υπάρχει κάποιος συμβολισμός σ’ αυτές τις όψεις;

Γαία: Πολύ καλά ρωτάς. Οι τρεις όψεις της Σελήνης καθρεφτίζουν και τις τρεις όψεις της γυναίκας, όπως η Μεγάλη Θεά τιμούνταν σε τρεις μορφές:

– Η Νέα Σελήνη είναι η Παρθένα — αρχή, σπέρμα δυνατότητας, εσωτερική σιγή. Εκεί κατοικεί η νεαρή ψυχή που δεν έχει ακόμη φανερώσει τον σκοπό της.

– Η Ημισέληνος – ιδίως η αυξάνουσα – είναι η Μητέρα, η ώριμη, γεννήτρια μορφή. Είναι η γυναίκα που φέρει ζωή, δημιουργία, φροντίδα, έρωτα και σοφία που ρέει σαν το αίμα της εμμηνόρροιας και του τοκετού.

– Η Πανσέληνος είναι η Γραία, η παλαιά και σοφή. Το φως της δεν είναι πλέον σπορά αλλά συγκομιδή. Αυτή η όψη της Σελήνης κρατά τη μνήμη όλων των γυναικών που υπήρξαν πριν από εμάς.

Γαλατέα: Και όλες αυτές οι όψεις είναι μέσα μας;

Γαία: Ναι, κόρη μου. Η γυναίκα είναι κύκλος, όχι γραμμή. Κάθε μήνας μάς επιστρέφει στις ίδιες τρεις μορφές: η κόρη που ονειρεύεται, η μητέρα που δίνει, η γραία που θυμάται. Και κάθε αιμορροϊκή φάση είναι πέρασμα, όπως λέγαν στην Αρκαδία: «Οὐδὲν παρὰ φύσιν, ἀλλ᾽ ἔνθεον τὸ κυκλοῦν.»

Γαλατέα: Δηλαδή, η κάθε γυναίκα φέρει τη Σελήνη μέσα της… σε όλες της τις μορφές.

Γαία: Ακριβώς. Και όταν μια γυναίκα αναγνωρίσει και συμφιλιωθεί με τις τρεις της όψεις—την παρθενικότητα, τη γονιμότητα και τη σοφία της ηλικίας—τότε είναι έτοιμη να γίνει φορέας Μυστικής Παράδοσης. Και τότε, μπορεί να σταθεί κι εκείνη σε νύχτα γεμάτης Σελήνης και να ψιθυρίσει: 

- «Εἰμὶ Παρθένα, Μήτηρ, Γραία· καὶ ἐν παντὶ κύκλῳ φέρω τὸ Φῶς.»

Γαλάτεια: Μητέρα  τώρα καταλαβαίνω γιατί μου είπες  πως το μυητικό μου όνομα θα είναι Ελένη.

Γαία: Ναι, κόρη μου.Το  όνομα  Ελένη σημαίνει  “η φέρουσα το φως” ή “η λαμπερή”.Γιατί μέσα σου γεννιέται το Φως, σε κάθε σκοτάδι. Είσαι αυτή που φέρει τη Σελήνη μέσα της—και τη φανερώνει.  Μπορείς πλέον να  λες: «Εἰμὶ Ἑλένη: τὸ Φῶς τοῦ κύκλου, ἡ μύηση, ἡ μνήμη.»

Και έτσι, κόρη μου, οδεύουμε μαζί στο μονοπάτι Μύησης: από μάνα σε κόρη, από φως σε σκότος, από σκότος σε νέο φεγγάρι .

📜 Σκηνή δεύτερη/τρίτη. 

🌙 Νύχτα Νέας Σελήνης – Άλσος Ιερό, κύκλος γυναικών. Η Γαλάτεια Μυεί την Κόρη της Ινώ, εγγονή της Γαίας.🌘

Σκοτάδι πυκνό. Η Νέα Σελήνη κρύβεται πίσω από το πέπλο του ουρανού. Το δάσος ψιθυρίζει, μέσα από το θρόισμα των φύλλων, τους ήχους των τριζονιών, και το κάλεσμα των κούκων. Η γη ανασαίνει αόρατα.

Στο κέντρο του Κύκλου στέκεται η Γαλάτεια, ντυμένη με άσπρο χυτώνα,  ακουμπά την παλάμη της στο χώμα, κλείνει τα μάτια και σιωπά. Σηκώνεται Η αργά και οδηγεί την κόρη  της Ινώ  προς τον κύκλο των γυναικών που την περιμένουν. Η Ινώ, κρατά ένα αγγείο με κρασί και ροδοπέταλα, όπου καθρεφτίζεται το ισχνό φως από το φεγγάρι.

Γαλάτεια: Δεν βλέπεις το ήλιο, μα είναι εδώ, μέσα  από το φως του φεγγαριού. Το φεγγάρι, δεν  έχει δικό του φως, αλλά δανείζεται αυτό του ήλιου. Έτσι, και η Παρθένα ψυχή σου, κρύβεται στην άκρη της παιδικότητας, έτοιμη να γεννηθεί ξανά.

Ινώ: Τι καλούμαι να μάθω απόψε;

Γαλάτεια (αγγίζοντας το αγγείο): Να θυμηθείς ποια είσαι. Τρεις οι όψεις σου, κόρη. Άγρια, Γόνιμη, Ερωτική – μα όλες Εσύ. Η Άρτεμις, η Δήμητρα, η Αφροδίτη – τρεις όψεις της μίας Θεάς. Κάθε μία σου χαρίζει ένα κλειδί.

Ο Χορός των Γυναικών απαγγέλλει κρατώντας δάδες: 

«Ἐν νυκτὶ ἡ Μήτηρ ἐνσπείρει τὸ φῶς ἐν τῷ σκότει.»

Γαλάτεια: Η πρώτη είναι η Άγρια, της Άρτεμης.Η κόρη που τρέχει σε βουνά και δάση, που δεν υπακούει νόμους ανθρώπινους, αλλά μόνο την εσωτερική της πυξίδα.Πριν από κάθε γάμο, πριν από κάθε δεσμό, υπήρξες άγρια – όπως το τοπίο πριν τη σπορά.

Ινώ:Τη φοβούνται αυτή τη γυναίκα…

Γαλάτεια: Τη σέβονται και την φοβούνται, γιατί εκεί που τελειώνει το εγώ αρχίζει το έργο της θεάς. Τη τιμούν στην Βραβρώνα, ως άρκτους, όταν τα κορίτσια μεγαλώνουν και ετοιμάζονταν να δεχτούν το σώμα τους ως ιερό.

Η Ινώ στέκεται μπροστά σε τρεις γυναίκες. Η καθεμιά της δίνει ένα σύμβολο: βέλος, στάχυ, τριαντάφυλλο.

Γαλάτεια: Έπειτα, γίνεσαι Γόνιμη – η Δήμητρα σε καλεί. Αυτή είναι η γυναίκα-γη. Η καλλιεργήτρια της αγάπης, η μάνα των πάντων. Παντρεύεται, καρπίζει, υφαίνει τη ζωή.

Χορός: «Τίμα τη ζωή σε όλες τις μορφές της Μεγάλης Μητέρας.Καμιά μορφή δεν είναι μικρότερο  σημαντική από μία άλλη.»

Γαλάτεια: Γνώριζε πως η Μητέρα-Γη είναι η μήτρα όλων των πραγμάτων, και εσύ η ιέρεια της. Είσαι η κόρη και ο καρπός της. Ο άνθρωπος δεν είναι ξεκομμένος· από αυτή είναι κρίκος στην αλυσίδα της εξέλιξης. Όλα τα όντα υπηρετούν έναν σκοπό, όλα έχουν θέση. Τίποτα δεν γεννήθηκε τυχαία.

Ινώ: Νιώθω το σώμα μου να ξυπνά.Και κάτι παλαιό με οδηγεί…

Γαλάτεια: Αυτό είναι το κάλεσμα της Ουράνιας Αφροδίτης. Όχι αυτή που υπηρετεί την επιθυμία του άλλου,αλλά αυτή που ακτινοβολεί την επιθυμία της Ψυχής. Αυτή που ευωδιάζει μυρτιά, λεβάντα και ρόδο. Εκείνη που γνωρίζει πώς ο Έρωτας ανοίγει τις Πύλες του Θείου.

Χορός: " Όλα είναι Ένα. Η Άρτεμις σου δίνει Ελευθερία, Η Δήμητρα σου δίνει Ρίζες. Η Αφροδίτη σου δίνει Φλόγα. Νέα Σελήνη παρθένα, ημισέληνος, μάνα, πανσέληνος Γραία . Το τέλος του κύκλου είναι και η αρχή του".

Η Ινώ ραντίζει το μέτωπό της με κρασί και ροδοπέταλα. Η φωνή της τρέμει.

Ινώ: Αλλάζει κάτι μέσα μου.  Πονάει αλλά και λυτρώνει.

Γαλάτεια: Μην αντισταθείς. Η μεταμόρφωση είναι Ιερή.Είσαι γυναίκα τώρα. Και θα περπατήσεις τον δρόμο σου με τις τρεις θεές στο πλευρό σου.

🌙 Σκηνή Τρίτη – Φθίνων Φεγγάρι.🌘

Ήσυχη νύχτα, στο ίδιο άλσος. Η Γαλάτεια, ηλικιωμένη, κάθεται δίπλα σε δέντρο. Η Ινώ οδηγεί τη δική της πλέον νεαρή κόρη.

Γαλάτεια :Έζησα τον Κύκλο.Ήμουν Παρθένα – δεν ήξερα, αλλά ονειρευόμουν. Ήμουν Μητέρα – έσπειρα, προστάτεψα.Είμαι Γραία – κρατώ τη γνώση που θρέφει το αύριο.

Ινώ: Μητέρα, θα είσαι εκεί;

Γαλάτεια : Θα είμαι η φωνή μέσα στα φύλλα.Θα με βρεις στα βήματα της κόρης σου. Γιατί ο Κύκλος δεν τελειώνει – παραδίδεται. Όπως το φως της Σελήνης περνά από μάτια σε μάτια.

Η Ινώ οδηγεί την δική  της νεαρή κόρη,  στο Κέντρο του Κύκλου. 

Κόρη μου: Να θυμάσαι: Η Μητέρα-Γη είναι και δική σου Μητέρα.Ό,τι γεννιέται, γεννιέται εν σοφία. Και κάθε γυναίκα που θυμάται, θεραπεύει ολόκληρο τον κόσμο.

Η Ινώ ραντίζει το μέτωπό της κόρης της με κρασί και ροδοπέταλα.

Ο χορός τραγουδά: «Τρεις οι μορφές σου, Σελάννα: ένα το φως, μία η ρίζα, μία η καρδιά.»

Θυμήσου τις τρεις όψεις, κόρη μου συμβουλεύει η Ινώ την νεαρή κόρη της τέταρτη στην διαδοχή: 

Η Παρθένα δεν είναι παιδικότητα – είναι ανεξαρτησία. Η Μητέρα δεν είναι μόνο  η μήτρα της ζωής, – είναι δημιουργία. Η Γραία δεν είναι γήρας – είναι σοφία. Μέσα σου κατοικούν και οι τρεις. Πορεύσου με αγάπη, καρτερικότητα, σοφία.

Ζήνων και Απολλόδωρος. Ο Αλληγορικός Συμβολισμός του Κέρβερου .

Ένας υποθετικός διάλογος ανάμεσα στον Στωικό φιλόσοφο Ζήνωνα και τον μαθητή του, Απολλόδωρο.

Στο απέραντο θέατρο της ανθρώπινης ψυχής, εκεί όπου το ερωτικό πάθος συναντά την αναζήτηση της σοφίας, γεννιέται η ανάγκη για διάλογο. Ο λόγος, εργαλείο της φιλοσοφίας, γίνεται καθρέφτης και πυξίδα, φωτίζοντας τα σκοτεινά μονοπάτια του εσωτερικού κόσμου. Αυτός ο φανταστικός διάλογος ανάμεσα στον Στωικό φιλόσοφο Ζήνωνα και τον μαθητή του, Απολλόδωρο, αντλεί έμπνευση από τον αρχαίο μύθο του Κέρβερου – όχι ως απλό μυθολογικό τέρας, αλλά ως καθολικό σύμβολο των εσωτερικών δυνάμεων που καλούμαστε να υπερβούμε στην πορεία προς την αυτογνωσία. Ο Ηρακλής, ο Ορφέας, τα Ελευσίνια Μυστήρια και η Στωική στάση ζωής συνυφαίνονται σε ένα αφήγημα που μετατρέπει τον μύθο σε υπαρξιακή εμπειρία και πνευματική δοκιμασία.

- Απολλόδωρος: Δάσκαλε, ο Κέρβερος, ο τρικέφαλος φύλακας του Άδη... Τι ήταν στ’ αλήθεια; Ένα απλό τέρας ή μήπως κάτι βαθύτερο;

- Ζήνων: Ο Κέρβερος δεν είναι απλώς ένα τέρας της μυθολογίας· είναι αλληγορία του ασυνείδητου, η μορφή που παίρνει η εσωτερική αντίσταση όταν η ψυχή επιχειρεί να περάσει από το φως της ζωής στη σιγή του θανάτου — δηλαδή, στην ενδοσκόπηση. Τρία κεφάλια, ουρά φιδιού, πόδια λιονταριού: μια σύνθεση ένστικτων, φοβιών και ζωικών δυνάμεων που αντιστέκονται στη μεταμόρφωση.

- Απολλόδωρος: Και γιατί τρία κεφάλια; Τι σημαίνει αυτή η τρισυπόστατη φύση;

- Ζήνων: Κάθε κεφάλι αντιπροσωπεύει έναν άξονα του χρόνου:

* Το παρελθόν, με τις μνήμες και τα τραύματα που μας καθορίζουν.

* Το παρόν, το σημείο της συνείδησης όπου το συναίσθημα και ο λόγος συγκρούονται.

* Το μέλλον, με τις επιθυμίες, τους πόθους και τους φόβους που μας καλούν.

Ο Κέρβερος, έτσι, φυλάσσει την ψυχική πύλη της μεταμόρφωσης· για να την περάσεις, πρέπει να συμφιλιωθείς με το παρελθόν, να μείνεις ακέραιος στο παρόν και να απελευθερωθείς από το φόβο του μέλλοντος.

- Απολλόδωρος: Ο Ηρακλής κατεβαίνει στον Άδη για να τον αντιμετωπίσει. Τι μας λέει αυτό για την ανθρώπινη φύση;

- Ζήνων: Ο Ηρακλής είναι το αρχέτυπο του ήρωα που εισέρχεται στα βάθη της ύπαρξης, αναζητώντας κάθαρση. Η κάθοδός του στον Άδη είναι συμβολική: είναι η κατάβαση του ανθρώπου στα έγκατα του εαυτού του, εκεί όπου κυριαρχούν φόβοι, ενοχές και αδυναμίες. Η νίκη του επί του Κέρβερου δεν είναι βία· είναι εξημέρωση. Είναι η δύναμη του πνεύματος που τιθασεύει το σκοτεινό ένστικτο.

- Απολλόδωρος: Κι οι αρχαίοι, λένε, προσέφεραν άρτο με μέλι στον Κέρβερο. Τι σημαίνει αυτή η γλυκύτητα;

- Ζήνων: Ο άρτος με μέλι είναι προσφορά ειρηνική, όχι πολεμική. Εκφράζει την τρυφερότητα απέναντι στο αναπόφευκτο — τον θάνατο, τη μετάβαση, τον εσωτερικό φόβο. Η γλυκύτητα κατευνάζει τον τρόμο· έτσι και η αγάπη κατευνάζει την εσωτερική βία.

- Απολλόδωρος: Ο Ορφέας, με τη λύρα του, λένε πως κοιμησε τον Κέρβερο. Πώς ερμηνεύεις αυτό το περιστατικό;

- Ζήνων: Ο Ορφέας δεν χρησιμοποίησε βία. Χρησιμοποίησε τέχνη, μουσική, τον ρυθμό του κόσμου. Ο μύθος μάς διδάσκει ότι η τέχνη — όταν πηγάζει από έρωτα και αλήθεια — έχει τη δύναμη να εξευγενίζει τα θηρία του εαυτού μας. Η μελωδία του έρωτα είναι πιο δυνατή από τον βρυχηθμό του φόβου.

- Απολλόδωρος: Ποια είναι η φιλοσοφική σημασία του άθλου αυτού;

- Ζήνων: Ο άθλος διαρθρώνεται σε τρία στάδια, όπως η ατραπός κάθε φιλοσοφικής ζωής:

Ι. Εξαγνισμός – αποδέσμευση από τις υλικές εξαρτήσεις και το εγώ.

ΙΙ. Μύηση – κατάδυση στο εσωτερικό σκοτάδι, αντιπαράθεση με το ασυνείδητο.

ΙΙΙ. Υπηρεσία – επιστροφή στον κόσμο με αγάπη, σοφία και προσφορά.

Ο Ηρακλής δεν μένει στον Άδη. Επιστρέφει, όπως κάθε αληθινός φιλόσοφος, για να υπηρετήσει τον κόσμο.

- Απολλόδωρος: Το βλέμμα του Κέρβερου λέγεται πως παρέλυε όποιον τολμούσε να το αντικρίσει. Ποια είναι η αλληγορία εδώ;

- Ζήνων: Το βλέμμα του Κέρβερου είναι το βλέμμα του ίδιου μας του φόβου. Αν τον κοιτάξεις χωρίς αυτογνωσία, σε παγώνει, σε καθιστά πέτρα. Όποιος δεν έχει ενδοσκοπήσει, όποιος αποφεύγει την αλήθεια του εαυτού, παραμένει στάσιμος. Αλλά όποιος τον αντικρίζει με θάρρος, με συνείδηση, μεταμορφώνεται.

- Απολλόδωρος: Τελικά, γιατί η νίκη επί του Κέρβερου θεωρείται νίκη ενάντια στις υλικές επιθυμίες;

- Ζήνων: Γιατί ο Κέρβερος είναι οι τριπλοί φύλακες της ψυχής:

Η σάρκα, που επιθυμεί.Ο νους, που αμφιβάλλει. Το συναίσθημα, που φοβάται.

Όταν τα τρία αυτά εξισορροπηθούν, ο φιλόσοφος εισέρχεται στον εσωτερικό του ναό — εκεί που κατοικεί ο θείος δαίμων, η εσώτερη φλόγα της ύπαρξης. Μόνον τότε μπορεί να αγαπήσει αληθινά και να υπηρετήσει χωρίς εγωισμό.

- Απολλόδωρος: Σε ευχαριστώ, Δάσκαλε. Δεν νιώθω πια φόβο για τον Κέρβερο. Τον βλέπω πια ως φρουρό μιας μύησης που οφείλω να περάσω.

- Ζήνων: Κάθε μύθος είναι καθρέφτης της ψυχής. Ο δρόμος της φιλοσοφίας είναι μια κατάβαση που γίνεται άνοδος. Ξεκίνα, λοιπόν, την περιπέτεια του έρωτα, της σοφίας και της αυτογνωσίας. Ο Κέρβερος σε περιμένει — όχι για να σε εμποδίσει, αλλά για να σε μεταμορφώσει.!

Η φωτογραφία με τον Κέρβερο έργο μου ζωγραφική με παστέλ από την εφηβεία μου, 1986,  βασισμένο στο εξώφυλλο του δίσκου των the Rods,  Wild dogs.