Περί Θεού και κόσμου, Πλούταρχος.

Πρωτότυπο σύγχρονο δοκίμιο με μορφή ανάμεσα στον Πλούταρχο και τον μαθητή του Απολλόδωρο.

Βρισκόμαστε μέσα στον ιερό ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Είναι απόγευμα, και το φως του ήλιου αγγίζει τα μάρμαρα, κάνοντας τα να αστράφτουν, μέσα σε ένα παιχνίδι φωτός και σκιών ανάμεσα στους κίονες. Ο Πλούταρχος, ιερέας του ναού, φιλόσοφος και άνθρωπος βαθιάς σκέψης, κάθεται πλάι στον νεαρό μαθητή του, τον Απολλόδωρο. Καθισμένοι κοντά στον τρίποδα της Πυθίας, μιλούν ήρεμα. Η σιωπή του τόπου δεν είναι άδεια, αλλά γεμάτη. Είναι η γαλήνη εκείνη που γεννάται όταν η ψυχή ετοιμάζεται να διεισδύσει στο μυστήριο του εαυτού και του κόσμου. Ο διάλογος που ακολουθεί είναι υποθετικός, όμως αντλεί από τις διαχρονικές αλήθειες της ανθρώπινης εμπειρίας και σοφίας.

Απολλόδωρος: Δάσκαλε, γιατί οι άνθρωποι προσδοκούν τόσο πολύ μια εξωτερική γιορτή, μια ευκαιρία για χαρά, ενώ η ζωή κυλά γύρω τους γεμάτη θαυμαστά σημεία;

Πλούταρχος: Γιατί αγνοούν, Απολλόδωρε ότι η ζωή η ίδια είναι η πιο βαθιά και ουσιαστική τελετουργία. Όπως είπε κάποτε κι ο Διογένης, ο άριστος άνθρωπος βλέπει κάθε ημέρα σαν ιερή γιορτή. Αν έχουμε σωφροσύνη, τότε όλη η ύπαρξη μας γίνεται ένας συνεχής εορτασμός. Ο κόσμος δεν είναι ένα απλό σκηνικό — είναι ο ιερότερος ναός στον οποίο εισερχόμαστε με τη γέννησή μας.

Απολλόδωρος: Δηλαδή, δεν υπάρχει μύηση έξω από τη ζωή;

Πλούταρχος: Όχι. Η ζωή είναι η μύηση. Είναι η μυσταγωγία που μας καλεί να ανακαλύψουμε την ψυχική γαλήνη και τη χαρά, όχι σαν ευκαιριακές διαθέσεις, αλλά σαν βαθιές καταστάσεις ύπαρξης. Όποιος αφυπνιστεί, δεν περιμένει άλλο να έρθει το "ιερό". Βλέπει ότι το ιερό είναι ήδη παρόν.

Απολλόδωρος: Τι σημαίνει αυτή η αφύπνιση, για τον μαθητή; Και πως σχετίζεται αυτή με τα χαραγμένα ρητά, όπως το «γνώθι σαυτόν», «μηδέν άγαν» και το γράμμα Ε, στον ναό μας;

Πλούταρχος: Σημαίνει πως σου επιτρέπει να δεις πως δεν είσαι αποκλειστικά οι σκέψεις σου. Δεν είσαι το άθροισμα των εμπειριών σου. Είσαι κάτι βαθύτερο. Μια επίγνωση που παρατηρεί, που ενοικεί και μαρτυρεί. Όταν αυτό το καταλάβεις, παύεις να βλέπεις τον εαυτό σου ξεχωριστό από το σύμπαν.

Απολλόδωρος: Δηλαδή δεν είμαστε απλώς μέσα στο σύμπαν;

Πλούταρχος: Όχι, είμαστε το ίδιο το σύμπαν που παρατηρεί τον εαυτό του μέσα από εμάς. Είμαστε το σημείο εστίασης όπου το Όλον γίνεται ενσυνείδητο. Αυτό είναι το μεγάλο θαύμα. Αλλά χρειάζεται ταπείνωση για να το δεις. Οι περισσότεροι εγκλωβίζονται στο προσωπείο του "εγώ", που καθρεφτίζεται στους άλλους και ξεχνάνε την ουσία.

Απολλόδωρος: Και το σώμα μας, δάσκαλε; Τι ρόλο διαδραματίζει σε αυτή τη μύηση;

Πλούταρχος: Είναι ο ναός της φύσης. Εκεί λατρεύεται το Θείο, όχι έξωθεν, αλλά μέσα από κάθε ανάσα, κάθε αίσθηση, κάθε πράξη αγάπης ή στοχασμού. Αν καταστρέφουμε τη φύση, καταστρέφουμε το ίδιο το ιερό. Πολλοί λατρεύουν έναν αόρατο Θεό, μα την ίδια στιγμή καταπατούν τη φύση, αγνοώντας ότι αυτή είναι η φανέρωση του αοράτου.

Απολλόδωρος: Μου φαίνεται πως ο άνθρωπος είναι μια μικρογραφία του κόσμου. Όπως λένε κι άλλοι φιλόσοφοι, ο μικρόκοσμος αντικατοπτρίζει τον μακρόκοσμο.

Πλούταρχος: Πολύ σωστά. Κι αν παρατηρήσεις τον εαυτό σου εσωτερικά, με ησυχία και ενόραση, μπορείς να γνωρίσεις το Όλον. Δεν χρειάζεσαι τίποτε εξωτερικό. Η αληθινή φιλοσοφία δεν είναι μόνο λογική. Είναι βιωματική, μυστική, βαθιά.

Όπως για να ανακαλύψεις την κρυμμένη ομορφιά και την ποικιλομορφία ενός δάσους, πρέπει να περπατήσεις μέσα του, να παρατηρήσεις τους κορμούς, να ακούσεις τα νερά που αναβλύζουν από τις πηγές, να αφουγκραστείς τα πουλιά, να μυρίσεις τα λουλούδια και να νιώσεις το άρωμα του χώματος...

Κατά τον ίδιο τρόπο, πρέπει να εισέλθεις στον ίδιο σου τον εαυτό, να αφουγκραστείς την αναπνοή σου, να νιώσεις πού γεννιούνται οι σκέψεις και από πού αναβλύζουν τα συναισθήματα.

Μην φοβάσαι τη σιωπή, Απολλόδωρε. Είναι το ιερό καταφύγιο της ψυχής.

Καθώς ο ήλιος χαμηλώνει πίσω από τις κορυφές του Παρνασσού, οι δύο συνομιλητές σιωπούν. Το φως παίρνει πια χρυσή απόχρωση, και το άρωμα του λιβανιού διαλύεται στο δειλινό. Ο Πλούταρχος και ο Απολλόδωρος παραμένουν για λίγο ακόμη καθισμένοι δίπλα στον ιερό τρίποδα, αφήνοντας τη σιγή να μεταμορφωθεί σε στοχασμό.

Ίσως, σκέφτονται και οι δύο, πως η αλήθεια δεν λέγεται ολοκληρωτικά με λόγια. Μα αποκαλύπτεται σε εκείνον που είναι έτοιμος να σταθεί ήσυχος μέσα στον ναό του κόσμου.

Ερμής ο Τρισμέγιστος και ο μαθητής του Τάτ.

 

Πρωτότυπο σύγχρονο δοκίμιο, με την μορφή διαλόγου ανάμεσα στον Ερμή τον Τρισμέγιστο και τον μαθητή του Τατ.

📜Πρόλογος: 

Σε ένα αρχαίο Αιγυπτιακό ναό, εκεί όπου το άρωμα από το λιβάνι  ανακατεύεται με τους ψιθύρους του ανέμου, ο  Ερμής ο Τρισμέγιστος, ο  γενάρχης της εσωτερικής σοφίας, στέκεται μπροστά στον νεαρό μαθητή του, τον Τάτ. Ο χώρος γεμίζει με μια αίσθηση μυσταγωγίας· καθένας τους ετοιμάζεται να εισέλθει στα αθέατα μυστήρια της ύπαρξης.

Τάτ: Δάσκαλε, όταν κλείνει κανείς τις πόρτες του νου του και δημιουργείται σκοτάδι μέσα του, δεν αισθάνεται μόνος;

Ερμής: Μη λες ποτέ πως είσαι μόνος. Μέσα σου κατοικούν ο Θεός και το πνεύμα σου· ποιος από αυτούς χρειάζεται φως για να σε βλέπει;

Τάτ: Πώς, όμως, βαδίζει κάποιος προς την αληθινή μύηση;

Ερμής: Όποιος αφιερώνεται με ταπεινότητα, υπομονή και επιμονή στην πνευματική αναζήτηση, βλέπει σταδιακά τις πράξεις του να συντονίζονται όχι μόνο με τα πιστεύω του αλλά και με τις ενοράσεις του. Η ενσυνείδητη πορεία σε μεταμορφώνει πνευματικά και υπαρξιακά· δεν αρκεί να ακολουθείς ένα μονοπάτι, πρέπει και να γίνεσαι ο ίδιος το μονοπάτι.

Τάτ: Τόσοι Θεοί, τόσοι προφήτες, τόσες θεωρίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν την πρώτη αρχή. Μα μερικές φορές η σκέψη μας φτιάχνει φανταστικούς κόσμους, ενώ χάνουμε την άμεση εμπειρία.

Ερμής: Όπως ο Ελληνας Θαλής, κοιτάζοντας τον ουρανό, έπεσε μέσα στο πηγάδι· έτσι και η αφηρημένη φαντασία, οι προκαταλήψεις και οι προσδοκίες, μας απομακρύνουν από την κοινή εμπειρία. Οι πιο σημαντικές αλήθειες βλέπονται, ακούγονται, μυρίζονται, αγγίζονται εδώ, κάτω από τα πόδια μας.

Τάτ: Τι εννοείς;

Ερμής: Η Γαία, η κοιτίδα μας, μας γέννησε και μας θρέφει. Η μοίρα—το μερίδιο που λαμβάνει ο καθένας από τους δομικούς τόπους της Φύσης—είναι δεμένη με τη γη. Να τι σημαίνει να λατρεύεις τη φύση: σεβασμός και συνεργασία μαζί της, κι όχι αόριστες, ανεδαφικές αλήθειες.

Τάτ: Ο κόσμος λοιπόν δεν είναι απλώς αντικείμενο ερμηνειών, αλλά ζώντα οργανισμός;

Ερμής: Ακριβώς. «Το σύμπαν είναι μια ενότητα γεμάτη ζωή· η απομάκρυνση του ανθρώπου από τη Φύση λειτουργεί ως παραμορφωτικός φακός». Η θεότητα δεν κρύβεται μακριά· ζει σε κάθε πλάσμα και σε κάθε πέτρα.

Τάτ: Κι ο χαρακτήρας μας; Πώς συνδέεται με όλα αυτά;

Ερμής: «ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων». Ο χαρακτήρας σου είναι η μοίρα σου. Σμιλεύεται από τις επιλογές σου, τις πράξεις σου, τις συλλογικές εμπειρίες και το πνεύμα της εποχής σου. Μέσα από την τέχνη και την καλαισθησία—το καλό αίσθημα που εξυψώνει τον καθημερινό μας κόσμο—ιδρύουμε πολιτισμό και θεραπεύουμε την ψυχή.

Τάτ: Υπάρχει κάποιο πρακτικό κάλεσμα για τον αναζητητή;

Ερμής: Γίνε Γη: φρόντισε όσους σε αγαπούν, δίχως ανταλλάγματα. Γίνε Νερό: κυλήστε, αλλάξτε σχήμα, καθαρίστε και εξαγνίστε. Γίνε Φωτιά: κάψε τα δεσμά των εξαρτήσεων και του παρελθόντος. Γίνε Αέρας: άνοιξε πανιά για νέους ορίζοντες, σκόρπισε τους σπόρους της σοφίας.

Επίλογος.

Καθώς οι σκιές πέφτουν βαριές στο μαρμάρινο δάπεδο και ο ναός βυθίζεται στην ησυχία, ο Ερμής και ο Τάτ παραμένουν σιωπηλοί. Ο φιλόσοφος έχει εμφυσήσει μέσα στον μαθητή την συνειδητότητα της ενότητας με τη Φύση, την παρουσία του θείου εσωτερικά και τους τέσσερις θεμελιώδεις τρόπους ζωής. Ο υποθετικός διάλογος κλείνει, αφήνοντας τον αναγνώστη να βαδίσει το δικό του αρχαίο μονοπάτι μύησης.

Περί σοφίας, Πυθαγόρας και Ίππασος.

 

Ο διάλογος που ακολουθεί, αποτελεί ένα σύγχρονο, πρωτότυπο φιλοσοφικό δοκίμιο, στο οποίο ο Πυθαγόρας συνομιλεί με τον μαθητή του, Ίππασο τον Μεταπόντιο. Η σκηνή τοποθετείται στον Ναό των Μουσών, στο Ομακοείο, στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας· έναν χώρο αφιερωμένο στη γνώση, την ενατένιση και την πνευματική κάθαρση, όπου τα μυστήρια της φύσης και της σοφίας βρίσκουν την απόλυτη σιγή τους ανάμεσα στους κίονες και το φυσικό τοπίο.

Το φως του απογεύματος διαπερνά το αίθριο, απλώνοντας μια χρυσή αύρα ανάμεσα στους κίονες του Ναού των Μουσών. Στο κέντρο, ο Πυθαγόρας, καθισμένος σε χαμηλό θρόνο, απλώνει το βλέμμα του προς το βάθος του κήπου. Δίπλα του στέκεται ο Ίππασος, όρθιος, γεμάτος σεβασμό και φιλομάθεια.

Ίππασος: Διδάσκαλε, θα ήθελα να μου λύσεις κάποιες απορίες· προβλήματα που με απασχολούν καιρό, και που μόνο ένας σοφός, όπως εσύ, θα μπορούσε να απαντήσει.

Πυθαγόρας: Είναι αλήθεια πως κάποιοι με ονομάζουν σοφό· εγώ, όμως, δεν διεκδικώ αυτόν τον τίτλο. Ο άνθρωπος που έχει επίγνωση της ύπαρξής του επιδιώκει να πορεύεται αθόρυβα, όπως η βάρκα που επιπλέει στο ποτάμι – το ποτάμι όμως δεν εισρέει μέσα στη βάρκα.

Ίππασος: Δάσκαλε, πώς μπορούμε να ζούμε «μέσα στον κόσμο» χωρίς ο κόσμος να εισχωρεί μέσα μας;

Πυθαγόρας: Ο ενσυνείδητος άνθρωπος στέκεται και παρατηρεί τα πάντα· θαυμάζει τη φύση, τον μέγα Μεταποιητή – το Άλφα και το Ωμέγα. Οι περισσότεροι βιάζονται να δράσουν, να αλλάξουν. Εγώ προτιμώ να βλέπω, αφήνοντας τη ροή να με διαπερνά.

Ίππασος: Και η σοφία πώς αποκτάται;

Πυθαγόρας: Τη γνώση την αντλούμε από την επαφή με τα φαινόμενα· τη σοφία, όμως, μόνο από την απόσταση. Αν, Ίππασέ μου, επιχειρήσεις με το γνωστό να αγγίξεις το άγνωστο, και με το επιμέρους να συλλάβεις το Όλον, θα μείνεις για πάντα στο ήμισυ.

Ίππασος: Τόσο πολύ διαφέρουν το μέρος και το σύνολο, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Ακριβώς. Γι’ αυτό επιβάλλεται ο καθένας να ανακαλύψει μόνος του την αλήθεια. Κανείς δεν μπορεί να βαδίσει το μονοπάτι για λογαριασμό άλλου. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στο να ξέρεις το μονοπάτι και στο να γίνεσαι το μονοπάτι.

Ίππασος: Να γίνεσαι το μονοπάτι… Τι σημαίνει αυτό στην πράξη;

Πυθαγόρας: Να ακολουθείς τον δικό σου δρόμο χωρίς φόβο και φιλοδοξία. Όταν είναι αληθινά δικός σου, ξεπηδούν μπροστά σου πόρτες εκεί όπου για τους άλλους δεν υπάρχουν. Μονάχα αν το μονοπάτι συντονιστεί με την καρδιά σου, θα σε οδηγήσει στην αρμονία.

Ίππασος: Και ποιο μυστικό κρύβει κάθε μονοπάτι;

Πυθαγόρας: Όλα οδηγούν στον Θάνατο· το παλιό δέρμα πρέπει να πέσει, για να γεννηθεί το καινούργιο. Τότε συντονίζεσαι με τον ρυθμό του σύμπαντος· γίνεσαι ταυτόχρονα Παν και Τίποτα, ον ενέργειας, και ταυτόχρονα άυλη ουσία…

Ίππασος: Και μετά; Τι έπεται, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Η αληθινή αναζήτηση μόλις ξεκινά· η δημιουργία γίνεται συνεχές ταξίδι. Μόνο όταν απελευθερωθείς από τα δόγματα και τη συσσωρευμένη γνώση, αναγεννάται μέσα σου ένας νους αυθεντικός, όσο η ίδια η φύση. Πρέπει να καθαρθείς· να αποτινάξεις από πάνω σου ό,τι σε βαραίνει. Πάρε για παράδειγμα δύο πέτρες: η μία ακατέργαστη, η άλλη έργο τέχνης. Η ωραιότητα δεν είναι εγγενής στην ύλη, αλλά στο μέτρο που αυτή υπακούει στο σχέδιο του καλλιτέχνη. Ο καλλιτέχνης φέρει το κάλλος μέσα του· η ύλη διαμορφώνεται και αποκτά τη μορφή που υπάρχει στον νου του. Το ότι ζούμε είναι ένα γεγονός· το να ζεις όμως αξιοπρεπώς είναι τέχνη – η τέχνη της ένθεης ζωής.

Ίππασος: Δάσκαλε, τι σημαίνει πως οι αριθμοί είναι η αρχή του παντός;

Πυθαγόρας: Οι αριθμοί δεν είναι απλώς σύμβολα μέτρησης. Είναι τα πρωταρχικά στοιχεία που δομούν το σύμπαν. Με την Τετρακτύν – το άθροισμα των αριθμών 1, 2, 3 και 4 – περιγράφουμε την αρμονία της μουσικής, της γεωμετρίας και της κοσμικής τάξης. Η αρμονία των σφαιρών, η ανάσα των αστεριών, η μελωδία των ψυχών, όλα αντηχούν σε αριθμητικές αναλογίες.

Ίππασος: Και πώς συνδέεται η μουσική αρμονία με τη δικαιοσύνη και την ηθική των πολιτών;

Πυθαγόρας: Όπως στη λύρα η συμφωνία των χορδών παράγει ωραία μουσική, έτσι και στην πολιτεία η ισορροπία των πολιτικών τάξεων γεννά δίκαιο πολίτευμα. Η ψυχή του ανθρώπου, σύμφωνα με τη διδασκαλία μας, έχει τρία μέρη· όταν βρίσκονται σε αρμονία, το άτομο ευτυγχεί.

Ίππασος: Από πού προέρχεται η ψυχή, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Η ψυχή είναι αθάνατη. Μετά το πέρας της επίγειας ζωής, μετενσαρκώνεται, διδασκόμενη από τις εμπειρίες κάθε ύπαρξης, ώσπου να καθαρθεί πλήρως και να επιστρέψει στην Πηγή – την καθαρή Μονάδα.

Ίππασος: Ποιοι κανόνες είναι οι σημαντικότεροι για την κοινότητά μας, δάσκαλε;

Πυθαγόρας: Η αρετή είναι ο ύψιστος νόμος· η κοινοκτημοσύνη εκφράζει την ισότητα· η σιωπή καλλιεργεί το εσωτερικό μέτρο· η μελέτη των αριθμών και των γεωμετρικών μορφών ακονίζει τον νου· και η αστρονομία αποκαλύπτει τη θέση μας στο σύμπαν. Όταν ο κάθε αδελφός ζει εναρμονισμένος με τις ουράνιες σφαίρες και τους συνανθρώπους του, τότε και η κοινότητα καθίσταται θεία.

«Η πράξη της αυτογνωσίας». Σωκράτης και Εύδημος, μέρος Δεύτερο.

📜Πρωτότυπο δοκίμιο, σε μορφή διαλόγου.   

Ο ήλιος γέρνει προς τη δύση. Η συζήτηση συνεχίζεται στον ίδιο πλάτανο, με τη γαλήνη της στιγμής, να δίνει βάθος στις λέξεις.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, στοχάστηκα πολύ τα λόγια σου. Η αυτογνωσία δεν είναι απλώς γνώση, αλλά πράξη. Όμως, πώς την ασκεί κανείς στην καθημερινή του ζωή; Πώς δεν την ξεχνά μέσα στον θόρυβο και τις απαιτήσεις της ημέρας;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ωραία ερώτηση, φίλε μου. Πες μου πρώτα: όταν κάποιος θέλει να γίνει καλός κιθαριστής, τι κάνει;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Ασκείται καθημερινά, ακούει, παρατηρεί, διορθώνει τα σφάλματά του.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Το ίδιο συμβαίνει και με τον εαυτό. Κάθε μέρα είναι πρόκληση και ευκαιρία για εξάσκηση. Αλλά εδώ, το όργανο είμαστε εμείς οι ίδιοι.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και ποια είναι η άσκηση; Η σιωπή; Η σκέψη;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Είναι πολλά μαζί. Πρώτον, να παρατηρείς τα κίνητρά σου. Όταν πράττεις κάτι, να ρωτάς: Γιατί το κάνω; Από φόβο; Από ανάγκη επιδοκιμασίας; Από αγάπη;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα, δεν έχει σημασία μόνο η πράξη, αλλά και η ρίζα της.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πολύ σωστά. Το ίδιο έργο μπορεί να γεννηθεί είτε από την αρετή, είτε από την φιλοδοξία. Και δεύτερον: να θυμάσαι ότι δεν γνωρίζεις πλήρως τον εαυτό σου· άρα να είσαι ταπεινός και ανοιχτός σε αυτό που αποκαλύπτεται.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Μα είναι κουραστικό, Σωκράτη, να εξετάζεις συνεχώς τον εαυτό σου. Δεν φέρνει άγχος αυτό;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αν το κάνεις σαν δικαστής, ναι. Αλλά αν το κάνεις σαν φίλος, όχι. Να παρατηρείς με καλοσύνη· όχι για να τιμωρείς, αλλά για να φωτίζεις.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και τι γίνεται όταν ανακαλύψω μέσα μου πράγματα που με τρομάζουν; Οργή, φθόνο, ζήλεια…

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τότε, να θυμάσαι πως αυτά είναι σύννεφα στον ουρανό της ψυχής σου. Δεν είσαι εσύ τα σύννεφα, αλλά εκείνος που μπορεί να τα δει. Η αυτογνωσία δεν είναι αυτοκατηγορία, είναι φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα η πράξη της αυτογνωσίας είναι σαν ένας φακός που στρέφεται προς τα μέσα.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όχι μόνο. Είναι και καθρέφτης. Και είναι και παράθυρο. Μας δείχνει τι είμαστε, τι γινόμαστε, και τι μπορούμε να είμαστε.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και πώς συνδέεται αυτή η πορεία με τους άλλους ανθρώπους; Μπορεί να γίνει κανείς ενάρετος μόνος του;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Δεν υπάρχει αρετή χωρίς σχέση. Γιατί πώς θα φανερώσεις τη δικαιοσύνη, αν δεν υπάρχει άλλος; Πώς θα μάθεις την υπομονή, αν δεν δοκιμαστεί; Ο εαυτός δεν αποκαλύπτεται μόνο στη σιγή, αλλά και στην πράξη, στην σύγκρουση, στην αγάπη.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα πρέπει να δω και τον άλλον ως καθρέφτη μου.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ναι· κάθε συνάντηση είναι ευκαιρία αυτογνωσίας. Όχι για να κρίνεις τον άλλον, αλλά για να αναρωτηθείς: τι μου λέει αυτός ο άνθρωπος για μένα;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, νομίζω πως τώρα αρχίζω να καταλαβαίνω… Ότι ο δρόμος της αυτογνωσίας είναι τρόπος ζωής, όχι σκέψης μονάχα.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έτσι είναι. Και όπως κάθε δρόμος, βαδίζεται βήμα το βήμα. Με επίγνωση, με προθυμία, και με συγχώρεση.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σε ευχαριστώ, Σωκράτη. Νιώθω ότι δεν είμαι μόνος. Κι ας περπατώ στο μέσα μονοπάτι.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ουδείς είναι μόνος όταν αναζητά το αγαθόν. Εκεί συναντιόμαστε όλοι, ακόμα κι αν δεν το ξέρουμε.

Περί του «γνώθι σαυτόν», Σωκράτης και Ευδημος.

 📜Πρωτότυπο δοκίμιο, σε μορφή διαλόγου.  Ο διάλογος, είναι εν μέρει εμπνευσμένος  από τον αυθεντικό διάλογο «Σωκράτης και Ευθύδημος» του Ξενοφώντα, αλλά ανανεωμένος με στοχασμούς από τη σύγχρονη ερμηνεία του «γνώθι σαυτόν». Πρόκειται για πρωτότυπη ανασύνθεση που διατηρεί το πνεύμα του αρχαίου Ελληνικού φιλοσοφικού διαλόγου.

Η σκηνή διαδραματίζεται κάτω από τη σκιά ενός πλατάνου κοντά στην Αγορά των Αθηνών. Ο Σωκράτης κάθεται σε έναν λίθο, ενώ ο νεαρός Ευδημος τον πλησιάζει με βλέμμα ζωηρό.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σε χαιρετώ, Σωκράτη. Πάλι συλλογίζεσαι βαθιά;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Σε χαιρετώ, Ευδημε. Δεν είναι τούτο το έργο του φιλοσόφου; Να συλλογίζεται και να ερωτά;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Πες μου, λοιπόν, για κάτι που με βασανίζει: πώς μπορεί κάποιος να ζει αληθινά ευτυχισμένα; Οι σοφοί λένε να αποκτήσουμε αγαθά, δόξα ή ισχύ. Μα εσύ, τι λες;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άλλοι μιλούν για τα αγαθά, εγώ σε ρωτώ: γνωρίζεις πώς να τα χρησιμοποιείς; Ή μήπως, όπως ο ναύτης που δεν ξέρει τον καιρό, κινδυνεύεις να ναυαγήσεις εν μέσω πλούτου;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Δεν ξέρω αν μπορώ να απαντήσω. Ίσως πράγματι να μην γνωρίζω ούτε τον εαυτό μου όσο νόμιζα...

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άρα, είμαστε στο σωστό μονοπάτι. Γιατί πώς θα κυβερνήσει κανείς τον βίο του, αν πρώτα δεν κυβερνήσει τον εαυτό του; Πες μου: τί σημαίνει για σένα το ρητό που χάραξαν οι σοφοί στον ναό του Απόλλωνα; Το «γνώθι σαυτόν»;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Να γνωρίζεις ποιος είσαι; Ίσως… το όνομά σου, την καταγωγή σου, τις επιθυμίες σου;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αν όλα αυτά είναι απλώς εξωτερικά, μήπως λησμονείς το βαθύτερο; Θα σε ρωτήσω κάτι πιο δύσκολο: γνωρίζεις τι σε κινεί όταν επιθυμείς; Τι φοβάσαι όταν δειλιάζεις; Ποιον εαυτό υπηρετείς όταν προσπαθείς να φαίνεσαι σπουδαίος;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Τώρα που το λες... Συχνά αναζητώ έπαινο ή αποδοχή, μα δεν είμαι βέβαιος αν αυτός είναι ο αληθινός μου εαυτός ή κάποιος ρόλος.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μίλησες σαν φιλόσοφος. Να είσαι αυτός που επιθυμείς να φαίνεσαι – αυτό λέγω. Όχι να φαίνεσαι απλώς, αλλά να είσαι. Η αλήθεια βρίσκεται όχι στα λόγια, αλλά στη σύμφωνη ζωή. Και τούτο προϋποθέτει γνώση του εαυτού.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Μα δεν είναι τούτο δύσκολο έργο; Ποιος μπορεί να γνωρίσει τα ενδότερα του εαυτού του; Δεν είμαστε όλοι τύφλοι σε κάποια μέρη του εαυτού μας;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ακριβώς γι' αυτό χρειάζεται ο έλεγχος,  ο διαλογισμός, η αυτό παρατήρηση. Η αυτογνωσία δεν είναι δώρο των θεών, αλλά κόπος και άσκηση. Είναι το σκάψιμο προς τα έσω. Ενδον σκάπτε, φίλε μου Εύδημε.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και πώς ξέρω ότι προχωρώ σωστά;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όταν αρχίσεις να αμφιβάλλεις για όσα θεωρούσες αυτονόητα. Όταν πάψεις να λες «ξέρω» και αρχίσεις να ερωτάς. Όταν νιώσεις ότι οι σκιές που έβλεπες ήσουν εσύ – και τώρα αναζητείς το φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Και τί γίνεται όταν δω μέσα μου και δεν μου αρέσει αυτό που βλέπω;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τότε είσαι στον σωστό δρόμο. Διότι το πρώτο βήμα της σοφίας είναι η ταπεινοφροσύνη. Και η αλλαγή δεν γεννιέται από την αυτάρκεια, αλλά από την επίγνωση του ατελούς. Ο Αγαθός δεν είναι άλλος από τον Αληθή. Και ο Αληθής δεν φοβάται το φως.

ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα η αυτογνωσία δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μια αρχή που ποτέ δεν τελειώνει. Μα και το μόνο μονοπάτι προς την ευδαιμονία, γιατί πώς να χαίρεσαι αν δεν ξέρεις τι σε χαροποιεί, ούτε ποιος χαίρεται μέσα σου; Ποιος τότε ζει; Εσύ ή η σκιά σου;

ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, νιώθω σαν να άνοιξε μέσα μου μια πύλη.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πύλη είναι ο Λόγος, Ευδημε, και το μονοπάτι ξεκινά τώρα. Να θυμάσαι: ο ανεξέταστος βίος δεν είναι άξιος του ανθρώπου. Έλα, ας βαδίσουμε μαζί. Έχω να σου δείξω ακόμη πολλές ερωτήσεις.

Ο Σωκράτης σηκώνεται και οι δυο τους φεύγουν μαζί αργά, ενώ η σκιά του δέντρου χάνεται πίσω τους.

Η σοφία και ο κώδικας ηθικής των ιθαγενών Αμερικανών.

 

Ακολουθεί μια πρωτότυπη μορφή διαλόγου ανάμεσα σε έναν υποτιθέμενο δυτικό ανθρωπολόγο και το Μαύρο Ελάφι, θεραπευτή των Σιού Λακότα (υπαρκτό πρόσωπο). Στον δυτικό ανθρωπολόγο έδωσα συμβολικά  και ειρωνικά το όνομα John Wayne 😁!

Τοπίο: Πεδιάδες της Νότιας Ντακότα, αρχές 20ού αιώνα. Ο ήλιος δύει πίσω από τον ορίζοντα, βάφοντας τον ουρανό με πορφυρές αποχρώσεις. Ο ανθρωπολόγος John Wayne , με τετράδιο και γυαλιά, κάθεται αντικριστά με τον Μαύρο Ελάφι, ηλικιωμένο πια αλλά διαυγές βλέμμα, που τρέφει βαθιά γαλήνη, παρά τις κακουχίες και τις ταλαιπωρίες που έχει υποστεί ο λαός του από τους πολιτισμένους εποίκους και κατακτητές της Αμερικής, στο όνομα του πολιτισμού,βκαι της θρησκείας της αγάπης.

John Wayne :

Μαύρο Ελάφι, θα ήθελα  να σε ρωτήσω για κάτι που πάντα με εντυπωσίαζε στον τρόπο ζωής σας. Ποιο είναι το θεμέλιο της ηθικής σας, του τρόπου ζωής σας;

Μαύρο Ελάφι:

Η ζωή μας δεν στηρίζεται σε νόμους γραμμένους με μελάνι πάνω σε χαρτί. Στηρίζεται σε έναν βαθύ σεβασμό προς ό,τι αναπνέει και ό,τι δεν μιλά. Ο κόσμος για εμάς δεν είναι “κτήμα”, αλλά συγγένεια. Ο άνεμος είναι αδελφός. Το νερό είναι μητέρα. Η Γη, για εμάς, είναι το Σώμα του Μεγάλου Μυστηρίου· και το κάθε τι επάνω της, έχει πνεύμα.

John Wayne :

Μιλάτε για κάτι πιο εσωτερικό, πιο βιωματικό, απ’ ό,τι εμείς αποκαλούμε "ηθική". Δεν βασίζεται σε φόβο της τιμωρίας;

Μαύρο Ελάφι:

Όχι. Η τιμωρία, όπως την εννοείτε, ανήκει σε κόσμους όπου το Ένα έχει διαχωριστεί. Εμείς μαθαίνουμε από παιδιά να βλέπουμε τον εαυτό μας ως κρίκο μιας ιερής αλυσίδας. Το παιδί δεν το "διδάσκεις" να σέβεται το ελάφι· μεγαλώνει μέσα στη συνείδηση ότι το ελάφι του χαρίζει τη ζωή του για να τραφεί. Το σέβεται, το ευχαριστεί, το φροντίζει. Εσείςδεν φοβάστε μόνο  την θεϊκή τιμωρία σε αυτή την ζωή,  αλλά και στον θάνατο. Μια τέτοια ζωή δεν αξίζει να την ζεις.

John Wayne :

Ορισμένοι από τους ανθρώπους μας στο παρελθόν αλλά και σήμερα σάς χαρακτήρισαν "άγριους", χωρίς πολιτισμό.

Μαύρο Ελάφι (χαμογελα):

Άγριος είναι αυτός που παίρνει χωρίς να δίνει. Αυτός που σκοτώνει περισσότερα από όσα χρειάζεται. Που δεν κοιτά πίσω όταν κόβει το δέντρο, ούτε ακούει το ποτάμι όταν στερεύει. Ο πολιτισμός σας μας έβλεπε σαν να μη σκεφτόμαστε, μα εμείς δεν σταματούσαμε ποτέ να ακούμε.

John Wayne :

Να ακούτε τι;

Μαύρο Ελάφι:

Τη Σιωπή. Όταν ο άνθρωπος σωπά, τότε μιλά η Γη. Όταν εστιάζεις στην καρδιά, τότε μπορείς να ακούσεις τους προγόνους και τα ζώα και τα σύννεφα. Η σιωπή είναι η πρώτη διδασκαλία μας. Από εκεί γεννιέται η ευγένεια, η εγκράτεια, ο σεβασμός, η προσευχή.

John Wayne :

Και το Μεγάλο Πνεύμα; Είναι ένας  Θεός όπως περίπου τον ξέρουμε και εμείς;

Μαύρο Ελάφι:

Το Μεγάλο Μυστήριο δεν μπορείς να το ονομάσεις. Είναι σε κάθε φύλλο και σε κάθε άνθρωπο. Δεν κατοικεί σε ναούς χτισμένους από πέτρα, αλλά σε φωλιές πουλιών και στις καμπύλες των λόφων. Δεν χρειάζεται πίστη· χρειάζεται παρουσία. Δεν έρχεται να σε σώσει· σου υπενθυμίζει ότι είσαι ήδη ενωμένος με όλα.

John Wayne  (με σκεπτικό βλέμμα):

Ίσως γι' αυτό δεν καταλάβαμε ποτέ τον τρόπο σας. Εμείς ήρθαμε να κατακτήσουμε, να “πολιτισμικοποιήσουμε”, να μεταμορφώσουμε τη φύση αντί να τη σεβαστούμε.

Μαύρο Ελάφι:

Και καταστρέψατε ό,τι δεν σας υπάκουσε. Πιστέψατε πως η αξία μετριέται με γη, με χρυσό, με δύναμη. Μα δεν μπορώ να σας θυμώσω πια. Το πνεύμα σας ήταν πεινασμένο, κι όταν πεινάς ξεχνάς ποιος είσαι. Ίσως κάποτε θυμηθείτε ξανά.

Το Μαύρο Ελάφι σιωπά, σηκώνει το βλέμμα ψηλά, σαν να καλεί την ψυχή του να αφηγηθεί την πιο ιερρή του εμπειρία.

Θα σου εξομολογηθώ ένα όραμα, μου John Wayne.Το ιερό  μου όραμα, κατά  την διάρκεια της ιερής okipa τελετής μύησης μου .

 [...] Ήμουν δεκαεπτά χρονών όταν με κάλεσαν τα Πνεύματα. Ήταν άνοιξη, και το χορτάρι μύριζε ακόμη χιόνι. Νήστεψα τέσσερις ημέρες, ξαπλωμένος πάνω σε τούφες φασκόμηλου. Οι γέροντες μου έδωσαν το καθαρτήριο κάλεσμα:

 "Το πνεύμα σε ζητά, παιδί της πεδιάδας".

Και τότε ήρθε η στιγμή του χορού — όχι του χορού της χαράς, αλλά του Χορού της Προσφοράς. Οι άκρες του στήθους μου τρυπήθηκαν με κόκαλα βίσωνα. Οι γάντζοι μπήκαν βαθιά, μέχρι να νιώσω το αίμα να ζεσταίνει το δέρμα μου. Δεν έβγαλα άχνα. Ήξερα πως δεν ήμουν πια παιδί.

Με ανύψωσαν, John. Όχι με τιμές, αλλά με σχοινιά. Κρεμάστηκα από την οροφή του ιερού tepee, όπως ο ήλιος κρέμεται στον ουρανό. Ο καπνός από την φωτιά και το νερό κάλυπτε όλη την σκηνή. Ο πόνος δεν ήταν πόνος. Ήταν πέρασμα. Και μέσα στο μεδούλι του, είδα άλογα με φτερά, είδα τον Κύκλο να περιστρέφεται, είδα τη Γη να με μιλά και να με μαθαίνει.

Δεν το έκανα για να δείξω δύναμη. Το έκανα για να προσφέρω. Η ζωή μου ανήκε στον λαό μου και στον Μεγάλο Πνεύμα. Το αίμα μου, σαν νερό στην άνυδρη γη, ήταν ευλογία.

Αυτά δεν μπορείς να τα μετρήσεις με το μέτρο του δικού σου πολιτισμού, John. Εσείς βασανίζετε για τιμωρία. Εμείς προσφέρουμε για ενότητα.

John Wayne (σοκαρισμένος):

Μα... Μα αυτό είναι σκληρότητα, δεν είναι; Πώς μπορεί ένα παιδί να υποστεί τέτοια βάσανα και να το αποκαλεί όραμα;

Μαύρο Ελάφι:

Εσείς βλέπετε το σώμα μόνο σαν σάρκα. Εμείς το βλέπουμε σαν πύλη. Μέσα από τον πόνο ξεδιπλώνεται η δύναμη της ψυχής. Το σώμα μπορεί να υποφέρει, αλλά το πνεύμα χορεύει με τα άστρα. Αυτό που ονομάζεις "βασανιστήριο", για μας είναι γέννηση.

Εσείς μαθαίνετε με βιβλία. Εμείς μαθαίνουμε με αίμα, γη, άνεμο και σιωπή.

Τότε λοιπόν John , μετά από τέσσερις ημέρες κλεισμένος και κρεμασμένος στην tepee  μου (σκηνή),  στο ψηλότερο βουνό με σύντροφό την φωτιά και τούς ανέμους, είδα πράγματα που ξεπερνούν κάθε λέξη. Είδα τα πνευματικά σχήματα όλων των πραγμάτων—το σχήμα κάθε μορφής—όπως πρέπει να είναι όταν όλα τα πλάσματα ενωμένα μοιράζονται μία ύπαρξη.

Το στεφάνι του λαού μου ήταν ένα από τα πολλά στεφάνια που έπλεκαν κύκλο, πλατύ σαν φως μέρας και αστεριών. Στο κέντρο αυτού του κύκλου φύτρωνε ένα πανίσχυρο ανθισμένο δέντρο, καταφύγιο για όλα τα παιδιά της μίας Μάνας και του ενός Πατέρα. Και τότε κατάλαβα· το είδα· ήξερα ότι ήταν ιερό.

John Wayne  (συγκλονισμένος):

Αυτό που υπάρχει μέσα σε όλα τα πράγματα…

Μαύρο Ελάφι:

Ναι. Όλα είναι δημιουργήματα του Μεγάλου Πνεύματος. Και Αυτό—το Μεγάλο Πνεύμα—δεν είναι μόνο μέσα στα δέντρα, στα χόρτα, στα ποτάμια, στα βουνά, στα ζώα· αλλά είναι πάνω από όλα τα πράγματα και τους ανθρώπους.

Όταν το κατανοήσεις βαθιά στην καρδιά σου—όχι με το νου, αλλά με όλη την ύπαρξη—τότε θα σεβαστείς, θα αγαπήσεις και θα ζήσεις όπως Εκείνο θέλει..[*]

📜 Σχόλιο:

Ο Ευρωπαϊκός ορθολογισμός και η αποικιοκρατική κοσμοαντίληψη αντιμετώπισαν τους αυτόχθονες λαούς της Αμερικής ως “κατώτερους”, ελλείψει γραπτής γλώσσας, θεσμών εξουσίας και Χριστιανικής πίστης. Η αδυναμία κατανόησης ενός κόσμου θεμελιωμένου στη σχέση, στην πνευματική ενότητα με το φυσικό περιβάλλον και στη σιωπή που διηγείται τα μυστικά του σύμπαντος, οδήγησε σε ένα πολιτισμικό έγκλημα: την εξόντωση λαών που πολέμησαν με ευγνωμοσύνη και όραμα και όχι με ξίφη. Ο “πολιτισμός” αποκάλυψε την πνευματική του κενότητα, ενώ η “άγρια” σοφία των ιθαγενών παρέμεινε φωτεινό μονοπάτι για όποιον έχει μάτια να δει.

📌 Παραπομπή:

Black Elk, Μαύρο Ελάφι θεραπευτής Ινδιάνος Σιού Λακότα  (1863 – 1950). Βασισμένο στο βιβλίο «Η ιερή πίπα των Ινδιάνων», όπου ο Black Elk,  περιγράφει τις επτά τελετουργίες της φυλής Ογκλάλα των Σιου», εκδόσεις Κέδρος.

Περί φυτικού βασιλείου στην αρχαία Ελληνική τέχνη. Φειδίας και Εύδοξος.

 

Πρωτότυπο δοκίμιο, υπο την μορφή διαλόγου, μεταξύ του Φειδία και του νεαρού μαθητή του, Εύδοξου, για τη σημασία του φυτικού βασιλείου στην τέχνη

Ο φυσικός κόσμος και ιδιαίτερα το φυτικό βασίλειο κατείχαν κεντρική θέση στην καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική έκφραση της αρχαίας Ελλάδας. Τα φυτά, με τη συμμετρία, τη χάρη και τη ζωτικότητά τους, ενέπνευσαν μοτίβα και διακοσμητικά στοιχεία, όπως τα κιονόκρανα των κορινθιακών κιόνων που μιμούνταν τα φύλλα ακάνθου. Η φύση δεν θεωρούνταν απλώς πηγή υλικών αλλά και σύμβολο αρμονίας και τάξης, έννοιες που ήταν θεμελιώδεις στην αισθητική και τη φιλοσοφία της εποχής. Μέσα από αυτή τη σύνδεση, οι αρχαίοι Έλληνες εξέφρασαν τον σεβασμό τους για τη φύση, ενσωματώνοντάς την στην τέχνη τους ως φορέα κάλλους και σοφίας. 

Στο εργαστήρι του Φειδία,  ο μεγάλος γλύπτης και ο μαθητής του Εύδοξος συζητούν πλάι σε ένα άγαλμα θεάς,  στην κορώνα  της οποίας κεφαλή της οποίας διαγράφονται ανάγλυφα φύλλα ακανθού.

- Φειδίας:  Εύδοξε, παρατήρησε πώς η λεπτομέρεια αυτών των φύλλων ακανθού διακοσμεί το άνω μέρος της βάσης του κίονα. Δεν είναι απλώς διακοσμητικό μοτίβο∙ είναι σύμβολο ζωής, πάθους και αναγέννησης.

- Εύδοξος: Δάσκαλε, γιατί επέλεξες την άκανθο και όχι κάποιο άλλο φυτό;

- Φειδίας: Η άκανθος, γιος της Ελληνικής γης, συνοδεύει τον κόσμο από τα πολύ παλαιά χρόνια. Η ευθυγράμμιση των φύλλων της στα κιονόκρανα, όπως στο περίφημο κορινθιακό Ρυθμό, αποδεικνύει πόσο βαθιά ενσωματώθηκε στην αρχιτεκτονική και τις τέχνες μας. Μέσα από τη στυλιζαρισμένη μορφή της, δηλώνεται η αρμονία ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο.

- Εύδοξος: Δάσκαλε, μου είχες πει πως κάθε φυτό αφηγείται και μια ιστορία θεών και ηρώων. Πώς συνδέεται αυτό με την τέχνη μας;

- Φειδίας: Κάθε άνθος, κάθε φύλλο, κάθε καρπός βρίσκει τη ρίζα του σε μύθους και τελετές. Στα Ελευσίνια Μυστήρια, για παράδειγμα, ύμνησαν τη Δήμητρα πίνοντας τον κυκεώνα αρωματισμένο με φλισκούνι και θυμάρι. Μέσα σ’ αυτόν, η θεά ανέπνεε ξανά τη ζωοδότρα ενέργεια της γης, και οι μυημένοι ανανέωναν την πίστη τους στον κύκλο της βλάστησης.

- Εύδοξος: Και οι παπαρούνες; Γιατί θεωρούνταν ιερό φυτό της Δήμητρας;

- Φειδίας: Η μυθολογία μας λέει πως όταν ο Άδης απήγαγε την Περσεφόνη, η Δήμητρα της έδωσε χυμό παπαρούνας για να απαλύνει τη θλίψη της. Έτσι, η κόκκινη παπαρούνα συνδέθηκε με τον ύπνο και τον θάνατο, αλλά και με τη λύτρωση από τον πόνο. Στην τέχνη μας, οι νύμφες και οι θεοί απεικονίζονται συχνά κρατώντας παπαρούνες, υπενθυμίζοντας τη διπλή φύση της ζωής και του θανάτου.

- Εύδοξος: Μήπως με αυτό τον συλλογισμό και στα Ανθεστήρια, τα λουλούδια αλληγορούν ένα μήνυμα αναγέννησης;

- Φειδίας: Ακριβώς. Τρεις μέρες γιορτής, αρχίζοντας στις 26 Φεβρουαρίου, αφιερωμένες στον Διόνυσο. Ονομάστηκαν από τα «άνθη» που ξεπρόβαλλαν τότε, κι οι μικροί Αθηναίοι περιφέρονταν με στεφάνια από γαρύφαλλα και κισσό. Το στεφάνι ήταν ύμνος στην ωραιότητα και τη θεία ευωδιά, ενώ ο κισσός θύμιζε τη θεϊκή μανία του Διονύσου.

- Εύδοξος: Γιατί προτιμούμε κάποια συγκεκριμένα δέντρα ως ιερά; Και τι ρόλο διαδραματίζουν;

- Φειδίας: Τα δέντρα οριοθετούν ένα  ιερό χώρο. Η ελιά της Ακρόπολης,  είναι το σύμβολο αθάνατης δύναμης για τους Αθηναίους. Στη Δήλο ο  φοίνικας θεωρείται ιερός διότι ήταν το  στήριγμα της Λητώς όταν γέννησε την Άρτεμη και τον Απόλλωνα, ενώ δρυς το ιερό δέντρο του Διός καθώς προσελκύει τον κεραυνό αλλά και διότι  από τα  αρχαία χρόνια στην Δωδώνη η βελανιδιά αποτελούσε την μυστική φωνή του μαντείου αρχικά της η Γαίας και στην συνέχεια του Δία..

- Εύδοξος: Δάσκαλε, πώς συνδυάζεις όλα αυτά στο έργο σου;

- Φειδίας: Κάθε ύλη έχει πνοή. Όταν κόβω τα φύλλα της αμυγδαλιάς για ένα άγαλμα θεάς, φέρνω μαζί μου το χρώμα της άνοιξης. Όταν χαράζω το μοτίβο της ίριδας, θυμάμαι πως οι θεες ξεπρόβαλλαν ανάμεσα σε λουλούδια. Μετά, σε μια ασπίδα, σκαλίζω τον κοττινο  της ελιάς, για να δώσω θάρρος στον πολεμιστή που θα τη φορέσει. Έτσι, η τέχνη μου δεν είναι απλώς τέχνη∙ είναι ζωντανή φύση, μεταμορφωμένη σε μάρμαρο.

- Εύδοξος: Καταλαβαίνω καλύτερα τώρα. Η τέχνη είναι ένας μυστικός κήπος, όπου θεοί και άνθρωποι συνομιλούν μέσω των φυτών.

- Φειδίας: Ακριβώς, Εύδοξε. Όταν αγγίζεις ένα ανάγλυφο φύλλο ή ένα άνθος σε ένα άγαλμα, νιώθεις τον παλμό της γης. Και καταλαβαίνεις πως η φύση, το φυτό, το άνθος, είναι δώρα των θεών και γέφυρες ανάμεσα στη θνητότητα και το αθάνατο.

Το φως του ήλιου πέφτει αργά πάνω στα ημιτελή μάρμαρα, ενώ οι δυο τους συνεχίζουν να χαράσσουν τα “φύλλα” της τέχνης τους, φέρνοντας στον κόσμο τη ζωτικότητα του φυτικού βασιλείου.

Η πορεία της Επιστροφής. Πλωτίνος και Πορφύριος.

  

Πρότυπο σύγχρονο δοκίμιο με την μορφή διαλόγου ανάμεσα στον Πλωτίνο και τον μαθητή του Πορφύριου.

Στους κήπους έξω από τη Ρώμη, κοντά στο σχολείο του Πλωτίνου. Ο ήλιος δύει σιωπηλά, ανάμεσα στα κυπαρίσσια και τις ελιές. Ο Πορφύριος βαδίζει πλάι στον δάσκαλό του, γεμάτος ερωτήματα και θαυμασμό για τη μυστική δομή του κόσμου.

Πορφύριος: Πλωτίνε, πολλές φορές αισθάνομαι πως η ψυχή μου δεν ανήκει εδώ, σε τούτο τον τόπο του χρόνου και της ύλης. Σαν να έχει ξεχάσει την πηγή της, και περιπλανάται ζητώντας να θυμηθεί. Υπάρχει άραγε μια προαιώνια αλήθεια μέσα μας;

Πλωτίνος: Ναι, Πορφύριε. Η ψυχή κάθε ανθρώπου είναι μοναδική πραγμάτωση του Όλου. Όπως ένα κλαδί ανήκει στο δέντρο, έτσι κι εσύ ανήκεις στο Έν. Δεν προέρχεσαι από μια πηγή έξω από τον κόσμο, αντίθετα προήλθες απ’ αυτόν· όπως το κύμα προέρχεται από τον ωκεανό και επα ενώνεται με την ουσία του, ακόμη και όταν αυτό αποκόπτεται για λίγο από τον ωκεανό. Δεν είσαι ξένος· είσαι μια έκφραση του Εν- ός μέσα στον χρόνο.

Πορφύριος: Κι όμως, οι αισθήσεις μου με πείθουν πως είμαι κάτι ξεχωριστό, περιορισμένο, σαν εγκλωβισμένος. Πώς μπορώ να βιώσω αυτή την ενότητα που διδάσκεις;

Πλωτίνος: Η ενότητα, παιδί μου, δεν κατακτάται με τη σκέψη, αλλά με την ανάμνηση της ψυχής. Το μυστήριο το έχουμε ακέραιο εντός μας· ποτίζει την πιο βαθιά ρίζα της υπάρξεώς μας και καμιά λογική επεξεργασία, όσο ισχυρή ή μεγαλειώδης κι αν είναι, δεν μπορεί να μας γδύσει από τον γνόφο του. Η ψυχή μας προέρχεται από τον Νου, και μέσω αυτού από το Έν. Η ύλη αποτελεί την σκιά της αληθινής ύπαρξης, όχι το πεδίο της υπέρτατης πραγματικότητας.

Πορφύριος: Δηλαδή, η λήθη είναι αποτέλεσμα της κατάδυσης της ψυχής ύλη και στην πολλαπλότητα;

Πλωτίνος: Ακριβώς. Κάποτε, στις απαρχές της ανθρωπότητας – εκείνες τις εποχές που οι μύθοι τοποθετούν στην Ατλαντίδα ή στον Χρυσό Αιώνα – οι ψυχές δεν είχαν ακόμη τυφλωθεί από την ύλη. Οι εσωτερικές αισθήσεις τους ήσαν ανοιχτές, και η επικοινωνία με τη θεϊκή φύση ήταν άμεση. Δεν ξεχνούσαν την πνευματική τους καταγωγή. Αλλά όσο βυθίζονταν στον αισθητό κόσμο, το πέπλο παχύαινε· και ο άνθρωπος, όπως ο Οδυσσέας, βρέθηκε σε μακρά περιπλάνηση, λησμονώντας την πνευματική του Ιθάκη.

Πορφύριος: Είναι, λοιπόν, ο μύθος αληθινός κατά τρόπο μυστικό;

Πλωτίνος: Οι ποιητές υπήρξαν μύστες. Ο Όμηρος με την «Οδύσσεια» απέδωσε το ταξίδι της ψυχής στον κόσμο της μορφής και της δοκιμασίας. Και κάθε ήρωας – ο Ηρακλής, ο Αρτζούνα, ο Γκιλγκαμές – είναι ένας καθρέφτης της εσωτερικής πορείας μας: εκείνης της ανόδου από την χωρητικότητα στην ενότητα. Όταν η ψυχή, μέσα από την διάκριση ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό, υπερβαίνει τα καλέσματα της ύλης, τότε αρχίζει η επιστροφή προς το πνευματικό της λίκνο.

Πορφύριος: Και ο φιλόσοφος; Ποια είναι η αποστολή του μέσα σ’ αυτή την περιπέτεια της ψυχής;

Πλωτίνος: Ο φιλόσοφος είναι ο πνευματικός εργάτης του Όλου. Δεν ζει για τον εαυτό του μόνο· δρα για την ενότητα, για την Αρετή, για την ανάκτηση της εσωτερικής θέασης. Είναι εκείνος που, βιώνοντας και αφομοιώνοντας την πνευματική πραγματικότητα, φέρει στον κόσμο τα ιδανικά του Νου: αρμονία, διάκριση, και επιστροφή προς το Έν.

Πορφύριος: Υπάρχει τρόπος να γνωρίσουμε το Έν; Να ενωθούμε πραγματικά με τα θεϊκά πεδία;

Πλωτίνος: Το Έν δεν μπορεί να συλληφθεί από την διάνοια. Είναι πέραν αυτής· άρρητο, άμορφο, άυλο. Είναι αδύνατον να ορίσεις το άυλο με το υλικό; δεν μπορείς να συλλάβεις το τέλειο με το ατελές. Το αιώνιο δεν συνυπάρχει με το εφήμερο παρά μόνο σαν σκιώδης ανάμνηση. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να το εκφράσουμε με λόγια. Μπορούμε, όμως, να το πλησιάσουμε με την εσωτερική στροφή· με την άσκηση της ψυχής στον στοχασμό, τη σιγή και την ενορατική ένωση.

Πορφύριος: Και οι φόβοι, δάσκαλε; Πολλές φορές με κρατούν πίσω. Πώς να τους υπερβώ;

Πλωτίνος: Είναι εύκολο να προσπαθείς να κατακτήσεις τον εξωτερικό κόσμο, Πορφύριε. Πραγματική δύναμη, όμως, είναι να κατακτάς τους φόβους σου· να τους φωτίζεις με το φως του Νου. Ο φόβος γεννιέται από τη λήθη της ενότητας και τρέφεται από την ταύτιση με το εφήμερο.

Πορφύριος: Τελικά, το ταξίδι της ψυχής δεν είναι έξοδος προς τα έξω, αλλά επιστροφή προς τα έσω.

Πλωτίνος: Το να αφήνεις τον οριοθετημένο κόσμο μέσα στον οποίο μεγάλωσες, να προχωρείς πέρα από όσα γνωρίζουν οι άνθρωποι, και να επιστρέφεις φέροντας το δώρο της αλήθειας, αυτό είναι το πνεύμα της μεγάλης ανθρώπινης περιπέτειας που λέγεται Ζωή. Είναι η ανάμνηση της ψυχής από τον ίδιο της τον Εαυτό. Και μόνο μέσα από την άσκηση, την κάθαρση και τη θέωση επιτυγχάνεται η επανένωση με το Έν – το μόνο αληθινό Ον.

Ο Πορφύριος σιωπά. Δεν είναι η άγνοια που του κλείνει το στόμα, αλλά το δέος μιας αλήθειας που άγγιξε την ψυχή του. Ένα δάκρυ κυλά· όχι από λύπη, αλλά από την ανάμνηση εκείνου που ήταν πάντοτε μέσα του: του Ενός.

Από εδώ αρχίζει η πορεία της Επιστροφής.

«Ο Κύκλος της Σελήνης: Μύηση Μητέρας σε Κόρη».

Ο διάλογος που ακολουθεί αποτελεί ένα πρότυπο δοκίμιο, το οποίο ενσωματώνει αρχαίες παραδόσεις από την Μινωϊκή τέχνη, τον Αρκαδικό κύκλο,  την Σαπφώ, τον Πίνδαρο,  θέσεις (Εμπεδοκλής, Αριστοτέλης) και λατρευτικά έθιμα (Αρκαδία, λατρεία Νέου Φεγγαριού), ενώ εξηγεί τη συμβολική σύνδεση Σελήνης – γυναικείου κύκλου με τρόπο σαφή και βιωματικό. 

🌘 Σκηνή Πρώτη: Μια ήσυχη άνοιξη, κάτω από το γεμάτο φεγγάρι. Σε μια αυλή, μία  Μητέρα  η Γαία,  και η Κόρη της Γαλάτεια, κάθονται πλάι–πλάι, ατενίζοντας το φεγγάρι και τον νυχτερινό ουρανό.🌙

Γαία : Κόρη μου, αν επιθυμείς να ξαναβρείς την αρχέγονη θηλυκή δύναμη, πρέπει πρώτα να καταλάβεις πως στο δικό μας κόσμο η Σελήνη δεν αποτελεί απλώς ένα φωτεινό ουράνιο σώμα.

Γαλάτεια: Τι εννοείς μητέρα; Τι σημαίνει για εμάς η Σελήνη;

Γαία : Για εμάς αποτελεί  μια συμπληρωματική έκφανση της Μεγάλης Μητέρας, μία από  τις ύψιστες  δυνάμεις που υφαίνουν τη ζωή. Το φως του γεμάτου φεγγαριού μεγαλώνει τη βλάστηση, ρυθμίζει τα νερά και καθοδηγεί τη γονιμότητα της γης, αλλά και του σώματός σου.

Γαλάτεια: Έχει σχέση με τα σκαλίσματα στα Μινωικά ιερά; Γυναίκες μπροστά στο δέντρο της ζωής, με το σεληνιακό δίσκο να τους φωτίζει το πρόσωπο.

Γαία : Ακριβώς. Για αυτό βλέπουμε  σε αυτά γυναίκες να στέκονται σε τελετουργική στάση μπροστά στη σελήνη:

«Πλήρης μεν εφαίνετ’ α Σελάννα, αἱ δ’ ὡς περὶ βωμὸν ἐστάθησαν». Οι άντρες προσεύχονταν στον Ήλιο, οι δε γυναίκες στη Σελήνη.

Γαλάτεια: Κι η εμμηνόρροια; Πώς συνδέεται με το σεληνιακό κύκλο;

Γαία : Σύμφωνα με την αρχέγονη παράδοση μας που περνά  από μήτεραε σε κόρη, ο περιοδικός  κύκλος της γυναίκας έρχεται με τον κύκλο του φεγγαριού. Κάποιοι μύστες ισχυρίζονται πως με το τέλος κάθε σεληνοφαινομένου ξεκινούσε η εμμηνορροή – μια μικρή “γέννηση” μέσα μας.

Γαλάτεια: Μικρή γέννηση;

Γαία : Ναι· θεωρούσαμε το κατακρατημένο αίμα ως πρώτο “έμβρυο”. Έτσι, κάθε σεληνιακή φάση θεμελίωνε τόσο την εμμηνόρροια όσο και την εγκυμοσύνη – καρποί της ίδιας θείας πηγής γονιμότητας.

Γαλατέα : Μητέρα… Το φεγγάρι αλλάζει πρόσωπα. Άλλοτε νέο και σκιερό, άλλοτε μισό, και άλλοτε ολόφωτο. Υπάρχει κάποιος συμβολισμός σ’ αυτές τις όψεις;

Γαία: Πολύ καλά ρωτάς. Οι τρεις όψεις της Σελήνης καθρεφτίζουν και τις τρεις όψεις της γυναίκας, όπως η Μεγάλη Θεά τιμούνταν σε τρεις μορφές:

– Η Νέα Σελήνη είναι η Παρθένα — αρχή, σπέρμα δυνατότητας, εσωτερική σιγή. Εκεί κατοικεί η νεαρή ψυχή που δεν έχει ακόμη φανερώσει τον σκοπό της.

– Η Ημισέληνος – ιδίως η αυξάνουσα – είναι η Μητέρα, η ώριμη, γεννήτρια μορφή. Είναι η γυναίκα που φέρει ζωή, δημιουργία, φροντίδα, έρωτα και σοφία που ρέει σαν το αίμα της εμμηνόρροιας και του τοκετού.

– Η Πανσέληνος είναι η Γραία, η παλαιά και σοφή. Το φως της δεν είναι πλέον σπορά αλλά συγκομιδή. Αυτή η όψη της Σελήνης κρατά τη μνήμη όλων των γυναικών που υπήρξαν πριν από εμάς.

Γαλατέα: Και όλες αυτές οι όψεις είναι μέσα μας;

Γαία: Ναι, κόρη μου. Η γυναίκα είναι κύκλος, όχι γραμμή. Κάθε μήνας μάς επιστρέφει στις ίδιες τρεις μορφές: η κόρη που ονειρεύεται, η μητέρα που δίνει, η γραία που θυμάται. Και κάθε αιμορροϊκή φάση είναι πέρασμα, όπως λέγαν στην Αρκαδία: «Οὐδὲν παρὰ φύσιν, ἀλλ᾽ ἔνθεον τὸ κυκλοῦν.»

Γαλατέα: Δηλαδή, η κάθε γυναίκα φέρει τη Σελήνη μέσα της… σε όλες της τις μορφές.

Γαία: Ακριβώς. Και όταν μια γυναίκα αναγνωρίσει και συμφιλιωθεί με τις τρεις της όψεις—την παρθενικότητα, τη γονιμότητα και τη σοφία της ηλικίας—τότε είναι έτοιμη να γίνει φορέας Μυστικής Παράδοσης. Και τότε, μπορεί να σταθεί κι εκείνη σε νύχτα γεμάτης Σελήνης και να ψιθυρίσει: 

- «Εἰμὶ Παρθένα, Μήτηρ, Γραία· καὶ ἐν παντὶ κύκλῳ φέρω τὸ Φῶς.»

Γαλάτεια: Μητέρα  τώρα καταλαβαίνω γιατί μου είπες  πως το μυητικό μου όνομα θα είναι Ελένη.

Γαία: Ναι, κόρη μου.Το  όνομα  Ελένη σημαίνει  “η φέρουσα το φως” ή “η λαμπερή”.Γιατί μέσα σου γεννιέται το Φως, σε κάθε σκοτάδι. Είσαι αυτή που φέρει τη Σελήνη μέσα της—και τη φανερώνει.  Μπορείς πλέον να  λες: «Εἰμὶ Ἑλένη: τὸ Φῶς τοῦ κύκλου, ἡ μύηση, ἡ μνήμη.»

Και έτσι, κόρη μου, οδεύουμε μαζί στο μονοπάτι Μύησης: από μάνα σε κόρη, από φως σε σκότος, από σκότος σε νέο φεγγάρι .

📜 Σκηνή δεύτερη/τρίτη. 

🌙 Νύχτα Νέας Σελήνης – Άλσος Ιερό, κύκλος γυναικών. Η Γαλάτεια Μυεί την Κόρη της Ινώ, εγγονή της Γαίας.🌘

Σκοτάδι πυκνό. Η Νέα Σελήνη κρύβεται πίσω από το πέπλο του ουρανού. Το δάσος ψιθυρίζει, μέσα από το θρόισμα των φύλλων, τους ήχους των τριζονιών, και το κάλεσμα των κούκων. Η γη ανασαίνει αόρατα.

Στο κέντρο του Κύκλου στέκεται η Γαλάτεια, ντυμένη με άσπρο χυτώνα,  ακουμπά την παλάμη της στο χώμα, κλείνει τα μάτια και σιωπά. Σηκώνεται Η αργά και οδηγεί την κόρη  της Ινώ  προς τον κύκλο των γυναικών που την περιμένουν. Η Ινώ, κρατά ένα αγγείο με κρασί και ροδοπέταλα, όπου καθρεφτίζεται το ισχνό φως από το φεγγάρι.

Γαλάτεια: Δεν βλέπεις το ήλιο, μα είναι εδώ, μέσα  από το φως του φεγγαριού. Το φεγγάρι, δεν  έχει δικό του φως, αλλά δανείζεται αυτό του ήλιου. Έτσι, και η Παρθένα ψυχή σου, κρύβεται στην άκρη της παιδικότητας, έτοιμη να γεννηθεί ξανά.

Ινώ: Τι καλούμαι να μάθω απόψε;

Γαλάτεια (αγγίζοντας το αγγείο): Να θυμηθείς ποια είσαι. Τρεις οι όψεις σου, κόρη. Άγρια, Γόνιμη, Ερωτική – μα όλες Εσύ. Η Άρτεμις, η Δήμητρα, η Αφροδίτη – τρεις όψεις της μίας Θεάς. Κάθε μία σου χαρίζει ένα κλειδί.

Ο Χορός των Γυναικών απαγγέλλει κρατώντας δάδες: 

«Ἐν νυκτὶ ἡ Μήτηρ ἐνσπείρει τὸ φῶς ἐν τῷ σκότει.»

Γαλάτεια: Η πρώτη είναι η Άγρια, της Άρτεμης.Η κόρη που τρέχει σε βουνά και δάση, που δεν υπακούει νόμους ανθρώπινους, αλλά μόνο την εσωτερική της πυξίδα.Πριν από κάθε γάμο, πριν από κάθε δεσμό, υπήρξες άγρια – όπως το τοπίο πριν τη σπορά.

Ινώ:Τη φοβούνται αυτή τη γυναίκα…

Γαλάτεια: Τη σέβονται και την φοβούνται, γιατί εκεί που τελειώνει το εγώ αρχίζει το έργο της θεάς. Τη τιμούν στην Βραβρώνα, ως άρκτους, όταν τα κορίτσια μεγαλώνουν και ετοιμάζονταν να δεχτούν το σώμα τους ως ιερό.

Η Ινώ στέκεται μπροστά σε τρεις γυναίκες. Η καθεμιά της δίνει ένα σύμβολο: βέλος, στάχυ, τριαντάφυλλο.

Γαλάτεια: Έπειτα, γίνεσαι Γόνιμη – η Δήμητρα σε καλεί. Αυτή είναι η γυναίκα-γη. Η καλλιεργήτρια της αγάπης, η μάνα των πάντων. Παντρεύεται, καρπίζει, υφαίνει τη ζωή.

Χορός: «Τίμα τη ζωή σε όλες τις μορφές της Μεγάλης Μητέρας.Καμιά μορφή δεν είναι μικρότερο  σημαντική από μία άλλη.»

Γαλάτεια: Γνώριζε πως η Μητέρα-Γη είναι η μήτρα όλων των πραγμάτων, και εσύ η ιέρεια της. Είσαι η κόρη και ο καρπός της. Ο άνθρωπος δεν είναι ξεκομμένος· από αυτή είναι κρίκος στην αλυσίδα της εξέλιξης. Όλα τα όντα υπηρετούν έναν σκοπό, όλα έχουν θέση. Τίποτα δεν γεννήθηκε τυχαία.

Ινώ: Νιώθω το σώμα μου να ξυπνά.Και κάτι παλαιό με οδηγεί…

Γαλάτεια: Αυτό είναι το κάλεσμα της Ουράνιας Αφροδίτης. Όχι αυτή που υπηρετεί την επιθυμία του άλλου,αλλά αυτή που ακτινοβολεί την επιθυμία της Ψυχής. Αυτή που ευωδιάζει μυρτιά, λεβάντα και ρόδο. Εκείνη που γνωρίζει πώς ο Έρωτας ανοίγει τις Πύλες του Θείου.

Χορός: " Όλα είναι Ένα. Η Άρτεμις σου δίνει Ελευθερία, Η Δήμητρα σου δίνει Ρίζες. Η Αφροδίτη σου δίνει Φλόγα. Νέα Σελήνη παρθένα, ημισέληνος, μάνα, πανσέληνος Γραία . Το τέλος του κύκλου είναι και η αρχή του".

Η Ινώ ραντίζει το μέτωπό της με κρασί και ροδοπέταλα. Η φωνή της τρέμει.

Ινώ: Αλλάζει κάτι μέσα μου.  Πονάει αλλά και λυτρώνει.

Γαλάτεια: Μην αντισταθείς. Η μεταμόρφωση είναι Ιερή.Είσαι γυναίκα τώρα. Και θα περπατήσεις τον δρόμο σου με τις τρεις θεές στο πλευρό σου.

🌙 Σκηνή Τρίτη – Φθίνων Φεγγάρι.🌘

Ήσυχη νύχτα, στο ίδιο άλσος. Η Γαλάτεια, ηλικιωμένη, κάθεται δίπλα σε δέντρο. Η Ινώ οδηγεί τη δική της πλέον νεαρή κόρη.

Γαλάτεια :Έζησα τον Κύκλο.Ήμουν Παρθένα – δεν ήξερα, αλλά ονειρευόμουν. Ήμουν Μητέρα – έσπειρα, προστάτεψα.Είμαι Γραία – κρατώ τη γνώση που θρέφει το αύριο.

Ινώ: Μητέρα, θα είσαι εκεί;

Γαλάτεια : Θα είμαι η φωνή μέσα στα φύλλα.Θα με βρεις στα βήματα της κόρης σου. Γιατί ο Κύκλος δεν τελειώνει – παραδίδεται. Όπως το φως της Σελήνης περνά από μάτια σε μάτια.

Η Ινώ οδηγεί την δική  της νεαρή κόρη,  στο Κέντρο του Κύκλου. 

Κόρη μου: Να θυμάσαι: Η Μητέρα-Γη είναι και δική σου Μητέρα.Ό,τι γεννιέται, γεννιέται εν σοφία. Και κάθε γυναίκα που θυμάται, θεραπεύει ολόκληρο τον κόσμο.

Η Ινώ ραντίζει το μέτωπό της κόρης της με κρασί και ροδοπέταλα.

Ο χορός τραγουδά: «Τρεις οι μορφές σου, Σελάννα: ένα το φως, μία η ρίζα, μία η καρδιά.»

Θυμήσου τις τρεις όψεις, κόρη μου συμβουλεύει η Ινώ την νεαρή κόρη της τέταρτη στην διαδοχή: 

Η Παρθένα δεν είναι παιδικότητα – είναι ανεξαρτησία. Η Μητέρα δεν είναι μόνο  η μήτρα της ζωής, – είναι δημιουργία. Η Γραία δεν είναι γήρας – είναι σοφία. Μέσα σου κατοικούν και οι τρεις. Πορεύσου με αγάπη, καρτερικότητα, σοφία.

Ζήνων και Απολλόδωρος. Ο Αλληγορικός Συμβολισμός του Κέρβερου .

Ένας υποθετικός διάλογος ανάμεσα στον Στωικό φιλόσοφο Ζήνωνα και τον μαθητή του, Απολλόδωρο.

Στο απέραντο θέατρο της ανθρώπινης ψυχής, εκεί όπου το ερωτικό πάθος συναντά την αναζήτηση της σοφίας, γεννιέται η ανάγκη για διάλογο. Ο λόγος, εργαλείο της φιλοσοφίας, γίνεται καθρέφτης και πυξίδα, φωτίζοντας τα σκοτεινά μονοπάτια του εσωτερικού κόσμου. Αυτός ο φανταστικός διάλογος ανάμεσα στον Στωικό φιλόσοφο Ζήνωνα και τον μαθητή του, Απολλόδωρο, αντλεί έμπνευση από τον αρχαίο μύθο του Κέρβερου – όχι ως απλό μυθολογικό τέρας, αλλά ως καθολικό σύμβολο των εσωτερικών δυνάμεων που καλούμαστε να υπερβούμε στην πορεία προς την αυτογνωσία. Ο Ηρακλής, ο Ορφέας, τα Ελευσίνια Μυστήρια και η Στωική στάση ζωής συνυφαίνονται σε ένα αφήγημα που μετατρέπει τον μύθο σε υπαρξιακή εμπειρία και πνευματική δοκιμασία.

- Απολλόδωρος: Δάσκαλε, ο Κέρβερος, ο τρικέφαλος φύλακας του Άδη... Τι ήταν στ’ αλήθεια; Ένα απλό τέρας ή μήπως κάτι βαθύτερο;

- Ζήνων: Ο Κέρβερος δεν είναι απλώς ένα τέρας της μυθολογίας· είναι αλληγορία του ασυνείδητου, η μορφή που παίρνει η εσωτερική αντίσταση όταν η ψυχή επιχειρεί να περάσει από το φως της ζωής στη σιγή του θανάτου — δηλαδή, στην ενδοσκόπηση. Τρία κεφάλια, ουρά φιδιού, πόδια λιονταριού: μια σύνθεση ένστικτων, φοβιών και ζωικών δυνάμεων που αντιστέκονται στη μεταμόρφωση.

- Απολλόδωρος: Και γιατί τρία κεφάλια; Τι σημαίνει αυτή η τρισυπόστατη φύση;

- Ζήνων: Κάθε κεφάλι αντιπροσωπεύει έναν άξονα του χρόνου:

* Το παρελθόν, με τις μνήμες και τα τραύματα που μας καθορίζουν.

* Το παρόν, το σημείο της συνείδησης όπου το συναίσθημα και ο λόγος συγκρούονται.

* Το μέλλον, με τις επιθυμίες, τους πόθους και τους φόβους που μας καλούν.

Ο Κέρβερος, έτσι, φυλάσσει την ψυχική πύλη της μεταμόρφωσης· για να την περάσεις, πρέπει να συμφιλιωθείς με το παρελθόν, να μείνεις ακέραιος στο παρόν και να απελευθερωθείς από το φόβο του μέλλοντος.

- Απολλόδωρος: Ο Ηρακλής κατεβαίνει στον Άδη για να τον αντιμετωπίσει. Τι μας λέει αυτό για την ανθρώπινη φύση;

- Ζήνων: Ο Ηρακλής είναι το αρχέτυπο του ήρωα που εισέρχεται στα βάθη της ύπαρξης, αναζητώντας κάθαρση. Η κάθοδός του στον Άδη είναι συμβολική: είναι η κατάβαση του ανθρώπου στα έγκατα του εαυτού του, εκεί όπου κυριαρχούν φόβοι, ενοχές και αδυναμίες. Η νίκη του επί του Κέρβερου δεν είναι βία· είναι εξημέρωση. Είναι η δύναμη του πνεύματος που τιθασεύει το σκοτεινό ένστικτο.

- Απολλόδωρος: Κι οι αρχαίοι, λένε, προσέφεραν άρτο με μέλι στον Κέρβερο. Τι σημαίνει αυτή η γλυκύτητα;

- Ζήνων: Ο άρτος με μέλι είναι προσφορά ειρηνική, όχι πολεμική. Εκφράζει την τρυφερότητα απέναντι στο αναπόφευκτο — τον θάνατο, τη μετάβαση, τον εσωτερικό φόβο. Η γλυκύτητα κατευνάζει τον τρόμο· έτσι και η αγάπη κατευνάζει την εσωτερική βία.

- Απολλόδωρος: Ο Ορφέας, με τη λύρα του, λένε πως κοιμησε τον Κέρβερο. Πώς ερμηνεύεις αυτό το περιστατικό;

- Ζήνων: Ο Ορφέας δεν χρησιμοποίησε βία. Χρησιμοποίησε τέχνη, μουσική, τον ρυθμό του κόσμου. Ο μύθος μάς διδάσκει ότι η τέχνη — όταν πηγάζει από έρωτα και αλήθεια — έχει τη δύναμη να εξευγενίζει τα θηρία του εαυτού μας. Η μελωδία του έρωτα είναι πιο δυνατή από τον βρυχηθμό του φόβου.

- Απολλόδωρος: Ποια είναι η φιλοσοφική σημασία του άθλου αυτού;

- Ζήνων: Ο άθλος διαρθρώνεται σε τρία στάδια, όπως η ατραπός κάθε φιλοσοφικής ζωής:

Ι. Εξαγνισμός – αποδέσμευση από τις υλικές εξαρτήσεις και το εγώ.

ΙΙ. Μύηση – κατάδυση στο εσωτερικό σκοτάδι, αντιπαράθεση με το ασυνείδητο.

ΙΙΙ. Υπηρεσία – επιστροφή στον κόσμο με αγάπη, σοφία και προσφορά.

Ο Ηρακλής δεν μένει στον Άδη. Επιστρέφει, όπως κάθε αληθινός φιλόσοφος, για να υπηρετήσει τον κόσμο.

- Απολλόδωρος: Το βλέμμα του Κέρβερου λέγεται πως παρέλυε όποιον τολμούσε να το αντικρίσει. Ποια είναι η αλληγορία εδώ;

- Ζήνων: Το βλέμμα του Κέρβερου είναι το βλέμμα του ίδιου μας του φόβου. Αν τον κοιτάξεις χωρίς αυτογνωσία, σε παγώνει, σε καθιστά πέτρα. Όποιος δεν έχει ενδοσκοπήσει, όποιος αποφεύγει την αλήθεια του εαυτού, παραμένει στάσιμος. Αλλά όποιος τον αντικρίζει με θάρρος, με συνείδηση, μεταμορφώνεται.

- Απολλόδωρος: Τελικά, γιατί η νίκη επί του Κέρβερου θεωρείται νίκη ενάντια στις υλικές επιθυμίες;

- Ζήνων: Γιατί ο Κέρβερος είναι οι τριπλοί φύλακες της ψυχής:

Η σάρκα, που επιθυμεί.Ο νους, που αμφιβάλλει. Το συναίσθημα, που φοβάται.

Όταν τα τρία αυτά εξισορροπηθούν, ο φιλόσοφος εισέρχεται στον εσωτερικό του ναό — εκεί που κατοικεί ο θείος δαίμων, η εσώτερη φλόγα της ύπαρξης. Μόνον τότε μπορεί να αγαπήσει αληθινά και να υπηρετήσει χωρίς εγωισμό.

- Απολλόδωρος: Σε ευχαριστώ, Δάσκαλε. Δεν νιώθω πια φόβο για τον Κέρβερο. Τον βλέπω πια ως φρουρό μιας μύησης που οφείλω να περάσω.

- Ζήνων: Κάθε μύθος είναι καθρέφτης της ψυχής. Ο δρόμος της φιλοσοφίας είναι μια κατάβαση που γίνεται άνοδος. Ξεκίνα, λοιπόν, την περιπέτεια του έρωτα, της σοφίας και της αυτογνωσίας. Ο Κέρβερος σε περιμένει — όχι για να σε εμποδίσει, αλλά για να σε μεταμορφώσει.!

Η φωτογραφία με τον Κέρβερο έργο μου ζωγραφική με παστέλ από την εφηβεία μου, 1986,  βασισμένο στο εξώφυλλο του δίσκου των the Rods,  Wild dogs.

Ο Ψίθυρος της Σοφίας. Ο Δίας, Αθηνά και η Γλαύκα .

 

Η πλάση ολόκληρη είχε βυθισθεί στο σκότος. Τα σύννεφα μαύρα και απειλητικά  ήταν φορτωμένα από τη θεϊκή οργή, οι κεραυνοί χαράκωναν τους ουρανούς με μανία. Στον θρόνο του ο παντοδύναμος Δίας υπέφερε  από αφόρητους πονοκεφάλους. Ενας  πονοκέφαλος με αιτία: Ο Ζεύς, είχε καταπιεί τη Μήτιδα, θεά της σοφίας, ως προληπτικό μέτρο από φόβο μή γεννήσει αγόρι  που θα ανατρέψει τη βασιλεία του, όπως εκείνος έκανε στον Κρόνο.

— Ω τι συμφορά! Αναφώνησε ο πατέρας των Θεών.  Φαίνεται ότι τελικά η σοφία είναι ένα ανυπόφορο προσόν!

— Γιατί με κατάπιες, μεγάλε Δία; Ακούστηκε υπόκωφα η φωνή της Μήτιδας, της θεάς της σοφίας. Η φωνή της λεπτή και υπόκουφη προερχόταν από το  εσωτερικό της γαστεός του Διός,  καθώς βίωνε τον παράδοξο εγκλωβισμό της. 

— Φοβήθηκα την προφητεία, Μήτιδα. Προβλέφθηκε πως θα γεννήσεις μια κόρη και μετά έναν γιο που θα με ανατρέψει, ομολογεί ο Δίας, τρέμοντας από την ενοχή.

— Η απόφαση σου  αυτή θα γίνει η δική σου τιμωρία. Μην ξεχνάς άναξ των θεών πως κανείς δεν ξεφεύγει απο την ανάγκη,  ούτε καν εσύ! Όσο πιο βαθιά θάψεις τη γνώση, τόσο πιο ισχυρή θα γίνει η κόρη που φέρεις μέσα σου.

Αίφνης, μια σκιά πέρασε πάνω από τον θρόνο του Ολύμπου. Η Θέμιδα, η θεά της δικαιοσύνης, πλησίασε τον Δία:

 — Ζητάς να λάβεις ξένη  δύναμη δίχως αντίτιμο; Τιμωρείς δίχως λόγο; ρώτησε σθεναρά. Κάθε πράξη έχει συνέπειες, πόσο μάλλον η κατάκτηση  στην υπέρτατη  σοφίας, ακόμα και για τον βασιλιά των θέων. 

— Βαριά ευθύνη με συνθλίβει, παραδέχτηκε ο Δίας.

Η Θέμις ξεφύσησε, με φανερή αγανάκτηση: 

— Τότε άκουσε με. Ό,τι γεννιέται από πόνο, θα φέρει αντιστάσεις. Προετοιμάσου για την ημέρα που η γέννα της σοφίας θα σε συγκλονίσει περισσότερο από τον ίδιο τον πόνο.

Ο Δίας κούνησε το κεφάλι, βυθισμένος στην ενοχή του. Η Μήτις, είχε ήδη υφάνει το νήμα της μοίρας. Από τότε ο Δίας κατέκτησε τη σοφία όλου του κόσμου, των φανερών αλλά και των «αθέατων πραγμάτων», ακόμα και για τους θεούς. Όμως για μια τέτοια γνώση υπάρχει πάντα ένα βαρύ τίμημα. Η ευθύνη και η σοφία προκαλούν πόνους σαν αυτούς του τοκετού: αόρατοι αλλά ατελείωτοι, που μαστιγώνουν το κρανίο του βασιλιά των θεών.

Σε απόγνωση από την απρόοπτη μοίρα, ο όχι όπως αποδείχθηκε και τόσο παντοδύναμος Δίας έστειλε τον αγγελιοφόρο Ερμή στη Λήμνο να καλέσει τον κουτσό και κακομούτσουνο γιο του, τον Ήφαιστο, θεό της φωτιάς, της μεταλλουργίας και μέγα τεχνίτη, να έρθει από τη Λήμνο στον Όλυμπο και να δώσει λύσει σ το πρόβλημα του. Στη Λήμνο ο Ήφαιστος ζούσε ευτυχισμένος, περιτριγυρισμένος από λάβα και χαλκό. Ο Ερμής, λαχανιασμένος, του μετέφερε το διάταγμα:

— Ήφαιστε, άφησε τις λαβίδες, και πάρε τη σφύρα σου. Ο Δίας σε καλεί στον Όλυμπο. 

— Χα! Πήγαινε εσύ να του πεις κρασί να μεθύσι να του περάσουν όλα, γέλασε ο Ήφαιστος. Ωραία η Λήμνος, καμιά όρεξη για θεία σπέκουλα.

— Να ξέρεις, του σφύριξε δήθεν αμέριμνα ο αγγελιοφόρος θεών και ανθρώπων Ερμής, πως ο Δίας εξαγριώθηκε και απειλεί, αν παρακούσεις  να αφανίσει τη Λήμνο από τον χάρτη, και να σε φυλακίσει στην Αίτνα, στη λάβα και τη φωτιά. Αναγκασμένος, ο Ήφαιστος ανέβηκε στον Όλυμπο. Βρήκε τον πατέρα του στο θρόνο του, να χτυπιέται από τους πόνους.

— Πατέρα, σε χαιρετώ. Ήρθα αμέσως μόλις άκουσα την προσταγή σου, είπε με βαρύ χαμόγελο. 

— Κόψε τις μπούρδες, κουτσάλογο, και κάνε κάτι να σωθώ από τους πονοκεφάλους! Χτύπα με στο κεφάλι με την σφύρα να βρει διέξοδο η συσσωρευμένη σοφία μου, να σωθώ να ανακουφιστώ, δεν αντέχω άλλο πια! 

— Όχι, πατέρα, δεν μπορώ, είπε ο Ήφαιστος, και ας ήθελε να εκδικηθεί τον Δία, επειδή τον είχε πετάξει  από τον Όλυμπο, με αποτέλεσμα να μείνει κουτσός. Δεν τον ήθελε γιατί είχε πάρει το μέρος της μάνας του Ήρας σε ενα από τους συχνούς καυγάδες τους. Εκτός αυτού ήταν κακομούτσουνος, και δούλευε με τα χέρια! Που έχει ακουστεί αυτό, είχε πει ο Δίας, Θεός και μάλιστα γιός μου άσχημος, κουτσός και μαυριδερός!!! Τις σκέψεις του διέκοψε η απειλητική κραυγή του Δία!!

— Κάντο το τώρα! ούρλιαξε ο Δίας.!

Σκοτείνιασε ο τόπος. Αστραπές και βροντές γέμισαν τον ουρανό. Τρόμαξε ο Ήφαιστος, ύψωσε τη σφύρα, και «Κρακ!» — άνοιξε στα δύο το κρανίο του πατέρα του. Από το άνοιγμα  ξεχύθηκε ένα φως: και στην συνέχεια μια θεά ολόλαμπρη, πάνοπλη. Η Αθηνά, γεννημένη από το κεφάλι του Δία, κρατούσε δόρυ και ασπίδα, η ενσάρκωση της σοφίας και της στρατηγικής. Ο Δίας ανακουφίστηκε αμέσως. Η Αθηνά, κληρονόμησε τη σοφία της Μήτιδας, αλλά και τη δύναμη του πατέρα της. 

Γνώριζε όλες τις τέχνες, θεά της σοφίας, των τεχνών και των γραμμάτων, της έμπνευσης, της ενδοσκόπησης και της αυτογνωσίας, αλλά και θεά του πολέμου. Όχι όμως του παρορμητικού ηρωικού πολέμου, ο οποίος ανήκει στην δικαιοδοσία του πολεμοχαρούς Άρη, αλλά της στρατηγικής και του σχεδιασμού. Η θεά γεννήθηκε πάνοπλη αλληγορώντας πως η νόηση και η σοφία είναι το μεγαλύτερο όπλο των ανθρώπων, μετά το δώρο του Προμηθέα στην ανθρωπότητα.

Μόλις ξεπετάχτηκε, ένιωσε κάτι να της γραπώνεται ξαφνικά στον ώμο της. Κοίταξε ξαφνιασμένη και είδε μία κουκουβάγια να την κοιτά με τα μεγάλα της μάτια.

— Εσύ θα γίνεις το σύμβολο της σοφίας, ψιθύρισε η Αθηνά στην γλαύκα. Όπως εσύ μπορείς και γυρίζεις το κεφάλι προς όλες τις κατευθύνσεις ώστε να βλέπεις παντού, ακόμα και στο σκοτάδι, έτσι και αυτός που θα χρησιμοποιεί τις αρετές που εγώ εκπροσωπώ θα μπορεί να βλέπει, να σχεδιάζει και να προβλέπει όχι μόνο το παρόν, αλλά το παρελθόν και το μέλλον.

 Όπως εσύ πετάς μόνο το βράδυ, μακριά από τον θόρυβο της ημέρας, όσοι ζητούν να ανασηκωθούν τα πέπλα των δώρων της σοφίας μου πρέπει να το κάνουν σε μέρος ήσυχο, με τα βλέφαρα κλειστά, ώστε να «ανοίξουν τα μάτια της ψυχής» για να δουν την αθέατη πλευρά των πραγμάτων. Κι όπου υπάρχει πιο ήσυχο μέρος από το εσωτερικό του ανθρώπου;  Όσοι κοιτάξουν προς τα «μέσα» δεν θα μείνουν ποτέ ξανά «απ’ έξω». 

Αν ο άνθρωπος βρει την ευτυχία, αν βάλει σε τάξη στον εαυτό του, τότε θα βάλει τάξη και στον κόσμο γύρω του. Για αυτό, στην πόλη που θα προστατεύω αργότερα, θα βρίσκεσαι παντού και θα σε τιμούν οι κάτοικοί της, ώστε όλοι να θυμούνται πως ο νους είναι ο μέγας «μεγαποιητής»,  και πως στο νου δεν υπάρχει σκότος, αλλά μόνο αμάθεια. 

Ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται μέσα στο μυαλό του ανθρώπου. Για αυτόν τον λόγο πρέπει να μάθει να βλέπει τα πράγματα «φωτισμένα» σωστά.  Πίσω από κάθε συμπαντικό νόμο κρύβεται η αρμονία ή ανάγκη, ο σκοπός, και το χαλινάρι της ψυχής για τον άνθρωπο είναι ο νους. 

Αν οι άνθρωποι ακούσουν τον λόγο μου και με τιμήσουν ανάλογα, τότε η φιλοσοφία, οι τέχνες και η προστασία μου θα είναι συμπαραστάτες τους. Όταν υπάρχουν ικανοί στρατηγοί στο πεδίο της μάχης, θα πετάς από πάνω τους και αυτοί θα κερδίζουν τις μάχες. Φύγε τώρα, καλή μου γλαύκα, να συναντήσεις το πεπρωμένο σου…!

Και η γλαύκα πέταξε για την πόλη που αργότερα ονομάστηκε Αθήνα…!

Απολλώνιος ο Τυανεύς. Ανθρώπινη φύση και σύμπαν. "Λόγοι κάτω απ’ τον Θόλο του Αιωνίου Φωτός".

📜 Πρόλογος: 

Ο πρωτότυπος σύγχρονος υποθετικός διάλογος που ακολουθεί διαδραματίζεται σε έναν ιερό ναό αφιερωμένο στον Όσιρη, κοντά στις πύλες της Μέμφιδας στην Αίγυπτο. Εκεί, κάτω από το  φως των λύχνων, τις σκιές και τα σχήματα που σχηματίζονται ανάμεσα στους κιόνες, συναντώνται τρεις αναζητητές της αλήθειας: ο Απολλώνιος ο Τυανέας – Έλληνας  Νέο Πυθαγόρειος φιλόσοφος, μύστης και περιηγητής του πνεύματος – ο Αιγύπτιος Μέμνων ιερέας του ναού του Όσιρη φύλακας της σοφίας της χώρας του Νείλου,  και η ιέρεια  της Ισιδας Νεφερτίτη.

Ο διάλογός τους είναι μια φανταστική σύγχρονη σύζευξη φιλοσοφικών σκέψεων, από τα Ερμητικά κείμενα, την αρχαία σοφία αλλά και από σύγχρονες φιλοσοφικές θέσεις.Αν και τοποθετημένος στο παρελθόν, ο διάλογος εμπνέεται από διαχρονικές φιλοσοφικές και πνευματικές αλήθειες γύρω από τον άνθρωπο, τη φύση, το σύμπαν και το Θείο.

Μέμνων: Καλώς ήρθες, Απολλώνιε, φίλε των Μυστών. Η παρουσία σου μας τιμά. Μαζί μας η Νεφερτίτη, ιέρεια της Ίσιδας, που φέρει στην ψυχή της τη φλόγα της αναζήτησης.

Νεφερτίτη: Ευλογημένοι οι λόγοι που οδηγούν στη Σοφία. Έχω ερωτήματα που γεννιούνται μέσα μου σαν φλόγες στην αυγή.

Απολλώνιος: Ας ξεκινήσουμε, τότε, από τα βασικά Τι είναι ο άνθρωπος;

Μέμνων: Ο άνθρωπος είναι το ενδιάμεσο ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα. Την Γη και τον ουρανό, το φώς και τον σκοτάδι. Φέρει δύο φύσεις εντός του: το θνητό και το αθάνατο. Κατοικεί σε αυτόν η τριάδα της ύπαρξης: η ύλη, η πνοή και η νόηση.

Νεφερτίτη: Μπορεί να υπάρξει αυτογνωσία χωρίς κατανόηση του σύμπαντος;

Απολλώνιος: Οχι,  ούτε και το αντίστροφο. Εσύ είσαι το Σύμπαν σε μικρογραφία, Νεφερτίτη. Όποιος αναγνωρίσει την ψυχή του, αναγνωρίζει και την Ψυχή του Κόσμου.

Μέμνων: Όπως το σώμα εξέρχεται από τη μήτρα όταν είναι ολοκληρωμένο, έτσι και η ψυχή εξέρχεται από το σώμα μόνο όταν έχει γνωρίσει, όταν έχει ενωθεί με το Αγαθό. Διαφορετικά, παραμένει ατελής και αμορφοποίητη.

Νεφερτίτη: Σαν να λέτε πως η μελέτη του κόσμου είναι ταυτόχρονα μελέτη του εαυτού.

Απολλώνιος: Ακριβώς. Δεν μπορούμε να μελετήσουμε το σύμπαν χωρίς να μελετήσουμε τον άνθρωπο – και δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον άνθρωπο χωρίς να γνωρίσουμε τον κόσμο. Είμαστε εικόνα του σύμπαντος, πλασμένοι από τους ίδιους νόμους. Όποιος γνωρίσει πραγματικά τον εαυτό του, θα γνωρίσει και τους νόμους που κυβερνούν το σύνολο των όντων.

Νεφερτίτη: Πώς ολοκληρώνεται, λοιπόν, η ψυχή;

Απολλώνιος: Με τη συνειδητή άσκηση. Με τη διάκριση, τη σιωπή, και τη διάβαση μέσα από τα πέπλα της ψευδαίσθησης. Η ψυχή που βλέπει με τη νόηση, δεν επιστρέφει πίσω στη σύγχυση.

Μέμνων: Όπως το σώμα χωρίς μάτια είναι τυφλό, έτσι και η ψυχή χωρίς νόηση είναι τυφλή. Αν επιθυμεί κάτι η νόηση, αυτό θα ποθήσει και ολόκληρος ο άνθρωπος.

Νεφερτίτη: Και τι εμποδίζει αυτή τη διάκριση;

Μέμνων: Τρεις είναι οι δολοφόνοι του ανθρώπου: η αμάθεια, η υποκρισία και η φιλοδοξία. Μα περισσότερο απ’ όλα, η φιλοδοξία. Διότι όταν οι ανάξιοι κατέχουν αξιώματα, οι άξιοι σιωπούν, και τότε το κράτος, ο νους και η ψυχή βυθίζονται.

Απολλώνιος: Μια ιδέα που δεν μας ανυψώνει, μας φυλακίζει. Κάθε δόγμα που δεν γεννά καλοσύνη και αυτογνωσία είναι μόνο σκιά της αλήθειας. Ό,τι δεν ενώνει, διασπά.

Νεφερτίτη: Όμως… πώς θα δω το Θείο μέσα στα πράγματα; Μου φαίνεται πως συχνά περνά απαρατήρητο.

Απολλώνιος (δείχνοντας το έδαφος): Ακόμα και κάτω από κάθε πέτρα και πεσμένο φύλλο υπάρχει εκείνο που είναι αιώνιο, αλλά δεν ξέρουμε πώς να κοιτάζουμε γι’ αυτό. Μάθε να βλέπεις όχι μόνο με τα μάτια, αλλά με την καρδιά.

Μέμνων: Ό,τι κάνεις τώρα στην ψυχή σου, αυτό θα σου κάνει εκείνη όταν εξέλθει από το σώμα. Η ψυχή είναι αυτό που είσαι. Το σώμα, απλώς, το ρούχο της για λίγο.

Νεφερτίτη: Άρα λες πως η ζωή είναι προσανατολισμένη σε πορεία εσωτερική και εξωτερική;

Απολλώνιος: Ναι. Η ζωή είναι πορεία εξέλιξης. Και πριν δεχθούμε κάποια αλήθεια, μια ιδεολογία που φαίνεται να μας ταιριάζει, οφείλουμε να ρωτήσουμε τον εαυτό μας: “Με κάνει καλύτερο;” Όχι μόνο για εμένα, αλλά και για όσους με περιβάλλουν.

Νεφερτίτη: Ανάμεσα σε όλα αυτά, πώς μπορώ να υπηρετήσω την Ίσιδα και τη Ζωή;

Απολλώνιος (χαμογελώντας): Να, θυμάσαι αυτό που είπαν οι παλιότεροι, Νεφερτίτη: "Δίδαξε ένα αγόρι, και θα διδάξεις ένα αγόρι. Δίδαξε ένα κορίτσι και θα διδάξεις μια ολόκληρη γενιά." Οι γυναίκες είναι οι πρώτοι δάσκαλοι. Η καρδιά, όταν αγαπά, βλέπει περισσότερο απ’ τον νου. Με το παράδειγμά σου και τη σοφία σου, γίνε φως για αυτούς που έρχονται.

Νεφερτίτη: Θα βαδίζω με πέντε κατευθύνσεις στην καρδιά μου: Θα κοιτώ πάντα μπροστά, για να έχω στόχους στο μέλλον, πίσω, για να μην ξεχνώ από πού προέρχομαι, δίπλα μου, για να βλέπω ποιοι με στηρίζουν, μέσα μου, για να θυμάμαι ποια είμαι, και ψηλά, για να ευγνωμονώ το Σύμπαν και τους Θεούς για το δώρο της ζωής.

Μέμνων: Και θυμήσου. Όπως δεν επιστρέφεις στη μήτρα, έτσι δεν επιστρέφεις στο ίδιο σώμα. Ζήσε ώστε η ψυχή σου, όταν αναχωρήσει, να είναι φως καθαρό, και όχι σκιά δίχως μορφή.

Η μάσκα, το θεάτρο και ο Διόνυσος.

 

Σε ένα θεατρικό πλαίσιο που συνδυάζει την παράδοση του αρχαίου δράματος με τα μυστηριακά τελετουργικά, Διόνυσος και Πενθέας  συζητούν το ρόλο της μάσκας ως ψυχολογικό και εκπαιδευτικό εργαλείο. Ο διάλογος που ακολουθεί, είναι υποθετικός και πρωτότυπος· εμπνευσμένος από την παράδοση του αρχαίου Ελληνικού θεάτρου και των μυστηρίων, χωρίς να βασίζεται σε συγκεκριμένο αρχαίο κείμενο.

Διόνυσος: 

Πενθέα, κοίτα· μασκαρεύομαι για να γίνω πολλαπλός.

Πενθέας:

Ω Διόνυσε, πώς η μάσκα σου σε πολλαπλασιάζει; Δεν σε κρύβει μονάχα, αλλά σε μεταμορφώνει;

Διόνυσος:

Ακριβώς. Στο θέατρο, η μάσκα δεν είναι απλώς πρόσωπο· είναι ψυχή σε βάθος. Μέσω της μάσκας, ο ηθοποιός εκπαιδεύεται να νιώθει συναισθήματα που δεν του είναι φυσικά, να κατανοεί τον άλλον.

Πενθέας:

Εκπαιδευτική; Ο στρατός και οι  πολιτικοί ίσως εκπαιδεύονται με λόγια, αλλά εσείς οι θεατρίνοι με ξύλο προσώπου;

Διόνυσος:

Η μάσκα διδάσκει· διδάσκει κατανόηση και συγχώρηση. Όποιος ντύνεται με μαντήλα  γέροντα, βιώνει τον τρόπο της σκέψης του γέρου· μαθαίνει να σέβεται τον χρόνο. Και όταν ντύνεται θεός, αντιλαμβάνεται το βάρος της θεϊκής θέσης.

Πενθέας:

Και στα μυστήρια, όπως τα Ελευσίνια ή τα Διονυσιακά, γιατί  φοριούνται οι μάσκες;

Διόνυσος:

Στα μυστήρια, η μάσκα επέτρεπε στον μυημένο να παύσει να φοβάται τον θάνατο, να αισθανθεί την αναγέννηση. Είναι εργαλείο ψυχολογικής μετάβασης — σταδιακά ξεγυμνώνει τον άνθρωπο από τον εγωκεντρισμό του.

Πενθέας:

Τώρα κατάλαβα· η μάσκα είναι κάποτε φυλακή και κάποτε απελευθέρωση.

Διόνυσος:

Και αυτή η διφορούμενη φύση της σε διδάσκει: άλλοτε φυλακίζει τον εγωισμό· άλλοτε απελευθερώνει την ψυχή.

Ο Λατρεύων το φως του Παντός.

 

Στην σκιά ενός αρχαίου πλατάνου, εκεί όπου ο χρόνος σιωπά και η γη αναπνέει αργά, ζούσε ένας άνθρωπος σπάνιος. Δεν είχε τίτλους ούτε πλούτη. Κι όμως, το φως του προσώπου του και η γαλήνη των λόγων του τραβούσαν ανθρώπους από μακρινούς τόπους, σαν οι ψυχές να τον θυμόντουσαν από παλιά.

Δίδασκε χωρίς έδρα, χωρίς βιβλία, χωρίς θόρυβο. Όλη η φύση ήταν το ιερό του, και οι λέξεις του σπόροι που φύτρωναν μέσα στους ανθρώπους.

«Μάθε να ζεις», έλεγε, «με ρυθμό και παύση, όπως αναπνέει το σύμπαν. Η Φύση δεν βιάζεται και τίποτε δεν της λείπει. Εισέπνευσε βαθιά, κράτησε, κι εκπνέοντας θυμήσου: αυτή η πνοή που αφήνεις, είναι η πνοή που θα αναπνεύσει το δέντρο. Κι όταν το δέντρο εκπνεύσει, θα αναπνεύσεις εσύ. Όλα είναι ένα.»

Δεν πίστευε σε ναούς από πέτρα, αλλά σε ναούς από φως, από σώμα και γη. Ο ίδιος ξυπνούσε με τον Ήλιο και στεκόταν με πρόσωπο και παλάμες στραμμένες προς τον ουρανό, ψιθυρίζοντας:

☀️ «Ήλιε νοητέ, Ήλιε πνευματικέ, Ήλιε ζωογόνε, αφύπνισέ με, φώτισέ με, αναζωογόνησέ με.»☀️

Ήταν λιτός, σχεδόν ασκητικός. Έτρωγε απλά, μιλούσε απλά, ζούσε βαθιά. Πίστευε πως το σώμα είναι ιερός ναός, και ότι η ψυχή το κατοικεί όπως ο άνεμος κατοικεί στα φύλλα. «Γυμνάστε το σώμα σας», έλεγε, «όχι για να το επιδείξετε, αλλά για να το εξυγιάνετε. Γυμνάστε τον νου σας με φιλοσοφία. Η σκέψη είναι άσκηση, όχι επίδειξη.»

Μιλούσε για τρεις ειδών ανθρώπους: εκείνους που βλέπουν, εκείνους που βλέπουν όταν τους δείχνουν, και εκείνους που δεν βλέπουν. «Αν θέλεις να δεις», συμβούλευε, «κλείσε τα μάτια σου. Υπάρχει ένας άλλος τρόπος θέασης, εσωτερικός, που δεν εξαρτάται από τα φαινόμενα αλλά από την ενόραση.»

Η αυτογνωσία για εκείνον ήταν το πρώτο και ύστατο βήμα. Να φυλάς το Θείο μέσα σου καθαρό και αλώβητο. Να μην ενεργείς στα τυφλά. Να μην προσποιείσαι. Να μην εξαρτάσαι από το πώς σε βλέπουν οι άλλοι. Η ψυχή σου δεν χρειάζεται καθρέφτες· χρειάζεται καθαρότητα.

«Για να αντικρίσει η ψυχή σου το Ωραίο», έλεγε, «πρέπει πρώτα να γίνει ωραία η ίδια.»

Οραματιζόταν έναν άνθρωπο ενάρετο, ελεύθερο, απλό, φίλο της σιωπής, φίλο της δικαιοσύνης. «Το δόγμα δηλητηριάζει την ψυχή», προειδοποιούσε. «Η Αλήθεια δεν είναι λάβαρο· είναι δρόμος. Μην εμπιστεύεσαι εκείνον που λέει “βρήκα την Αλήθεια”, αλλά τον ταπεινό που ακόμα την ψάχνει.»

Τη νύχτα δίδασκε πρίν αφεθείς στην αγκαλιά  του Μορφέα να κάνεις έναν μικρό απολογισμό:

«Τι έκανα που δεν έπρεπε; Τι έκανα που έπρεπε; Τι έπρεπε να κάνω και δεν το έκανα;»

Ζητούσε από τους ανθρώπους να ζουν με νόημα. Να αναζητούν γνώση, κάλλος, αρμονία. Να μην κάνουν ποτέ σε άλλους αυτό που δεν θα ήθελαν για τον εαυτό τους. Να υπηρετούν την ελευθερία, να ερωτεύονται το φως, να τιμούν τους προγόνους και να αφήνουν στον κόσμο κάτι περισσότερο από ό,τι πήραν.

Κάποτε, όταν ένας ισχυρός και πλούσιος ξένος ήρθε με την πρόθεση να του χαρίσει όλα του τα πλούτη, μόνο και μόνο για να του αποκαλύψει πού βρίσκονται οι Θεοί, εκείνος αποκρίθηκε ήρεμα:

«Αλήθεια, ξένε... Πού δεν βρίσκονται οι Θεοί; Δεν χρειάζεται να ψάχνουμε τους Θεούς, αλλά να αποφεύγουμε ό,τι μας κάνει να μην μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε την πανταχού παρουσία τους. Ο Λατρεύων το Παν, λατρεύει και το επιμέρους. Αγάπησε τη φύση. Παρατήρησε τον κύκλο της ζωής και του ουρανού. Το Θείο ενυπάρχει στη φύση, αλλά και μέσα σου. Το Θείο ενυπάρχει με γήινο τρόπο μέσα μας, και το μέσα μας ενυπάρχει με κοσμικό τρόπο στο Σύμπαν. Θείο και Κοσμικό ταυτίζονται.»

Έπειτα, σιώπησε. Και σαν η σιωπή του να άνοιξε έναν άλλο ορίζοντα, πρόσθεσε:

«Ξέρεις... Οι διδασκαλίες, οι θεωρίες, οι ιδεολογίες, προσφέρουν πολλά στην αγωγή του ανθρώπου. Μα όχι το ουσιώδες. Διότι το ουσιώδες δεν διδάσκεται. Η μόνη τους αξία είναι να αποκαλύπτουν το ουσιώδες εκεί που ήδη υπάρχει, κρυμμένο. Αν αυτό δεν φωλιάζει από μόνο του στο βάθος του ανθρώπου, καμιά διδασκαλία δεν μπορεί να το εμφυτεύσει...»

Σήκωσε το βλέμμα του και κοίταξε πέρα, σαν να έβλεπε πίσω από τον κόσμο, πίσω από τις λέξεις.

«Το βλέπω παντού», είπε σχεδόν θλιμμένα, «ψυχές ευγενικές, όχι κενόδοξες· πνεύματα ευπαθή, όχι αργά· υπάρξεις μεριμνητικές, όχι αμέριμνες. Σπεύδουν σε διαλέξεις, σε ομιλίες, ψάχνουν σε βιβλία και εφημερίδες να βρουν τον λόγο τον πηγαίο, τον ξεδιψαστικό. Μα στο τέλος αποκάμνουν. Η παραπλάνηση είναι κατακλυσμική. Είναι οι ναυαγισμένοι μέσα στον παφλασμό της θνητής φλυαρίας.»

Έπειτα σώπασε πάλι. Και η σιωπή του αυτή δεν ήταν άδεια. Ήταν πλήρης. Ήταν το Ουσιώδες που δεν διδάσκεται.

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί σύνθεση παλαιότερων κειμένων μου, με επεξεργασία Τ.Ν.

Έλλην και Ρωμιός: Μύθοι και Αλήθειες. Τι δεν μας έμαθαν στα σχολεία.

 

Οι Έλληνες, είμασταν  υπό κατάκτηση από το 146 π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν ολόκληρο τον Ελληνικό χώρο, και δεν απελευθερωθήκαμε έως το 1830.  Αλλάζαμε μόνο κατακτητές: αρχικά τους Ρωμαίους (που έγιναν Χριστιανοί στην πορεία), οι οποίοι εκμεταλλεύονταν τους Έλληνες, στη συνέχεια δυόμισι αιώνες Φραγκοκρατίας, και τέσσερις αιώνες Τουρκοκρατίας. 

Παρόλα αυτά έχουμε μάθει να λέμε πως ζήσαμε «400 χρόνια σκλαβιάς».  Στην πραγματικότητα, όμως, τα χρόνια σκλαβιάς είναι πάνω από 2.000, διότι δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε τη Ρωμαιοκρατία.  Μιλάμε για «Βυζαντινή εποχή» — πώς μπορούμε να αγνοήσουμε εκείνη την περίοδο;  

Οι Ρωμαίοι κατακτητές λεηλατούσαν τις Ελληνικές πόλεις, με πλιάτσικο έργων τέχνης και βαρύτατη φορολογία.  Παρεμπιπτόντως, ο όρος «Βυζάντιο» καθιερώθηκε τον 19ο αιώνα.  Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αφορούσε αυτό που σήμερα ονομάζουμε Βυζάντιο, εξού και ο όρος «Ρωμιός», δηλαδή Ρωμαίος πολίτης — όχι Έλληνας, Ρωμαίος. 

Αυτό ξεκίνησε επί Ιουστινιανού (482–565 μ.Χ.), με την απαγόρευση της χρήσης των ονομασιών «Ελλάς» και «Έλλην». Ο Ιουστινιανός, καταγόμενος από  περιοχή της σημερινής Σερβίας,  και πολέμιος της αρχαίας  Ελληνικής θρησκείας, βασίστηκε σε δύο Έλληνες εθνικούς  (ακόλουθους της πολυθεϊστικής και φυσιολατρικής πατρώας θρησκείας), για την κατασκευή της Αγίας Σοφίας: τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο.  

Και οι δύο, εκτός από αρχιτέκτονες, ήταν  σπουδαίοι μαθηματικοί, φιλόσοφοι και  πανεπιστήμονες.  Ο Ισίδωρος υπήρξε δάσκαλος του τελευταίου διευθυντή της Ακαδημίας Αθηνών, του νεοπλατωνικου φιλοσόφου Δαμάσκιου. Στη Βιέννη μάλιστα υπάρχει ένας ανδριάντας του Ισίδωρου του Μιλήσιου που τον δείχνει όρθιο να κρατά ένα ομοίωμα της Αγίας Σοφίας. Στην Ελλάδα, αν ρωτήσετε 100 Έλληνες, μάλλον δεν θα βρείτε κάποιον να γνωρίζει το φιλοσοφικό και επιστημονικό του έργο. Για ανδριάντα δεν το συζητάμε...!

Ο γεωγραφικός χώρος των πάλαι ποτέ  Ελληνικών πόλεων-κρατών, με κοινή γλώσσα, θρησκεία, ήθη, έθιμα, κουλτούρα και πολιτισμό, αποκαλούνταν πια «Ρωμανία», και οι Έλληνες κάτοικοί της ήταν... οι Ρωμιοί. ! Όρος που δυστυχώς χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα.

Για να ολοκληρώσει το Χριστιανικό έργο του, ο Ιουστινιανός έκλεισε όλες τις αρχαίες Ελληνικές φιλοσοφικές σχολές.  Προσπάθησε να επιβάλει την Ορθοδοξία σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας και γι' αυτό καταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας και ανέστειλε τη λειτουργία της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα το 529 μ.Χ.  Οι αρχαίοι  Έλληνες φιλόσοφοι αναγκάστηκαν να πάνε στην Περσία, να βρούν καταφύγιο. 

Αντίθετα με την πρακτική αυτή, οι Έλληνες της πατρώας θρησκείας δεν προσπάθησαν να προσηλυτίσουν με τη βία κανένα αλλόθρησκο λαό.  Καθένας μπορούσε να πιστεύει και σε όποιον άλλο θεό ήθελε, και να τον διδάσκει ακόμα, φτάνει να μην ερχόταν σε ρήξη με την παραδοσιακή λατρεία των Ελλήνων.  Οι πολυθεϊστικες θρησκείες εξάλλου, μοιράζονταν κοινά στοιχεία και πρακτικές. Είναι γνωστό πως πλείστον Έλληνες φιλόσοφοι μυήθηκαν σε Αιγυπτιακούς, Περσικούς ναούς, ο Πυθαγόρας, ο Πλάτων, ο Πλωτίνος, ο Απολλώνιος ο Τυανέας και τόσοι άλλοι.

Ακόμα και ο Ιουλιανός ο Παραβάτης, ο «αποστάτης», όπως τον ονόμασε η Εκκλησία, δεν κυνήγησε τους Χριστιανούς.  Έβλεπε ότι, παράλληλα με τη μικρή κοινότητα των Χριστιανών, υπήρχε η μεγάλη κοινότητα των εθνικών και προσπάθησε να ξαναδώσει την οικονομική ευρωστία στα αρχαία Ελληνικά ιερά και να δυναμώσει πάλι την αρχαία Ελληνική παιδεία και τη θρησκεία. 

Τους διωγμούς τούς έκαναν οι Ρωμαίοι, διότι οι Χριστιανοί δεν δέχονταν να καταταγούν στον στρατό, ούτε  να αποδώσουν θυσίες και τιμές στον Ρωμαίο αυτοκράτορα . Αντίθετα κρύβονταν σε κατακόμβες, και απείχαν από την κοινωνική ζωή. Ο Χριστιανός φιλόσοφος Ωριγένης θα υποστηρίξει πως οι Χριστιανοί προσφέρουν περισσότερα από τους στρατιώτες με τις προσευχές που διώχνουν τα δαιμόνια και την ασκητική τους ζωή (κάπως έτσι έπεσε και η Κωνσταντινούπολη. Ο αντρικός πληθυσμός όταν Μωάμεθ πολιορκούσε την πόλη αντί να είναι στα τείχη, ήταν στα μοναστήρια και τις εκκλησίες).

Μια τέτοια πρακτική ( η αποχή δηλαδή των πολιτών από τις κοινωνικές και πολιτικές υποχρεώσεις τους), συνιστούσε τεράστιο κίνδυνο για την αυτοκρατορία.  Οι εξωτερικές πιέσεις των βαρβαρικών φύλων με τους αλλεπάλληλους πολέμους και την αυτοκρατορική κρίση θα αποτελέσουν το έναυσμα για μια τεράστια αλλαγή στην κοινωνική δομή. 

Όταν το 180 μ.χ  ο Ρωμαίος αυτοκράτορας και Στωικός φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος, ξεψυχώντας σε μια εκστρατεία στο Δούναβη, συμβούλεψε το γιο του: 

- «Πλουτίστε της στρατιώτες, περιφρονείστε τους άλλους!», η Pax Roman έφτανε στο τέλος της. 

Ο  Μάρκος Αυρήλιος, ζώντας τον περισσότερο χρόνο σε ένα αντίσκηνο στο Δούναβη, προσπάθησε να εκδιώξει τα βαρβαρικά φύλα που απειλούσαν τα βόρεια σύνορα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι Χριστιανοί απέδειξαν πως ήταν άνθρωποι έτοιμοι να θυσιαστούν για τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, όχι όμως για το καλό της αυτοκρατορίας. Αυτό ίσως τον έκανε ν' αλλάξει στάση και από προστάτης τους να γίνει διώκτης. Εντυπωσιασμένος από την πρόθυμη αυτοθυσία τους, έγραψε πως:

- «θυσιάζουν τη ζωή τους σπρωγμένοι από μια σκέτη αντιδραστική διάθεση, αντί να θυσιάζονται για χάρη μιας ιδέας στηριγμένης σε λογικά επιχειρήματα». 

Οι βαρβαρικές επιδρομές, οι καταστάσεις των καταπιεσμένων πληθυσμών στις πόλεις και στην ύπαιθρο, η παρακμή των πόλεων και του παραδοσιακού τρόπου ζωής, οι φυσικές καταστροφές είναι τα χαρακτηριστικά της κρίσης του 3ου αιώνα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον κοινωνικής αναταραχής, θεολογικού συγκρητισμού, φτώχειας,. μαγείας και μυστικισμού, τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα αναζητούν μια καλύτερη ζωή στην μετά θάνατο ζωή, στην Δευτέρα παρουσία, και τον Χριστιανισμό. Ο θύτης θα γίνει θύμα. Σταδιακά και οι Βάρβαρο, θα εκχριστιανιστούν, και θα καταστρέψουν συστηματικά, ότι λαμπρό και σπουδαίο είχε παράξει ο αρχαίος Ελληνικός Κόσμος...

📷 Ανδριάντας του Ισίδωρου του Μιλήσιου που τον δείχνει όρθιο να κρατά ένα ομοίωμα της Αγίας Σοφίας, στην Βιέννη της Αυστρίας.