«Η σχέση ανθρώπου και φύσης και οι κλιματικές αλλαγές»

Η σχέση ανθρώπου και φύσης, έχει έρθει τον τελευταίο καιρό στο προσκήνιο λόγω της κλιματικής αλλαγής, καθώς αναγνωρίζεται πλέον, πως η προστασία του περιβάλλοντος, αποτελεί την μεγαλύτερη από τις προκλήσεις, που καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η ανθρωπότητα।
Η κρίση του περιβάλλοντος προκλήθηκε εξαιτίας της αποξένωσης του ανθρώπου από την φύση, και την ανάπτυξη ενός ανθρωποκεντρισμού, που τοποθετεί τους ανθρώπους στην κορυφή της ιεραρχίας των ειδών, αντιμετωπίζοντας καταχρηστικά το φυσικό περιβάλλον, αδιαφορώντας για το κόστος.
Ποτέ πριν ο άνθρωπος δεν κατείχε τόση πολλή γνώση, και τόσο πολλή δύναμη ικανή να αλλάξει το περιβάλλον του, είναι φανερό όμως πως όταν η φύση εκδικείται, τότε καμία ανθρώπινη δύναμη δεν μπορεί να της αντισταθεί.
Τα βαθύτερα αίτια της οικολογικής κρίσης, έχουν να κάνουν με το πολιτισμικό, τεχνολογικό, και οικονομικό μοντέλο πολιτισμού που ακολουθήθηκε αιώνες τώρα, και που κορυφώνεται στις ημέρες μας.
Η τεχνολογία που αναπτύχθηκε τους τελευταίους αιώνες, έχει τις ρίζες της στην επιστημονική επανάσταση του 17ου και 18ου αιώνα, με κύριους εκπροσώπους , τον Γαλιλαίο, τον Κοπέρνικο και τον Καρτέσιο. Η επιστημονική σκέψη της εποχής αυτής, ακολούθησε την μεθοδολογία της αναλυτικής σκέψης, που βασιζόταν στην σχέση αιτίας αποτελέσματος, αλλά και στον διαμελισμό πολύπλοκων συστημάτων σε στοιχειώδη μέρη, με σκοπό την κατανόηση της συμπεριφοράς του όλου από τη μελέτη των μερών του.
Η φύση υπό ένα τέτοιο πρίσμα, αποκαλύφθηκε ως μία μηχανή που διέπεται από μαθηματικούς νόμους, κατά συνέπεια, τα πάντα στον κόσμο, θα μπορούσαν να ερμηνευτούν σύμφωνα με τη διάταξη και την κίνηση των τμημάτων τους. Το επιστημονικό αυτό μοντέλο επικράτησε και κορυφώθηκε στις ημέρες μας, και είχε ως στόχο την ανευ μέτρου εκμετάλλευση των φυσικών δυνάμεων, για την βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου.
Σε αντίθεση με την έως πρόσφατα προαναφερθείσα επικρατούσα αντίληψη, που θεωρούσε την φύση αδρανή και νεκρή, οι αρχαίες πεποιθήσεις έκαναν λόγο για ένα κοσμικό ιερό οργανικό σύνολο, όπου κάθε τι στο σύμπαν είναι μέρος του «όλου», ενός τεράστιου ιστού, στον οποίο εμπλέκονται έμψυχα και άψυχα, πάνω και έξω από την Γη, μ’ έναν τρόπο θαυμαστό. Σε μία τέτοια οπτική, το κάθε μέρος του Σύμπαντος, επιβεβαιώνει την δομή και την πορεία στην εξέλιξη του «Όλου», δηλαδή, το «Όλον» εμπεριέχεται στο επιμέρους, θυμίζοντας το Ερμητικό ρητό: «όπως πάνω, έτσι και κάτω».
Το όνομα που είχαν δώσει οι αρχαίοι Έλληνες στην Γη ήταν Μεγάλη Μητέρα, παντοδύναμη θεά Γαία, και αντιπροσώπευε την θεότητα που αποτελούσε την πηγή της ζωής, μία θεότητα που είναι αυθύπαρκτη και αγέννητη.
Η Γαία ουσιαστικά ενσάρκωνε το γενικό κοσμικό πλαίσιο όπου αναπτύσσεται η ζωή, ή ακόμη καλύτερα αποτελεί η ίδια ένα αδιάρρηκτο σύστημα με τη ζωή.
Σε φιλοσοφικό επίπεδο, η φύση για τους Προσωκρατικούς Ίωνες φιλόσοφους, αποτελούσε ένα ζωντανό οργανικό όλον, ευρισκόμενη σε ένα αέναο συνεχές γίγνεσθαι. Σύμφωνα με την προσωκρατική φιλοσοφία, η φύση είναι αιώνια, άπειρη, αυτογέννητη, και αυτό - εξελισσόμενη, ενώ κάθε τι στην φύση, έχει εν δυνάμει ικανότητα συνειδητότητας. Ο κόσμος, ως πνεύμα και ύλη ταυτόχρονα, αναπτύσσεται και προοδεύει.
Η κίνηση και η δημιουργία δεν έρχεται έξωθεν του κόσμου, από έναν υπερβατικό Θεό, αλλά είναι αυτοεξελισόμενη και αέναη, ενώ διαφορετικοί βαθμοί οργάνωσης, συνθέτουν ένα συνεχές γίγνεσθαι της ζωτικής της δύναμης που κινεί τον κόσμο. Σε μία τέτοια συνάρτηση, κάθε τμήμα του μικρόκοσμου, αποτελεί μία αντανάκλαση του μακρόκοσμου, κατά συνέπεια και ο άνθρωπος είναι μικρογραφία του κόσμου, άρα υφίσταται μία άρρητη ενότητα του ανθρώπου και της φύσης.
Η ενότητα αυτή κορυφώνεται στην Στωική κοσμοαντίληψη, όπου το κάθε τι, συνδέεται με το Αιώνιο Όλον, συνεπώς και ο άνθρωπος δια μέσω του «εν ημίν λόγου», συνδέεται με τον Θεό και τον κόσμο, αποτελώντας αναπόσπαστο τμήμα του. Συνεπώς, όλα τα μέλη του κόσμου είναι τέκνα της ιδίας αρχής, και οφείλουν διαρκή αλληλοσεβασμό. Για αυτό τον λόγο, καθήκον του ανθρώπου είναι να ζει σε αρμονία με το Σύμπαν. Σε αντίθετη περίπτωση, βλάπτοντας κανείς τους συνάνθρωπους του ή την φύση, βλάπτεται τελικά ο ίδιος.
Και ενώ έως πρόσφατα οι αρχαίες πεποιθήσεις είχαν θέση μόνο στην έρευνα της ιστορίας, από το ξεκίνημα του 21ου αιώνα, διάφοροι επιστημονικοί κλάδοι, (γεωλογία –βιολογία – κβαντική φυσική – συστημική επιστήμη, κ.λπ) ανέπτυξαν απόψεις που συναντούν τις αρχαίες πεποιθήσεις, και οι οποίες κάνουν λόγο για ένα ζωντανό πλανήτη στο σύνολο του, όπου οι «ανόργανες» και «οργανικές» μορφές και διεργασίες, ενοποιούνται σ΄ ένα ενιαίο αδιάρρηκτο εξελισσόμενο σύνολο.
Έναν πλανήτη όπου το θαύμα της ζωής, διαρκεί και εξελίσσεται για περισσότερο από 3 δισεκατομμύρια χρόνια, με μικρές ή μεγάλες αλλαγές, τμήμα του οποίου αποτελεί και το ανθρώπινο είδος.
Ο πλανήτης Γη σύμφωνα με την θεωρία των τεκτονικών πλακών (όπως μπορείτε να διαπιστώσετε στις απεικονήσεις), δεν αποτελεί έναν νεκρό βράχο, αλλά μια ζωντανή οντότητα, όπου τα πάντα εξελίσσονται, κινούμενα σε μια αέναη εναλλαγή, πιέζοντας τη βιόσφαιρα να εξελιχθεί σε τελειότερες μορφές ύπαρξης, περισσότερο περίπλοκες, που διαμορφώνουν σταδιακά την ιστορία της ζωής πάνω στον πλανήτη.
Αλλά και η Γαία ως όρος και έννοια, επανήλθε στο προσκήνιο από τον γνωστό βιολόγο Τζειμς Λόβλοκ, για τον οποίο η γη στο σύνολό της λειτουργεί ως ένας υπέρ οργανισμός, που έχει την ικανότητα να ρυθμίζεται μόνος του περιβαλλοντικά, με ανάλογο τρόπο που όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί ρυθμίζουν τις ζωτικές τους λειτουργίες τους। Με τα λόγια του Τζειμς Λόβλοκ η Γαία αποτελεί: «Μια πολύπλοκη οντότητα η οποία περιλαμβάνει την βιόσφαιρα της Γης, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και το έδαφος. Η συνολική δομή, συνιστά ένα σύστημα το οποίο αναζητά το βέλτιστο δυνατό φυσικό και χημικό περιβάλλον για τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη.»

Η υπόθεση της Γαίας τονίζει ότι η ζωή είναι ο ρυθμιστής του κλίματος, το κλίμα με τη σειρά του, κυμαίνεται σε ορισμένα όρια ικανά να διατηρούν τη ζωή για το καλό του ίδιου του πλανήτη। Μία άποψη που εκτός από την υιοθέτηση της αρχαιοελληνικής λέξης «Γαία», θυμίζει τα λόγια του Ποσειδωνίου Απαμεύς (135 - 51 π.Χ.) που υποστήριζε πως..:
«..Ο κόσμος είναι ένας ζωντανός οργανισμός, και τα όντα που τον συναποτελούν βρίσκονται στην συνάφεια που χαρακτηρίζει τα μέλη του σώματος», όπως επίσης και τα λόγια του Μάρκού Αυρήλιου που έλεγε:
«..Θεωρήστε το σύμπαν ως ένα έμβιο Ον, έχοντας μια ουσία και μια ψυχή, και παρατηρήστε πώς όλα τα πράγματα έχουν αναφορά σε μια αντίληψη, αυτήν του έμβιου όντως, και πώς όλα τα πράγματα ενεργούν με μια κίνηση, και πώς όλα τα πράγματα είναι οι αιτίες της συνεργασίας όλων των πραγμάτων που υπάρχουν, παρατηρήστε επίσης τη συνεχή περιστροφή του νήματος και τη συνύφανση του ιστού».
Αλλά σύμφωνα και με τα δεδομένα της κβαντικής φυσικής, η ύλη όχι μόνο δεν είναι νεκρή, αλλά ανιχνεύονται και στοιχεία συνειδητότητας. Πιο συγκεκριμένα όπως απέδειξε το πείραμα του Αλεν Άσπεκτ, υπό ορισμένες συνθήκες τα σωματίδια όπως το ηλεκτρόνιο, επικοινωνούν μεταξύ τους ανεξαρτήτως απόστασης. Αυτό που αποκάλυψε ο Άσπεκτ σημαίνει πως τα σωματίδια, επικοινωνούν μεταξύ τους διότι αποτελούν εκφάνσεις μιας θεμελιακής ενότητας, που σε ένα βαθύτερο επίπεδο πραγματικότητας, είναι απείρως αλληλένδετα.
Στα πλαίσια της κβαντικής φυσικής τα υποατομικά σωματίδια δεν νοούνται πλέον ως μεμονωμένες οντότητες, αλλά ως αλληλοσυνδέσεις μεταξύ διαφόρων διαδικασιών παρατήρησης και μέτρησης. Όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζει ο γνωστός φυσικός, Νίλς Μπόρς :
«…Τα ξεχωριστά σωματίδια της ύλης είναι στην ουσία αφηρημένες έννοιες, καθώς τα στοιχεία τους ορίζονται και παρατηρούνται μονάχα μέσω της διασύνδεσης τους με άλλα συστήματα».
Με άλλα λόγια, η μοντέρνα φυσική επιστήμη σύμφωνα με τα πορίσματα του φυσικού Φρίτζοφ Κάπρα, αποκαλύπτει την βασική ενότητα του σύμπαντος. Δείχνει ότι δεν μπορούμε να αποσυνθέσουμε τον κόσμο σε ανεξάρτητες μικροσκοπικές ενότητες.
«Η δομή της ύλης δεν είναι καθόλου μηχανιστική... Έχει αρχίσει να επικρατεί πλέον η άποψη, ότι η επιστημονική γνώση κινείται προς την κατεύθυνση μίας μη-μηχανιστικής πραγματικότητας. Το σύμπαν αρχίζει να αναγνωρίζεται ως μία τεράστια σκέψη, και όχι πλέον ως μία τεράστια μηχανή... Η ομοιότητα μεταξύ της δομής της ύλης και της δομής του νου, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει καθόλου, καθώς η ανθρώπινη συνειδητότητα απ’ ότι φαίνεται διαδραματίζει έναν βασικό ρόλο στην διαδικασία της παρατήρησης».
Ίσως λοιπόν βρισκόμαστε στην αρχή μιας αναθεώρησης της λειτουργίας του πλανήτη και της ζωής, που πηγάζει απ΄ αυτόν, ή καλύτερα του «γεωβιοσυνόλου», όπου οι έννοιες «ανόργανο» «οργανικό», «άψυχο», «έμψυχο», «γη» και «ζωή», θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν, γιατί στη φύση ο διαχωρισμός τους, χάνει τη σημασία των επιμέρους εννοιών।

Στα πλαίσια μέτρων αντιμετώπισης του φαινομένου του θερμοκηπίου, από τις 5/12 έως τις 14/12, αντιπρόσωποι από 191 χώρες, συμμετείχαν στη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών στο Μπαλί της Ινδονησίας, για την κλιματική αλλαγή। Η συνδιάσκεψη του Μπαλί έρχεται σε μια κρίσιμη χρονικά στιγμή. Οι αδιαμφισβήτητες επιστημονικές αποδείξεις από την Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (IPCC), συνηγορούν στην άμεση λήψη μέτρων, αν θέλουμε να αποφύγουμε τα χειρότερα. Ο χρόνος πλέον είναι ελάχιστος, όπως και η δουλειά που έχει γίνει έως σήμερα.

Ο καθηγητής και νομπελίστας χημικός Πωλ Τ. Κρούτσεν, θέλοντας να επισημάνει το μέγεθος του προβλήματος και της καταστροφής που συντελείται στο φυσικό περιβάλλον, αναφέρει πως έχουμε περάσει πλέον στην εποχή του «Ανθρωπόκαινου», όπως την έχει ονομάσει, για να περιγράψει τις γεωλογικές αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Ο Πωλ Τ. Κρούτσεν χαρακτηρίζει ως «Ανθρωπόκαινο», την περίοδο που διανύουμε τώρα, θέλοντας να την παρομοιάζει, με μία εκ των γεωλογικών περιόδων (όπως η Ολόκαινος, η Μειόκαινος κλπ) κατά την οποία οι άνθρωποι ανταγωνίζονται τη φύση και την μεταβάλουν δραστικά. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει:
«Η χρήση των πόρων της Γης από την ανθρωπότητα έχει αυξηθεί τόσο πολύ, που μοιάζει δικαιολογημένο να ορίσουμε τους περασμένους δυο αιώνες και το μέλλον ως νέα γεωλογική εποχή».
Τα τελευταία 450 εκατομμύρια χρόνια, η Γη έχει ζήσει πέντε κύματα μαζικών εξαφανίσεων, όπως αυτό που οδήγησε στον αφανισμό των δεινοσαύρων, το έκτο έχει ήδη ξεκινήσει, αυτή τη φορά όμως λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Ήδη σύμφωνα με τις εκτιμήσεις , το στρώμα του όζοντος έχει αραιώσει στο βόρειο ημισφαίριο κατά 1/3, και στο νότιο έχει μείνει το μισό. Η κλιματική αλλαγή που συντελείται, ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, καθώς η μέση θερμοκρασία στον πλανήτη έχει αυξηθεί κατά 0,8 Co σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο, ενώ αν συνεχιστεί η ίδια κατάσταση, τότε η θερμοκρασία μπορεί να ανέβει ακόμα και πάνω από 4c έως το τέλος του αιώνα.
Το λιώσιμο των πολικών πάγων και η διαστολή των ωκεανών λόγω της υψηλότερης θερμοκρασίας , θα σημάνει ταυτόχρονα αύξηση των ακραίων καιρικών συνθηκών, ξηρασία και αύξηση των πυρκαγιών, συχνές καταιγίδες με αποτέλεσμα εκτεταμένες πλημμύρες, διάβρωση των ακτών, αλλά και κάλυψη με νερό νησιωτικών και παράκτιων περιοχών και κρατών.
Ταυτόχρονα η αύξηση της θερμοκρασίας, θα μειώσει την παροχή πόσιμου νερού για εκατομμύρια ή ακόμα και για δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Το λιώσιμο των αρκτικών πάγων τις επόμενες δεκαετίες εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, είναι πιθανόν να οδηγήσει στην εξαφάνιση των δύο τρίτων των πολικών πάγων έως το 2050, σύμφωνα με μελέτες που δόθηκαν στη δημοσιότητα από την αμερικανική κυβέρνηση.
Ήδη στις 8 Αυγούστου του 2007 το στρώμα πάγου στην Αρκτική κάλυπτε περιοχή 30% μικρότερη από τον μέσο όρο των ετών 1979-2000.
Η ανύψωση του επιπέδου της θάλασσας λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, θα μπορούσε να είναι από μισό μέτρο έως αρκετά μέτρα και εξαρτάται από το ποσοστό και την έκταση των παγωμένων περιοχών που θα λιώσουν.
O καθηγητής Τζειμς Λόβλοκ, εισηγητής της θεωρίας της Γαίας, αναφέρει πως ήδη έχουμε φτάσει στο σημείο μηδέν. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει:
«Πριν τελειώσει αυτός ο αιώνας, δισεκατομμύρια από εμάς θα πεθάνουν, και οι λίγοι άνθρωποι που θα επιζούν θα βρίσκονται στην Αρκτική όπου το κλίμα θα παραμένει ανεκτό.. Εμείς πρέπει να λάβουμε υπόψη τον τρομερό ρυθμό αλλαγής, και να συνειδητοποιήσουμε πώς μας μένει λίγος χρόνος για να ενεργήσουμε.. Έτσι, το πρόβλημά μας είναι πως ότι προκαλούμε στην φύση, όπως είναι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα, η εκχέρσωση της γης, η καταστροφή των δασών, οι εντατικές καλλιέργειες, όλα αυτά δεν προκαλούν μια γραμμική, αλλά μια γεωμετρική αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη» .
Καλούμαστε λοιπόν να επαναπροσδιορίσουμε την σχέση μας με την φύση, καθώς το φυσικό περιβάλλον είναι αναγκαίο για την επιβίωση μας, σε βάση που θα πρέπει να στηρίζεται σε σχέση συµβιωτική και όχι ανταγωνιστική. Ο οικολογικά συνειδητοποιημένος πολίτης, αντιλαµβάνεται τον άνθρωπο ως µέρος του «όλου», η διατήρηση και ο σεβασµός του οποίου είναι αναγκαία συνθήκη για την επιβίωση και την ευηµερία των µερών.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ολιστικής συνειδητότητας, μπορούμε να αναπτύξουμε μοντέλα ανάπτυξης, στα οποία γνώμονας θα είναι η δημιουργία και όχι η καταστροφή.
Δεν μπορεί βέβαια ο άνθρωπος να σταματήσει να αλλάζει την φύση, κάτι που κάνουν εκ των πραγμάτων και όλα τα υπόλοιπα έμβια όντα. Εμείς όμως μπορούμε να καθορίσουμε το είδος των αλλαγών που προκαλούμε, με γνώμονα τις γνώσεις που έχουμε αποκτήσει, για την διασφάλιση ενός καλύτερου κόσμου, για τις γενεές που ακολουθούν.
Το μήνυμα της φύσης, σε αντίθεση με το υφιστάμενο μοντέλο του ανθρωποκεντρισμού, όπου οι άνθρωποι βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας των ειδών, είναι πως η ίδια έχει μια εγγενή αυτα- αξία, συνεπώς δεν είναι δυνατόν η φύση να αντιμετωπίζεται μόνο ως προς την χρηστική της αξία, αδιαφορώντας για το κόστος.
Το ενθαρρυντικότερο στοιχείο είναι πως και στην επιστημονική κοινότητα, πληθαίνουν οι φωνές που μιλούν για την ανάγκη άμεσων μέτρων που θα περιορίσουν την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, και θα αναγνωρίσουν την εγγενή αξία της φύσης.
Ο νομπελίστας φυσικός και χημικός, , Ιλια Πριγκοζίν που θεμελίωσε την θεωρία του Χάους και της Πολυπλοκότητας, το τονίζει αναφέροντας πως:
«….. Η επιστήμη του τέλους του αιώνα θα είναι όλο και περισσότερο επιστήμη των ‘ολικών’ φαινομένων. Θα έλεγα ότι η εικόνα που πρέπει να εγκαταλείψουμε είναι εκείνη, στην οποία ο άνθρωπος είναι ο βασιλιάς του σύμπαντος, το μοναδικό λογικό ον εν μέσω κάθε είδους σκλάβων. Στην πραγματικότητα, σήμερα ο άνθρωπος δεν είναι παρά μέρος ενός αρκετά πολύπλοκου πλέγματος αλληλεπιδράσεων. Παρά την ευφυΐα του, η οικολογική του επιτυχία παραμένει επισφαλής. Ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας του περιβάλλοντος. Το πρόβλημα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-φύσης, θα προταθεί με ειδικούς όρους και θα απαιτήσει έρευνες που μόλις τώρα αρχίζουν».
Η γνωστοποίηση του προβλήματος στους πολίτες, και η ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης, είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να αναστρέψουμε την επιτάχυνση των κλιματικών αλλαγών। Οι καταστρεπτικές πυρκαγιές του καλοκαιριού στην χώρα μας μέσα στην καταστροφή γέννησαν μία ελπίδα. Την αγανάκτηση του λαού, και την αφύπνιση κυρίως των νέων ανθρώπων.
Παρόλα αυτά στην Ελλάδα σύμφωνα με στοιχεία της WWF, μόλις το 54% θεωρεί ότι η κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα είναι κακή. Το παράδοξο είναι, πως παρόλο που οι Έλληνες σε ποσοστό 57% δηλώνουν ενημερωμένοι για το περιβάλλον, φαίνεται ότι δεν αντιλαμβάνονται τα περιβαλλοντικά ζητήματα σε όλη τους τη διάσταση. Και αυτό διότι στην ερώτηση για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας, προτάσσουν θέματα τα οποία αισθάνονται ότι τους αφορούν περισσότερο, όπως τα σκουπίδια, η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι πυρκαγιές, και δίνουν ελάχιστη σημασία σε άλλα φλέγοντα ζητήματα, όπως η ξηρασία και η αλλαγή του κλίματος.
Οι πρόγονοι μας πρωταγωνίστησαν στο παρελθόν στη θέσπιση των άυλων αξιών, εμείς συνεπώς σήμερα, έχουμε την ιερή υποχρέωση να πρωτοστατήσουμε σε αυτή την αλλαγή συνείδησης για μία άλλη στάση ζωής.
Η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και η ανακύκλωση, μπορούν να συμβάλουν στην μείωση της καταστροφής του περιβάλλοντος, αλλά λόγω του βαθμού της καταστροφής του οικοσυστήματος, χρειάζεται πλέον ο άνθρωπος να αλλάξει τον τρόπο σκέψης του, να αλλάξει ουσιαστικά ολόκληρη η κοσμοθεωρία του, καθώς η οικολογική συνείδηση αποτελεί πλέον ανάγκη επιβίωσης. Η διανοητική κατανόηση είναι η πόρτα για να περάσει η ιδέα, αλλά η εσωτερική συνειδησιακή μεταμόρφωση θα προέλθει με την προσέγγιση στην καρδιά της Μητέρας Γης.
Η ανάγκη των σύγχρονων κοινωνιών συνεπώς, θα πρέπει να είναι η αναγνώριση αξιών, που θα προϋποθέτει τον σεβασμό για όλες τις μορφές της ζωής, και το δικαίωμα για μια ζωή αξιοπρεπή, με τοποθέτηση του κοινού καλού πάνω και πέρα από το ατομικό συμφέρον. Σε διαφορετική περίπτωση στο ερώτημα που έθεσε ο Βολτέρος: «Θα αφήσουμε αυτόν τον κόσμο ακριβώς έτσι όπως τον βρήκαμε: ανόητο, άδικο και κακό; », ίσως θα πρέπει να πρέπει να προσθέσουμε, «θα αφήσουμε άραγε αυτόν τον κόσμο βιώσιμο για τις επόμενες γενιές»;..


Ομιλία στην αίθουσα στην Αίθουσα ΑΛΣ, που πραγματοποιήθηκε στις 14/12/2007, με αφορμή την παγκόσμια συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών στο Μπαλί της Ινδονησίας, για την κλιματική αλλαγή.

Μυστικισμός και Θεουργία στην Αρχαία Ελλάδα

«Το βύθισμα εντός του αιωνίου είναι το τέλος της φιλοσοφίας, όπως ακριβώς το τέλος της θρησκείας είναι το βύθισμα εντός των μυστηρίων».
Πλούταρχος

Πυθία

Ο Μυστικισμός ως φαινόμενο συναντάται σε όλη σχεδόν την θρησκευτική σκέψη, από την αρχαιότητα έως και σήμερα, συνδεόμενος άμεσα με την θρησκεία, η οποία αποτελεί μία φυσική ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει τα ιερά μυστήρια της ύπαρξης.

Αυτό που διαφοροποιεί την θρησκεία από τον μυστικισμό είναι πως η «μυστική εμπειρία» , αφορά την προσωπική βιωματική αξιοποίηση του περιεχομένου της κοινής πίστης, ενώ η θρησκεία είναι μία έκφραση προς ωφέλεια όλων. Ο μυστικισμός αφορά μία οδό «θεογνωσίας», την ένωση ανθρώπου και θείου, είτε μέσω της «έκστασης» είτε μέσω της «ενόρασης». Η λέξη Μυστήριο παράγεται από το ρήμα «Μυείν» , που σημαίνει κλείνω, υποδεικνύοντας το απόρρητο, τα μυστικά, δρώμενα και τελετουργικά, που λάμβαναν χώρα σε κλειστό κύκλο ανθρώπων.

Η «μυστική» αυτή εμπειρία στην αρχαιότητα επιτυγχανόταν δια μέσου της «μύησης» στα αρχαία μυστήρια. Σε αυτές τις τελετές αρχικά οι νέοι της φυλής διδάσκονταν τα ήθη και τα έθιμα της φυλής, περνώντας κάποιες δοκιμασίες για να ενταχθούν ως ενήλικα πλέον μέλη στην φυλή. Κατά την διάρκεια των μυητικών ιεροτελεστιών, το νεαρό μέλος της φυλής εκπαιδευόταν μέσω συμβολικών και τελετουργικών πράξεων, και στο τέλος «πέθαινε» για να «ξαναγεννηθεί» , αποβάλλοντας την παιδική του άγνοια.

Σταδιακά και με την εξέλιξη των κοινωνιών η μύηση πήρε θρησκευτικό χαρακτήρα, αποτελώντας τιμητικό και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα ολιγομελών ομάδων, στα μέλη των οποίων δεν επιτρεπόταν η κοινοποίηση των μυστικών τελετουργιών και δρωμένων στις οποίες συμμετείχαν. Στην αρχαία Ελλάδα το θείο γινόταν αντιληπτό με τρεις τρόπους.

Ο πρώτος αφορούσε την λαϊκή θρησκευτική παράδοση, που περιλάμβανε την λατρεία βλαστικών και θεοποιημένων δυνάμεων της φύσεως, αλλά και των τοπικών ηρώων.

Ο δεύτερος αφορούσε την αναζήτηση δια μέσου της φιλοσοφικής σκέψης, της Ουσίας του Σύμπαντος, της πρώτης Αρχής, του «αεί Όντος», του άρρητου «Αγαθού».

Ο τρίτος αφορούσε τις μυστηριακές τελετές στα Ιερά Μυστήρια, κατά την διάρκεια των οποίων, οι αυστηρά επιλεγμένοι και μετά από δοκιμασίες συμμετέχοντες, βίωναν μία υπερβατική εμπειρία, κορύφωμα της οποίας αποτελούσε η στιγμή της «Εποπτείας» , κατά την οποία αποκαλύπτονταν στους μυημένους το «Θείο». Οι μύστες πίστευαν πως όχι μόνον η Θεότητα ήταν παρούσα, αλλά και ότι μετείχαν κατά κάποιο τρόπο στην Θεότητα. Όπως χαρακτηριστικά λεει ο Αριστοτέλης «η ψυχή του ανθρώπου περισσότερο πάθαινε παρά μάθαινε στα μυστήρια», συνεπώς λάμβανε χώρα μια βιωματική κατάσταση.

Είσοδος στον Ναό των μυστηρίων

Δύο είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις μυστηριακές τελετές στον Ελλαδικό χώρο, όπως θα εξετάσουμε αναλυτικότερα στην συνέχεια. Το πρώτο αφορά μυστηριακές τελετές σε ένα πρώιμο στάδιο, που έχουν να κάνουν με μαγικές τελετουργικές πρακτικές που αφορούσαν την βλάστηση, και τον κύκλο ζωής της φύσης, και το δεύτερο που αφορά το Ορφικό και Διονυσιακό στοιχείο, το οποίο εισάγει στην ελληνική θρησκεία ένα πάντρεμα του οργιαστικού και εκστατικού στοιχείου, με την μετά θάνατον ζωή και την επαναγέννηση, τόσο του πάσχοντα Θεού όσο και του «μύστη».

Η δομή των μυστηρίων βασιζόταν σε τρία στοιχεία σύμφωνα με τον Πρόκλο. Tον μύθο, την τελετή, και την μύηση, ενώ επτά ήταν κυρίως τα στάδια ή οι βαθμίδες που οδηγούσαν στην ολοκλήρωση της μύησης στα μυητικά συστήματα. Καθαρμός, Χρίσμα, Περιβολή, Ιερός λόγος, Ενθρονισμός, Ιερογαμία, Εποπτεία. Σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο (Περί μυστηρίων) τα μυστήρια, είχαν ως σκοπό να ελευθερώσουν τους μύστες από τα ασελγή πάθη. Έδιναν τροφή στην όραση, ενώ ταυτόχρονα εξουδετέρωναν κάθε βλαβερή και κακή σκέψη, μέσω της τρομερής ιερότητας που συνόδευε αυτές τις τελετές. Ο Ηλιόδωρος (Αιθιοπικά 9,9 , ) αναφέρει πως αυτοί που έφτασαν στις υψηλότερες βαθμίδες των μυστηρίων μυούνται στην καθαρή γνώση, στην απομόνωση του ιερού βωμού, υπό το φως που ρίχνει η φλόγα του πυρσού της αλήθειας, ενώ σύμφωνα με τον Σαλλούστιο, κάθε μύηση έχει ως σκοπό να μας ενώσει τον άνθρωπο με τον κόσμο και την θεότητα.

Τα πρώτα στοιχεία μυστηριακών τελετών στον Ελλαδικό χώρο τα συναντούμε στην Μινωική Κρήτη, όπου λάμβαναν χώρα τελετές, οι οποίες εξυμνούσαν την μητέρα φύση σε ιερά σπήλαια, υπό τον ήχο τυμπάνων και εκστασιακών χορών. Στις τελετές αυτές η φύση είχε λάβει την μορφή της μεγάλης Θεάς, και η βλάστηση την μορφή του βρέφους. Οι Μινωίτες μύστες εκστασιαζόμενοι, έβλεπαν την Θεά να κατεβαίνει από τους Ουρανούς και να κάθεται στον βωμό της, βιώνοντας την Θεότητα σαν κάτι μυστηριακό, φευγαλέο και άπιαστο, που μόνο στιγμιαία παρουσιαζόταν με ανθρώπινη μορφή ή με διάφορες μορφές ιερών ζώων.

Η Μινωική θεά των όφεων

Και ο χαρακτήρας των Καβειρίων μυστηρίων συνδέονται αρχικά με την λατρεία της μεγάλης Μητέρας Φύσης που ονομαζόταν Αξίερος (αργότερα ταυτίστηκε με την Δήμητρα) και την γονιμότητα της γης. Μαζί με την Μεγάλη Μητέρα λατρεύονταν και ο σύζυγός της, με το όνομα Καδμίλος ( που αργότερα ταυτίστηκε με τον Ερμή ).

Οι τελετές είχαν ως επίκεντρο την Λήμνο και την Σαμοθράκη, και είχαν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα που τα διαφοροποιούσε από τα υπόλοιπα Ελληνικά μυστήρια, καθώς είχαν δικαίωμα συμμετοχής σε αυτά άνθρωποι δίχως διάκριση φυλής, κοινωνικής τάξης και φύλου.

Στην συνέχεια οι Θεότητες των μυστηρίων που μετείχαν στο θείο δράμα διάφεραν από τόπο σε τόπο, φαίνεται όμως πως στις περισσότερες των περιπτώσεων, τα τέσσερα παιδιά του Ήφαιστου, ήταν αυτά που μετείχαν στο θείο δράμα: ο Καδμίλος, η Αξίερη, ο Αξιόκερσο και η Αξιόκερσα. Γενικά όμως αποφεύγονταν η χρήση των ονομάτων των Καβείρων, ονομαζόμενοι απλά ως Μεγάλους Θεούς ή Άνακτες.

Οι μυητικές τελετές στα Καβείρια μυστήρια διαρκούσαν 9 ημέρες, και περιλάμβαναν εκτός από τους προκαταρκτικούς καθαρμούς και την εξομολόγηση, την τελετή της παραδόσεως, όπου πραγματοποιούνταν η διδασκαλία και ερμηνεία του τελετουργικού και συμβολικού τμήματος των μυστηρίων.

Λέγεται πως το θείο δράμα περιλάμβανε τον μύθο του φόνου του Καδμίλου από τα αδέρφια του, και την τελική ανάσταση του με την βοήθεια των αδελφών του και πάλι. Ο ιερέας μετά τους εξαγνισμούς οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού, όπου παρακολούθησε το θείο δράμα, για να γίνει ο ίδιος ο μυούμενος συμβολικά ο Καδμίλος, ο οποίος φονεύεται από τα αδέλφια του και μεταφέρεται στον Κάτω Κόσμο. Όταν αναγεννάτε ο αναγεννημένος Καδμίλος, ο Μύστης είναι ένας νέος πνευματικός άνθρωπος , ο οποίος έχει γνωρίσει τα μυστικά της ζωής και του θανάτου. Οδηγείται τότε να καθίσει στον ιερό θρόνο, μπροστά από τον οποίο έκαιγε το ιερό πυρ, στεφανωμένος με ένα κλαδί ελιάς και μία πορφυρή ζώνη. Γύρω του οι ιερείς έψελναν Ιερούς ύμνους, υπό τους ήχους μουσικής και μυστηριακών τραγουδιών.

Στα ελευσίνια μυστήρια τα οποία σύμφωνα με το «Πάριο Χρονικό» καθιερώθηκαν γύρω στο 1350 π. Χ. από τον Εύμολπο, διαδραματίζονταν οι σημαντικότερες και διασημότερες μυστηριακές τελετές της αρχαίας Ελλάδας, έως το έτος 395 μ. Χ.

Ο μύθος των Ελευσινίων μυστηρίων, διαδραματιζόταν γύρω από τον γνωστό μύθο της αρπαγής της κόρης της Δήμητρας Περσεφόνης, από τον Θεό του κάτω κόσμου Πλούτωνα.

Η αρπαγή της Περσεφόνης

Σε ένα πρώτο επίπεδο συμβολισμού δια μέσου των τελετών οι μυσταγωγοί ήθελαν εξευμενίσουν τις θεές της βλάστησης για να μην διακοπεί το θαύμα της ζωής, που αναζωογονούσε την φύση και εξασφάλιζε την σοδειά. Η Δήμητρα η μητέρα Γη κατ΄ αυτόν τον τρόπο συμβόλιζε την μήτρα που συντηρεί τους καρπούς της ζωής, ενώ η κόρη την ζωοποιό δύναμη, που αντιστοιχεί στην βλάστηση.

Όπως και στα προηγούμενα μυστήρια προηγούνταν καθαρμοί, ενώ η μυητική διαδικασία περιλάμβανε τα «Δρώμενα», τις τελετές δηλαδή που λάμβαναν χώρα στο άβατο, τα «Δεικνυόμενα», που ήταν τα ιερά σύμβολα που επιδεικνύονταν με ιερότερο όλων το ιερό στάχυ, και τα «Λεγόμενα», που αφορούσαν ότι λεγόταν προφορικά κατά την διάρκεια της μύσης.

Για να προσεγγίσουμε τα Ελευσίνια μυστήρια σε ένα βαθύτερο επίπεδο, θα πρέπει σε αυτό το σημείο να γίνει αναφορά σε ένα κομβικό σημείο που έλαβε χώρα στον Ελληνικό χώρο, και επηρέασε καταλυτικά τόσο την θρησκευτική σκέψη του Έλληνα, όσο και τα δρώμενα κατά την διάρκεια των μυστηριακών τελετών. Όπως αναφέραμε παραπάνω τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις μυστηριακές τελετές στον Ελλαδικό χώρο, είναι δύο.

Το πρώτο αφορά μυστηριακές τελετές σε ένα πρώιμο στάδιο, έχουν να κάνουν με μαγικές τελετουργικές πρακτικές που αφορούν την βλάστηση και τον κύκλο ζωής της φύσης, στο οποίο περιλαμβάνονται επίσης το Ομηρικό και Ησιόδειο μυθολογικό Θεολογικό πλαίσιο.

Ο Παυσανίας (Κορινθ.34, 2-3) για παράδειγμα, περιγράφει μία τέτοια μαγική τελετή παύσης των ανέμων, που επιτυγχάνεται με την τελετουργική σφαγή ενός λευκού κόκορα, και τον σχηματισμό ενός κύκλου στο έδαφος με το αίμα του.
Σε ένα τέτοιο θεολογικό και θρησκευτικό πλαίσιο για τον Έλληνα αυτής της εποχής, ο θάνατος δεν έπαιζε κανέναν ρόλο στην πραγματοποίηση του ανθρώπινου προορισμού, καθώς ο νεκρός αποτελούσε απλώς μία ημι-ύπαρξη, μια σκιά. Πίστευε πως οι θεοί είναι αθάνατοι, και πως αυτός ως θνητός εκπλήρωνε τον σκοπό της ζωής του σε αυτόν τον κόσμο, και όχι πέρα από αυτόν. Έναν επίγειο κόσμο στον οποίο οι άνθρωποι συνυπάρχουν με τους Θεούς, οι οποίοι έχουν ανθρώπινες αδυναμίες, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο μία οικειότητα με αυτούς. (1)

Διονυσιακή πομπή

Το δεύτερο στοιχείο που χαρακτηρίζει τις μυστηριακές τελετές είναι η εισαγωγή του Διονυσιακού και Ορφικού στοιχείου, που εισάγει στην ελληνική θρησκεία ένα πάντρεμα του εκστατικού στοιχείου, με την μετά θάνατον ζωή και την επαναγέννηση. Τα νέα στοιχεία που εισήγαγε το Διονυσιακό και Ορφικό στοιχείο, δεν αφορούν όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια της μελέτης μας, μόνο την διάδοσης της οργιαστικής μέθης και της έκστασης, αλλά και την τάση προς «μυστικιστικά τελετουργικά», που εμπεριείχαν την πίστη σε μια μεταθανάτια ανώτερη ύπαρξη. Τα τελετουργικά αυτά προετοίμαζαν και προπαρασκεύαζαν τον μύστη για την αθανασία. Το φαινόμενο της «θέωσης», υπό αυτό το πρίσμα, έλαβε όχι μόνο την μορφή διαφόρων παραψυχολογικών και μεταφυσικών φαινομένων, όπως η καταληψία, η έκταση, η ύπνωση, οι εξωσωματικές εμπειρίες κ.λ.π, αλλά και της επιβεβαίωσης στην αθανασία της ψυχής και της ζωής μετά θάνατον.

Ο Διόνυσος ήταν ο νεώτερος θεός που εντάχθηκε στο Ελληνικό πάνθεο και ο μοναδικός που γεννήθηκε πέθανε και αναγεννήθηκε. Οι ιερές τελετές του Διονύσου γιορτάζονται κάθε δυο χρόνια στις αρχές του Δεκέμβρη στον Παρνασσό, και σε αυτά έπαιρναν μέρος μόνο οι γυναίκες Μαινάδες ή Βάκχες ή Θυϊάδες, οργανωμένες σε θιάσους. Οι Μαινάδες αποτελούσαν τις ιέρειες του Διονύσου, οι οποίες ήταν αφιερωμένες στο Θεό Διόνυσο, και αποτελούσαν το ιερατείο της διονυσιακής λατρείας.

 Οι Βάκχες πριν την τέλεση των διονυσιακών τελετουργιών υποβάλλονταν σε διάφορα τελετουργικά καθαρσης, που περιελάμβαναν νηστεία, και σεξουαλική αποχή. Κατά την διάρκεια των τελετουργιών οι Βάκχες «βάκχευαν», έπεφταν δηλ σε «θρησκευτική μανία», δια μέσου των τελετουργικών χορών, τραγουδιών, και κραυγών υπό των ήχο κυμβάλων. Τότε οι Βάκχες δρούσαν αλλόφρονες σε κατάσταση καταληψίας υπό την επήρεια του πνεύματος που τις είχε καταλάβει. Εδώ ανιχνεύεται και ο Διονυσιακός μυστικισμός, σύμφωνα με τον οποίο ο Διόνυσος ενωνόταν με τις ψυχές των μυημένων μέσω της τελετουργικής «έκστασης».

Βάκχα

Οι οπαδοί του Ορφέα επηρέασαν και τροποποίησαν εν μέρη τις Διονυσιακές τελετές, κατά την διάρκειά των οποίων υπό το φως του ιερού πυρ, έψαλαν ύμνους, και πραγματοποιούσαν αναπαραστάσεις των παθών του Διονύσου. Οι μυστηριακές τελετές του Ορφισμού διακρίνονταν σε δύο επίπεδα, στον εξαγνισμό και στην μύηση. Δια μέσου της μύησης στα Ορφικά Μυστήρια αποκαλύπτονταν στον άνθρωπο οι αρχετυπικές αλήθειες, έχοντας ως αρωγό τον Θεό Διόνυσο, πού ήταν ο λυτρωτής της ανθρώπινης ψυχής. Στην Ορφική εκδοχή του μύθου του Διονύσου, ο Διόνυσος Ζαγρέας γιος του Δία και της Περσεφόνης, ως βρέφος κατασπαράσσεται από τους Τιτάνες μετά από προτροπή της Ήρας. Η Αθηνά σώνει την καρδία του Διόνυσου την οποία παρέδωσε στον Δία, ο οποίος στην συνέχεια γεννά επίσης για δεύτερη φορά τον Διόνυσο. Ο Δίας εξοργισμένος από την πράξη των Τιτάνων τους κατακεραυνώνει, και από τη στάχτη τους, προσθέτοντας λίγο νερό, έφτιαξε την ανθρώπινη φυλή. Επειδή όμως οι Τιτάνες είχαν κατασπαράξει τον Διόνυσο πέρασε μέσα τους το Θεϊκό στοιχείο, και από αυτούς σε εμάς.

Συνεπώς σε επίπεδο συμβολισμού, στις μυστηριακές τελετές, ο άνθρωπος οφείλει να νικήσει το «τιτανικό» στοιχείο, και να ενωθεί με το Θεό-Διόνυσο, ενισχύοντας το ενυπάρχουν σε αυτόν Θεϊκό στοιχείο του Διόνυσου Ζαγρέα.
Το μεγάλο βήμα του Ορφισμού ήταν ότι αφενός διατήρησε την βακχική πίστη πως άνθρωπος μπορεί να φτάσει «μέθεξη» στην «θέωση», και αφετέρου εισήγαγε στον Ελληνικό κόσμο το στοιχείο του δυϊσμού ψυχής-σώματος, του πνεύματος και της ύλης.

Για τον Ορφισμό ο Θεός κατοικούσε στα βάθη του ανθρώπινου «είναι» κρυμμένος στην ύλη, και καθήκον του Ορφικού μυστικιστή ήταν να τον απελευθερώσει από τα δεσμά των Τιτάνων. Η «θέωση» που αναζητούσαν οι μύστες στο εξής, δεν ήταν σωματική έκσταση αλλά πνευματική, και τα μέσα που υιοθέτησαν δεν ήταν η οινοποσία, αλλά αποχή και τελετές καθαρμού. Οι Ορφικοί πίστευαν ότι η ψυχή ενσαρκώνεται και φυλακίζετε στο σώμα λόγω του προγενέστερου αμαρτήματος της, και ότι επαναγεννάτε. Η εισαγωγή δια μέσω του Διονύσου και του Ορφέα της πίστης στην ανθρώπινη αθανασία, και του δυϊσμού σώματος και ψυχής, επηρέασε καταλυτικά τόσο την Φιλοσοφική σκέψη με αποκορύφωμα τον Πλάτωνα, αλλά και τα μυστηριακά δρώμενα στα Ελευσίνια μυστήρια.

Η Δολοφονία του Ορφέα

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, η εισαγωγή του Διόνυσου Ιάκχου στα Ελευσίνια μυστήρια, σήμανε την απαρχή δρωμένων που δεν είχαν να κάνουν μόνο με τον κύκλο των εποχών του έτους, της γένεση και τη φθοράς φύσης, αλλά πρόσφεραν στον άνθρωπο την πεποίθηση, πως η ζωή του ανθρώπου ως τμήμα ομοούσιο της φύσης και του αθάνατου ιερού Θείου στοιχείου κομμάτι της οποίας αποτελούσε, μπορούσε να υπερβεί την σωματική φθορά δια μέσω της ανθρώπινης ψυχής. Έτσι, μέσα από τα Ελευσίνια παρουσιάζεται η πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης.

Η θέληση της ψυχής να γνωρίσει, είναι που την οδηγεί στον Άδη. Οι ιεροφάντες δίνουν πλέον συμβουλές για την κάθοδο στον Άδη, μαθαίνοντας στους μύστες να απαγγέλλουν ύμνους που θα τους προφύλασσαν από τους κινδύνους, με τελικό προορισμό τα Ηλύσια πεδία. Ο θάνατος πλέον δεν αποτελούσε το οριστικό τέλος της ζωής, αλλά τον αποχωρισμό της ψυχής από το σώμα. Η Περσεφόνη συμβόλιζε την Θεια ψυχή που θυσιάστηκε με κάθοδο στην ύλη, όπως συμβολίζει και ο μύθος με την αρπαγή της από τον χθόνιο Πλούτωνα, ενώ η Δήμητρα είναι ο παροχός της ζωής.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο επιδιώκεται δια μέσου των μυστηρίων η ανάβαση από τον κατώτερο, ζωώδη άνθρωπο σε ένα ανώτερο επίπεδο ύπαρξης, όπου ο μύστης μπορεί να υπερβεί τις φυσικές του δυνατότητες, κατακτώντας ίσως την αθανασία, μετέχων στο θείο, «θεούμενος». Αυτή η στιγμή αποτελούσε την πεμπτουσία όλων των αρχαίων μυστηρίων, την εποπτεία.
Η στιγμή δηλαδή κατά την οποία οι μυούμενοι βίωναν άμεσα την ύψιστη υπερβατική αλήθεια την ένωση με το Θείο, την ένατη ημέρα μετά από οχτώ ημέρες νηστείας και καθαρμών, την θεαματική «επιφάνεια» της Θεάς Περσεφόνης ψυχής που ανερχόταν από τον Άδη, στα Ελευσίνια μυστήρια. Ήταν η στιγμή που ο μύστης πλέον αντίκριζε μέσα από το σκότος τον Ήλιο του μεσονυκτίου. Σύμφωνα με τον Πρόκλο (Θεολογία Πλάτωνος), σε όλα τα μυστήρια οι θεοί παρουσιάζονταν με πολλές μορφές και με πολλά σχήματα. 

Μερικές φορές προβάλλουν ένα άμορφο φως το οποίο άλλοτε σχηματίζει ανθρώπινη μορφή και άλλοτε παίρνει ένα διαφορετικό σχήμα. Το τι ακριβώς βέβαια συνέβαινε στην κορύφωση των μυστηριακών τελετουργιών και με ποιόν τρόπο είναι άγνωστο, αν και έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές. Οι ελάχιστες πληροφορίες που δίνονται από αρχαίες πηγές, οδηγούν τον γράφοντα στο συμπέρασμα, πως μετά από ημέρες νηστείας, ειδικών τελετουργιών, επίπονων ψυχολογικών νοητικών δοκιμασιών και στοχασμού πάνω στα σύμβολα και στα αρχέτυπα που επιδρούσαν στον μύστη, ίσως και υπό θεουργικών ή υπνωτικών μεθόδων εκ μέρους των ιεροτελεστών, να οδηγούσαν τον υποψήφιο μύστη να έχει αυτό που ονομάζουμε «εξωσωματικές εμπειρίες», και που αποτελούσε χαρακτηριστικό γνώρισμα των θεουργικών πρακτικών των νεοπλατωνιστών από τον Ιάμβλιχο και μετά. Ο Αριστείδης μας περιγράφει τι ένοιωθε υποψήφιος κατά την διάρκεια της μύησης:«Νόμισα ότι ήρθα σε επαφή με τον Θεό, και τον ένοιωσα να πλησιάζει εγγύτερα, και ήμουν τότε ανάμεσα σε εγρήγορση και ύπνο. Το πνεύμα μου ήταν ανάλαφρο, ώστε κανείς που δεν έχει μυηθεί δεν μπορεί να μιλήσει για αυτό ή να το κατανοήσει».

Ο Πλάτωνας περιγράφει ως έξεις στον Φαίδρο ( 250c ) το στάδιο της «εποπτείας»:«Αλλά αυτοί που έλαβαν μέρος σε εκείνη από τις τελετουργίες που είναι νόμιμο να την ονομάζουμε μακαριότατη, βλέπουν την λαμπρή ωραιότητα και τη μακάρια όψη και την πραγματική θέασή τους, καθώς εν χορό με τους άλλους πανευτυχείς μύστες γίνονται ακόλουθοι του Δία ή κάποιου άλλου πάτρωνα θεού. Και τότε πανηγυρίζουμε ευδαιμονικά, καθώς βιώνουμε μία ολοκλήρωση μέσα μας, και αισθανόμαστε ότι είμαστε πια απρόσβλητοι από οποιαδήποτε κακό, και βλέπουμε παντού τέλειες και καθαρές και βέβαιες εικόνες καθώς αναγορευτήκαμε πια μυημένοι και επόπτες μυστηρίων, λουσμένη σε ένα λαμπρό φως και νοιώθουμε ότι είμαστε εξαγνισμένοι και απαλλαγμένοι από τα δεσμά του σώματος, από αυτό δηλαδή το μνήμα που το περιφέρουμε κολλημένο επάνω μας σαν όστρακο ....(..) .... Βλέπαμε θεία οράματα και μυηθήκαμε στα ευλογημένα μυστήρια, τα οποία τα τελούσαμε με απόλυτη αθωότητα. Βλέπαμε γαλήνια, ευτυχισμένα, απλά οράματα να ακτινοβολούν μέσα σε καθαρό φως».

Ο Πλούταρχος αναφέρει στα Ηθικά:«Τη στιγμή του θανάτου η ψυχή δοκιμάζει μία εμπειρία παρόμοια με εκείνη που δοκιμάζουν αυτοί που έχουν υποβληθεί σε μεγάλες μυήσεις... Αρχικά υπόκειται κανείς σε απροσδιόριστες περιπλανήσεις και σε επίπονες περιφορές, περνάει μέσα από τρομακτικά και σκοτεινά μονοπάτια που δεν έχουν διέξοδο. Αλλά ξαφνικά προς το τέλος, όλα αυτά τα τρομερά πράγματα, ο πανικός και το ρίγος και ο ιδρώτας και η έκπληξη εξαφανίζονται και ένα θαυμάσιο φως έρχεται να σε προϋπαντήσει. Εμφανίζονται καθαροί πια τόποι και ευχάριστοι λειμώνες, με μουσική και χορούς και τελετουργίες, με θείους λόγους και ιερά οράματα. Εκεί λοιπόν ο μυημένος, τέλειος πια, απαλλαγμένος και απελευθερωμένος από όλα τα δεσμά περιφέρεται στεφανωμένος και πανηγυρίζει με τους άλλους ιερούς και αγνούς μυσταγωγούς».

Μία άλλη σημαντική πληροφορία που μας δίνεται σε σχέση με τις μυστικιστικές εμπειρίες στην αρχαία Ελλάδα μας δίνεται από τον Παυσανία και τον Πλούταρχο (Περί Σωκράτους Δαιμονίου59 b-c) που αναφέρονται στο μαντείο του Τροφώνιου Άνδρου. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας παρέχονται, στο Τροφώνιο Άνδρο ο ενδιαφερόμενος κατέβαινε σε μία τρύπα , όπου έπρεπε ξαπλώσει ανάσκελα στο έδαφος κρατώντας γλυκά ζυμωμένα με μέλι (μελόπιτες), βάζοντας βάζει πρώτα μέσα στην τρύπα τα πόδια του για να μπει μετά και ο ίδιος. Ο Τίμαρχος ένας Αθηναίος που επισκέφτηκε το Τροφώνιο Άνδρο, περιέγραψε τα όσα του συνέβησαν εκεί. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Τίμαρχος κατήλθε στην κρύπτη του Τροφώνιου, αφού πρώτα τέλεσε όλες τις τελετουργίες που συνήθιζαν στο μαντείο, μένοντας κάτω από το έδαφος για δύο νύχτες και μία μέρα.

Ο Τίμαρχος είπε ότι στην κάθοδο του στη μαντική κρύπτη, η πρώτη του εμπειρία ήταν αυτή της πτήσης σε απόλυτο σκοτάδι, και έπειτα από προσευχή, έμεινε να κείτεται για πολύ ώρα χωρίς να έχει συνείδηση για το αν ήταν ξύπνιος ή αν ονειρευόταν. Παρ' όλα αυτά, την ίδια ώρα τού φάνηκε ότι άκουσε έναν κρότο και ότι χτύπησε στο κεφάλι, και ότι οι ραφές του κρανίου του χωρίστηκαν και απελευθέρωσαν την ψυχή του.

Καθώς απομακρυνόταν η ψυχή του προς τα επάνω αναμειγνυόταν με αέρα διαυγή και καθαρό και ένοιωθε χαρά ...Και του φάνηκε πως άκουσε αμυδρό σφύριγμα να γυρίζει πάνω από το κεφάλι του και ο ήχος που άφηνε ήταν ευχάριστος.... Ο Τίμαρχος αναφέρει πως βγήκε η ψυχή του από το σώμα του, και ανεβαίνοντας πάνω από την γη είδε τους πλανήτες.

Κοιτάζοντας προς τα επάνω δεν είδε πουθενά την γη, αλλά νησιά, (οι πλανήτες) που έλαμπαν με λάμψη απαλή, αλλάζοντας μεταξύ τους και με την σειρά του το καθένα χρώματα. Τα νησιά αυτά φαίνονταν αναρίθμητα στο πλήθος και υπερφυσικά στο μέγεθος, όχι ίσα όλα, αλλά όλα σφαιρικά. Του φάνηκε επίσης πως κινούνταν κυκλικά στον αιθέρα και σιγο σφύριζαν μελωδικά (οι μουσική των σφαιρών – πλανητών που δημιουργείται κατά την περιφορά τους, και που έχει και επιστημονικά πλέον επιβεβαιωθεί) .

Ο Τίμαρχος κατά την διάρκεια του «εξωσωματικού ταξιδιού του», άκουσε επίσης μία φωνή που τον ρώτησε αν θέλει να μάθει κάτι. Αυτός απάντησε τα πάντα. Η φωνή του είπε πως μπορεί να ρωτήσει για το πεδίο της Περσεφόνης, που είναι μια από τις τέσσερις χώρες, και σημαδεύεται από την πορεία της Στυγός. Ο Τίμαρχος ρώτησε τι είναι η Στύγα, και η φωνή του εξήγησε πως είναι το μονοπάτι που οδηγεί στον Κάτω Κόσμο, στον Άδη, και πως περνά από δίπλα του και εκτείνεται προς τα πάνω, ερχόμενη από τον Άδη από κάτω του. Όπως του εξήγησε η φωνή καθώς η Στύγα πλησιάζει, οι ψυχές φωνάζουν από τρόμο, γιατί πολλοί είναι εκείνοι που γλιστρούν και μεταφέρονται μακριά από τον Άδη . 

Τίμαρχος εξήγησε πως δεν έβλεπε τίποτα, εκτός από πολλά άστρα να τρεμοφέγγουν πάνω από την Άβυσσο, και άλλα που βυθίζονταν μέσα σ' αυτήν, Η φωνή που άκουγε του εξήγησε πως απλώς έβλεπε τους «δαίμονες...Είναι σίγουρο λοιπόν πως οι μύστες βίωναν μία μοναδική εμπειρία, η οποία σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες αποτελούσε κομβικό σημείο στην ζωή τους, για αυτό τον λόγο και η γνωστοποίηση του περιεχόμενου της ήταν απαγορευμένη στους αμύητους.

Με την εμφάνιση του Χριστιανισμού στους αιώνες που ακολούθησαν, έλαβε χώρα ένας θεολογικός συγκρητισμός και ταυτόχρονα υπήρχε εξαθλίωση των κοινωνικών μαζών. Ήταν η εποχή που η ελληνική σκέψη και θρησκευτικότητα μπολιάστηκε με πολλά ξένα στοιχεία. Σε ένα τέτοιο περιβάλλων η λαϊκή μαγεία, αποτελούσε εκ των πραγμάτων το καταφύγιο όσων οι ελπίδες είχαν διαψευσθεί τόσο από τους ανθρώπους όσο και τους θεούς..Αυτή την περίοδο κάνει την εμφάνιση της μία μεγαλειώδης μορφή στην Φιλοσοφία αλλά και μυσταγωγία, ο Πλωτίνος (205-270 μ.Χ.). Ο Πλωτίνος τόσο με την θεολογική και φιλοσοφική του σκέψη, όσο και με τις μυστικιστικές του εμπειρίες, είχε τεράστια επίδραση στον μετέπειτα χριστιανικό μυστικισμό, κυρίως δια μέσου του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη.

Παρότι και ο Πλωτίνος δεν επιθυμεί να αποκαλύψει τίποτα για τα δρώμενα των μυστηρίων, δια μέσω της φιλοσοφικής του σκέψης μας αποκαλύπτει πολλά. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στις Εννεάδες, (VI.9, 11.5-15):

«Αυτό είναι το νόημα εκείνης της επιταγής των μυστηρίων. Τίποτα να μην αποκαλύπτεται στους αμύητους. Tο υπέρτατο δεν είναι για να κοινολογείται, τα άγια πράγματα απαγορεύεται να αποκαλυφθούν στον ξένο, σε όποιον δεν έχει καταφέρει ο ίδιος να δει. Δεν υπήρχαν δύο, (κατά την στιγμή της ένωσης με το θείο) ο ορών ήταν ένα με το ορώμενο, δεν ήταν όραμα αλλά ένωση. Ο άνθρωπος που διαμορφώνεται απ’ αυτή την ανάμειξη με το υπέρτατο πρέπει –εάν και μόνο θυμηθεί- να φέρει το είδωλο του αποτυπωμένο επάνω του. Έχει γίνει η ενότητα, τίποτα δεν υπάρχει μέσα του ή έξω του που να προκαλεί ποικιλία, τώρα καμιά κίνηση, κανένα πάθος, καμιά επιθυμία που να στρέφεται προς τα έξω, από τη στιγμή που επιτυγχάνεται αυτή η άνοδος. Αδρανεί η λογική και κάθε νόηση, ακόμα και για να τολμήσουμε την λέξη, ο ίδιος ο εαυτός: κρατημένος μακριά πλήρης θεού, έχει επιτύχει στην τέλεια ακινησία την απομόνωση. Με ήρεμο όλο του το είναι, δεν στρέφεται ούτε προς αυτή την πλευρά ούτε προς εκείνη, ούτε καν προς τα μέσα προς τον ίδιο του τον εαυτό. Εντελώς ήρεμος, σε στάση, έχει γίνει η ίδια η στάση».

Στον Πλωτίνο, οι μυστικιστικές καταστάσεις αποτελούν την κορύφωση, ενός φιλοσοφικού στοχασμού. Απαραίτητη προϋπόθεση των εκστατικών καταστάσεων αποτελεί η ηθική τελείωση, η σταδιακή αποξένωση του ανθρώπου από κάθε υλική ατέλεια, δηλαδή η τελείωση που αποκτάται μέσω της ασκητικής ζωής. Για τον Πλωτίνο η ένωση του ανθρώπου με τον Θεό μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την βαθμιαία άνοδο του ανθρώπου από τον υλικό κόσμο σε εκείνον των Ιδεών και από εκεί στην ύπαρξη του Εν, το οποίο βρίσκεται πάνω από κάθε ιδιότητα και κατηγορία. Από αυτό το Εν ως θεϊκή αρχή και υπέρ ύπαρξη, προέρχεται το πάν μέσω απορροιών , ο Νους και η ύλη ως Φύση.
Ο Πλωτίνος περιγράφει το αίσθημα της «μυστικιστικής ένωσης» (το οποίο κατόρθωσε μόνο τέσσερις φορές στην ζωή του σύμφωνα με τον μαθητή του Πορφύριο) με το Θείο, το Εν (Εννεάδες IV .8.1.1-11):

«Πολλάκις αφυπνισθείς από την κατάσταση στην οποία βρισκόμουν μέσα στο σώμα μου και εισελθών στον ίδιο τον εαυτό μου, αποξενώνομαι από κάθε τι άλλο. Μέσα στο εσώτερο είναι μου βλέπω μία θαυμάσια ομορφιά, που με πείθει για την υπέροχη μοίρα που με αναμένει. Η δραστηριότητα του πνεύματος μου βρίσκεται στο ύψιστο σημείο. Είναι ένα με τον Θεό, εδράζομαι σε αυτόν ευρισκόμενος υπεράνω κάθε νοητού. Έπειτα όμως, από την ανάπαυση μου σε αυτόν, αφού κατεβώ στον χώρο του λογισμού και η ψυχή μου επανεισέλθει στο σώμα, απορώ πως "πότε και νύν" ήταν δυνατόν να κατέλθω, και πως η ψυχή μπορούσε να εισέλθει στο σώμα, αφού είναι αυτή που μου αποκαλύφθηκε (κατά την έκσταση μου)»

Στην κατάσταση της έκστασης ο Πλωτίνος αναφέρει πως πλημμύριζε από ένα μεταφυσικό φως, όπως λεει: «Δεν είναι γνωστό από πού ήρθε το φως, από έξω ή από μέσα», και όταν έπαυσε να βλέπει το φως εξηγεί:

«Ήταν λοιπόν μέσα και ωστόσο όχι μέσα. Δεν πρέπει να ερωτηθεί από πού ήρθε: δεν υπάρχει ένα «από πού», επειδή ούτε ήρθε ούτε έφυγε, αλλά εμφανίστηκε και εξαφανίστηκε. Για αυτό δεν είναι ανάγκη να το εξαναγκάσει, αλλά πρέπει να περιμένει σιωπηλός έως ότου εμφανιστεί και να προετοιμαστεί για να το δει, όπως το βλέμμα περιμένει την ανατολή του ήλιου».

To ταξίδι της ανθρώπινης ψυχής κατά τον Πλωτίνο, είναι ένα «εις εαυτόν» εσωτερικό ταξίδι, καθώς η ψυχή «ήξει ουκ εις άλλα, αλλά εις εαυτόν». «Πάντα είσω», τα πάντα είναι μέσα μας, αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πλωτίνος. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να απομακρυνθούμε από όλα τα εξωτερικά, στραμμένοι ολοκληρωτικά προς τα μέσα.Καμία κλίση προς τα έξω, το σύνολο των πραγμάτων πρέπει να αγνοηθεί. Η ψυχή τότε δεν θα δει τον θεό να εμφανίζεται ξαφνικά μέσα της, διότι δεν υπάρχει τίποτα πια που να τους χωρίζει, καθώς τότε δεν υπάρχουν δύο. Ο ορών είναι ένα με το ορώμενο, δεν είναι όραμα αλλά ένωση. Και τότε η ψυχή δεν έχει πια συνείδηση πως βρίσκεται μέσα σε ένα σώμα, ούτε πως ο εαυτός της έχει κάποια ταυτότητα.» ( Πλωτ. Εννεάδ. VI 9.10.20, vi, ix, 11,38 & vi 7,34,12, VI 9.11.5)

Σύμφωνα με τον Πορφύριο ( Βίος Πλωτ. 23,7) η μυστικιστική προσέγγιση του Θείου από τον Πλωτίνο, επιτεύχθηκε μέσω του διαλογισμού και των μεθόδων που υποδεικνύει ο Πλάτωνας στο Συμπόσιο. Η μέθοδος ανάβασης προς το θείο συνεπώς αφορά μία νοητική και όχι σωματική προσπάθεια, δίχως ειδικές τελετουργίες και επαναλήψεις ιερών ονομάτων. Στις επιστολές ο Πλάτωνας (Ζ Επιστ. 341 c-d ) αποκαλύπτει πως :«Η γνώση της ουσίας του όντος έρχεται σαν αποτέλεσμα του συνεχούς στοχασμού – διαλογισμού σχετικά με το θέμα και της επικοινωνίας με αυτό, ώσπου ξαφνικά, ξεπηδά όπως η φωτιά που ανάβει από τον σπινθήρα. Έτσι γεννιέται στην ψυχή και τρέφει ή ίδιο τον εαυτό της..»

Για τον Πλωτίνο αυτή η εμπειρία είναι φυσικό γεγονός και όχι υπερφυσική χάρη, όπως συμβαίνει στον χριστιανισμό. Και αυτό διότι για τον Πλωτίνο ο άνθρωπος δεν αποτελεί μία τυχαία υπόσταση της απορροής ακτινοβολίας του Εν, αλλά ένα πλάσμα με ελεύθερη βούληση, ικανό να επιστρέψει στην πηγή του και πηγή των πάντων το ΕΝ. Ο προορισμός του ανθρώπου είναι αναζητήσει το Θείο, και να γίνει όσον το δυνατόν όμοιος με το Εν, με τον Θεό. Μια τέτοια ομοίωση ή ακόμα μια ένωση με τον Θεό δεν είναι μια απλή θεωρητική βούληση, καθώς όλοι έχουμε μέσα μας κάτι που μοιάζει με το Έν, συνεπώς μπορούμε να το συλλάβουμε με αιφνίδια ενόραση καθώς όπως αναφέρει (Εννεάδες ΙΙΙ, 8, 9):

«Διότι κάτι από αυτό (το Έν) υπάρχει μέσα μας. Και μάλιστα δεν υπάρχει τόπος όπου αυτό να μην υπάρχει, σε όσα μπορούν να συμμετέχουν τούτου. Διότι οπουδήποτε κι αν θέσεις αυτό που είναι ικανό να το συλλάβει μπορείς εκεί να συλλάβεις το πανταχού παρόν. Είναι σαν μία φωνή που γεμίζει έναν κενό χώρο. Κάθε άνθρωπος που θα στήσει αυτί σε ένα οποιοδήποτε σημείο αυτού του χώρου, θα συλλάβει την φωνή ολόκληρη, κι όμως όχι ολόκληρη.»

Για τον Πλωτίνο ο άνθρωπος οφείλει να δώσει την μάχη στον παρόντα χρόνο, όχι μόνο μετά θάνατον αλλά και στην ζωή αυτή μέσω της λεγομένης καταστάσεως της εκστάσεως. Μετά τον Πλωτίνο οι νεοπλατωνικοί στράφηκαν σε θεουργικές πρακτικές επηρεασμένες από την Αιγυπτο – Βαβυλωνιακή μυστηριακή μαγική παράδοση, για την επίτευξη της ένωσης με το Θείο, αν και γνωρίζουμε πως ακόμη και ο Πλωτίνος είχε υπόψη του, τις θεουργικές πρακτικές αν και ήταν αντίθετος με αυτές.

Ο Πορφύριος μάλιστα αναφέρει πως οι θεουργικές τελετές μπορούν να καθαρίσουν την πνευματική ψυχή, και να την κάνουν κατάλληλη να δέχεται πνεύματα και τους αγγέλους, αλλά ταυτόχρονα επισημαίνει επηρεασμένος σαφώς από τον δάσκαλο του Πλωτίνο, πως η τεχνική αυτή είναι επικίνδυνη, και μπορεί να προκαλέσει καλό ή κακό.

Αμφιβάλει μάλιστα ο Πορφύριος ότι μπορεί πράγματι να επιτύχει κάποιος την επιστροφή της ψυχής στο θεό, ή ότι αποτελεί έναν απαραίτητο παράγοντα για αυτό. Παρόλα αυτά ο Πορφύριος έγραψε ένα υπόμνημα πάνω στα «Χαλδαϊκά λόγια», τα οποία αποτελούν έργο κατά πάσα πιθανότητα του Ιουλιανού του θεουργού, θαυματοποιού του 2ου αι. μ.Χ. Ο Ιουλιανός (όχι ο αυτοκράτορας γνωστός ως παραβάτης) έζησε την εποχή του Μ. Αυρήλιου, και ήταν γιος «Χαλδαίου φιλοσόφου» . 

Οι χρησμοί αυτοί εκτός των άλλων, περιλαμβάνουν συνταγές μαγείας, αλλά και τελετουργικές οδηγίες για την επίκληση των Θεών. Σύμφωνα με τον Ιουλιανό, οι οδηγίες αυτές του παραδόθηκαν από τους Θεούς. Μετά τον Πορφύριο οι Νεοπλατωνιστές με κύριο εκπρόσωπο τον Ιάμβλιχο, εγκατέλειψαν την νοητική μεθοδολογία προσέγγισης του Θείου όπως αυτή εφαρμόστηκε από τον Πλωτίνο, και στράφηκαν στην «θεουργία, και στην «μαγική τελετουργία», καθώς σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο (Περί μυστηρίων ΙΙ, 1,11,96,13 Partney):

«Δεν είναι η νόηση που ενώνει με τον Θεό, γιατί τότε τι θα εμπόδιζε τους θεωρητικούς φιλοσόφους να πετύχουν την θεουργική ένωση μαζί του; Αυτό όμως δε έγινε ποτέ. Η ένωση με τον θεό επιτυγχάνεται μόνο με την θεουργία . Η θεουργία επιτυγχάνεται με την ενέργεια των άρρητων έργων, τελούμενων με τον αρμόδιο τρόπο, έργων που είναι πέρα από κάθε νόηση, και με την δύναμη των άφθεκτων συμβόλων που μόνο οι θεοί τα εννοούν... Ακόμη και δίχως εμείς να τα εννοούμε τα συνθήματα αυτά εκτελούν από μόνα τους το δικό τους έργο».
Ο Ιάμβλιχος εδώ έρχεται σε σαφή αντίθεση με τον ιδρυτή του νεοπλατωνισμού Πλωτίνο, και μάλιστα στο συγκεκριμένο απόσπασμα αμφισβητεί εμμέσως πλην σαφώς, την επίτευξη της «μυστικιστικής ένωσης» που σύμφωνα με τον Πορφύριο ο Πλωτίνος κατόρθωσε τέσσερις φορές στην ζωή του.

Η θεουργία του Ιαμβλίχου φαίνεται πως στηρίζεται στις Αιγυπτιακές και Βαβυλωνιακές μαγικές και θεουργικές πρακτικές, αλλά και στην θεωρία της «συμπαθείας», που ανέπτυξε κυρίως ο στωικός φιλόσοφος Ποσειδωνίος (135 – 50 π.χ), σύμφωνα με την οποία κάθε ουράνιο Ον, έχει το αντίστοιχο του στην γη, ο μακρόκοσμος επηρεάζει τον μακρόκοσμο και το αντίστροφο. (Ο Ποσειδώνος θεμελίωσε την θεωρία του αυτή, γνωρίζοντας την επίδραση της σελήνης στον έμμηνο κύκλο της γυναίκας , και παρατηρώντας ταυτόχρονα την επίδραση της σελήνης και στην παλίρροια και την άμπωτη).

Για τους στωικούς και τους Νεοπλατωνικούς το σύμπαν ήταν ένα κλειστό σύστημα, όπου τίποτε δεν είναι αυτόνομο, αλλά όλα συνδυάζονται μεταξύ τους κατά τέτοιο τρόπο, ώστε τα πάντα να αποτελούν μία αδιάσπαστη ιεραρχημένη αλυσίδα, από τον Θεό, έως την ύλη. Η ενότητα που υπάρχει στο σύμπαν εξασφαλίζεται με την παρεμβολή ενδιάμεσων οντοτήτων των «δαιμόνων», (2) του Πλάτωνα, αλλά του Νου και της ψυχής. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο μεταξύ του Νού και της ύλης παρεμβάλλεται η ψυχή, η οποία εμποτίζει την ύλη δίνοντας στα αισθητά ζωή και σχήμα, δίνοντας υπόσταση ουσιαστικά στον αισθητό κόσμο. Ο αισθητός κόσμος αποτελεί συνεπώς έναν έμψυχο οργανισμό με πνευματικές δυνάμεις, των οποίων δεν έχει συνείδηση. Με βάση την παραπάνω θεώρηση, τελετουργικές πράξεις στην Γη επηρεάζουν τον αθέατο επουράνιο Θείο κόσμο.

Σύμφωνα με τις μαγικές και θεουργικές πρακτικές, που αναφέρονται σε μαγικούς παπύρους, όχι μόνο η ένωση ανθρώπου και Θείου μπορούσε πλέον να επιτευχθεί δια μέσω αυτών των μυστικών θεουργικών τελετών, αλλά και θείες οντότητες μπορούσαν να υλοποιηθούν και να εμψυχώσουν ανθρώπινα δημιουργήματα (αγάλματα και φυλαχτά) «τελεστική». Σκοπός της «τελεστικής» ήταν η «στοιχείωσης», η εγκατάσταση δηλ. ενός δαίμονα μέσα σε αγάλματα ή φυλαχτά μέσω μυστικών επικλήσεων και τελετών.

Οι σφραγίδες και οι ειδικές μαγικές λέξεις που βρίσκονταν σφραγισμένα μέσα στα αγάλματα περιελάμβαναν στοιχεία όπως τα επτά φωνήεντα, που αντιστοιχούσαν στους επτά πλανήτες. Ο σωστός τρόπος εκφώνησης των μαγικών λέξεων αποτελούσε επτασφράγιστο μυστικό που παραδίδονταν μόνο προφορικά. Μόλις αυτό επιτυγχανόταν, τότε το αντικείμενο αυτό αποκτούσε μία μαγική δύναμη προστασίας.

Ο Ζώσιμος για παράδειγμα αναφέρει πως θεουργός Νεστόριος έσωσε την Αθήνα από τον σεισμό το 375 μ.χ κατασκευάζοντας με αυτή την τεχνική ένα «τέλεσμα» και αφιερώνοντας το στον Παρθενώνα, σύμφωνα με οδηγίες που έλαβε στον ύπνο του. Ένας από τους πιο διάσημους (κυρίως λόγω της σύγκρισης του με τον Ιησού Χριστού) θεουργούς, ήταν ο Απολλώνιος ο Τυαννέας, ο οποίος εγκατέστησε στην Αντιόχεια ένα «τέλεσμα» - ομοίωμα χάλκινου σκορπιού κατά των σκορπιών, που το έθαψε κάτω από έναν κίονα, και που είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν οι σκορπιοί από την Αντιόχεια.

Ο φιλόσοφος και μάγος της αναγέννησης Marcilio Ficino, εξηγεί τον λόγο κατασκευής των «τελεσμάτων»:«Επειδή οι πρόγονοι μας δεν μπορούσαν να κατασκευάσουν ψυχές, καλούσαν τις ψυχές των δαιμόνων ή των αγγέλων και επιτελώντας ιερές και θειες τελετές, τις τοποθετούσαν μέσα σε εικόνες έτσι ώστε μέσω των ειδώλων αυτών οι ψυχές εκείνες να αποκτήσουν την δύναμη να πράττουν το καλό και το κακό. ..Τα συστατικά των γήινων αυτών θεών αποτελούνταν... από βότανα , πέτρες και αρώματα που κλείνουν μέσα τους μία φυσική θεία δύναμη. Ο λόγος δε για τον οποίο οι άνθρωποι τους ευχαριστούσαν με συχνές θυσίες, με ύμνους και προσευχές και με γλυκείς ήχους που αναπαριστούσαν την αρμονία των ουρανών ήταν ο έξεις: Για να μπορούν τα ουράνια εκείνα όντα, που είχαν ελκυστεί μέσα στα είδωλα μέσω των επαναλαμβανόμενων τελετών, να φέρουν χαρά στους ανθρώπους που θα παραμείνει σε αυτούς για μακρύ διάστημα.»(3)

Απώτερος όμως σκοπός των θεουργικών τελετών ήταν η «πνευματική θεουργία», δια μέσου της εξόδου της Ψυχής από το σώμα, ή άνοδος της στον «εμπύριον τόπον» , και ή «θέαση» των φωτεινών θεϊκών όντων. Ο πλέον πνευματικός τρόπος αυτής της θεουργικής πρακτικής, επιτυγχανόταν δια μέσου των κατάλληλων αναπνευστικών ασκήσεων και του διαλογισμού, ο αποχωρισμός της Ψυχής από την ύλη, και «η πρός το νοητόν πύρ άνοδος», όπως έλεγε ο Ιάμβλιχος. Ο Ιάμβλιχος αναφέρει πως κατά τις μαγικές τελετουργίες το καλούμενο πνεύμα εμφανιζόταν ως μία φλεγόμενη ή φωτεινή μορφή. (4)

Στους μαγικούς πάπυρους περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο μπορεί κάποιος ανυψωθεί τελετουργικά για να επικοινωνήσει με θεία όντα, με αναφορές σε μυστικές φράσεις που πρέπει ο θεουργός να απαγγείλει για να προστατευτεί από τις κακόβουλες θεϊκές ή αγγελικές δυνάμεις. Παραθέτουμε ένα μικρό σχετικό απόσπασμα:

«Έλξε από τις ηλιακές ακτίνες αέρα, απορροφώντας τον όσο μπορείς και θα δεις τον εαυτό σου να ανυψώνεται σε μεγάλο ύψος, ώστε να νομίζεις ότι βρίσκεσαι στο μέσον του αέρα. Και δεν θα ακούς κανένα ούτε άνθρωπο ούτε ζώο, αλλά ούτε θα βλέπεις τίποτα από τα θνητά εκείνη την ώρα ενώ θα βλέπεις τα αθάνατα. Θα δεις τότε να σε κοιτάζουν οι Θεοί και να ορμούν κατά πάνω σου. Εσύ τότε θέσε αμέσως το δεξί δάκτυλο σου στο στόμα και πες: Σιγή , σιγή, σιγή, σύμβολο θεού ζώντος άφθάρτου φύλαξε με σιγή ΝΕΧΘΕΙΡ ΘΑΝΜΕΛΟΥ. Έπειτα σφύριξε με μακρύ σφύριγμα και κατόπιν σφύριξε με κλειστά χείλη λέγοντας…..»

Κατά τη διάρκεια της εκστατικής κατάστασης των θεουργών πολλοί από αυτούς αιωρούντο στον αέρα, κάτι που αποτελούσε μία συχνή πρακτική του Ιαμβλίχου, καθώς σύμφωνα με τους μαθητές του, όταν ο Ιάμβλιχος διαλογιζόταν το σώμα του ανυψωνόταν από την γη, ενώ τα ρούχα του έλαμπαν σαν τον χρυσό. (5)
Αλλά και στα Ερμητικά κείμενα (Λόγος ΙΑ’20), δίνονται οδηγίες για την ανάβαση στις θείες σφαίρες.

«Αύξησε τον εαυτό σου σε αμέτρητο μέγεθος, ξεπερνώντας κάθε σώμα και χρόνο. Φαντάσου πως είσαι παντού στην γη, στην θάλασσα, στον Ουρανό, χωρίς να γεννηθείς ώστε να βρίσκεσαι στην μητρική κοιλιά. Φαντάσου πως είσαι νέος, γέρος και πεθαμένος και πέρα από τον θάνατο. Και όλα αυτά νόησε τα μαζί: τους χρόνους, τους τόπους τα πράγματα, τις ποιότητες και τις ποσότητες και τότε μπορείς να εννοήσεις και τον θεό».

Για τον Πρόκλο5ο αιώνα μ.χ η θεουργία είναι μία δύναμη υψηλότερη από κάθε ανθρώπινη σοφία, που περιέχει όλα τα αγαθά της μαντικής, τις καθαρτικές δυνάμεις της μύησης, και με μία λέξη τις λειτουργίες της θείας κατοχής. (θεολ. Πλατ. σ 63), και μάλιστα ισχυριζόταν πως είχε προσωπικά οράματα φωτεινών φαντασμάτων της Εκάτης. (6)

Στους Χαλδαϊκούς Χρησμούς ( Kroll 57, fr. 146) περιγράφονται χαρακτηριστικά τα θεουργικών οραμάτων που βίωναν οι θεουργοί:

»Θα δεις πυρ όμοιο με παιδί το όποιο θα σκιρτάει στον αέρα ή και πυρ χωρίς μορφή, απ’ οπού θ' ακούσεις φωνή προτρέχουσα, ή (θα δεις) φως άφθονο, που να περιστρέφεται σφυρίζοντας ορμητικά γύρω από τη γη, ή (μπορεί) να δεις ίππον (=σύμβολο της Εκάτης) που αστραφτερό κι από το φως με ένα πύρινο παιδί πάνω στη γρήγορη ράχη του ίππου».

Με την οριστική επικράτηση του Χριστιανισμού και το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών, η μόνη ατραπός θεογνωσίας πλέον επιτυγχανόταν δια μέσω του Ιησού Χριστού, παρόλα αυτά η νεοπλατωνική θεολογική σκέψη επηρέασε τα μέγιστα όπως σε προηγούμενη μελέτη μας έχουμε αναφέρει (7), την πρώιμη Χριστιανική σκέψη κυρίως δια μέσω του Διονύσιου του Αρεοπαγίτη.
Με την αναγέννηση και την εκ νέου γνωριμία του δυτικού κόσμου δια μέσω του Πλήθωνα του Γεμιστού(8), μετά από οκτώ ολόκληρους αιώνες με την αρχαιοελληνική σκέψη και τον Νεοπλατωνισμό, ξανάρχονται εκ νέου στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος, οι «αρχαίες» πλέον παγανιστικές αιρετικές φιλοσοφικές και μυσταγωγικές πρακτικές.

Παρότι λοιπόν έχουμε συνηθίσει να αναφερόμαστε στην αρχαία Ελλάδα ως την μητέρα του ορθολογισμού και των επιστημών, είναι εμφανές πως το παράλογο και το μεταφυσικό, ενυπήρχε σε όλο το διάστημα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού., καθώς ο μυστικισμός συν πορευόταν με το λαϊκό θρησκευτικό συναίσθημα, εφόσον η ένωση του ανθρώπου με ότι αυτός θεωρεί Θείο, αποτέλεσε και αποτελεί πάντα έναν ενδέμηχο πόθο της ανθρώπινης ψυχής...

Παραπομπές.
(1) . Ο μυστικισμός στις θρησκείες του κόσμου, Τσοπάνης Κωνσταντίνος, εκδόσεις Ιάμβλιχος
(2) . Το κρισιμότερο θεολογικό πρόβλημα που κλήθηκε να λύσει η αρχαιοελληνική φιλοσοφική σκέψη, ήταν το πρόβλημα της θεοδικίας, το πως είναι δηλαδή δυνατόν, ενώ ο θεός είναι το υπέρτατο Αγαθό, και πανταχού παρόν, η αγαθή ουσία του να μένει έξω από αυτό, εφόσον στον δημιουργημένο κόσμο ενυπάρχει το κακό και ο θάνατος. Ο Πλάτωνας για να δώσει απάντηση στο κρίσιμο αυτό θεολογικό ερώτημα, στο έργο του «συμπόσιο», έκανε λόγο για τους «δαίμονες» ως τους μεσάζοντες μεταξύ αιώνιου θεού και αγέννητων όντων, θεών και ανθρώπων. Στον Τίμαιο (47b) ο Πλάτωνας διαχωρίζει τον Δημιουργό Θεό από τους γεννημένους θεούς αστέρες, οι οποίοι είναι ατελείς διότι γεννήθηκαν μέσα στον χρόνο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει: «Επειδή έχετε δημιουργηθεί κάποτε, γι αυτό δεν είστε αθάνατοι, ωστόσο δεν θα έχετε την μοίρα του θανάτου, χάρη στην δική μου βούληση»
Κατ’ αυτό τον τρόπο ο Πλάτωνας συνειδητά ή ασυνείδητα υπονόμευσε το θεολογικό υπόβαθρο του Ελληνικού δωδεκαθέου. Συν το χρόνο βέβαια και πέρα από τις φιλοσοφικές αντιλήψεις του Πλάτωνα, οι Ολύμπιοι θεοί που παλαιότερα αντιπροσώπευαν φυσικές δυνάμεις, είχαν τώρα εξαδινικευτεί σε Θεούς με ανθρώπινα πάθη , από τους οποίους οι πιστοί ζητούσαν βοήθεια την οποία πολλές φορές αποτύγχαναν να εκπληρώσουν..
(3) «Αρχαίοι Έλληνες μύστες», Διαμαντής Κούτουλας, εκδόσεις Εσοπτρον.
(4) «Μάγοι της φιλοσοφίας», Θεοδ. Πελεγρίνης, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
(5, 6) «Αρχαίοι Έλληνες μύστες», Διαμαντής Κούτουλας, εκδόσεις Εσοπτρον.
(7) βλέπε «Μυστικισμός και Θείο στην Ελλάδα και στον αρχαίο Κόσμο», Χλέτσος Βασίλης, εκδόσεις Γεωργιάδης
(8) Ο Πλήθων ήταν μέλος της ελληνικής (βυζαντινής) αντιπροσωπείας στην σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας για την ένωση των δύο εκκλησιών. Ένα ταξίδι το οποίο αποτέλεσε τον σημαντικότερο ίσως σταθμό για την αναγέννηση, καθώς στην Ιταλία είχε την ευκαιρία να συναντηθεί με επιφανείς Ιταλούς λογίους, και να γίνει ο εισηγητής του πλατωνισμού στην Ιταλία της αναγέννησης και ο εμπνευστής της ίδρυσης της Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας.

«Η ΧΩΡΑ ΕΑΛΩ»

«Η χώρα εάλω». Αυτή την φορά βέβαια δεν υπήρχαν ούτε τείχη ούτε Kερκόπορτα.
Τα τείχη δεν φρόντισαν να τα χτίσουν οι εκάστοτε κυβερνήτες της μίζερης ετούτης χώρας, ενώ η Kερκόπορτα αφορά όλους εμάς, και την νοοτροπία που κουβαλάμε.
Χάρισμα μας λοιπόν μία καμένη χώρα. Τα παιδία μας θα παραλάβουν καμένη γη, από τον εσωτερικό όμως αυτή την φορά εχθρό, εμάς τους ίδιους την αδιαφορία τις παραλείψεις και τις επιλογές μας..!!
Είμαστε όμως κατά τα άλλα, μία τυχερή γενιά. Γεννηθήκαμε σε περίοδο ειρήνης και υλικής ευμάρειας, σε αντίθεση με τις προηγούμενες γενιές - των γονιών μας -, που πέρασαν στην πλειοψηφία τους δύσκολα παιδικά χρόνια δίχως ανέσεις. Μέσα όμως από τις συμπληγάδες του εμφυλίου, της μετανάστευσης, της ψωροκώσταινας και της δικτατορίας, η φωνή της Ελλάδος έδωσε το παρόν δια μέσου των αγώνων του λαού της για δημοκρατία, παρήγαγε και πάλι πολιτισμό δια μέσου των γραμμάτων και της τέχνης, με ανθρώπους όπως ο Θεοδωράκης, ο Καζαντζάκης, ο Σεφέρης , ο Παλαμάς και τόσοι άλλοι..
Τα πράγματα όμως άλλαξαν, εδραιώσαμε την δημοκρατία, ο κόσμος βολεύτηκε σε ένα γραφειοκρατικό και απρόσωπο κράτος, ο ευημερισμός εδραίωσε το σύνδρομο του «ωχαδελφισμού», και το παν μέτρων άριστον, παραφράστηκε σε «παν ωφέλιμων «άριστον». Ο πολιτισμός μας περιορίστηκε στο σπάσιμο των πιάτων, που εξελίχθηκε σε λουλουδοπόλεμο στολίζοντας στα «μπουζούκια» τα κεφάλια μας, και τα πόδια των νέο βάρδων, ενώ το διονυσιακό πνεύμα κορυφώθηκε στους ρυθμούς του Τσιφτετελιού.

Και ενώ τα πάντα κινούνται πέριξ της Ελλάδος, - μόνον για εμάς βέβαια - , έρχονται οι καταγγελίες από την Ευρωπαϊκή ένωση, που μιλούν για διαφθορά, και κατασπατάληση των χρημάτων που δίνονταν για τις υποδομές. Και δεν φτάνει μόνον αυτό, ενώ είμαστε οι καλύτεροι Bon viver, έχουμε τα περισσότερα ακριβά αυτοκίνητα, προσπαθούν να μας πείσουν ταυτόχρονα ότι είμαστε και οι πιο φτωχοί. (ευτυχώς μόνο στους 15, μιας και μπήκαν πιο φτωχοί μετά την διεύρυνση).
Μα καλά δεν γνωρίζουν ιστορία αυτοί οι Ευρωπαίοι... (Να την ξαναγράψουμε μήπως;...). Πως μας διαβάλουν έτσι; Από που πήρε το όνομα της αυτή η ήπειρος όταν αυτοί ακόμη έτρωγαν βελανίδια. Από την δική μας την Ευρώπη που απήγαγε ο ερωτιάρης Δίας, του οποίου τα γονίδια βέβαια κληρονομήσαμε....

Αυτοί λοιπόν πρέπει απλώς να έρχονται στις παραλίες μας, να μας αφήνουν τα χρήματα τους από τα αγαθά που παράγουν, για να μπορούμε και εμείς με την σειρά μας να αγοράζουμε τα προϊόντα τους, αφού τα δικά μας - λίγα αλλά καλά βέβαια - εξαγώγιμα προϊόντα όπως π.χ το φραπέ, δεν μας αποφέρουν πολλά. Τώρα όμως τι γίνεται . Ποιος ψευτο Ευρωπαίος θα έρθει να δει καμένη γη? - Και αν καεί και η αρχαία Ολυμπία ποιος μας σώνει - Μόνοι μας θα πίνουμε φραπέ;

Ίσως βέβαια εάν τελικά μείνουμε μόνοι μας, να έχουμε τον χρόνο να ενδοσκοπήσουμε να δούμε τι κάναμε λάθος βρε αδελφέ, αφού μάλλον κάτι δεν πήγε καλά.
Μήπως φταίνε οι 300 (όχι αυτοί του Λεωνίδα, αυτοί είχαν τάσσεις αυτοκτονίας) αντιπρόσωποι μας στην βουλή; Μα καλά δεν ισχύει ότι ο κάθε λαός έχει την εξουσία που του αξίζει; Όχι δεν μπορεί να κάνανε τόσες γενιές λάθος. Συνεπώς ίσως να πρέπει να καταργήσουμε τις εκλογές. Στην κληρονομική δημοκρατία δεν χρειάζεται να ξοδεύουμε χρήματα. Οι πολιτικές φαμίλιες που γνώρισε ο παππούς μου και που τροφοδοτούν το σύστημα εξουσίας, θα πρέπει να συνεχίσουν εκ περιτροπής, να κυβερνούν δίχως διαξιφισμούς για να είναι όλοι ευχαριστημένοι.
Κάτι ακόμη όμως δεν πάει καλά, η Ελλάδα λέει γερνάει. Τα ασφαλιστικά ταμεία δεν έχουν χρήματα να καλύψουν τα γερόντια, θα δουλεύουν συνεπώς – όσοι επιβιώσουν- μέχρι τα βαριά γεράματα....
Και δεν φτάνει μόνο ότι ο πληθυσμός γερνάει συρρικνώνεται δραματικά ταυτόχρονα κιόλας, μια με τα τροχαία δυστυχήματα, - παρόλο το άρτιο οδικό σύστημα που έχουμε - , βάλτε τους σεισμούς, τις πλημμύρες, την ξηρασία, τις φωτιές - καινούργια αυτά - , έχουμε και σε περίοδο ειρήνης απώλειες στις ένοπλες δυνάμεις, τόσο πιλότων όσο και πολιτών (βλέπε Ισσάκ και Σολωμό).
Ευτυχώς δεν είχαμε απώλειες από την αντίπαλη πλευρά, γιατί τότε τα 6 μίλια θα είχαν γίνει 3, και ίσως αναγκαζόμαστε να δώσουμε και ως αποζημίωση και κανένα νησάκι... Από την άλλη βέβαια ίσως να γλίτωνε το κάψιμο...

Για να σοβαρευτούμε τώρα, είναι φανερό όπως ότι κάτι πρέπει να αλλάξει, και αφού δεν μπορούμε να αλλάξουμε χώρα, πρέπει να αλλάξουμε εμείς. Όχι αλλά λόγια εκ των υστέρων , δράσεις εκ των προτέρων απαιτούσαμε. Το αύριο των παιδιών μας βιάστηκε από το χθες και το σήμερα. Είναι η ώρα της αφύπνισης, και της δράσης χωρίς πολλά λόγια και υποσχέσεις.
Η τύχη της Ελλάδος βρίσκεται στα χέρια μας.

ΤΕΛΟΣ ΕΠΟΧΗΣ Ή ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ...

Την χρονική στιγμή που οι κλιματικές αλλαγές λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου απασχολούν επιτέλους το σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας, καθώς όπως αποδεικνύεται ο ρυθμός επιτάχυνσης της αλλαγής θερμοκρασίας με ότι αυτό συνεπάγεται επιταχύνεται, στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην Αθήνα αν και αντιστοιχούν μόλις 2,55 τετραγωνικά πρασίνου ανά κάτοικο, με αποτέλεσμα η Αθήνα να βρίσκεται στην τελευταία θέση ανάμεσα στις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ( το πράσινο καταλαμβάνει μόλις το 2,9% της συνολικής επιφάνειας της πόλης των Αθηνών), ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου στην Αττική, η Πάρνηθα, είχε την ίδια μοίρα με τα υπόλοιπα δάση της χώρας, θα αποτελέσει δηλαδή μνημείο της ανεπάρκειας και της ανευθυνότητας του Ελληνικού κράτους και των πολιτών του.
Και βέβαια όταν αναφέρουμε Ελληνικό κράτος, εννοούμε απλώς το όργανο των πολιτών, στο οποίο αναθέτουμε την διαχείριση της πατρίδας μας. (Και βέβαια όπως είναι επίσης γνωστό, το κάθε έθνος έχει την εξουσία που του αξίζει).
Συνεπώς Εμείς οι ίδιοι, βάση της νοοτροπίας του νέο Έλληνα όπως αυτή έχει σφυρηλατηθεί τα τελευταία 30 τουλάχιστον χρόνια, και που χαρακτηρίζεται από τον νεοπλουτισμό, την καταναλωτική φρενίτιδα, την έλλειψη ιδανικών, την ελλιπή παιδεία και εκπαίδευση, της απαξίωσης του κάλους και της σκέψης, στουθοκαμιλίζουμε αποδεικνύοντας πως; η φράση: «ωχ αδελφέ, ότι φάμε ότι πιούμε, χαρακτηρίζει απόλυτα τον νέο Έλληνα».
Ομφαλοσκοπώντας θεωρούμε την Ελλάδα το κέντρο του κόσμου, αρκούμενοι σε ότι η φύση ανέξοδα μας προσφέρει, κομπάζοντας πως έχουμε την ομορφότερη χώρα του κόσμου, το καλύτερο κλίμα, και την σπουδαιότερη πολιτιστική κληρονομιά. Ε λοιπόν, αυτή η αντίληψη είναι προφανές πως οδηγεί σε αδιέξοδο.
Αρχίζοντας από το τελευταίο, την πολιτιστική κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων δηλαδή για την οποία κομπάζουμε, ο Περικλής στον επιτάφιο υποδεικνύει τι έκαναν εκείνοι, για να επιτύχουν όσα κατόρθωσαν :
…»ακόμη περισσότερο οι πατέρες μας είναι άξιοι , γιατί επί πλέον εκείνων, τα οποία κληρονόμησαν, τα απέκτησαν με πολλούς κόπους και κληροδότησαν σε μας τους σημερινούς όλη αυτή την επικράτεια που κατέχουμε σήμερα. Το δε έργο της περαιτέρω βελτίωσης, το επιτελέσαμε εμείς οι ίδιοι που είμαστε συγκεντρωμένοι εδώ, οι οποίοι βρισκόμαστε ακόμη σε αυτήν ακριβώς την ηλικία μας, και εμείς εφοδιάσαμε την πόλη μας με όλα τα πράγματα, ώστε να είναι αυταρκέστατη και για πόλεμο και για ειρήνη».
Για τον Περικλή και την ιστορική μνήμη, βέβαια ανατρέξτε στα νέα συνοπτικά βιβλία της νέο ιστορίας…
Όσον αναφορά στην καταστροφή της φύσης, είναι προφανής όπως έχω αποδείξει σε πρόσφατη μελέτη μου, (Άνθρωπος και Γαία :
http://xletsos-basilhs.blogspot.com/2007_04_01_archive.html
Για τις επιπτώσεις στον πλανήτη και την ανθρωπότητα λόγω της υπερθέρμανση του πλανήτη, συνοπτικά ανοίξτε τους συνδέσμους: http://www.physics4u.gr/news/2007/scnews2813.html
http://www.physics4u.gr/news/2007/scnews2816.html ) πως ήδη εισπράττουμε το τίμημα της υπεροπτικής μας και καταχρηστικής μας συμπεριφοράς μας απέναντι στην Γαία. Το περιβάλλον δεν ανήκει σε εμάς, το έχουμε δανειστεί από τα παιδιά μας.
Στην ύστατη στιγμή βέβαια που αφορά το τώρα , καθώς το μέλλον είναι ήδη εδώ και απειλεί όχι πλέον τις επόμενες γενεές αλλά την δική μας, οφείλουμε να δράσουμε άμεσα, καθώς οι επιστήμονες επισημαίνουν πως εάν δεν υπάρξει άμεση κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας με στόχο τη δραστική μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από 60% - 80% μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια, τότε τα σενάρια θα είναι εφιαλτικά για το μέλλον της ανθρωπότητας στο σύνολο της .
Αυτά όμως αφορούν τον Πλανήτη στο σύνολο του. Στην Ελλάδα πέρα βρέχει ή μάλλον δεν βρέχει... Αντί να συμμορφωθούμε με τις επιταγές της συνθήκης του Κιότο και να μειώνουμε τις εκπομπές του διοξειδίου άνθρακα, τις αυξάνουμε, και την ίδια στιγμή καίμε τα δάση, τα οποία συμβάλουν στην απορρόφηση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακος.
Οι δασικές πυρκαγιές από το 1973 και μετά, αυξήθηκαν αποδεικνύοντας την παντελή έλλειψη σχεδίου, και την υποταγή στα σκοτεινά οικονομικά συμφέροντα, που μαίνονται τις δασικές εκτάσεις προκαλώντας εγκληματικούς εμπρησμούς, προκειμένου να χτιστούν στα αποκαΐδια οι βίλες των νεόπλουτων.
Και ενώ οι αντιπρόσωποι της κληρονομικής δημοκρατίας μας , κάνουν λόγο για αναδασώσεις και σχέδια επί χάρτου, στην πράξη ολιγωρίες και παραλήψεις, αλλά και εμπαιγμοί, όπως η αναθεώρηση του άρθρου 24 για τα δάση, που αναστέλλει τις κατεδαφίσεις των αυθαιρέτων, αποδεικνύει τα αντίθετα....
Κατά την περίοδο της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό, υπολογίζεται ότι τα ελληνικά δάση κάλυπταν το 50% περίπου του ελληνικού εδάφους., ενώ σήμερα περίπου καλύπτουν περίπου το 20%, έχουμε ακόμη αρκετά να κάψουμε....
Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας διαμόρφωσε στο πέρασμα του χρόνου τις κατάλληλες εκείνες συνθήκες για μια βλάστηση, που εκτός της Ιβηρικής χερσονήσου, διατηρεί την μεγαλύτερη ποικιλία ειδών χλωρίδας στην Ευρώπη. Από τα είδη της ελληνικής χλωρίδας, το 13% περίπου συναντάται μόνο στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα έχουμε, δέκα «Εθνικούς Δρυμούς» συνολικής έκτασης περίπου 68.000 εκταρίων, από τα οποία 34.000 εκτάρια είναι οι πυρήνες τους.
Η Πάρνηθα ήταν ένας από τους 10 εθνικούς δρυμούς, και είχε ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 , διότι αποτελούσε σημαντική περιοχή για την χλωρίδα και την πανίδα της χώρας και όχι μόνο, και ταυτόχρονα είχε ανακηρυχθεί ως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Η χλωρίδα της Πάρνηθας είναι/ήταν από τις πλουσιότερες στην Ελλάδα, καθώς έχουν καταγραφεί 818 είδη φυτών, ορισμένα από τα οποία αρκετά συναντώνται μόνο στην Πάρνηθα, όπως και το ελάφι Cervus elaphus.

Η οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε στην Πάρνηθα αναμένεται να προκαλέσει αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, των ρύπων, των αιωρούμενων σωματιδίων, αλλά και πλημμύρων στην Αττική. Δυστυχώς τα περί αναδάσωσης δεν ισχύουν, καθώς πέρα από το χρονικό διάστημα του απαιτείται, 70 με 100 χρόνια, η αλλαγή του κλίματος ήδη είχε θέση σε οριακή ανάπτυξη το δάσος της Κεφαλληνιακής Ελάτης στην Πάρνηθα...
Μην αμφιβάλετε πως ο λογαριασμός θα μας έρθει σύντομα από την Νέμεση της Γαίας, και αυτή την φορά τα καταναλωτικά δάνεια που με ένα τηλέφωνο παρέχουν στους αδαής οι τράπεζες, δεν θα μας σώσουν…
Είναι φανερό πλέον, πως οι πολίτες αυτής της χώρας οφείλουν σεβόμενοι τόσο τον εαυτό τους, όσο την ιστορία τους και το μέλλον των παιδιών τους, να αφυπνιστούν και επιτέλους να δράσουν παίρνοντας αποφάσεις που θα διασφαλίσουν μία Ελλάδα που θα ανταποκρίνεται σε αυτό που της αξίζει...
Προσωπικά ως πολίτης αυτής της χώρας ντρέπομαι για κατάντια της χώρας μου, ενώ ως γονέας λυπάμαι για την χώρα που θα παραδώσω στο παιδί μου. Ως επίλογο θα δανειστώ και πάλι τα λόγια του Περικλή:
…»Γιατί είμαστε λάτρες του ωραίου, όμως χωρίς σπατάλη χρήματος, και καλλιεργούμε το πνεύμα χωρίς να χάνουμε την ανδρεία μας. …Επί πλέον, οι ίδιοι εμείς όλοι είμαστε σε θέση να φροντίζουμε ταυτόχρονα για τις ιδιωτικές μας υποθέσεις και για τις υποθέσεις της πόλης μας, και όσοι από εμάς είναι απασχολημένοι με ιδιωτικές επιχειρήσεις και αυτοί ακόμα κατέχουν τα πολιτικά ζητήματα στην εντέλεια. Γιατί είμαστε ο μόνος λαός που τον μη αναμειγνυόμενο καθόλου στα κοινά δεν τον θεωρούμε φιλήσυχο αλλά άχρηστο, και οι μόνοι που όποτε δεν τα επινοούμε και δεν τα προτείνουμε οι ίδιοι πάντως έχουμε τη δύναμη να κρίνουμε σωστά τα λαμβανόμενα μέτρα, τους δε λόγους δεν τους θεωρούμε καθόλου εμπόδιο των έργων, αλλά μάλλον θεωρούμε σαν εμπόδιο το να μην έχουμε κατατοπισθεί προφορικά σε όσα έχουμε να κάνουμε, πριν καταπιαστούμε με αυτά. Γιατί υπερέχουμε από τους άλλους και ως προς αυτό ακόμη, ότι δηλαδή εμείς οι ίδιοι αποφασίζουμε για όσα πρόκειται να επιχειρήσουμε και εμείς οι ίδιοι τα επιχειρούμε. Ενώ ως προς αυτό οι άλλοι... σε αυτούς η μεν αμάθεια τους κάνει να αποφασίζουν η δε σκέψη τους κάνει να διστάζουν».

Χριστιανικός "μυστικισμός"

(ΦΩΤ. Γ. ΜΠΕΧΡΑΚΗΣ)

...Ο Χριστιανισμός όπως προαναφέρθηκε είχε πολλά κοινά με τις αρχαίες θρησκείες όπως σύμβολα και αρχέτυπα, αλλά και γνώσεις που δεν προσφέρονταν σε όλους, κατά το πρότυπο των αρχαίων μυστηρίων. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρέυς χρησιμοποιώντας όρους και πρακτικές των παγανιστικών μυστηρίων, μιλά συχνά για «την εποπτεία Θεού», η οποία όπως και στα αρχαία μυστήρια δεν προσφέρονταν σε όλους:

«Δεν αποκάλυψε (ο κύριος) στους πολλούς αυτό που δεν ανήκε στους πολλούς, αλλά το αποκάλυψε μονάχα στους λίγους για τους οποίους έκρινε ότι ταιριάζει, σε εκείνους που ήταν ικανοί να ο συλλάβουν και να διαπλαστούν με αυτό. Γιατί ο Θεός εμπιστεύτηκε το άφατο μυστήριο του στον Λόγο, όχι στην γραπτή λέξη. Ο Θεός τοποθέτησε την εκκλησία ως αποστόλους, άλλους ως προφήτες, άλλους ως ευαγγελιστές, για την τελειοποίηση των αγίων, για το έργο της ιεροσύνης, για την εποικοδόμηση του σώματος του Χριστού.»(Στρωμματείς 7.11)

ο Ωριγένης αναφέρει ότι:

«Συχνά μάρτυς μου ο Θεός, αισθάνθηκα τον Νυμφίο να με πλησιάζει και να βρίσκεται μαζί μου, όσο μπορεί να συμβεί αυτό, ύστερα εξαφανιζόταν ξανά και δεν μπορούσα να βρω εκείνο που ζητούσα». (Hom. In Cant., 1.7).

Αλλά και ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης περιγράφει την μυστική εμπειρία ως ξύπνημα από το σώμα ή ανάβαση σε παρατηρητήριο, ως συνείδηση της θείας παρουσίας, απόκτηση της ιδιότητας του θεϊκού φωτός και ταύτιση με αυτό το οποίο αντιλαμβάνεται. Ας δούμε πως περιγράφει την μυστική αυτή εμπειρία :

«Φαντάσου έναν κατακόρυφο απόκρημνο βράχο, με μιαν άκρη να προεξέχει στην κορφή. Τώρα φαντάσου τι θα αισθανόταν ίσως ένα πρόσωπο, αν έβαζε το πόδι του στην άκρη αυτού του γκρεμού και, κοιτάζοντας κάτω προς το χάος, δεν έβλεπε ούτε στέρεο πάτημα ούτε κάτι για να πιαστεί. Αυτό είναι, νομίζω, η εμπειρία της ψυχής όταν πηγαίνει περ' απ' το πάτημα στα υλικά πράγματα, στην αναζήτησή της γι' αυτό που δεν έχει διάσταση και υπάρχει προαιώνια. Γιατί δεν υπάρχει τίποτε απ' όπου να μπορεί να κρατηθεί, ούτε χώρος, ούτε χρόνος, ούτε μέτρο, ούτε τίποτε άλλο, το μυαλό μας δεν μπορεί να το προσεγγίσει. Κι έτσι η ψυχή, γλιστρώντας σε κάθε σημείο απ' όπου δεν μπορεί να πιαστεί, ζαλίζεται και παθαίνει σύγχυση και ξαναγυρίζει γι' άλλη μια φορά σ' αυτό που της είναι σύμφυτο, ευχαριστημένη τώρα που ξέρει απλώς αυτό για το Υπέρτατο, ότι είναι τελείως διαφορετικό από τη φύση των πραγμάτων που η ψυχή γνωρίζει»

Όσο βέβαια αυξάνονταν οι πιστοί του Χριστιανισμού, τόσο μειώνονταν ο μυστηριακός του χαρακτήρας. Έτσι δημιουργήθηκαν δύο Χριστιανικοί ατραποί. Ο Ένας ο επίσημος φορέας της διδασκαλίας η Εκκλησία, και ο άλλος το «εσωτερικό» μονοπάτι του Ιησού, η μυστικιστική πλευρά που απευθύνεται στην ανάγκη για ένωση με το Θείο, ο πρώτος συλλογικός, ο δεύτερος προσωπικός.
Από τον τρίτο κιόλας αιώνα άρχισε η πρακτική του ασκητισμού, από ανθρώπους που αναζητούσαν την πνευματική τελείωση τους, σε καθαρά προσωπικό βιωματικό επίπεδο, πέρα από τα συλλογικά δόγματα της εκκλησίας. Ως πατέρας και ιδρυτής του κοινοβιακού μοναχισμού θεωρείται ο όσιος Παχώμιος που περί το 323 μ.χ ίδρυσε την πρώτη μεγάλη πρότυπη κοινοβιακή κοινότητα στην Αίγυπτο.

Ο Χριστιανικός μυστικισμός έχει τις ρίζες του στον μοναχισμό και στην ασκητική ζωή. Η ουσιώδης διάφορα σε σχέση με τις άλλες μυστηριακές θρησκείες είναι πως η γέφυρα προς την θέωση είναι ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος διά της ενανθρώπησης και του έργου του, συνυψώνει μαζί του την ανθρώπινη φύση και την μεταμορφώνει συνεχώς.

«Αναχωρώ» σημαίνει αποχωρίζομαι από τα εγκόσμια, και δένομαι αδιάσπαστα μόνο με τον Θεό. Με την αποχώρηση και την «φώτιση» αποκαλύπτεται το ΟΝ που αληθινά υπάρχει. Έτσι φτάνει ο κανείς στην απάθεια που είναι «θάνατος της ψυχής και θάνατος του νου, πριν από το θάνατο του σώματος». Το να γίνεις «απαθής» -με την Πατερική και όχι τη Στωική έννοια του όρου - εξηγεί ο π. Θεόκλητος Διονυσιάτης, παίρνει καιρό και θέλει σκληρή δουλειά, με αυστηρή ζωή, νηστεία και αγρυπνία, προσευχή, ιδρώτα αίματος, ταπείνωση, την καταφρόνια του κόσμου, σταύρωση, τα καρφιά, τη λόγχη στην πλευρά, το ξύδι και τη χολή, εγκατάλειψη απ' τον καθένα, προσβολές από τρελούς αδελφούς συσταυρωμένους, βλαστήμιες απ' τους περαστικούς: και μετά -ανάσταση εν Κυρίω, την αθάνατη αγιότητα του Πάσχα.

Κατά αυτόν τον τρόπο ο ασκητής απομονώνει τα ανθρώπινα πάθη ενδύεται ένα άλλο αναγεννημένο «εγώ» . Ο ιστορικός Προκόπιος είχε ονομάσει τη ζωή του μοναχού «τέλεια μελέτη του θανάτου». Τι είναι όμως ο θάνατος για τον ασκητή; Θάνατος είναι ο χωρισμός από το Θεό. Κάτι που μας θυμίζει σαφώς τα λόγια του Πλάτωνα στον Φαίδωνα: «Είναι πιθανόν οι άνθρωποι να μη αντιλαμβάνονται ότι όλοι όσοι προσφεύγουν στην ενασχόληση με την φιλοσοφία εκπαιδεύονται για ένα πράγμα μόνο τον θάνατο..», εννοώντας ο Πλάτωνας τον θάνατο της αμαθείας και την αναγέννηση ενός πνευματικού ανθρώπου. Όπως χαρακτηριστικά παραδέχεται και ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος: «παράξενο, ότι και οι Έλληνες είπαν κάτι ανάλογο, γιατί ορίζουν τη φιλοσοφία ως μελέτη του θανάτου».

Υπάρχει βέβαια μία διαφορά προσέγγισης. Ο Χριστιανικός μυστικισμός δεν θεωρεί απαραίτητη την γνώση ή την σοφία όπως για παράδειγμα ο Πλάτωνας. (Υπάρχει επίσης και η άποψη πως η στάση του Πλάτωνα είναι περισσότερο διαλεκτική, κάτι που είναι σαφές πως δεν ισχύει. Ο Πλάτωνας ήταν πάνω από όλα μύστης).

Υπάρχουν και άλλες διαφορές βέβαια όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια. Για τον Χριστιανικό λ.χ μυστικισμό ο κόσμος οι ψυχές και η ύλη είναι δημιουργήματα και όχι απορροές του Θεού. Απορρίπτεται επίσης η πλήρη ένωση της ανθρώπινης ψυχής με τον Θεό σε μια Πανθεϊστική έννοια. Τέλος αντιλαμβάνεται τον μυστικισμό όχι ως ένωση με την «Θεία ουσία» αλλά ως θέα τηςΘείας δόξας, ως ένωση αγάπης, ως μετοχή στις άκτιστες ενέργειες του θεού, με τις οποίες ο άνθρωπος φτάνεις την «Θέωση», γίνεται «κατά χάριν» Θεός.

Ο Χριστιανικός μυστικισμός αποσκοπεί σε μια τελειότητα ζωής, είναι κανόνας ηθικής και φιλοσοφίας αλλά αρνείται ότι η γνώση μπορεί να οδηγήσει στην θέωση του ανθρώπου, καθώς δίνει τα πρωτεία στην καρδιά. Ο ησυχασμός, όπως κάθε μυστικισμός, επιδιώκει το «βύθισμα» σε μία ατμόσφαιρα ενορατική για να γνωρίσουμε στο Θεό.

Θα μπορούσε να υποστηριχθεί πως ο Ησυχασμός είναι η Ελληνική Ορθόδοξη ατραπός προς την εσωτερική μύηση, κάτι αντίστοιχο με τις εσωτερικές μεθόδους της ανατολής που οδηγούν στην Νιρβάνα. Με την διαφορά πως για τον Ορθόδοξο ο Θεός δεν είναι μεταφυσικός, αλλά υπερβατικός και παρών στην φύση δια των άκτιστων ενεργειών του. Ο Θεός στην Ορθοδοξία παραμένει Θεός, και ο άνθρωπος παραμένει άνθρωπος. Ο άνθρωπος γίνεται Θεός κατά χάρη, αλλ' όχι Θεός ως προς την ουσία. Αυτή η διάκριση μεταξύ Δημιουργού και δημιουργήματος συνεχίζεται ακόμη• γεφυρώνεται με την αμοιβαία αγάπη αλλά δεν εξαφανίζεται. Ο Θεός, όσο κοντά κι αν έρθει στον άνθρωπο, πάντα παραμένει ο «Όλως Έτερος».

Υπάρχει επίσης διαφορά ανάμεσα στον διαλογισμό και στην Χριστιανική προσευχή. Η χριστιανική προσευχή δεν είναι απλώς μία «στροφή προς τα έσω», ως μία υπερβατική ενέργεια που προέρχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο μέσω τεχνικών διαλογισμού, αλλά απευθύνεται πάντοτε προς τον «απέναντι του ανθρώπου», που είναι ο Θεός και επικαλείται την αγάπη Του, το έλεός Του, και την «Θεία χάρη», για να το επιτύχει αυτό.

Η προσευχή είναι ένα «άνοιγμα» τού ανθρώπου στην Θεία αγάπη, τού ανθρώπου που είναι αδύναμος να υψωθεί πέρα από την κτιστή πραγματικότητα. Ετσι επικαλείται την αγάπη και την δωρεά τού Θεού. Η απάντηση στην προσευχή δεν προέρχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο, αλλά από τον Θεό. Η ησυχαστική παράδοση βασίζεται σε τρία στάδια τελείωσης:

1. Στην κάθαρση της καρδιάς
2. Στον φωτισμό του Νου
3. Στην θέωση

Οι τεχνικές της ησυχαστικής μεθόδου (που ομοιάζουν με τεχνικές τόσο του Βουδισμού όσο και των Σούφι ) είναι τρεις:

Α) Εξωτερική στάση. Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναίτης συνιστά το κάθισμα σε ένα κοντό σκαμνί, περίπου είκοσι πέντε πόντους ύψος. Το κεφάλι και οι ώμοι θα πρέπει να είναι κυρτωμένοι, και τα μάτια προσηλωμένα προς το μέρος της καρδιάς. Δέχεται ότι αυτή η στάση θα αποδειχθεί εξαιρετικά άβολη μετά από ένα διάστημα.

Β) Έλεγχος της αναπνοής. Η αναπνοή πρέπει να γίνει βραδύτερη και συγχρόνως να συντονιστεί με τον ρυθμό της προσευχής. Συχνά το πρώτο μέρος «κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ θεού» λέγεται όταν εισπνέουμε και το δεύτερο μέρος «ελέησαν με τον αμαρτωλό», όταν εκπνέουμε.

Γ) Εσωτερική εξερεύνηση. Όπως και στην Γιόγκα διδάσκεται η συγκέντρωση της σκέψης σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, έτσι και ο Ησυχαστής συγκεντρώνει την σκέψη του στο καρδιακό κέντρο. Αναπνέει διάμεσο της μύτης και προωθεί την αναπνοή του στους πνεύμονες του, κάνει τον Νου του να κατέρχεται με την αναπνοή του και ερευνά εσωτερικά για την θέση της καρδία.
Η προσευχή αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της Εσωτερικής ηρεμίας και της προσέγγισης του Θεού. O Oσιος Θεόγνωστος περιγράφει ως εξής αυτή την εμπειρία:

«Κι αν με την καθαρή προσευχή που ενώνει αυλα με τον Θεό τον αυλο νου έφτασες να δεις σαν σε καθρέφτη τη ζωή που θα διαδεχθεί το τέλος της εδώ ζωής σου, επειδή δέχτηκες τον αρραβώνα του Πνεύματος και Απόκτησες μέσα σου τη βασιλεία των ουρανών με όλες τις αισθήσεις και τις σκέψεις σου, κι αν το κατόρθωσες αυτό, μην ανεχθείς όμως να απολυθείς από τη σάρκα σου χωρίς να έχεις προβλέψει τον θάνατο σου, αλλά και να προσεύχεσαι θερμά για αυτό και να ελπίζεις ότι θα το πετύχεις, κοντά στην έξοδο σου αν σε συμφέρει. Και να προετοιμάζεις τον εαυτό σου για αυτή την έξοδο αποβάλλοντας κάθε δειλία, ώστε να μπορέσεις να διαπεράσεις τον αέρα, να ξεφύγεις από τα πονηρά πνεύματα και να περάσεις θαρραλέα και άφοβα τις ουράνιες αψίδες, να ενωθείς με τις αγγελικές τάξεις, να προστεθείς στους εκλεκτούς και τους δίκαιους όλων των αιώνων, και να βλέπεις τον Θεό όσο αυτό είναι δυνατό. Θα χαίρεσαι τα αγαθά που χαρίζει ο Θεός και θα νοιώθεις τον Λόγο του Θεού να ακτινοβολεί τα υπερουράνια και να τον λατρεύουν με την άχραντη σάρκα Του, σε κοινή προσκύνηση μαζί με τον Πατέρα και το Πνεύμα, ολόκληρη η επουράνια στρατιά και όλοι οι άγιοι ». (περί ιεροσύνης,75)

Η προσευχή διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες :

• Η προφορική προσευχή
• Η νοητική προσευχή
• Η καρδιακή προσευχή

Στην προσευχή λέει ο επίσκοπος Θεοφάνης ο Ερημίτης (1815-94), το πρωταρχικό είναι να συνεχίζεις να στέκεσαι μπροστά του ακατάπαυστα μέρα και νύκτα μέχρι το τέλος της ζωής σου. Να προσεύχεσαι σημαίνει να στέκεσαι μπροστά στον Θεό, να έρχεσαι σε άμεση και προσωπική σχέση με αυτόν.

Είναι να γνωρίζεις σε κάθε επίπεδο της ύπαρξης σου, από το ενστικτώδες έως το διανοητικό, από το υποσυνείδητο έως το υπερσυνείδητο, ότι υπάρχεις ΜΕΣΑ στον Θεό, και αυτός είναι εντός σου. Προσευχή είναι ο Θεός, όχι δηλαδή κάτι που εμείς αρχίζουμε, αλλά κάτι στο οποίο συμμετέχουμε. Πρώτιστα δεν είναι κάτι που εμείς κάνουμε αλλά κάτι που ο Θεός κάνει μέσα μας. Κατά την ρήση του Άγιου Παύλου, «ζω δε ουκέτι εγώ, ζει δε εν εμοί Χριστός (Γαλ. Β’210).

Ο σκοπός της προσευχής είναι, «γίνε ότι είσαι». Γίνε συνειδητά και ενεργά αυτό που ήδη είσαι εν δύναμη και μυστικά, επειδή έχεις πλαστεί σύμφωνα με την ιερή εικόνα και έχεις ξαναγεννηθεί με το Βάπτισμα. Γίνε ότι είσαι ακριβέστερα ξαναγύρισε στον εαυτό σου. Ανακάλυψε Αυτόν που είναι ήδη δικός σου. Άκουσε αυτόν που δεν παύει ποτέ να μιλάει μέσα σου. Κάνε κτήμα σου αυτόν που ακόμα και τώρα σε έχει για δικό του τούτο. Αυτό είναι το μήνυμα του Θεού σε όποιον θέλει να προσευχηθεί, «Δεν θα με αναζητούσες ποτέ αν δεν με είχες ήδη βρει». Ο επίσκοπος Θεοφάνης περιγράφει την κατάσταση που βιώνει αυτός που προσεύχεται :

«..Η ουσία είναι να ενοικείς στο Θεό, και αυτή η παρουσία σου μπρος στον Θεό σημαίνει ότι ζεις με την συνεχή διαβεβαίωση της συνείδησης σου πως ο Θεός υπάρχει εντός σου και σε όλα. Ζεις με την σταθερή πεποίθηση ότι βλέπει κάθε τι που είναι μέσα σου, γνωρίζοντας σε καλύτερα από ότι εσύ γνωρίζεις τον εαυτό σου. Αυτή η επίγνωση ότι το μάτι του Θεού βλέπει βαθιά μέσα σου δεν πρέπει να συνοδεύεται από καμία οπτική αντίληψη αλλά πρέπει να περιορίζεται σε μία απλή πεποίθηση ή αίσθηση».

Ο τελικός σκοπός της προσευχής είναι η «Θέωση». Όπως αναφέρει ο αρχιμανδρίτης Σέργιος Μπουλγκάνοφ, «Το όνομα του Ιησού, παρών στην ανθρώπινη καρδιά, φέρνει μαζί του την δύναμη της θεοποίησης».

Ο Λόγος έγινε άνθρωπος λέει ο Άγιος Αθανάσιος για να γίνει ο άνθρωπος Θεός. Αυτός που είναι από την φύση Θεός πήρε την ανθρώπινη υπόσταση μας, ώστε εμείς οι άνθρωποι με την χάρη του να μπορέσουμε νa μοιραστούμε την Θεότητα του «γινόμενοι κοινωνοί θείας φύσεως» (Β’ Πετρ.α’4). Ο άνθρωπος μεταμορφώνεται δια τής «Θείας Χάρης». Η κατάσταση τής «Θείας Χάρης» είναι η φανέρωση και η κυριαρχία τής άφατου αγάπης του θεανθρώπου Ιησού Αυτού, πού «έτι αμαρτωλών όντων ημών υπέρ ημών απέθανεν» (Ρωμ. 5, 8).

Στην ησυχαστική παράδοση το μυστήριο της θέωσης λαμβάνει την μορφή της θέας φωτός, όχι όμως το κτιστό φως που γίνεται αντιληπτό με τις αισθήσεις.

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να γίνει μία σημαντική διευκρίνηση στους όρους Κτιστό και άκτιστο. Στην Ορθοδοξία υπάρχει διάκριση μεταξύ κτιστού και άκτιστου.

Άκτιστος είναι ο Θεός και οι ενέργειές Του, ενώ κτιστός είναι ο κόσμος. Υπάρχει μία σαφώς διαφορετική οντολογία μεταξύ των δύο, αφού το άκτιστο δεν έχει αρχή, φθορά και τέλος, ενώ το κτιστό έχει συγκεκριμένη αρχή, διακρίνεται για την φθορά και δεν έχει τέλος, όχι γιατί αυτό οφείλεται στην φύση του, αλλά γιατί έτσι το θέλησε ο Δημιουργός του. Συνεπώς οντολογικά υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ κτιστού και ακτίστου, εν τούτοις η άκτιστη ενέργεια, χωρίς να μετατρέπεται σε κτίσμα, εισέρχεται μέσα σε όλα τα κτιστά, οπότε έτσι αποφεύγεται ο αγνωστικισμός και ο πανθεϊσμός.

Για τους ησυχαστές υπάρχει σαφής διάκριση του Νου («πνεύματος» του ανθρώπου) και του Λόγου (διανοίας). O Νους είναι ο «οφθαλμός» της ψυχής και όργανο θεογνωσίας.

Σκοπός του Ησυχασμού είναι η κάθαρση της καρδίας και του Νου, αντίστοιχα, από τα πάθη και από τους λογισμούς. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται πατερικά «θεραπεία», διότι μέσω αυτής θεραπεύεται ο νους και ανακτά τη φυσική λειτουργία του. Με την έλευση του Αγίου Πνεύματος, που ακολουθεί την «θεραπεία», ο Νους γίνεται «ναός» του (Α' Κορ.6, 19) και ο άνθρωπος μέλος του σώματος του Χριστού (Α' Κορ.12, 27• Ρωμ. 8, 9). Το πνευματικό αυτό στάδιο ονομάζεται στη «φωτισμός» και είναι η προϋπόθεση της Θεώσης, του δοξασμού μέσα στην άκτιστη φυσική Χάρη (ενέργεια) της Αγίας Τριάδος. Κατ’ αυτό τον τρόπο:

Οι άγιοι φτάνουν να γίνουν κάτι που ποτέ δεν θα μπορούσε να ανήκει αποκλειστικά στην φυσική δύναμη, αφού η φύση δεν κατέχει καμία ικανότητα που θα ήταν ικανή να αποκτήσει αυτό που ξεπερνάει την φύση. Κανένα είδος θεοποίησης δεν είναι πραγματικά παράγωγο της φύσης, αφού η φύση δεν μπορεί να κατανοήσει τον Θεό.»  (Πατρολογία τόμος 90, 321 Α) .


Απόσπασμα από το βιβλίο του γράφοντα :  "Μυστικισμός και Θείο στην Ελλάδα και σττον αρχαίο κόσμο", εκδόσεις Γεωγιάδης, 2005.