Το αυτοαναπαραγώμενο σύμπαν, τα φράκταλ, και ο γραμμικός άνθρωπος

«Τα σύννεφα δεν είναι σφαίρες, τα βουνά δεν είναι κώνοι, οι ακτές δεν είναι κύκλοι και ο φλοιός του δέντρου δεν είναι ομαλός, ούτε η αστραπή ταξιδεύει σε μια ευθεία γραμμή!»
Benoit Mandelbrot (The Fractal Geometry of Nature)

Όταν  παρατηρείς  την φύση, αντιλαμβάνεσαι πως τα πάντα κινούνται και   επαναλαμβάνονται με ένα  τρόπο κυκλικό.  Στην αρχαιότητα  όλοι οι πολιτισμοί, γνώριζαν πως στην φύση δεν υπάρχουν ευθείες γραμμές, αντίθετα, παντού κυριαρχούσε η επανάληψη, η κυκλικότητα των μορφών αλλά και των φυσικών φαινομένων.  

Ο κύκλος του νερού και της βροχής, ο κύκλος της τροφικής αλυσίδας, οι κυκλικές φωλιές των πουλιών, ο κύκλος της οικογένειας,  ο κύκλος των εποχών, κ.λ.π., καθόριζαν  και καθορίζουν την ζωή των ανθρώπων  σε μεγάλο βαθμό. Στο παρελθόν λόγω της  ενότητας και της αλληλεξάρτησης που είχαν οι αρχαίοι πολιτισμοί  με την φύση,  οι άνθρωποι  μπορούσαν να αντιληφθούν την κυκλικότητα και την ενότητας που την χαρακτηρίζει.

Εμείς σήμερα αντίθετα, ζούμε σε ένα μονοδιάστατα  γραμμικό κόσμο, όπου κυριαρχούν παντού, οι ευθείες γραμμές και τα τετράγωνα, καταλήγοντας να σκεπτόμαστε επίσης «τετράγωνα και μονοδιάστατα». 

Την ιδια στιγμή μέσω των σύγχρονων επιστημών,  γνωρίζουμε πως κάθε μορφή στο φυσικό μας περιβάλλον απέχει πολύ από την Ευκλείδεια απλούστευση του γεωμετρικού σχήματος του, το οποίο δημιουργούν οι αισθήσεις μας, ή οι ανάγκες των μετρήσεών μας.  Σε κάθε περίπτωση οι  φυσικές ευθείες γραμμές σπανίως είναι ευθείες αφού πάντα έχουν κάποιο πλάτος και οι επίπεδες επιφάνειες ποτέ δεν είναι τελείως επίπεδες αφού και το πιο λεπτό φυσικό επίπεδο έχει κάποιο ύψος.

Tα  μαθηματικά σχήματα, ο κύκλος, το τρίγωνο, το τετράγωνο, αποτελούν θεωρητικά κατασκευάσματα της Eυκλείδειας γεωμετρίας και σπανίως συναντώνται στη φύση γύρω μας. Και όχι μόνο αυτό.  Αυτό που κυριαρχεί στην φύση είναι η επανάληψη, καθώς διάφορα  φυσικά μοτίβα  επαναλαμβάνονται από τον μικρόκοσμο μέχρι τον μακρόκοσμο.  

Κάποια από αυτά τα  επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά μοτίβα είναι λ.χ : Το ηλιοτρόπιο, το δέρμα της Ζέβρας, οι ομόκεντροι κύκλοι που σχηματίζονται στον κορμό των δέντρων,  οι κυψέλες τωνς μελισσών, η χιονονιφάδα, ο ιστός της αράχνης,  ο έλικας του D.N.A, και τόσα άλλα. Τα μοτίβα αυτά ονομάζονται  «Φράκταλ»  (Fractal). Ο όρος φράκταλ  (Fractal),  προτάθηκε από τον Μπενουά Μάντελμπρο(Benoît Mandelbrot) το 1975 και προέρχεται από τη λατινική λέξη Fractus που σημαίνει «σπασμένος», «θρυμματισμένος» «κατακερματισμένος». «Φράκταλ» ονομάζεται ένα γεωμετρικό σχήμα που επαναλαμβάνεται αυτούσιο σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης, κι έτσι συχνά αναφέρεται σαν «απείρως περίπλοκο».

Το φράκταλ παρουσιάζεται ως μία «μαγική» εικόνα που όσες φορές και να μεγεθυνθεί οποιοδήποτε τμήμα του θα συνεχίζει να παρουσιάζει ένα εξίσου περίπλοκο σχέδιο με μερική ή ολική επανάληψη του αρχικού. Χαρακτηριστικό επομένως των φράκταλς είναι η λεγόμενη αυτοομοιότητα (self-similarity) σε κάποιες δομές τους, η οποία εμφανίζεται σε διαφορετικά επίπεδα μεγέθυνσης 
(σχήματα με την ιδιότητα της αυτοομοιότητας). «Αυτοόμοιο» είναι ένα αντικείμενο του οποίου τα μέρη από τα οποία αποτελείται μοιάζουν (είναι όμοια) με το σύνολο (το αντικείμενο).

Αυτή η επανάληψη των ακανόνιστων λεπτομερειών ή σχηματισμών, συμβαίνει προοδευτικά σε μικρότερες κλίμακες και είναι δυνατόν να συνεχίσουν απεριόριστα έτσι ώστε, κάθε τμήμα ενός τμήματος όταν μεγεθυνθεί να μοιάζει βασικά με το συνολικό αντικείμενο. Ουσιαστικά ένα «αυτοόμοιο» αντικείμενο παραμένει αναλλοίωτο σε αλλαγές κλίμακας (όπως επάνω έτσι και κάτω, όπως έξω έτσι και μέσα).  Το φαινόμενο αυτό είναι εύκολο να παρατηρηθεί στις νιφάδες του χιονιού, στο φλοιό των δέντρων, στις ακτογραμμές, κ.λ.π.

Φαίνεται ότι τα φράκταλς  είναι μια από τις δημιουργικές δυνάμεις στη φύση. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Πλωτίνος στις Εννεάδες : «Τα πάντα βρίσκονται σε μία ενότητα, η οποία έχει την αρχή της στο Έν. Το Όλον έχει την ικανότητα να αναπτύσσεται και να διακλαδίζεται χωρίς να χάνεται το επιμέρους ον εντός του ».  Σε μία τέτοια συνάρτηση, ο άνθρωπος αποτελεί τμήμα του Όλου, ευρισκόμενος στην ύλη, αλλά αναπολώντας την Ουράνια καταγωγή του. Φανταστήτε για παράδειγμα, την εικόνα του ενός δέντρου στην ανεστραμμένη μορφή του, με τη ρίζα στον ουρανό και τα κλαδιά του στη γη.. .

Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και πανεπιστήμονες, με τη γνωστή αδυναμία τους στην τελειότητα της αρμονίας, είχαν δώσει ξεχωριστή σημασία στην  «Χρυσή Τομή ή Θεία Αναλογία» και ισούται, περίπου, με 1,62, η οποία σύμφωνα με τον Πυθαγόρα αποτελεί μια από τις κρυμμένες αρμονίες της φύσης. 

O   Πυθαγόρας  παρατήρησε ότι τα φυτά και τα ζώα δεν αναπτύσσονται  τυχαία, αλλά σύμφωνα με ακριβείς μαθηματικούς κανόνες. Δεν είναι τυχαία δηλαδή τα όμορφα σχέδια των λουλουδιών. Οι αρχαίοι Έλληνες βρήκαν ότι τα σχέδια των λουλουδιών βασίζονται σε γεωμετρική αναλογία. Επίσης η ακολουθία κάνει την εμφάνισή της στη διάταξη των φύλων γύρω από το μίσχο.

Ο Χρυσός αριθμός θεωρούταν από τους αρχαίους Έλληνες ως η θεϊκή αναλογία όπου η εφαρμογή του σε καλλιτεχνικά δημιουργήματα και κατασκευές οδηγούσε σε «άριστα» και «ωραία» αποτελέσματα. Οι αρχαίοι Έλληνες κατασκεύαζαν σχεδόν όλα τους τα κτίσματα αλλά και τις διακοσμήσεις τους, με τον κανόνα της χρυσής τομής. Ο «Χρυσός Λόγος Φ» ή «Χρυσή Τομή Φ ή Χρυσός Κανόνας Φ ή Θεϊκή Αναλογία» ορίζεται ως το πηλίκο των θετικών αριθμών όταν ισχύει που ισούται περίπου με 1,618. 

Η χρυσή τομή συμβολίζεται με το γράμμα Φ προς τιμήν του Φειδία,  τον σημαντικότερο γλύπτη της αρχαίας Ελλάδος.  Η  χρυσή τομή επηρέασε καταλυτικά  όλες τις κατασκευές στον αρχαίο ελλαδικό χώρο και όχι μόνο. Στον Παρθενώνα από τα αετώματα και τα σκαλίσματα και τα κιονόκρανα, έως τις Πυραμίδες της Αιγύπτου  όλα  ακολουθούν τον κανόνα της χρυσής τομής. Ο αριθμός Φ,  δίνει αρμονικές αναλογίες και για το λόγο αυτό έχει χρησιμοποιηθεί στην αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική, τόσο κατά την Αρχαία Ελλάδα όσο και κατά την Αναγέννηση.

Γιατί όμως και στη Φύση έχει «επιλεγεί» η λογαριθμική σπείρα (είναι το σχήμα που σχηματίζεται σε αυτή την ακολουθία των χρυσών ορθογωνίων,) για να δημιουργηθούν μια πληθώρα από δομές; Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει με έκπληξη ότι η λογαριθμική σπείρα εμφανίζεται σε σχήματα φυσικών αντικειμένων με εντελώς διαφορετικές ιδιότητες.

Στη μικρότερη κλίμακα εμφανίζεται στα όστρακα πολλών θαλάσσιων οργανισμών, όπως για παράδειγμα είναι ο ναυτίλος. Στην ενδιάμεση κλίμακα εμφανίζεται στο σχήμα των κυκλώνων, όπως αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στις φωτογραφίες των μετεωρολογικών δορυφόρων. Τέλος, στη μεγαλύτερη δυνατή κλίμακα εμφανίζεται στο σχήμα των σπειροειδών γαλαξιών, τεράστιων σχηματισμών από εκατοντάδες δισεκατομμύρια αστέρια, τους οποίους μπορούμε να απολαύσουμε στις φωτογραφίες των σύγχρονων τηλεσκοπίων.

Φαίνεται λοιπόν ότι η Χρυσή Τομή αποτελεί έναν αριθμό με παγκόσμιες ιδιότητες, παρόμοιο με τον αριθμό π = 3,14 , ο οποίος ισούται με το πηλίκο της περιφέρειας ενός κύκλου διά τη διάμετρό του. Είναι προφανές πως η φύση είναι πολύ πιο σύνθετη και απρόβλεπτη από óτι φανταζόμαστε.Το σύμπαν αναπαράγει τον εαυτό του, είναι απείρως αλληλοσυνδεόμενο και αλληλοεξαρτώμενο.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο θα πρέπει να αντιληφθούμε πως το σύμπαν δεν είναι μονοδιάστατο και γραμμικό, και πως εμείς αποτελούμε ένα αναπόσπαστο απειροελάχιστο τμήμα του. 'Oπως και το σύμπαν, έτσι και στις ανθρώπινες κοινωνίες γινόμαστε ότι σκεφτόμαστε, αναπαράγοντας  ένα κόσμο τον οποίο επιθυμούμε, συνεπώς είμαστε κατ΄αυτόν τον τρόπο,  συνδημιουργοί του σύμπαντος.

Στον 21 αιώνα η ανθρώπινη φύση είτε θα ρέει σε μία ανεξέλεγκτη πορεία, ακολουθώντας τα θλιβερά γεγονότα που συμβαίνουν πάνω στον πλανήτη, είτε θα κληθεί να αλλάξει ολοκληρωτικά κατεύθυνση. Πλησιάζει η κομβική αυτή στιγμή, όπου όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουν ότι η πνευματική τους φύση είναι ένα σταθμός ανάμεσα στο χωροχρόνο και στο εικονικό βασίλειο, ανάμεσα στην Γη και στον Ουρανό.

Έως το πρόσφατο παρελθόν ο κόσμος ήταν διασπαρμένος σε εκατομμύρια ξεχωριστά και ασύνδετα φαινόμενα. Οι προσπάθειες για να συνδέσει κανείς αυτά τα φαινόμενα με κάποιου είδους σύστημα, με επιστημονικό ή φιλοσοφικό τρόπο, δεν οδηγούσαν πουθενά, γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να ανασυγκροτήσουν την ιδέα του συνόλου αρχίζοντας από ξεχωριστά γεγονότα, και δεν μπορούσαν μαντέψουν τις αρχές που διέπουν την διαίρεση του συνόλου, χωρίς να γνωρίζουν τους νόμους που διέπουν αυτή την διαίρεση.

Παρά αυτά, η ιδέα της ενότητας των πάντων υπήρχε στην μυστικιστική φιλοσοφική σκέψη, αλλά υπήρχε πάντα ή ανυπέρβλητη δυσκολία της γλώσσας. Βλέποντας την ατέλεια και την αδυναμία της συνηθισμένης γλώσσας, οι άνθρωποι που κατείχαν την μυστικιστική αυτή γνώση, προσπάθησαν να εκφράσουν την ιδέα της ενότητας με μύθους και με σύμβολα. 

 Αστερισμοί στο  Διάστημα και νευρωνικές συνάψεις  στον εγκέφαλό μας….
( Πολλά αστέρια μαζί συνθέτουν αστρικά σμήνη τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των γαλαξιών).

Nebula & Ανθρώπινο μάτι..

Σήμερα, παρόλο που δια μέσω της σύγχρονης φυσικής γνωρίζουμε πολύ καλύτερα από παλιά πως ένα φυτό ή ένα ζώο ή ακόμη και ο ίδιος άνθρωπος, στην πραγματικότητα δεν είναι απλά ένας οργανισμός, αλλά ένα σύνολο (δισεκατομμυρίων) συμ-βιωτικών κυττάρων, ή αλλιώς ένα υπερ-πολύπλοκο σύστημα, οι περισσότεροι δυσκολευόμαστε να δεχθούμε ότι σε υποατομικό επίπεδο, το μόνο που υπάρχει είναι ενέργεια.

Στην πραγματικότητα τα άτομα είναι απλά δονούμενη ενέργεια και τίποτα άλλο. Η κβαντική φυσική προχωράει ακόμα παραπέρα, και μας διδάσκει ότι η ενέργεια μπορεί να διαλυθεί στην κενότητα. Ένα κυβικό εκατοστό κενού αγνού μαύρου παγωμένου διαστήματος ενέχει περισσότερη ενέργεια από ότι ένα λαμπρό άστρο. Ανάμεσα στο απειροστά μικρό και στο άπειρα μεγάλο, ανάμεσα στον κόσμο των πρωτονίων, των νετρονίων, των φωτονίων, και στον κόσμο των πλανητικών συστημάτων, των γαλαξιών και των σχηματισμών τους, βρίσκεται η δική μας κλίμακα ζωής, ο δικός μας κόσμος.

Αυτός που συντίθεται από σωμάτια απίστευτα μικρά, από άτομα διαστάσεων 1:10 μέτρα, και που με τη σειρά του συνθέτει μεγακόσμους ασύλληπτων αποστάσεων: Με τους γαλαξίες να έχουν ακτίνα της τάξης των 10 χιλιομέτρων, με το παρατηρήσιμο σύμπαν να εκτείνεται σε μια ασύλληπτα μεγάλη διάμετρο. Από τον κόσμο του σχεδόν απειροστού, οικοδομείται το πεπερασμένο, ο κόσμος της δικής μας κλίμακας, και παραπέρα η απειρότητα των κόσμων.

Σε ένα αλληλοεξαρτώμενο και αλληλοσυνδεόμενο σύμπαν φαντάζει αδιανόητο να μελετήσει κανείς ένα σύστημα του σύμπαντος χωρίς να μελετήσει τον άνθρωπο. Ταυτόχρονα είναι αδύνατον να μελετήσει κανείς τον άνθρωπο χωρίς να μελετήσει το σύμπαν. Ο άνθρωπος είναι μία εικόνα του κόσμου. Δημιουργήθηκε από τους ίδιους νόμους που δημιούργησαν ολόκληρο τον κόσμο.

Tο σώμα μας περιέχει τρισεκατομμύρια κύτταρα.

Kάθε κύτταρο είναι τόσο πολύπλοκο, που χρειάζεται 30.000 κέντρα ανακύκλωσης για να διατηρήσει την πρωτεΐνη που το κρατάει υγιές. Είναι, δηλαδή, σαν να παίρνουμε νεκρά δέντρα, να τα βάζουμε σε ένα μηχάνημα και να μας δίνουν ένα ζωντανό δέντρο , το σώμα μας αποτελείται από κύτταρα, όργανα και συστήματα οργάνων. Aπό την άλλη μεριά, το ίδιο το σώμα αποτελεί κομμάτι ενός ανθρώπου, μιας οικογένειας, μιας κοινότητας, ενός οικοσυστήματος, του κόσμου όλου.

Aν αντιληφθούμε την αξία αυτών των δύο στοιχείων, θα καταλάβουμε ότι κάθε στοιχείο βρίσκεται σε μια συνεχή διαπραγμάτευση με απώτερο σκοπό την εκτόνωση των εντάσεων και τη δημιουργία και διατήρηση ενός σχήματος συνεργασίας που να μπορεί να επιβιώσει. Έτσι, στο σώμα μας, είναι φανερό ότι κάθε ελάχιστη μονάδα (κύτταρο) πρέπει να έχει ισότιμο δικαίωμα στην έκφραση του συμφέροντός του. H συνεργασία και η διαπραγμάτευση αυτών των συμφερόντων δημιουργεί ένα υγιές σώμα.

Αν ο άνθρωπος γνώριζε και καταλάβαινε τον εαυτό του, θα γνώριζε και θα καταλάβαινε ολόκληρο τον κόσμο, όλους τους νόμους που δημιουργούν και κυβερνούν τον κόσμο. Και αντίστροφα, μελετώντας και κόσμο και τους νόμους που κυβερνούν τον κόσμο, θα μάθαινε και θα καταλάβαινε τους νόμους που κυβερνούν τον ίδιο. Γι' αυτό τον λόγο, η μελέτη του κόσμου και η μελέτη του ανθρώπου θα πρέπει να βαδίζουν παράλληλα και η μία να βοηθάει την άλλη. Με τα  λόγια του Πλωτίνου :

«Λένε ότι το ένα δεν είναι έξω από κανέναν, είναι παρόν μη αντιληπτό σε όλους…Το να γνωρίσουμε τον εαυτό μας σημαίνει ότι θα γνωρίσουμε την προέλευσή μας».

Η σύγχυση του κηρυκείου του Ερμή με τη ράβδο του Ασκληπιού

εικ. 1.Κnowledge of medicine keeps away Death. Located on the front of the Fulton County Department of Public Health and Wellness (Building 1) in Atlanta, Georgia, built in around 1950. Sculptor , Julian Hoke Harris (1906-1987). {Scuptor confuses the rod of Asclepius with caduceus}.

Στην φωτογραφία η ιατρική γνώση που συμβολίζεται με το κηρύκειο του θεού Ερμή, απωθεί τον θάνατο (εικ. 1) . Στην πραγματικότητα όμως, η ράβδος του Ασκληπιού δεν έχει σχέση με το κηρύκειο του Ερμή, καθώς ο Ασκληπιός, θεός της Υγείας και της Ιατρικής, έφερε μία ράβδο στην οποία ήταν τυλιγμένο ένα μόνο φίδι (εικ. 2).

Η ράβδος αυτή χρησιμοποιείται σήμερα  όπως και το κηρύκειο του Ερμή λαθεμένα,  ως σύμβολο στην Ιατρική και στις υπηρεσίες υγείας και περίθαλψης, ίσως λόγω του ότι περιέλιξη των δύο φιδιών θυμίζει περισσότερο τη διπλή έλικα του DNA... !!

Από τότε που ο Ασκληπιός θεοποιήθηκε η ράβδος, ο ιερός όφις του συμβολίζει το ιατρικό επάγγελμα έως σήμερα. Το ραβδί χονδρό στο κάτω μέρος του και πιο λεπτό προς τα πάνω, συμβολίζει την εξουσία και το στήριγμα που χρειάζεται ο νέος ιατρός κατά την διάρκεια της άσκησης του επαγγέλματος του.

Το φίδι υπήρξε αρχαίο σύμβολο της επούλωσης, της ίασης, της μακροζωίας και της ανανέωσης διότι περιοδικά αλλάζει το δέρμα του. Η περιστροφική κίνηση του φιδιού γύρω από την ράβδο σχηματίζει τρία ημικύκλια, τα οποία συμβολίζουν την αλήθεια, την σωφροσύνη, και την ευφυΐα που χαρακτηρίζουν τον συνεπή πρός τον όρκο του Ιπποκράτη ιατρό.

Ασκληπιός, Αρχαιολογικό Μουσείο Επιδαύρου.

Λέγεται ότι ο Ασκληπιός έμαθε την τέχνη του θεραπευτή από τους Αιγυπτίους και ήταν μαθητής του Anou για εφτά  χρόνια. O Anou ήταν πιστός και οπαδός του ιατρού και αρχιτέκτονα των Πυραμίδων Imhotep ( 3150 χρόνια π.Χ.) ο οποίος θεοποιήθηκε αργότερα, όπως και  ο  Ασκληπιός.

Σύμφωνα με μία από τις μυθολογικές αναφορές, ο Ασκληπιός ως ιατρική θεότητα ήταν τέκνο του Απόλλωνα και της Κορωνίδας κόρης του Βασιλέα Φλεγύα. Ενώ ήταν έγκυος  με τον Θεό Απόλλωνα στον Ασκληπιό, ερωτεύθηκε κάποιο Θεσσαλό ηγεμόνα πράγμα που επέσυρε τη μήνη του Απόλλωνα και την καταδικη της δια πυράς σε θάνατο.

Ο Ερμής βγάζει ζωντανό τον Ασκληπιό από την  κοιλιά της. Ο Απόλλωνας τον παραδίδει στον Χείρωνα Κένταυρο στο Πήλιο που του έμαθε ιατρική τόσο καλά ώστε επανέφερε νεκρούς στην ζωή. 

Στην συνεχεια ο θεός του κατω κόσμου Πλούτωνας, παραπονέθηκε στον Δία  πως με την ιατρική που εξασκούσε ο  Ασκληπιός πέθαιναν λιγότεροι, γεγονός  που  σήμαινε σημαντική μείωση της πελατείας στο υποχθόνιο Βασίλειο του.

Αγανακτισμένος τότε ο Δίας τον κατακεραύνωσε ως εκπρόσωπο της ιατρικής τέχνης, ο οποίος  τάραξε τους φυσικούς νόμους ώστε να αφαιρεθεί το δικαίωμα της αθανασίας από τους ανθρώπους και τον τοποθέτησε μεταξύ των αστερισμών με το όνομα Οφιούχος ή κατά άλλους με τους θεούς στον Όλυμπο (υπάρχουν και άλλες παραλλαγές του μύθου).

Σε αντίθεση με την ράβδο του Ασκληπιού, το κηρύκειο (κηρύκειον) του θεού Ερμή, κηρύκειο αποτελείται από μία λεπτή ράβδο από ξύλο δάφνης ή ελιάς, γύρω από την οποία είναι τυλιγμένα δύο φίδια που τα κεφάλια τους συναντώνται αντικριστά. Πάνω από τα κεφάλια των φιδιών, στην κορυφή της ράβδου, υπάρχουν δύο φτερούγες  (Αυτή η μορφή είναι νεότερη).

Σε αγγειογραφίες από την αρχαία Ελλάδα τα δύο φίδια βρίσκονται στην κορυφή και σχηματίζουν κύκλο, ενώ τα κεφάλια τους σχηματίζουν δύο «κέρατα» επάνω από τον κύκλο αυτό. Οι φτερούγες συνήθως παραλείπονται. Με την προσθήκη ενός σταυρού στο κάτω μέρος του κύκλου και την αφαίρεση της υπόλοιπης ράβδου, προέκυψε το αστρονομικό και αστρολογικό σύμβολο για τον πλανήτη Ερμή.

Ο μύθος για το πώς προήλθε το κηρύκειο αναφέρει ότι κάποτε ο Ερμής διαχώρισε με το ραβδί του δύο φίδια που πάλευαν άγρια μεταξύ τους. Από τότε λοιπόν το ραβδί με τα δυο φίδια, στολισμένο και με τις φτερούγες του «φτεροπόδαρου» θεού Ερμή, έγινε σύμβολο της ομόνοιας και της καταπαύσεως της διχόνοιας (όπως και στον παρόμοιο μύθο του μάντη Τειρεσία).

Στην αρχαία Ελλάδα το χρησιμοποιούσαν ως διακριτικό έμβλημα οι πρέσβεις και οι κήρυκες, ώστε να προστατεύονται από εχθρικές προς αυτούς ενέργειες της εξουσίας.

Για αιώνες και για λόγους πολλούς το σύμβολο της ιατρικής είχε ξεχαστεί. Την περίοδο της Αναγέννησης, όταν η κλασσική αρχαιότητα ήρθε εκ νέου στο προσκήνιο, η ράβδος του Ασκληπιού, επανήλθε ως το σύμβολο της ιατρικής.

Ως έμβλημα της ιατρικής ιδιότητας η Γαλλία υιοθέτησε τον ιερό όφι του Ασκληπιού το 1798. Στην Ελλάδα αφού πρώτα είχε εκπατριστεί και διεθνοποιηθεί, θεσπίστηκε μετά τα πρώτα απελευθερωτικά χρόνια το 1833. Στην Γερμανία το 1868. Ακολούθησε η Αγγλία το 1898 και στην συνέχεια και άλλες χώρες.

Σχετικά με τον συμβολισμό του κηρυκείου του Ερμή παλαιότερο άρθρο μου εδώ: http://xletsos-basilhs.blogspot.gr/2010/09/e.html

Η γαστρονομία ως στρατηγικό πλεονέκτημα για τον Ελληνικό τουρισμό

Είναι γνωστό ότι ο τουρισμός συμβάλλει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση του Α.Ε.Π  της Ελλάδος, μεγαλύτερο από οποιοδήποτε άλλο τομέα της οικονομίας.  

Δεδομένης της σημασίας του τουρισμού για την Ελληνική οικονομία, η εκπαίδευση, ο επαγγελματισμός των εργαζομένων σε αυτόν, αλλά και ο πολιτικός σχεδιασμός είναι κομβικής σημασίας, τόσο την στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί στον Ελληνικό τουρισμό για την ανάπτυξή του, όσο και για την επίλυση των προβλημάτων του (υποδομές- ανταγωνισμός-εποχικότητα).

Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ ( προ κρίσης 2012), για κάθε ένα ευρώ  που δημιουργεί η τουριστική δραστηριότητα, προξενεί έμμεση και προκαλεί πρόσθετη οικονομική δραστηριότητα 1,2 € και άρα, συνολικά, δημιουργεί 2,2 € ΑΕΠ. 

Η συνδρομή του Τουρισμού στο Α.Ε.Π φτάνει έως και το 20%, γεγονός που τον καθιστά ως τον σπουδαιότερο και αποδοτικότερο κλάδο της Ελληνικής οικονομίας. Οι απασχολούμενοι στον Τουρισμό φτάνουν το 12 % των εργαζομένων της χώρας.

Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδος είναι :

Brand value: Πολλοί Ελληνικοί προορισμοί αποτελούν από τις δημοφιλέστερες τουριστικές επιλογές παγκοσμίως, ενώ η Ελλάδα είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως χώρα που προσφέρει ελκυστικές διακοπές πολυτελείας.

Ιστορία και Πολιτισμός: Η Ελλάδα με πάνω από τέσσερις χιλιετίες καταγεγραμμένης ιστορίας, είναι ένας προορισμός με αναρίθμητα και μεγάλης ιστορικής σημασίας μνημεία, μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, επισκέψιμα από λάτρεις της ιστορίας.

Γεωγραφία και Μορφολογία: Η Ελλάδα, με φυσικούς πόρους εξαιρετικού κάλλους, είναι μία χώρα με μεγάλη γεωγραφική ποικιλομορφία, που διαθέτει από χρυσές αμμουδιές και ηλιόλουστα νησιά, μέχρι χιονισμένες βουνοκορφές και επιβλητικά δάση και συνεπώς προσφέρει εξαιρετικές επιλογές για διακοπές καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Μία μοναδική  γαστρονομία, στην οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα στον παρόν άρθρο. Η  γαστρονομία αποτελεί  ένα από τα βασικά πολιτιστικά στοιχεία ενός τόπο, καθώς  οι ιδιαιτερότητες  κάθε Εθνικής ή  τοπικής γαστρονομίας είναι πολλές φορές συνδεδεμένες με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας της, ενώ «αποκαλύπτουν» στοιχεία της πολιτιστικής και οικονομικής ιστορίας της.

Η γαστρονομία  είναι µια πολύπλοκη και πολύπλευρη δραστηριότητα, η οποία  συμπεριλαμβάνει εκτός από την κατανάλωση των εδεσμάτων και των ποτών, την προµήθεια, την προετοιµασία, την παρασκευή του φαγητού, την παρουσίαση, τους τρόπους κατανάλωσης, το κοινωνικό πλαίσιο του φαγητού, αλλά και τους συµβολισµούς της κατανάλωσης του  Εθνική ή τοπική κουζίνα σε εστιατόρια ξενοδοχείων.

Για αυτούς τους λόγους,  η Εθνική και  τοπική γαστρονοµία, αποτελούν σηµαντικό κριτήριο επιλογής ενός τουριστικού  προορισµού, αλλά σηματοδοτεί την  διαφοροποίηση σε σχέση με τον τουριστικό προϊόν,  που παρέχει κάθε χώρα.

Η Ελληνική λέξη «γαστρονοµία», προέρχεται από τη λέξη γαστήρ (= κοιλιά) και νοµία (που σηµαίνει γνώση ή νόµος). Ο όρος σηµαίνει την τέχνη της υψηλής µαγειρικής, το σύνολο των κανόνων για την επιλογή των κατάλληλων υλικών και την παρασκευή των εδεσµάτων µε στόχο τη τόσο την γευστική όσο  και  την  οπτική  απόλαυση.

Η Ελληνική γαστρονομία έχει μια ιστορία περίπου 4.000 ετών, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που βασίζονται στα μοναδικής ποιότητας προϊόντα της Ελληνικής γης.

Πατέρας της γαστρονοµίας θεωρείται ο Έλληνας Αρχέστρατος (4ος π.Χ. αι). Το σηµαντικότερο έργο του είναι η  «Ηδυπάθεια» (350 π.Χ.), το οποίο  θεωρείται το πρώτο βιβλίο µμαγειρικής στον κόσµο. 

Άλλα σηµαντικά κείµενα είναι οι «∆ειπνοσοφισταί» έργο του Αθηναίου  (τέλος του 2ου αι. µ.Χ. αρχές του 3ου αι. µ.Χ) που αποτελεί, µεταξύ άλλων, ένα σηµαντικό εγχειρίδιο γαστρονοµίας, στο οποίο αναφέρονται ποικιλίες σταφυλιών, εκλεκτά φαγητά και οι συνταγές τους οι ευεργετικές ή µη ιδιότητες που έχουν οι καρποί της γης, τα πουλιά, το λάδι, το ξίδι, και άλλα προϊόντα.

Οι Ελληνιστικοί χρόνοι με την εξάπλωση του Ελληνισμού στην Ανατολή θα φέρουν αλλαγές και στον τομέα της μαγειρικής και των προϊόντων, ενώ θα εμπλουτισθεί το μεσογειακό διαιτολόγιο με νέες γεύσεις.

Ακολούθησε ο Ρωµαίος Marcus Gavius Apicius, ο οποίος θεωρείται συγγραφέας ενός από τα αρχαιότερα βιβλία (3ος ή 4ος π.Χ. αι.) το De re coquinaria. 

∆ιάσηµα ιστορικά πρόσωπα τα οποία ασχολήθηκαν µε την γαστρονοµία ήταν ο αυτοκράτορας Καλιγούλας, που έµεινε γνωστός για τα επιτηδευµένα Ρωµαϊκά συµπόσια και ο Ρωµαίος στρατηγός Λούκουλος.

Στον Ελληνικό χώρο, συν το χρόνω, θα διαμορφωθούν δύο τάσεις: η ανατολίτικη, στη Μικρά Ασία και στο Ανατολικό Αιγαίο, που θα αποτελέσει τη Βυζαντινή κουζίνα, η οποία με τις επιρροές που δέχεται θα κορυφωθεί με την Κωνσταντινο-πολίτικη κουζίνα, την οποία θα ακολουθήσουν και οι Τούρκοι,  και η λιτή κουζίνα της κυρίως Ελλάδας, η οποία βασίζεται περισσότερο στην τοπική παραγωγή και λιγότερο στην ανταλλαγή προϊόντων, με κυριότερη έκφραση την κουζίνα της Κρήτης.

Με τη Μικρασιατική καταστροφή αυτά τα δύο ρεύματα θα συναντηθούν στον ίδιο χώρο, και θα δώσουν νέα προϊόντα που θα εξελιχθούν ανάλογα με τις οικονομικές και κοινωνικές 

δυνατότητες σε κουζίνες μεικτές.

Από τα τέλη του 20ου  αιώνα, η Ελληνική κουζίνα και η Ελληνική γαστρονομία υπέστησαν ριζική μεταμόρφωση. Ειδικά από τα  τέλη της δεκαετίας του 1980  η Ελληνική γαστρονομία αλλοιώθηκε, με πολλά ξένα στοιχεία, και με την φιλοσοφία του γρήγορου και Junk  πολλές φορές φαγητού.

Έως τότε, στην Ελληνική διατροφική παράδοση το γευστικό αποτέλεσμα συνδυαζόταν αρμονικά με την υψηλή διατροφική αξία. Είναι εξάλλου γνωστό πως  επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει την θετική επίδραση της Μεσογειακής διατροφής στην υγεία, στην ομορφιά, στη μακροζωία.

Η µεσογειακή διατροφή, σύµφωνα µε την UNESCO, αποτελεί άυλη πολιτιστική κληρονοµιά της ανθρωπότητας. Η µεσογειακή διατροφή περιλαµβάνει ένα σύνολο παραδόσεων,  γνώσεων, δεξιοτήτων, τελετών, και συµβόλων που αφορούν τις καλλιέργειες, τη συγκοµιδή, την αλιεία, την κτηνοτροφία, τη συντήρηση των τροφίµων, την επεξεργασία και µεταποίηση, τον τρόπο µαγειρέµατος και ιδιαίτερα τον τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων, µέσω του φαγητού και του τρόπου κατανάλωσης της τροφής.

Όσον αφορά την διατροφή αυτή καθεαυτή, προϋποθέτει κατά κύριο λόγο, την κατανάλωση τροφών  φυτικής προέλευσης, όπως φρούτα, λαχανικά, πατάτες, δημητριακά και όσπρια.  Το ελαιόλαδο ως βασικό έλαιο, κατανάλωση ψαριών και πουλερικών σε μικρές ποσότητες,  και κόκκινου κρέατος , σε μικρές ποσότητες.

Χαρακτηριστικά αξίζει να αναφέρουμε πως  για τον Ηρόδοτο,  οι λαοί που κατανάλωναν κρέας ήταν  οι «βάρβαροι», σε αντίθεση προς τους Έλληνες που κατανάλωναν ψωμί, λάδι, κρασί, ιερά σύμβολα του μεσογειακού- Ελληνικού πολιτισμού.

Το συμπόσιο  εξάλλου, η κοινή εστίαση με κανόνες κοινωνικούς, θρησκευτικούς, εθιμοτυπικούς, εκφράζει την Ελληνική συνήθεια της επικοινωνίας και συναναστροφής που δεν έχει μόνο στόχο τον κορεσμό της πείνας, αλλά της ανταλλαγής απόψεων και την σύσφιξη των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων.

Ακριβώς λόγω του γεγονότος πως  η Ελλάδα υπήρξε  πάντα  μία γέφυρα πολιτισμών,  ο γαστρονομικός της πλούτος  και οι εξαιρετικές πρώτες ύλες της Ελληνικής γης,θα μπορούσαν 

να αποτελέσουν  ένα εξαιρετικά σημαντικό  

και μοναδικό  προϊόν,  που θα προσέδιδε ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα στο τουριστικό προϊόν της Ελλάδος.   

Έως τώρα δυστυχώς ο πλούτος  αυτός δεν έχει αξιοποιηθεί και αναδειχθεί όσο θα έπρεπε.  Μία πρώτη  αξιόλογη προσπάθεια ξεκίνησε  ώστε να αναδειχθεί το  μοναδικό πολιτισµικό - γαστρονοµικό πλούτο της Ελλάδος,  είναι το πρόγραµµα «Ελληνικό Πρωινό», το οποίο υλοποιείται µε πρωτοβουλία του Ξενοδοχειακού Επιµελητηρίου της Ελλάδος.  

Σκοπός του προγράµµατος είναι ο εµπλουτισµός του πρωινού, που προσφέρεται στα Ελληνικά ξενοδοχεία, µε προϊόντα της Ελληνικής γης, καθώς και παραδοσιακά τοπικά εδέσµατα. 

Στόχος του προγράµµατος είναι να δοθεί η δυνατότητα στους επισκέπτες να γνωρίσουν τον γαστρονοµικό πλούτο της Ελλάδας και να γευτούν στο πρωινό τους, τα αναρίθµητα ελληνικά προϊόντα και εδέσµατα που αποτελούν τη βάση της Μεσογειακής ∆ιατροφής. 

Βάση του Ελληνικού πρωινού, όπως προωθείται από τα Ελληνικά ξενοδοχεία είναι τα κύρια προϊόντα της µεσογειακής διατροφής όπως το ψωµί, τα παξιµάδια, το ελαιόλαδο, οι ελιές, το γιαούρτι, το µέλι, τα τυροκοµικά, τα αλλαντικά, τα φρέσκα λαχανικά, τα όσπρια, οι πίτες, τα γλυκά και τα φρέσκα φρούτα. 

Συνεχίζοντας και διευρύνοντας την προσπάθεια αυτή  θα πρέπει τόσο οι εμπλεκόμενοι φορείς όσο και το κράτος,  να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις εκείνες ώστε η Ελληνική κουζίνα, και γαστρονομία να  εδραιωθεί στην τουριστική συνείδηση και στην γαστρονομική κουλτούρα τόσο των Ελλήνων όσο και των αλλοδαπών.

Όπως αναφέρει σχετικά ο πρώην γενικός διευθυντής του ΣΕΤΕ Γιώργος Δρακόπουλος, βάσει των σχετικών μελετών,  περίπου  τρία  εκατ. Ευρωπαίοι ταξιδιώτες έχουν ως βασικό κριτήριο επιλογής του τόπου των διακοπών τους τη γαστρονομία και όχι τον ήλιο και τη θάλασσα. 

Από αυτούς μπορούμε άνετα να υπολογίσουμε ότι πεντακόσιες χιλιάδες θα έρχονταν στην Ελλάδα για να φάνε καλά αν είχαμε λίγο καλύτερη γαστρονομική προσφορά. Αυτοί οι τουρίστες είναι διατεθειμένοι να διαθέσουν αρκετά χρήματα.

Επίσης, ταξιδεύουν όλο το χρόνο και όχι μόνο κατά τη διάρκεια της υψηλής περιόδου (high season).  Συνεπώς με τη διεύρυνση της εποχικότητας του Ελληνικού τουρισμού αλλά και τη ζήτηση τοπικών προϊόντων,  η επιρροή τους είναι σαφώς αναπτυξιακή. 

Κατ' αυτόν τον τρόπο τα Ελληνικά προϊόντα θα αποκτήσουν αναγνωσιμότητα γεγονός που θα αυξήσει την ζήτηση, άρα και την πρωτογενή παραγωγή και τις εξαγωγές, την εξωστρέφεια της  οικονομίας.

Το brand  πρέπει να δημιουργήσουμε καταρχάς είναι η «Ελληνική κουζίνα»: ό,τι δηλαδή μαγειρεύεται στην Ελλάδα , κατά προτίμηση με Ελληνικά προϊόντα. Κάτω από αυτό, βέβαια, μπορεί να υπάρξουν μικρότερες κατηγοριοποιήσεις ( π.χ. τοπικές κουζίνες ) ή άλλου είδους brands, όπως για παράδειγμα η ανάδειξη των Ελληνικών κρασίων.

Συμφώνα με την Μαρία Φωλά  ( σύμβουλος επικοινωνίας), «αν η μέση κατά κεφαλή δαπάνη κάθε  «γαστροτουρίστα», με συντηρητικούς υπολογισμούς, ανέρχεται σε χίλια  ευρώ και το 20% από το ποσό αυτό αφορά δαπάνη για γαστρονομία ―φαγητό και ποτό―, τότε οι επιπλέον πεντακόσιες  χιλιάδες  τουρίστες θα δημιουργούσαν εκατό εκατομμύρια ευρώ αύξηση της ζήτησης στην Ελληνική αγορά».

Η γαστρονομία, εφόσον ενταχθεί με σωστό τρόπο στο Ελληνικό τουριστικό προϊόν, μπορεί να αυξήσει το ΑΕΠ κατά ένα δισ. ευρώ και να δημιουργήσει πενήντα χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας, ενώ μέσα σε τρία με πέντε χρόνια μπορεί να αποτελεί έναν από τους τρεις κύριους λόγους επιλογής της Ελλάδας ως τουριστικού προορισμού.  

Η χώρα μας είναι γεμάτη από μικρά γαστρονομικά θαύματα, την μαστίχα,  τον κρόκο, το αυγοτάραχο, τη φάβα, την ελιά. Μάλιστα, πολλά από τα μικρά αυτά θαύματα έχουν εξελιχθεί σε χαρακτηριστικά γνωρίσματα του τόπου από τον οποίο προέρχονται, την Χίο, την Κοζάνη, το Μεσολόγγι, τη Σαντορίνη, την Καλαμάτα.

Αυτό που θα πρέπει να αναζητηθεί είναι η συνέργεια του  πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της μεταποίησης με τον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών και του τουρισμού. Με αυτό τον τρόπο τα εκατομμύρια των τουριστών που επισκέπτονται κάθε χρόνο τη χώρα θα γίνουν πρεσβευτές της ποιότητας των ελληνικών προϊόντων και θα τα αναζητήσουν στις αγορές των χωρών τους.

Η αναβάθμιση της τουριστικής εμπειρίας που μπορεί να  προσφέρει η ανάδειξη γαστρονομικών θησαυρών της χώρας μας, θα προσφέρει πολλαπλά οφέλη στον Ελληνικό τουρισμό, δημιουργώντας   ευκαιρίες προβολής, διεύρυνση της τουριστικής σεζόν αλλά και στόχευση σε μια ειδική κατηγορία εύπορων τουριστών, μετατρέποντας αυτή την υπεραξία σε αύξηση κερδών για τον κλάδο.

Το στοίχημα συνεπώς για τους φορείς του Ελληνικού τουρισμού είναι να μεταλαμπαδεύσουν το όραμα σε όλους τους εμπλεκόμενους στη γαστρονομική προσφορά  από τους ξενοδόχους και τους εστιάτορες, μέχρι τους οινοποιούς και τους εμπόρους.

Όλοι συνεπώς οι εμπλεκόμενοι στον Τουρισμό (στον τουρισμό εμπλέκονται πάρα πολλές υπηρεσίες και επαγγέλματα), και πολύ περισσότερο εμείς οι επαγγελματίες εργαζόμενοι στον Τουρισμό, οφείλουμε να συμβάλουμε καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός μοναδικού και ελκυστικού τουριστικού προϊόντος, καθώς δεν αποτελούμε μόνο εκπροσώπους  της επιχείρησης στην οποία εργαζόμαστε, αλλά  και τους σημαντικότερους  αντιπροσώπους  και διαφημιστές της χώρας μας.

Ως επίλογο παραφράζοντας τα τρία «αθλοθετήματα» της ζωής μας, τα οποία αναφέρει ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος (1900 - 1981 Καθηγητής φιλοσοφίας), σε σχέση με την έξοδο από την κρίση, και την ανάδειξη των στρατηγικών πλεονεκτημάτων που παρέχει η χώρα μας και στον Τουρισμό, θα πρέπει να επιδιώξουμε :

α) Πορεία προς την αρχαιότητα (ανάδειξη της μοναδικής ιστορικής κληρονομιάς μας)

β) Πορεία προς τον έξω κόσμο (καινοτομία, αναδιάρθρωση της παραγωγικής βάσης, αειφόρο ανάπτυξη, εξωστρέφεια )

γ) Και το μεγαλύτερο και επιπονότερο, αλλά και γονιμότερο, είναι η επιστροφή στον εαυτό μας.  Η ανάκτηση της χαμένης μας Ελληνικής – πολιτισμικής μας ταυτότητας, και η συμμετοχή μας εκ νέου στο διεθνοποιημένο «πολιτισμικό γίγνεσθαι», με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που μας παρέχει η παράδοση μας . Ακρογωνιαίος λίθος για να το επιτευχθεί αυτό είναι η ορθή παιδεία.

Κανένα από αυτά, και προπαντός το πρώτο αθλοθέτημα της ζωής μας, η πορεία προς την αρχαιότητα, δε θα φέρει μήτε τώρα καρπούς, αν δε τη ζήσουμε, και μείνουμε στο θαυμάζειν. Μονάχα οι κουρασμένοι δε θαυμάζουν και δεν αγαπούν…