Τα καλοκαίρια τα περνούσαμε στη Λήμνο μαζί με τον παππού και τη γιαγιά. Η παιδική ανεμελιά, τα παιχνίδια, η θάλασσα με τα αρώματά της, τα καρπούζια — εκείνα τα μικρά κόκκινα καρπούζια που ο παππούς πετούσε πάνω στην ξερολιθιά για να ανοίξουν στα δύο. Η πέτρα κοκκίνιζε κι αναδυόταν ένα θεσπέσιο άρωμα, τέτοιο που πια υπάρχει μόνο στη μνήμη.
Ο παππούς μας έβαζε πάνω σε μεγάλες κοφίνες στο γαϊδουράκι και μας πήγαινε βόλτες. Κι εμείς, πιτσιρίκια τότε, νιώθαμε κυρίαρχοι του κόσμου. Ήταν ένας άλλος κόσμος, πιο απλός, πιο ευτυχισμένος με τα ουσιώδη και τα αληθινά σημαντικά.
Τα βράδια, κάτω από το μεγάλο δέντρο στην αυλή, ο παππούς μάς έλεγε ιστορίες για τη Λήμνο: για τις Αμαζόνες, για το πώς οι Λημνιές γυναίκες σκότωσαν όλους τους άνδρες από το νησί, και για τον Φιλοκτήτη, τον μεγάλο τοξοβόλο των Αχαιών, που έζησε στα Καβείρια.
Είχε παρακολουθήσει μόλις λίγες τάξεις στο δημοτικό, αλλά είχε βαθιά μνήμη και αγάπη για τον τόπο του. Ένα καλοκαίρι μού χάρισε ένα βιβλίο που περιέγραφε τη ζωή του Φιλοκτήτη στη σπηλιά κάτω από τα Καβείρια, εκεί όπου οι αρχαίοι τελούσαν τα ιερά μυστήρια προς τιμήν των Καβείρων, των παιδιών του Ηφαίστου.
Ο Ήφαιστος ήταν ο μόνος από τους Ολύμπιους θεούς που δεν κατοικούσε στον Όλυμπο, αλλά ανάμεσα σε ανθρώπους, εδώ στην Ανεμόεσσα Λήμνο.
Τα χρόνια πέρασαν, ο παππούς έφυγε, αλλά οι μνήμες έμειναν. Οι ιστορίες του για τον Φιλοκτήτη και τους Καβείρους ζωντάνευαν σε κάθε καλοκαιρινή επιστροφή στο νησί του Ηφαίστου. Θυμάμαι ένα καλοκαίρι — πρέπει να ήταν το 1994 — που επισκέφθηκα ξανά τη Λήμνο. Μεγαλύτερος πια, άρχισα να ψάχνω τα μυστικά του νησιού και να προσπαθώ να δώσω νόημα στις αρχαίες ιστορίες.
Το νησί έχει μεγάλη ιστορία και πολλά μπορείς να ανακαλύψεις, αρκεί να αφεθείς στην ενέργειά του. Κάθε βράχος, κάθε ξερολιθιά, κάθε σπηλιά και παραλία ψιθυρίζουν ιστορίες ανθρώπων και θεών που σημάδεψαν γενιές.
Με βιβλία παραμάσχαλα, έναν φίλο και μια εντούρο μηχανή (το γαϊδουράκι του παππού μας είχε αφήσει χρόνους από καιρό), ξεκίνησα να αναζητώ την ιστορία πίσω από τον μύθο, προσπαθώντας να δώσω νόημα στις μνήμες. Ήταν η εποχή που συνέχιζαν τις ανασκαφές στα Καβείρια και την Ηφαίστεια. Παντού γαϊδουράγκαθα, σκόρπιες πέτρες και μυστικά καλά κρυμμένα στη γη.
Κάτω από ένα πρόχειρο στέγαστρο των εργατών της ανασκαφής, είδα μια μοναχική μορφή να γράφει σε ένα τετράδιο. Ήταν ο Γιώργος – 29 ετών τότε, ήδη καθηγητής αρχαιολογίας στην Αμερική. Ο πατέρας του Έλληνας, η μητέρα από τη Βραζιλία.
Το πανεπιστήμιο που εργαζόταν τον είχε στείλει στην Ελλάδα για έρευνες και είχε περάσει για λίγες ημέρες από τη Λήμνο. Μια τυχαία συνάντηση εξελίχθηκε σε αποκάλυψη ενός κόσμου που έδωσε νέα διάσταση στις ιστορίες του παππού και στο νησί ολόκληρο. Από όλα όσα έμαθα, θα περιοριστώ εδώ σε ό,τι αφορά τον Φιλοκτήτη.
Σύμφωνα με τον Γιώργο, η Λήμνος είχε σπουδαία στρατηγική σημασία, καθώς βρισκόταν στον δρόμο προς την Μικρά Ασία και τη Μαύρη Θάλασσα, όπου γινόταν εξόρυξη και επεξεργασία χρυσού και μεταλλευμάτων. Γι’ αυτό πέρασαν από εκεί οι Αργοναύτες, και γι’ αυτό ο μύθος της Έλλης και του Ιάσωνα προς την Κολχίδα.
Ο πόλεμος της Τροίας, όπως μας τον περιγράφει ο Όμηρος, δεν έγινε για την «ωραία Ελένη» — ή μάλλον έγινε, αλλά η «ωραία Ελένη» συμβόλιζε μεταφορικά την κυριαρχία για τον χρυσό και τα μέταλλα. Άλλωστε και το όνομα Ελένη παραπέμπει στη λαμπερή, την απαστράπτουσα, σχετιζόμενη τόσο με το φως του ήλιου όσο και με το φως της σελήνης.
Αυτή η ερμηνεία του Γιώργου φώτισε για μένα την ιστορική διάσταση του Ομήρου. Υπάρχει όμως και η αλληγορική: εκείνη που μόνο μυημένοι ή «εκπαιδευμένοι» μπορούν να διακρίνουν, πίσω από τα σύμβολα και τις εικόνες. Ο τυφλός Όμηρος — ο μη ών — δεν ήταν κυριολεκτικά τυφλός, αλλά αλληγορικά: έβλεπε με την ψυχή, όχι με τα μάτια.
Η ιστορία του Φιλοκτήτη, λοιπόν, είναι μια προσκυνηματική πορεία προς την αυτογνωσία. Οι Αχαιοί, με τον καλύτερο τοξοβόλο τους, ξεκινούν για την Τροία. Η κατάκτηση όμως δεν αφορά τον υλικό χρυσό, αλλά τον πνευματικό: την εξερεύνηση του εαυτού και την κατάκτηση του θεϊκού σπινθήρα εντός μας.
Ο χρυσός, από όλους τους πολιτισμούς, χρησιμοποιήθηκε ως θεϊκό σύμβολο — τόσο για τη σπανιότητά του όσο και για τη λάμψη του. Η αλχημική μεταστοιχείωση, μου είπε ο Γιώργος, δεν αφορά στην πραγματικότητα τη μετατροπή των ευτελών μετάλλων σε χρυσό, αλλά την αναγέννηση της ψυχής. Ο Φιλοκτήτης δεν συμμετέχει απλώς στην κατάκτηση μιας χώρας, αλλά κάνει ένα μυητικό, εσωτερικό ταξίδι για να κατακτήσει το μεγαλύτερο έπαθλο όλων: τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο Φιλοκτήτης έχει μαζί του τα βέλη του Ηρακλή — σύμβολα ηλιακά. Όπως το ημερήσιο τόξο του ήλιου φωτίζει τη γη, έτσι και τα βέλη αυτά φέρουν τη φλόγα του πνεύματος. Σε ένα νησί, λίγο πριν φτάσουν στη Λήμνο, ένα φίδι δαγκώνει τον Φιλοκτήτη. Οι σύντροφοί του τον εγκαταλείπουν στη Λήμνο, σε μια σπηλιά κάτω από το ιερό των Καβείρων, ώστε να γιατρευτεί με τη λημνία γη.
Το φίδι — χθόνιο σύμβολο της γνώσης και της ίασης — κοιμάται με τα μάτια ανοιχτά: σημάδι διαρκούς νήψης και πνευματικής εγρήγορσης.
Το τραύμα του Φιλοκτήτη σηματοδοτεί την απαρχή της μύησης. Εννέα χρόνια έμεινε εκεί. Ο αριθμός εννέα αναλογεί στους εννέα μήνες της κύησης - αναγέννηση 🐦🔥 !
Οι αρχαίοι δεν μετρούσαν απλώς χρόνο· τον αντιλαμβάνονταν σε σχέση με την κυκλική ροή του χρόνου και των εποχών. Οι μέρες στην σπηλιά δεν περνούσαν, βάθαιναν. Το δηλητήριο έγινε φάρμακο. Το σκοτάδι της σπηλιάς, δάσκαλος. Η λημνία γη δεν ίασε μόνο την ύλη, αλλά και το πνεύμα.
Η σπηλιά — τόπος τελετών — είναι μήτρα ζωής, τόσο φυσικής όσο και πνευματικής. Όπως ο άνθρωπος γεννιέται από το σκοτάδι της μήτρας, έτσι και η γνώση γεννιέται στο σκοτάδι της ενδοσκόπησης.
Ο άνθρωπος καλείται να αφυπνίσει τις θείες δυνάμεις μέσα του. Η κάθοδος στη σπηλιά αντιστοιχεί στην κάθοδο της ψυχής στη γη, στον συμβολικό θάνατο, ενώ η άνοδος αντιστοιχεί στην ανάβαση προς το πνευματικό φως, στην αναγέννηση. Όπως το έμβρυο κυοφορείται στο σκοτάδι της μήτρας, έτσι και η ψυχή του Φιλοκτήτη εσωτερικεύεται, και αναπλάθεται.
Στα Καβείρια τιμούσαν τους Καβείρους και τον Ήφαιστο. Στην εσωτερική τους ερμηνεία, ο ακατέργαστος σίδηρος είναι η ψυχή του ανθρώπου, που σφυρηλατείται από το πυρ της αρετής και της γνώσης. Οι σκουριές των παθών καίγονται για να αποκαλυφθεί ο καθαρός, ανώτερος εαυτός.
Οι Κάβειροι — θεοί του πνευματικού πυρός — ενώνουν το κοσμικό πυρ του Ηφαίστου με το πυρ της Μεγάλης Μητέρας, της μήτρας από όπου όλα ξεκινούν και όπου όλα επιστρέφουν. Το πυρ είναι σύμβολο του Θείου. Ο Ήφαιστος, με όνομα που σημαίνει «ο πύρινος», κρατά το ιερό πυρ που ανάβει μέσα σε κάθε βωμό, ναό και σπίτι στη Λήμνο.
Οι ιερείς του Ήφαιστου και των Κάβειρων τον μύησαν — όχι με λόγια, αλλά με σιωπή, με φωτιά και μέταλλο, ενδοσκόπηση κάθαρση και μετασχηματισμός. Ο ακατέργαστος σίδηρος της ψυχής του σφυρηλατήθηκε στη φλόγα της σπηλιάς. Κάθε πάθος, κάθε φόβος, κάθε αδυναμία έγινε σκουριά που έπρεπε να λιώσει.
Οι Κάβειροι κρατούν λαβίδες· δεν σχηματοποιούν αντικείμενα αλλά ψυχικές, και νοητικές μορφές. Δεν λειαίνουν μέταλλα, αλλά πλάθουν ανθρώπους. Η φωτιά των Καβείρων συμβόλιζε την πνευματική φλόγα, το φως του μεταμορφωμένου ανθρώπου.
Γι’ αυτό, μου εξήγησε ο Γιώργος, η λαμπάδα ήταν ένα ακόμα σύμβολο των Καβείρων. Κατά τη διάρκεια των Καβείριων Μυστηρίων, που διαρκούσαν εννέα ημέρες όπως και τα Ελευσίνια, έσβηναν όλα τα φώτα στη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, μέχρι να φτάσει με πλοίο από τη Δήλο το ιερό φως.
Και όταν πια ολοκληρώθηκε η εσωτερική του μύηση, όταν πέρασαν εννέα χρόνια, έφτασε ο Οδυσσέας να τον πάρει. Η προφητεία έλεγε πως μόνο με τα βέλη του Φιλοκτήτη θα έπεφτε η Τροία. Στην πραγματικότητα, μόνο μετά τη μύησή του μπορούσε να κρατήσει τα βέλη του Ηρακλή με συνείδηση. Μόνο τότε ήταν έτοιμος να πολεμήσει — και όχι πια για να κατακτήσει, αλλά για να εκπληρώσει. Η Τροία έπεσε. Μα δεν ήταν τα βέλη που την έριξαν· ήταν η συνείδηση πίσω από αυτά.
Αυτά μου είπε ο Γιώργος. Κι έκτοτε, όταν περπατώ το νησί και αγγίζω τους βράχους, μου φαίνεται πως κάποιος ψιθυρίζει. Ίσως είναι ο Ήφαιστος, ίσως οι Κάβειροι, ίσως το ίδιο το νησί. Ίσως η μύηση δεν τελειώνει ποτέ.
Υ.Γ. Το κείμενο αποτελεί μυθοπλασία σε κάποια σημεία, σε άλλα όχι 🙏
