Βελανιδιά, πυρκαγιές και αναδάσωση..

Όταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες 2004, επιλέχθηκαν πεύκα για δεντροφύτευση κατά μήκος της Λεωφόρου Μαραθώνος περιορίστηκε - αν δεν ακυρώθηκε -, όπως τραγικά αποδείχθηκε, και ο ρόλος της λεωφόρου Μαραθώνος ως αντιπυρικής ζώνης!

Ψάχνοντας πληροφορίες για το ποια δέντρα δεν καίγονται εύκολα, την μάχη φαίνεται να κερδίζει η βελανιδιά. Σύμφωνα με δασολόγους, Πλατύφυλλα είδη δέντρων και θάμνων, βελανιδιές, ακακίες, κουμαριές, πικροδάφνες θα μπορούσαν να φυτευτούν στις λεγόμενες ζώνες μείξης δάσους πόλεων και οικισμών. Τα δέντρα αυτά δεν μεταδίδουν τη φωτιά σε μεγάλη απόσταση, όπως συμβαίνει με τα κουκουνάρια των πεύκων. Και μπορούν να δημιουργήσουν ένα είδος αντιπυρικής ζώνης, ένα «πράσινο φράγμα», προκειμένου να μην επεκτείνεται εύκολα η πυρκαγιά στον οικιστικό ιστό ή και σε διπλανά δάση.

Ποια όμως τα πλεονεκτήματα της βελανιδιάς;

• Το δέντρο της βελανιδιάς δεν καίγεται εύκολα, γεγονός που το καθιστά πολύ ανθεκτικό στις πυρκαγιές, ενώ μετά από το ξέσπασμα μιας πυρκαγιάς μπορεί και πρεμνοβλασταίνει πολύ εύκολα επιταχύνοντας σημαντικά την φυσική αναγέννηση του δάσους.

• Αναπτύσσει εκτεταμένο ριζικό σύστημα που εκτείνεται σε μεγάλη έκταση γύρω από το δέντρο και σε μεγάλο βάθος, συμβάλλοντας στην κατακράτηση των εδαφών και στον εμπλουτισμό της υπόγειας υδροφορίας.

• Λόγω του εκτεταμένου ριζικού συστήματος τα άτομα της βελανιδιάς φύονται σε αραιές αποστάσεις μεταξύ τους, γεγονός που επιτρέπει ενδιάμεσα την ανάπτυξη πολύ πλούσιας θαμνώδους και ποώδους βλάστησης, λόγω των εξαιρετικών συνθηκών και του μικροκλίματος που επικρατεί εκεί.

Στην αρχαία Ελλάδα, η βελανιδιά - δρυς, ήταν αφιερωμένη στο Δία και θεωρούνταν ότι είχε τη δύναμη να χρησμοδοτεί. Η δύναμη αυτή αποδιδόταν κυρίως στις δρυς του δάσους της Δωδώνης. Όλα τα βελιδοδάση (δρυμώνες) θεωρούνταν ότι είναι κατοικία των Αμαδρυάδων Νυμφών και, συνεπώς, κάθε βελανιδιά πιστευόταν ότι αντιπροσώπευε και μια Αμαδρυάδα Νύμφη. Για το λόγο αυτό πίστευαν ότι πέθαινε και μια Αμαδρυάδα Νύμφη, όταν ξεραινόταν ή κοβόταν μια βελανιδιά! Τα φύλλα της αποτέλεσαν τις διακοσμήσεις χρυσών στεφάνων και ιδίως του χρυσού στεφανιού του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄.

Η βελανιδιά ήταν παλαιότερα πηγή τροφής για τους πληθυσμούς της Ευρώπης. Γι' αυτό και οι άνθρωποι την σέβονταν από τα βάθη της ιστορίας. Ο άνθρωπος χρησιμοποίησε το βελανίδι για την παρασκευή ψωμιού και για ζωοτροφή αιγοπροβάτων. Ήταν μια από τις καλύτερες και βασικώτερες τροφές των ζώων κατά τους χειμερινούς μήνες. Σήμερα βρίσκεται «υπό καθεστώς διωγμού» υλοτομείται και καταστρέφεται ανελέητα, αφού τα άλλοτε πολύτιμα βελανίδια της δεν έχουν καμία αξία.

Στην Τζιά μία Καλιφορνέζα, η Μάρσι Μάγιερ, αποφάσισε να εκμεταλλευτεί εμπορικά τα βελανίδια της Τζιας. Πριν από 32 χρόνια μια Αμερικανίδα φοιτήτρια, ήρθε για διακοπές στην Ελλάδα και δεν έφυγε ποτέ. Από τη Μύκονο έφτασε στην Αθήνα, άνοιξε το εστιατόριο «Blue Velvet» στου Ψυρρή (1989) και χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε στην Τζια.

«Τότε, όταν είδα τις τεράστιες βελανιδιές του νησιού, θυμήθηκα ένα πάθος που είχα ξεχάσει τελείως. Από όταν ήμουν 12 ετών καθόμουν κάτω από δύο μεγάλες βελανιδιές στη Καλιφόρνια και έμαθα πώς ξεπικρίζεται το βελανίδι», λέει η Μάρσι Μάγιερ που με το θάρρος της και την αποφασιστικότητα της, έβαλε στοίχημα να μετατρέψει τα βελανίδια της Κέας, σε πηγή πλούτου.Περισσότερες πληροφορίες : http://www.iefimerida.gr/news/265291/mpiskota-apo-velanidi-i-apisteyti-epiheirisi-mias-amerikanidas-stin-tzia-eikones

Περιβαντολογικές καταστροφές και ο μύθος του Ερυσίχθονα

Ο μύθος του Ερυσίχθονα παραμένει επίκαιρος και αποτελεί ένα διαχρονικό μήνυμα στην ανθρωπότητα. Δυστυχώς οι σύγχρονοι Ερυσίχθονες πολλοί. Καταστροφείς του φυσικού περιβάλλοντος άνθρωποι που έχουν υιοθετήσει αξίες υπερκαταναλωτισμός, ανταγωνισμός, οικονομική κυριαρχία, άκρατος υλισμός και αποξένωσε από την φύση, την οποία την αντιμετωπίζουμε ως ξένο και άψυχο σώμα χρήσιμο. Την καταστρέφουμε συστηματικά,  ξεχνώντας πως αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα της, και πως οι ακόρεστες επιθυμίες μας  είναι άπειρες, την στιγμή που  ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος.

Αξίες marketing, διαφημίζουν το πρόσκαιρο κέρδος και το ατομικό συμφέρον αδιαφορώντας για τις ανεπανόρθωτες βλάβες που προκαλούν στο περιβάλλον, υποθηκεύοντας  το μέλλον των επόμενων γενιών. Αναζήτηση  πλούτου,  και επίπλαστου ευημερισμού, αδιαφορία  για τις πραγματικές μας  ανάγκες, και τις επιπτώσεις των επιλογών μας.

Στην Ελλάδα όπου κυριαρχεί ο ανορθολογισμός η έλλειψη σχεδιασμού, η μη εφαρμογή των νόμων, η κομματοκρατίας, ο ατομισμός  και ο ωχαδερφισμός, το μέλλον των παιδιών μας καταστρέφεται συστηματικά, όχι μόνο από την οικονομική πτώχευση και τα μνημόνια αλλά και την συστηματική καταστροφή του περιβάλλοντος και τις πυρκαγιές  οι οποίες   έχουν ως αποτέλεσμα  πλήθος άλλων περιβαλλοντολογικών  επιπτώσεων και καταστροφών. Πριν από 11 μόνο χρόνια είχε ξανακαεί η Ελλάδα. Η επιθυμία και η βούληση του Νεοέλληνα δεν μπορεί να παραβιάζει ατιμώρητα, τους νόμους της φύσης, της οικολογίας, της οικονομίας και της κοινωνίας.

Οι δασικές πυρκαγιές από το 1973 και μετά, αυξήθηκαν αποδεικνύοντας την παντελή έλλειψη σχεδίου, και την υποταγή στα σκοτεινά οικονομικά συμφέροντα, που μαίνονται τις δασικές εκτάσεις προκαλώντας εγκληματικούς εμπρησμούς. Και ενώ οι αντιπρόσωποι της κληρονομικής δημοκρατίας μας , κάνουν λόγο για αναδασώσεις και σχέδια επί χάρτου, στην πράξη ολιγωρίες και παραλήψεις, αλλά και εμπαιγμοί, όπως η αναθεώρηση του άρθρου 24 για τα δάση, που αναστέλλει τις κατεδαφίσεις των αυθαιρέτων, αποδεικνύει τα αντίθετα. Κατά την περίοδο της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό, υπολογίζεται ότι τα ελληνικά δάση κάλυπταν το 50% περίπου του ελληνικού εδάφους., ενώ σήμερα περίπου καλύπτουν περίπου το 20%, έχουμε ακόμη αρκετά να κάψουμε.

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας διαμόρφωσε στο πέρασμα του χρόνου τις κατάλληλες εκείνες συνθήκες για μια βλάστηση, που εκτός της Ιβηρικής χερσονήσου, διατηρεί την μεγαλύτερη ποικιλία ειδών χλωρίδας στην Ευρώπη. 

Από τα είδη της ελληνικής χλωρίδας, το 13% περίπου συναντάται μόνο στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα έχουμε, δέκα «Εθνικούς Δρυμούς» συνολικής έκτασης περίπου 68.000 εκταρίων, από τα οποία 34.000 εκτάρια είναι οι πυρήνες τους.

Τα  αίτια των πυρκαγιών και των πλημμυρών  οι οποίες στοίχισαν και προφανώς θα συνεχίζουν να στοιχίζουν τόσες ψυχές (σε μία χώρα με τεράστιο ανάμεσα στα άλλα δημογραφικό πρόβλημα),  πιθανότατα δεν οφείλονται ούτε σε ασύμμετρες  απειλές ούτε σε υβριδικούς πολέμους και θεϊκές τιμωρίες. Αποτελούν απλώς το επιστέγασμα του γεγονότος πως η  χώρα αυτή λειτουργεί μονίμως  με αυτόματο πιλότο, δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας, δρούμε πάντα μετά το πρόβλημα. Γραφειοκρατία, έλλειψη υποδομών απλά επιδεινώνουν την ήδη επιβαρυμένη σε παγκόσμια κλίμακα κατάσταση. Η ευθύνη σε τοπικό επίπεδο μας βαραίνει όλους σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Κυβερνώντες πρώην και νυν και πολίτες που εκλέγουν τους κυβερνώντες και κάνουν τα στραβά μάτια. 

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα φαινόμενο που μας αφορά  όλους. Η τοπική όμως διαχείριση του φαινομένου στον μικρό μας μικρόκοσμο και η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης, αφορά όλους τους Έλληνες. Οι πρόγονοι μας μας είχαν προειδοποιήσει για την Νέμεση  που επιφέρει η ύβρης έναντι στην φύσεως . Ο μύθος του Ερισύχθονος είναι χαρακτηριστικός.

Ο μυθικός Ερυσίχθονας ο Θεσσαλός,  ήταν γιος του Τρίοπα και εγγονός του Θεού Ποσειδώνα. O Ερυσίχθονας ήταν εγωιστής, ασεβής, βλάσφημος, και υπερόπτης. Δεν είναι τυχαίο πως το όνομα του  σημαίνει,  αυτός που σχίζει, που προκαλεί πληγή στη γη, όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια του Μύθου. Θέλοντας να χτίσει ένα μεγαλοπρεπές παλάτι,  κάποια ημέρα ο  Ερυσίχθονας διέταξε τους υπηρέτες του να πάνε στο παρακείμενο ιερό άλσος, το οποίο είχαν αφιερώσει οι Πελασγοί στη θεά Δήμητρα για να κόψουν τα δέντρα, ώστε να μπορέσει να χτίσει με αυτά το παλάτι του. 

Ανάμεσα στα δέντρα  βρισκόταν  και μία πανύψηλη ιερή βελανιδιά η οποία ήταν αφιερωμένη στην Θεά Δήμητρα (Θεά της Γης) , γύρω από την οποία  χόρευαν οι Δρυάδες.  (Η  βελανιδιά  ήταν επίσης  το ιερό δένδρο του Δία και το χαρακτηριστικό θρόισμα των φύλλων της μαζί με το νερό που έβγαινε από την κοιλότητα του δέντρου θεωρούνταν στη Δωδώνη έδινε χρησμό).  Πριν προχωρήσω  στην συνέχεια του μύθου,  είναι σκόπιμο να κάνω μία αναφορά,   τόσο στην σχέση ανθρώπου και φύσης  στην αρχαιότητα,  όσο και στην «υπόσταση» των νυμφών. 

Στην αρχαιότητα ο άνθρωπος  ένοιωθε αναπόσπαστο μέρος της φύσης,  βιώνοντας   την αμοιβαία αλληλεξάρτηση όλων των βασιλείων της ζωής.  Θεωρούσε την Γαία (γη) και τα βασίλεια της  ζώντες οργανισμούς, εκφράσεις ενός ενιαίου συνόλου, αποδίδοντας τους Θεϊκές ιδιότητες.Όσον αφορά τις νύμφες, πίστευαν πως κατοικούσαν στα όροι, στα  δάση στα ποτάμια και στις Θάλασσες. Οι Νύμφες κατατάσσονταν γενικά μεταξύ θεών και θνητών  ως ημίθεες. Δεν ήταν αθάνατες ζούσαν όμως πολλά χρόνια και τρέφονταν με αμβροσία. 

Οι αρχαίοι τις λάτρευαν παντού στην Ελλάδα και τους πρόσφεραν θυσίες με πρόβατα, κατσίκες, μέλι και λάδι. Ζούσαν στα βουνά  και στην άγρια φύση,  τραγουδούσαν και χόρευαν μαζί με τον Πάνα,  τις Χάριτες, και την  Άρτεμη σε λιβάδια και  πλαγιές, συνήθως κοντά σε  πηγές.  Υπήρχαν οι Νύμφες των ποταμών, οι Ναϊάδες,  οι νύμφες  της θάλασσας οι  Νηρηίδες και οι  Ωκεανίδες,  οι νύμφες των Βουνών, και  οι νύμφες των δασών και των δέντρων οι  Αμαδρυάδες  οι οποίες  ζούσαν στα δέντρα . 

Μόλις  έκανε την εμφάνιση του ένα δέντρο  στην επιφάνεια της γης,  πίστευαν πως  μία Αμαδρυάδα το «εμψύχωνε»,   το προστάτευε,  και μοιραζόταν την μοίρα της μαζί του. Πίστευαν πως οι Αμαδρυάδες πέθαιναν ταυτόχρονα με τα δένδρα,  και τις θεωρούσαν «όντα» που μπορούσαν να διαδραματίσουν ρόλο μεσάζοντα ανάμεσα στους θεούς. Όταν ερχόταν η ώρα της Νύμφης να πεθάνει, μαραινόταν πρώτα το δέντρο της μέσα στη γη. Οι Νύμφες έχουν επιζήσει στη λαϊκή παράδοση έως  σήμερα,  ως  νεράιδες.Αναφέρει σχετικά  Αναστάσιος Στέφανος: 

«Εν γένει ο σεβασμός των αρχαίων Ελλήνων προς τα ιερά άλση ήτο τοιούτος, ώστε από των δένδρων τούτων δεν ήτο επιτετραμμένον ν' αφαιρεθώσιν ούτε κλάδοι, ούτε τα καταπέσοντα φύλλα, ακόμη δε περισσότερον απηγορεύετο και η κοπή τούτων [...] Τι απέγινεν όμως η αρχαία προς τα δάση λατρεία και ο θρησκευτικός σεβασμός τον οποίον έτρεφον οι ημέτεροι πρόγονοι και τον οποίον μαρτυρεί η ιστορία; Δυστυχώς δεν εκληροδοτήθη εις ημάς, διότι τα ημέτερα ήθη πολύ απεμακρύνθησαν των προγονικών. Οι θρησκευτικοί δεσμοί των αρχαίων από πολλού διερρήχθησαν, οι δε δεσμοί, δι' ων συνέδεσεν η φύσις την ευδαιμονίαν των ανθρώπων μετά της υπάρξεως δασών, έπαυσαν όντες τοιούτοι. Το δένδρον δεν προσωποποιείται πλέον ως νύμφη, δεν παρίσταται πλέον εις το όμμα του νεωτέρου θετικιστού ως μετέχον της λύπης και της χαράς ημών [...] Το ελληνικόν δάσος θα σωθή, αν ξυπνήση εις την κοινωνίαν μας η πίστις εις την ωφελιμότητά του, εις την ωμορφιά του καθώς και εις την χρησιμότητά του. Είναι ανάγκη να κινηθή η δημοσία γνώμη υπέρ της Ελληνικής χλωρίδος» [1]

Επιστρέφοντας στην εξιστόρηση του μύθου,  όταν οι  υπηρέτες του Ερυσίχθονα έχοντας διαπιστώσει την αλόγιστη  καταστροφή των δέντρων εξαιτίας της πλεονεξίας του, προσπάθησαν να τον μεταπείσουν για την άσκοπη κοπή τόσων δένδρων.  Κυρίως όμως του εξέφρασαν τον φόβο τους για το ενδεχόμενο να ξεσπούσε επάνω τους  η οργή της θεάς Δήμητρας. Αυτός όμως  άρπαξε ένα τσεκούρι και είπε: 

- «Δεν με ενδιαφέρει αν το δέντρο αυτό το αγαπά η Θεά. Ακόμα και η ίδια να ήταν, θα την έριχναν κάτω αν στεκόταν στον δρόμο μου». 

Κάποιον δε που προσπάθησε να τον σταματήσει, τον σκότωσε φωνάζοντας : 

-«Ορίστε η ανταμοιβή σου για τον οίκτο σου».

Με την πρώτη όμως τσεκουριά που έδωσε,  παρουσιάσθηκε ενώπιον του η ιέρεια της Δήμητρας Νικίππη, που δεν ήταν παρά η ίδια η θεά μεταμορφωμένη. Η ιέρεια προσπάθησε να σταματήσει το κόψιμο των δέντρων, αλλά ο Ερυσίχθονας την απείλησε με την αξίνα του. Η Θεά τότε  εμφανίσθηκε με όλη της τη θεϊκή μεγαλοπρέπεια.  Σύμφωνα με τον Καλλίμαχο (3ο αι. π.X.),  η Θεά ρώτησε : 

- «Tις μοι καλά δένδρεα κόπτει;»  - ποιος είναι ο βέβηλος που κόβει την ιερή βελανιδιά της - ; 

Hταν ο Eρυσίχθων,«πίτυς, μεγάλαι πτελέαι και όχναι» – πεύκα, φτελιές μεγάλες και αχλαδιές. Στα  επόμενα χτυπήματα του τσεκουριού η βελανιδιά, δέντρο πελώριο με κορμό δεκαπέντε οργιές χοντρό, αναστέναξε κι από την πληγή έτρεξε αίμα, και η νύμφη που ζούσε μέσα του, πεθαίνοντας μαζί του, προέβλεψε την τιμωρία του ιερόσυλου Ερυσίχθονα.

Οι δούλοι στην θέα της Θεάς Δήμητρας  έφυγαν πανικόβλητοι, ικετεύοντας για οίκτο. Η Δήμητρα πράγματι τους λυπήθηκε και τους άφησε να φύγουν δίχως να τους βλάψει, ενώ τον ασεβή Ερυσίχθονα τον περίμενε πολύ σκληρή τιμωρία, λίγο αργότερα.  Η Δήμητρα ζήτησε από την Πείνα που κατοικούσε στην Σκυθία μαζί με τον τρόμο  και το κρύο, να επισκεφτεί και να κυριεύσει τον Ερυσίχθονα. Της ζήτησε να μην μπορεί να ανακουφίσει την πείνα του ο Ερυσίχθονας με τα πλούσια δώρα που η Γη παρέχει στον άνθρωπο. Η πείνα υπάκουσε τις εντολές της Δήμητρας,  και το βράδυ που ο Ερυσίχθονας κοιμόταν τον επισκέφτηκε. Μετά από αυτό, η πείνα έφυγε από την γη της αφθονίας την Θεσσαλία,  και επέστρεψε στο σπίτι της. Ο ιερόσυλος Ερυσίχθονας ονειρεύτηκε στον ύμνο του  πως πεινούσε,  και όταν ξύπνησε η πείνα του είχε γίνει απερίγραπτη. 

Από εκείνη την στιγμή ο Ερυσίχθονας άρχισε να τρώει ό,τι έβρισκε μπροστά του. Αφού έφαγε ό,τι φαγώσιμο βρισκόταν στο σπίτι του, άρχισε να γυρίζει στους δρόμους και να αρπάζει τις προσφορές από τους βωμούς. Κανείς δεν μπορούσε πλέον να τον βοηθήσει, ούτε οι γονείς του,  ούτε  ο  παππούς του ο Ποσειδώνας,  λόγω της ύβρεως απέναντι σε άλλο Θεό. Στο μεταξύ ο Ερυσίχθονας βασανιζόταν όλο και περισσότερο από την πείνα. Η κόρη του Μήστρα  που είχε την ικανότητα  από τον Ποσειδώνα να μεταμορφώνεται, μεταμορφωνόταν συνέχεια σε διαφορετικές σκλάβες  προς πώληση,  ώστε να κερδίζει χρήματα για να «σώσει» με αυτά αγοράζοντας τρόφιμα  για τον πατέρα της.  

Στο τέλος όμως  τίποτα δεν ήταν ικανό να κορέσει την πείνα του Ερυσίχθονα. Έτσι μη έχοντας να φάει τίποτα πια, άρχισε να τρώει τις ίδιες του τις σάρκες έως ότου βρήκε κατ’  αυτό τον τρόπο  φρικτό θάνατο...! 

Η εκ νέου αναγνώριση της αλληλεπίδρασης του φυσικού κόσμου στο σύνολό του, η συνειδητοποίηση των αποτελεσμάτων της αλόγιστης και καταστροφικής δραστηριότητας του ανθρώπου,  στο  οικοσύστημα, και  εν τέλη η άρση της ανθρώπινης αλαζονείας,  θα πρέπει να αποτελέσουν  τα βασικά  συνθετικά στοιχεία του συνειδητοποιημένου  πολίτη της κοινωνίας του  21ου αιώνα. Οι πρόγονοι μας  πρωταγωνίστησαν στο παρελθόν στη θέσπιση των άυλων αξιών, εμείς συνεπώς σήμερα έχουμε την ιερή  υποχρέωση  να πρωτοστατήσουμε σε αυτή την αλλαγή συνείδησης για μία άλλη  στάση ζωής.

Θα πρέπει να αντιληφθούμε  την φύση ως «ΟΛΟΝ». Και επειδή η Φύση αφορά το « ΟΛΟΝ» ,  η θέληση για το καλό, θα πρέπει να αποτελέσει ένα  οικουμενικό ιδεώδες, για όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η  ανάγκη των σύγχρονων κοινωνιών συνεπώς,  θα πρέπει  να είναι η αναγνώριση αξιών,  που θα  προϋποθέτει τον σεβασμό για όλες τις μορφές της ζωής, και το δικαίωμα για μια ζωή αξιοπρεπή, με τοποθέτηση του κοινού καλού πάνω και πέρα από το ατομικό συμφέρον.

Όχι αλλά λόγια εκ των υστέρων , δράσεις εκ των προτέρων απαιτούνται. Το αύριο των παιδιών μας αφανίζεται σταδιακά από τις δράσεις και τις επιλογές του χθες και το σήμερα. Είναι η ώρα της αφύπνισης, και της δράσης χωρίς πολλά λόγια και υποσχέσεις. Η τύχη της Ελλάδας βρίσκεται στα χέρια μας.

Παραπομπή.

1. Αναστάσιος Στέφανος, επιθεωρητής αναδασώσεων, "Αι Δρυάδες των αρχαίων Ελλήνων και τα δάση των νεωτέρων" (1933)

Ο ναός του Ηφαίστου , και η σχέση Ηφαίστου και Αθηνάς

Ο ναός του Ηφαίστου  γνωστός και ως «Θησείο», αποτελεί το καλύτερα σωζόμενο δείγμα Δωρικού ναού στην Ελλάδα,  και ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή. Πράγματι ως προς τον πλούτο και την ποιότητα του γλυπτού του διακόσμου μόνο ο Παρθενώνας το ξεπερνά. Οικοδομήθηκε κατά τα μέσα του 5ου αι. π.Χ.,  και ήταν αφιερωμένος στον  Θεό Ήφαιστο και την Θέα Αθηνά Εργάνη.

Ο Παυσανίας αναφέρεται ιδιαίτερα στα χάλκινα λατρευτικά αγάλματα του Ηφαίστου και της Αθηνάς που βρίσκονταν στο εσωτερικό του ναού. Τα αγάλματα ήταν έργα του σπουδαίου Αθηναίου γλύπτη Αλκαμένη. Ο Βαλέριος Μάξιμος αναφέρεται στο θαυμαστό τρόπο με τον οποίο ο Αλκαμένης απέκρυψε το ιδιαίτερο ανατομικό χαρακτηριστικό του θεού, τη χωλότητα του, κάτω από το ένδυμά του, χωρίς όμως να την εξαφανίσει πλήρως, ενώ ο  Παυσανίας αναφέρεται ιδιαίτερα στα γαλάζια μάτια της Αθηνάς.

Στο ναό λατρεύονταν τόσο  ο Ήφαιστος, ως προστάτης της μεταλλουργίας, όσο και η Αθηνά Εργάνη, ως προστάτιδα των χειροτεχνημάτων. Το ότι  ο ναός της Αθηνάς βρίσκεται στον κορυφή του βράχου της Ακροπόλεως ενώ ο ναός του  Ηφαίστου, χαμηλότερα σε ευθεία γραμμή και απέναντι από τον Παρθενώνα όπου υπήρχε το άσβεστον πύρ, μάλλον υποκρύπτει  σημαντικό συμβολισμό.  

Η Αθηνά, η θεά της σοφίας, θεωρούνταν από τους αρχαίους Έλληνες ανάμεσα στις άλλες ιδιότητες της, και ως η προστάτιδα των τεχνιτών και χειροτεχνών (ξυλουργών, κεραμοποιών και των μεταλλουργών –μαζί με τον Ήφαιστο), γι’ αυτό και την αποκαλούσαν Εργάνη (η εργατική). Ειδικότερα για τη μεταλλουργία, μοιραζόταν τα καθήκοντά της με τον Ήφαιστο, ο οποίος ήταν αριστοτέχνης στις κατασκευές αντικειμένων, όπλων, αλλά και κοσμημάτων. Ο Πλάτων στους Νόμους 920d αναφέρει σχετικά:

«Η τάξη των τεχνιτών, που βοήθησαν με την τέχνη και την επιδεξιότητα τους να γίνει η πόλη μας όμορφη, θα είναι αφιερωμένη στην Αθηνά και τον Ήφαιστο».

Το προφανές είναι πως σε πρώτη ανάλυση ο  Ήφαιστος αντιπροσωπεύει την  ύλη [1],  ενώ η Αθηνά το πνεύμα [2].  

Η σχέση τους όμως δεν σταματά εδώ. Η μυθολογία συνδέει τους δύο θεούς και ως προς τη συμμετοχή του Ηφαίστου στη γέννηση της Αθηνάς. Ως γνωστόν ο Δίας, ο πατέρας της Αθηνάς, όταν η μητέρα της, η Μήτις, ήταν έγκυος, την κατάπιε από φόβο μήπως γεννήσει γιο ισχυρότερο από τον ίδιο. Στη συνέχεια, όμως, ο Δίας άρχισε να έχει τρομερό πονοκέφαλο και ζήτησε από τον Ήφαιστο να τον βοηθήσει. Τότε ο Ήφαιστος άνοιξε το κρανίο του Δία και πετάχτηκε έξω ενήλικη και πάνοπλη η θεά Αθηνά. Η ύλη μετουσιώνεται σε πνεύμα στο ανθρώπινο σώμα..! (Της Γαίας είμαι παις και του έναστρου Ουρανού, το γένος μου ουράνιο). Ο Πλάτων αναφέρει για την σχέση Αθηνάς – Ηφαίστου στον Κριτία 109 c –110 όπου περιγράφει εκτενώς την δράση των δύο θεών και τονίζει :

«Ηφαιστος δε κοινήν και Αθηνά φύσιν έχοντες».

Ο Πρόκλος είναι πιο αποκαλυπτικός. Ο Ήφαιστος είναι υπεύθυνος για τα σώματα, ενώ δεν δρα επί της ψυχής.

«Οτι λοιπόν ανήκει στην δημιουργική σειρά και όχι στην ζωογονική ή στην συνεκτική ή σε κάποια άλλη, το δηλώνουν οι θεολόγοι παρουσιάζοντας τον να δουλεύει τον χαλκό και να κουνάει τα φυσερά και γενικά σαν τεχνίτη των έργων. Οτι είναι δημιουργός των αισθητών και όχι των ψυχικών ή νοερών έργων, και αυτό το δηλώνουν οι ίδιοι. Γιατί η κατασκευή του κατόπτρου και το δούλεμα του χαλκού και η ιδιότητα του κουτσού και όλα τα παρόμοια είναι σύμβολα ότι η δημιουργία του αφορά την περιοχή του αισθητού ...[..]...Πάντα λοιπόν, και γενικά ο Ηφαιστος είναι ερωτευμένος με την Αθηνά, επειδή μιμείται με τα αισθητά έργα τη νοερή της ιδιότητα. Και οι ψυχές που είναι αφιερωμένες στην Αθηνά κυρίως λόγω αυτής της ενέργειας του Ηφαίστου δέχονται τα οχήματα τους από αυτόν και εγκαθίστανται μέσα στα σώματα που λαμβάνουν υπόσταση από τις λογικές αρχές του Ηφαίστου...»
Πρόκλος – Σχόλια στον Τίμαιο Α 142.23/ Α.144.10

Η Αθηνά ήταν παιδαγωγός του Εριχθονίου, γιού του Ηφαίστου*. Ο  Ήφαιστος και η Αθηνά, συμμετείχαν επίσης στη δημιουργία της Πανδώρας, της γυναίκας που πλάστηκε κατ’ απαίτηση του Δία για να εκδικηθεί τον Προμηθέα που έδωσε στους ανθρώπους τη φωτιά. Ο Ήφαιστος έπλασε την Πανδώρα από χώμα και η Αθηνά της έδωσε ζωή και την προίκισε με όλες τις γνώσεις κατασκευής χειροτεχνημάτων που θα την καθιστούσαν ιδανική σύζυγο. Υπήρχε επίσης η  παράδοση πως ο Ήφαιστος  μαζί με την θεά Αθηνά και τον Προμηθέα, βοήθησε να δημιουργηθεί ο πρώτος άνθρωπος από πηλό και φωτιά,  κατ' εικόνα των θεών, εμφυσώντας τους το «Θεϊκό πυρ»...!

 

Οι μυθαγωγικές και μυσταγωγικές προεκτάσεις του θέματος είναι πολλές και δεν είναι δυνατόν να εξαντληθούν σε μία μικρή αναφορά, όπως η παρούσα. Μπορούν όμως να αποτελέσουν έναυσμα για περισσότερη έρευνα επί του θέματος...!

* Όταν η Αθηνά επισκέφτηκε τον αδελφό της Ήφαιστο στο εργαστήριό του, για να του παραγγείλει όπλα, εκείνος ένιωσε  ερωτική έλξη για τη θεά της σοφίας. Αν και χωλός, την πρόλαβε την ώρα που προσπαθούσε να ξεφύγει και να κρυφτεί κάπου (ο τόπος ονομάστηκε Ἡφαιστεῖον). Στη διάρκεια της πάλης μεταξύ τους, η Αθηνά πλήγωσε τον επίδοξο βιαστή με το δόρυ της και το σπέρμα του χύθηκε επάνω στον μηρό της. Αηδιασμένη η Αθηνά σκούπισε αυτό που θεώρησε μίασμα με μαλλί και στη συνέχεια το έριξε στη γη. Και όπως από το σπέρμα του Ουρανού αναδύθηκε από τη θάλασσα η Αφροδίτη, έτσι και από τη Γη, γονιμοποιημένη μ' αυτόν τον τρόπο, γεννήθηκε ένα παιδί. Παρά την απέχθειά της για το συμβάν, η Αθηνά, ατελής μητέρα, περιμάζεψε το παιδί που ονόμασε Εριχθόνιο από το μαλλί, το ἔριον που χρησιμοποίησε για να σκουπιστεί, και τη χθόνα, τη Γη, που το κυοφόρησε· και το μέρος που μεγάλωσε ονομάστηκε Ερέχθειο.

Το ότι ο Εριχθόνιος είχε την μορφή ανθρώπου απο την μέση και πάνω, και την μορφή φιδιού από την μέση και κάτω,  αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό αλληγορικό συμβολισμό ..!

 [1/2, σχετικοί σύνδεσμοι].