Η Ιερότητα των δέντρων και ο στολισμός τους. Το έθιμο της Ειρεσιώνης στην αρχαία Αθήνα και τελετές για τη γονιμότητα της γης.

 

Ο στολισμός των δένδρων, ο γάμος της φωτιάς, οι φωτισμοί, τα δώρα και οι λιτανείες ήταν πρακτικές ευχαριστίας και δοξασίας της γέννησης του φωτός και της γονιμότητας της γης, πολύ πριν την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Τα δέντρα ως στοιχείο σταθερότητας, έγιναν σήματα και συνεκδοχές του τοπίου. Ως φορείς μνήμης, πάροχοι ασφάλειας, τροφής και πρώτων υλών, σηματοδοτούν την ιστορική συνέχεια σε έναν τόπο διαρκώς βιωμένο, ο οποίος συνέχει τον τόπο αυτόν και τους ανθρώπους που τον κατοίκησαν μέσα στο χρόνο.

Οι ρίζες των δέντρων απλώνονται στο έδαφος, κρυφές, αόρατες, αντλώντας τα συστατικά ζωής από τη γη, σηματοδοτώντας τον κύκλο της ζωής, και το θείο αόρατο σπόρο της αθανασίας . Τα κλαδιά και τα φύλλα τους που τόσο τραγουδήθηκαν από τους ανθρώπους απλώνονται θριαμβικά στον ουρανό συλλέγοντας φως και οξυγόνο, το κατ’ εξοχήν συστατικό της ζωής.

Ο άνθρωπος στην αρχαιότητα, σε όλους τους πολιτισμούς, θεωρούνταν μέρος της Φύσης, είτε η προσέγγιση ήταν ανθρωποκεντρική είτε όχι. Σε αυτό το πλαίσιο, τα δέντρα αποκτούν μιαν ανεξάντλητη συμβολική βαρύτητα καθώς είναι συνδεδεμένα με έννοιες όπως η σοφία, η δύναμη, η προστασία, η ανάπτυξη, η ομορφιά και η αφθονία. Συνδέουν τον ουρανό με τη γη, φέρουν τους σπόρους και μας παρέχουν τους πολυτιμους καρπούς, οι οποίοι προσομοιάζονται και με την δική μας πνευματική ωρίμαση και της γνώση του αφανούς.

Τα δέντρα ως μέτοχοι, του μυστικού της ζωής, αποπνέουν ιερότητα. Γίνονται δέντρα – επιφάνεια της θεότητας ή υπάρχουν στο τοπίο, μέσα στο οποίο επιφαίνεται η θεότητα. Ή συνδέονται με τη μαντεία, όπως η βελανιδιά του ιερού του Δία στη Δωδώνη, όπως το δέντρο στο Ιδαίον Άντρο, στα κλαδιά του οποίου κρέμονταν αναθήματα.

Το «δέντρο της ζωής» ή το βιβλικό «δέντρο της γνώσης» είναι η ιερή έκφραση της φύσης, η ανάσα του κόσμου, το συνώνυμο της ζωής. Ένας ομφάλιος λώρος που συνδέει τη γη και τη χθόνια φύση του ανθρώπου και το θείον, κάθετα. Σαν ένας κάθετος δίαυλος επικοινωνίας μέσα από τον οποίο ψιθυρίζονται στον ουρανό τα μυστικά της γης.

Έτσι και στην Δωδώνη, όπου αρχικά λατρευόταν η Γαία, και στην συνέχεια ο Δίας, οι Ελλοί ή Σελλοί διαρκώς ξυπόλητοι, και ξαπλωμένοι κοντά στη γη, με τα πόδια γεμάτα χώμα, σέρνονταν στη γη για να μιλούν μαζί της. Εκεί κάτω από την ιερή δρυ ερμήνευαν το θρόισμα των φύλλων, το νερό που κυλούσε στον κορμό της αλλά και τον κελαηδισμό των πουλιών.

Τα δέντρα δεν είναι αθάνατα, αναπτύσσονται, καρποφορούν, γεννούν νέα βλαστάρια και πεθαίνουν, μετέχοντας στον κύκλο της ζωής. Επειδή, ωστόσο, αντανακλούν τον κύκλο της ζωής, θεωρούνται αθάνατα, όπως εν τέλει «αθάνατο» είναι και το ανθρώπινο είδος. Αυτό μας υπενθυμίζει η άμπελος της Χριστιανικής θρησκείας, αυτό γνωρίζουμε από τις βλαστικές θεότητες της αρχαιότητας που γεννιούνται, μεγαλώνουν, πεθαίνουν και αναγεννιούνται, όπως ο Διόνυσος.

Ο Διόνυσος, θεός-προστάτης του αμπελιού και του κρασιού, της γονιμότητας και της βλάστησης, λατρευόταν σε τελετές στις οποίες η οινοποσία οδηγούσε τις συνοδούς του, τις Μαινάδες, σε έκσταση. Γενικά οι ακόλουθοι του Διονύσου συνδέονται με την δεντρολατρεία, εφόσον ο Διόνυσος φέρει το επίθετο Δεντρίτης.

Σε όλη την αρχαία Ελληνική Μυθολογία τα δέντρα συνδέονται με θεούς και λατρεύτηκαν, τυγχάνοντας του σεβασμού με τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες ούτως ή άλλως αντιμετώπιζαν τη Φύση, απέναντι στην οποία η στάση των ανθρώπων αναγνωρίστηκε από πολύ νωρίς ως υποδειγματικό μέτρο για την κοινωνική συμπεριφορά τους.

Δεν είναι τυχαίο πως οι πρόγονοι μας πίστευαν πως τα δέντρα ήταν κατοικία νυμφών (Δρυάδες/Αμαδρυάδες) , οι οποίες ζούσαν όσο ζούσαν τα δέντρα, και οι οποίες πραγματοποιούσαν τις ευχές των ανθρώπων. («Απτεσθαι ξύλου», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. χτύπαγαν το ξύλο του κορμού των δένδρων για να επικαλεστούν την προστασία τους, καθώς οι νύμφες μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις ευχές των ανθρώπων).

Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αναρτούν αναθήματα σε αγριελιές και άλλα δέντρα για να αποτρέψουν τη βασκανία και το κακό. Στην λατρεία του Δια και της Κυβέλης στο ύπαιθρο, στόλιζαν δένδρα με αναθήματα, κουλουράκια, πλακούντες και κορδέλες και τα φώτιζαν με λυχνάρια. Δένδρο στόλιζαν και περιέφεραν, για να καταλήξουν στο ναό και οι «Δενδροφόροι» προς τιμήν του Διόνυσου και της Δήμητρας.

Από τα ιερότερα σημεία στο βράχο της Ακρόπολης ήταν η ελιά που χάρισε η θεά Αθηνά στους κατοίκους για να νικήσει τον Ποσειδώνα κατά τη διεκδίκηση της Αθήνας. Οι Αθηναίοι την πλησίαζαν με ευλάβεια, έδεναν κορδέλες στα κλαδιά της, κρεμούσαν αναθήματα και καρπούς. Βρισκόταν στο Πανδρόσειο, δίπλα στο Ερεχθείο και πυρπολήθηκε από τους Πέρσες όταν εισέβαλαν στην Αθήνα το 480 π.Χ. Ωστόσο, η καμένη ελιά αναγεννήθηκε, όπως και η πόλη. Οι δεκαπέντε «μορίες» ήταν οι απόγονοι της πρώτης ελιάς: στους αγώνες των Παναθηναίων, το έπαθλο ήταν αμφορείς γεμάτοι λάδι από τους καρπούς της.

Από αυτό το δέντρο αρκεί ένα κλαδί για να φέρει τύχη και ευημερία, εφ’ όσον το αειθαλές δέντρο ή το φυλλοβόλο που αναγεννιέται διαρκώς διασφαλίζουν τη συνέχεια της ζωής. Κατά τον μήνα Πυανεψιών (μέσα Οκτωβρίου έως μέσα Νοεμβρίου), ο οποίος ο μήνας των πυάνων, δηλαδή των κυάμων και όλων των καρπών που έβρασαν μέσα σε χύτρα προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, οι εξώθυρες ναών και σπιτιών στολίζονται με κλώνους Ελιάς για να δηλώσουν τις εορταστικές ημέρες.

Το κλαδί ελιάς γίνεται ικετηρία στα χέρια των ανθρώπων που ζητούν ειρήνη ή συγχώρεση. Τυλιγμένο με μαλλί, στολισμένο με καρπούς, γλυκίσματα και μικρά αγγεία με υγρές προσφορές γίνεται Ειρεσιώνη για να φέρει την ευημερία (Πυανόψια προς τιμήν του Απόλλωνα). Το μεγάλο κλαδί της ελιάς για την Ειρεσιώνη κοβόταν κατά την εορτή των Παναθηναίων από τις μορίες. Η Ειρεσιώνη συνδέεται με τα Πυανόψια, μια αρχαία γιορτή που στη διάρκεια της προσφέρονταν ως ευχαριστήριο στους θεούς, οι «απαρχές», οι πρώτοι καρποί της φθινοπωρινής σοδειάς.

Η Ειρεσιώνη, ο πρόδρομος ή το αντίστοιχο του Χριστουγγενιάτικου δέντρου. Ήταν το σύμβολο της ευφορίας, της γονιμότητας και της ζωής, η οποία γεννιέται ξανά μετά τον χειμερινό θάνατό της. H παράσταση της ίδιας της γης, γι’ αυτό η παρουσία της και η επαφή μαζί της μετέδιδαν στον άνθρωπο τις γονιμικές δυνάμεις που ενυπήρχαν σε αυτήν.

Την Ειρεσιώνη περιέφερε παιδί που ζούσαν και οι δυό γονείς του και το τοποθετούσε στην είσοδο του ναού του Απόλλωνος, την ημέρα των Πυανεψίων. Τα παιδιά που κουβαλούσαν την Ειρεσιώνη τραγουδούσαν και τα κάλαντα της Ειρεσιώνης. Μετά τη γιορτή κρεμούσαν την Ειρεσιώνη στην είσοδο των οικιών τους μέχρι την επόμενη χρονιά, οπότε και την έκαιγαν.

Ως γνωστόν, οι περισσότερες αν όχι όλες οι παγανιστικές τελετές που πραγματοποιούνταν στην αρχαιότητα σχετίζονταν με την γονιμότητα της γης, και τις εποχές του χρόνου. Τον ίδιο μήνα τον Πυανεψιών, τελούνταν τα Θεσμοφορία ένα τοπικό γιορταστικό τριήμερο στην αρχαία Αθήνα που αποτελείτο από τις επί μέρους γιορτές Άνοδος, Νηστεία και Καλλιγένεια. Εκτός από την Αθήνα γιορτάζονταν και στο Άργος, την Τροιζήνα, Πελλήνη, Αίγινα, Ερέτρια στη Δήλο, αλλά και στην Σικελία και σε άλλες Ελληνικές αποικίες. Ήταν εορτή κατεξοχήν των γυναικών. Στους άνδρες απαγορευόταν η είσοδος στους ναούς.

Σύνδεση όμως με τις τελετές αυτές γονιμόητας υπάρχει και με τα Ελευσίνια μυστήρια και τις τελετές πρός τιμή της θεάς Δήμητρας. Πρόκειται για το έθιμο με τα πολυσπόρια, που πραγματοποιείται την παραμονή των Εισοδίων της Θεοτόκου, δηλαδή στις 20 Νοεμβρίου, στο μεταβυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας. Η εκκλησία δεσπόζει στον λόφο εντός του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας, και πιο συγκεκριμένα πάνω από το αρχαίο Τελεστήριο, το εστιακό σημείο αναφοράς της λατρείας στη θεά- και έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια παλαιότερου χριστιανικού ναού.

Αυτό το πανάρχαιο έθιμο αναβιώνει στον ιερό τόπο των Ελευσίνιων Μυστηρίων, όπου από τη Μυκηναϊκή Εποχή έως το τέλος του 4ου αι. μ.Χ. λατρευόταν συνεχώς η θεά Δήμητρα, θεά της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης των σιτηρών επιβεβαιώνοντας τους αρχαίους παγανιστικούς συμβολισμούς που απέκτησαν πλέον Χριστιανικό περιεχόμενο χωρίς όμως, να χάσουν τη βασική λειτουργία τους.

Η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα είναι συνδεδεμένη με την καλή σοδειά και τη γονιμότητα της γης και στη λαϊκή μνήμη τα «Εισόδια» συνδυάστηκαν με την «εσοδεία». Κάπως έτσι συνεχίστηκε η παράδοση για να ευλογηθεί η σπορά και να καρπίσει η γη. Σύμφωνα με την Λίνα Μενδώνη, από το υπουργείο Πολιτισμού προωθείται το συγκεκριμένο έθιμο για ένταξη στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Η εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου εορτάζεται σε πολλά ακόμη μέρη του Ελληνικού χώρου, σηματοδοτώντας το τέλος ή τουλάχιστον το μέσον της σποράς γι αυτό και ο λαός τη λέει Αποσπορίτισσα ή Μεσοσπορίτισσα και τη θεωρεί προστάτρια της σοδειάς (<εισόδια), γι αυτό και «Αποσοδειά» και οι Χριστιανοί «εισάγουν» συμβολικά, κατά αρχαία συνήθεια (πανσερμία, «ηψημένην εν γλυκεί» κατά τον μήνα Πυανεψιώνα) στον ναό «πολυσπόρια». Γι’ αυτό λέγεται και Πολυσπορίτισσα, και η προσφορά «μπουμπόλια» ή «μπουσμπουρέλια».

Την παραμονή ή και ανήμερα των Εισοδίων οι νοικοκυρές έβραζαν πολλά σπόρια μαζί: σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, καλαμπόκι, φασόλια, ρεβύθια, κουκκιά και τα μοίραζαν υπό τύπον κολλύβων στη γειτονιά «για να γίνουν τα σπαρμένα». Από αυτά ένα πιάτο «εισάγουν» στην εκκλησία, όπου διαβάζεται κατά τη λειτουργία και μοιράζεται στο εκκλησίασμα. Ένα μέρος του φέρνουν πίσω στο σπίτι.

Από αυτό έχουν μερίδιο και τα ζώα, ιδιαίτερα «οι αροτήρες βόες», «τα καματερά βούγια»,  το υπόλοιπο ο γεωργός το ρίχνει στο χωράφι για «να αναπαυθεί ο σπόρος» αλλά και για να πάρουν το μερίδιο τους και τα πουλιά. Στην Παναγία-Δήμητρα, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Καθηγητής της Λαογραφίας Δημήτριος Λουκάτος, προσφέρεται «ευχαριστήρια πανσπερμία για το καλό που πέρασε, και για το καλό που πρέπει να συνεχιστεί» καθώς η σοδειά του καλοκαιριού έχει καταναλωθεί σχεδόν κατά το ήμισυ.

Η προχριστιανική παγανιστική παραδοσιακή πρακτική της προσφοράς (τάξιμο), ως ικεσίας-παράκλησης για βοήθεια (τάματα δεητικά ή εξευμενισμού) ή ευχαριστίας για την ευεργεσία και συνδρομή (ευχαριστηριακά ή ανταποδοτικά) πέρασε στη Χριστιανική λατρεία και παράδοση. Θεοί και άγιοι,  η Παναγία, έγιναν οι αποδέκτες των προσφορών-αφιερωμάτων.

Χειμερινό ηλιοστάσιο, Η εορτή των Ποσιδείων, τα Αλώϊα και, τα Διονύσια εν Αγροίς, στην αρχαία Ελλάδα.

 

Για αιώνες οι άνθρωποι υπολόγιζαν τον χρόνο, τους μήνες και τις εποχές παρατηρώντας τον ουρανό, τον ήλιο, το φεγγάρι και τα αστέρια. Ο κύκλος του χρόνου χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή των εποχών, άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειµώνας και πάλι άνοιξη.  

Ο ήλιος, με την ανατολή και τη δύση του καθόριζε τις ζωές των ανθρώπων περισσότερο από κάθε άλλο, σε εποχές όπου το φως υπήρχε μόνο όσο ο ήλιος ήταν ψηλά και όπου μόνο όσο υπήρχε φως μπορούσαν να γίνονται οι απαραίτητες εργασίες προς επιβίωση, το τόσο σημαντικό αυτό άστρο για τη ζωή στη γη έπαιρνε ιερές διαστάσεις. Για αυτό τον λόγο, ναοί και τεράστια μνημεία ανεγέρθηκαν πλήρως προσανατολισμένα και ευθυγραμμισμένα με τον ήλιο,  τις ισημερίες και τα ηλοστάσια.

Τα δύο Ηλιοστάσια (Θερινό και Χειμερινό) και οι δύο Ισημερίες (Εαρινή και Φθινοπωρινή) είναι οι ιδιαίτερες ημέρες του «ενιαυτού», δηλαδή του ετήσιου κύκλου, που σηματοδοτούν την αφετηρία των ισάριθμων εποχών. Σε αυτές τις ιερές ημέρες του έτους, είχαν καθιερωθεί διάφορες  γιορτές, δρώμενα και τελετουργίες, που χαρακτήριχαν την κάθε εποχή. 

Η διάβαση από τη µια εποχή στην άλλη, από το φώς στο σκοτάδι, από το κρύο στην ζέστη, γεννούσε το φόβο και τη ελπίδα, το πέρασµα από το παλαιό στο καινούριο, επέβαλε την τήρηση καθορισµένων τελετουργικών πράξεων, ώστε να  παρακληθεί το θείο να ευλογήσει τη γονιθμότητα της γης.  Σκοπός των δρωµένων αυτών πέρα από αναγγελτικός και ευετηριακός ήταν και «αποτρεπτικός», δηλαδή να αποτρέψει το κακό και την αφορία και να εκβιάσει τη φύση να βλαστήσει και να πέσει ευφορία.

Το φως του ήλιου  παρέχει την απαραίτητη ενέργεια  στα φυτά ώστε αυτά να φωτοσυνθέσουν και να παρέχουν στους ανθρώπους και στη φύση τους απαραίτητους καρπούς. Η ευφορία ήταν γενική και αφορούσε όλη την κοινότητα, ανθρώπους, ζώα, γη. Σύµφωνα µε τις πανανθρώπινες δοξασίες «η γη είναι µητέρα όλων των ανθρώπων. Όλοι επιστρέφουν εκεί µε το θάνατό τους, για να γίνουν και πάλι νέοι µέσα στο µητρικό κόλπο». Και εάν η γη είναι η μητέρα, ο ήλιος είναι ο πατέρας. Το φως του Ηλιου σε ένα συμβολικό ανθρώπινο επίπεδο,  αποτελούσε πλέον το κατεξοχήν μέσο πνευματικό μέσω κάθαρσης και εξαγνισμού.

Στο χειμερινό ηλιοστάσιο, η επικράτηση του Ήλιου, που μοιάζει συνεχώς να αποδυναμώνει, μέχρι το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, είναι το σημαντικότερο φυσικό γεγονός του Χειμώνα και συνοδεύεται από πάρα πολλές γιορτές και έθιμα σ’ όλο τον κόσμο, που σήμερα έχουν ταυτιστεί σχεδόν απόλυτα με τα Χριστούγεννα.

Στην αρχαία Ελλάδα, δεν υπάρχουν στοιχεία για εορτασμούς των Ηλιοσταστίων και των Ισημεριών ως τέτοιες, υπήρχαν όμως  τις ημερομηνίες αυτές διάφορες εορτές θεοτήτων και τελετουργιών. O μήνας που αντιστοιχούσε στον Δεκέμβριο (χειμερινό ηλιοστάσιο) ήταν ο Ποσειδεώνας. Την εποχή αυτή εόρταζαν την  εορτή του Ποσειδώνος,  ως επί το πλείστον κατά το πρώτο και δεύτερο δεκαήμερο του Ποσειδεώνος, για αυτό τον λόγο και ο μήνας πήρε το όνομα του από τον Θεό της Θάλασσας, και των σεισμών.

Αυτή η εορτή «πέφτει» κοντά στην χειμερινή τροπή του ηλίου, και το τελετουργικό χαρακτηρίζεται από ευθυμία και ελευθερία, ανήκει στο γενικό τύπο των εορτασμών των χειμερινών τροπών του ηλίου, που ήταν γνωστές σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι η μοναδική ιεροτελεστία που απευθύνεται στον Ποσειδώνα κατά τη διάρκεια του έτους, ούτε και η μοναδική μεγάλη εορτή του Ποσειδώνος. Ο Ποσειδών ομοιάζει με τη Δήμητρα και διαφέρει από κάποιες άλλες θεότητες, που κατέχουν τον κύκλο των εορτών που εκτείνονται στις εποχές.

Η Χειμερινή εορτή του Ποσειδώνος ασχολείται με την αγροτική γονιμότητα. Η υπαίθρια τοποθεσία, οι τίτλοι του θεού, και πάνω απ ‘όλα το επαναλαμβανόμενο ζεύγος του με τη Δήμητρα, δεν αφήνουν περιθώρια για αμφιβολίες. Το γλέντι, που συχνά περιγράφεται ως πλούσιο και παρατεταμένο, υπερβαίνει κατά πολύ τον κανόνα για τις δημόσιες εορτές, (Ελευσίνα, Δήλο, Θεσσαλία, Πελλήνη, Αίγινα, Λίνδο). Πυρές ανάβουν στην Ελευσίνα και το Άργος, αλλά όχι παντού, σίγουρα όχι στη Δήλο, αλλιώς οι καταγραφές θα ανέφεραν καυσόξυλα, οι πυρές είναι ένα φυσικό, αλλά όχι αναγκαίο παρεπόμενο.

Ο Ποσειδώνας φαίνεται πως σχετίζεται με τα Αλώα, μία γυναικεία γιορτή της Αθήνας και της Ελευσίνας που γινόταν την ίδια εποχή, προς τιμή της Δήμητρας, της Κόρης (Περσεφόνη) και του Διονύσου, η οποία φαίνεται πως σχετίζεται και με τον Ποσειδώνα. Τα Αλώα ήταν γιορτή γυναικεία με ελευθεροστομία και με τελετές που είχαν τη σημασία της πρόκλησης γονιμότητας και ευφορίας. Γι’ αυτούς τους λόγους, οι γυναίκες κρατούσαν στα χέρια τους ομοιώματα αντρικών και γυναικείων γεννητικών οργάνων και πανηγύριζαν άσεμνα.

Για την προέλευση της λέξης «Αλώα» υπάρχουν πολλές εκδοχές: ο ατθιδογράφος Φιλόχορος σχετίζει τη λέξη με το άλως = αλώνι, ενώ ο σχολιαστής του Λουκιανού αναφέρει ότι προέρχεται από τη λέξη αλωαί = φυτείες αμπελιών.

Το τελετουργικό της γιορτής απαιτούσε την ετοιμασία ενός πλούσιου τραπεζιού, όπου παρετίθεντο διαφόρων ειδών τρόφιμα, εκτός εκείνων που απαγορεύονταν στα Μυστήρια, δηλαδή αυγά, ρόδια, μήλα, πτηνά και ορισμένα είδη ψαριών. Οι άνδρες δεν επιτρεπόταν να λάβουν μέρος στα Αλώα, πλην μερικών αρχόντων που επέβλεπαν τις τελετές.

Η γιορτή ήταν νυχτερινή και από τον 4ο αι. π.Χ. συμμετείχαν σ’ αυτή και πολλές εταίρες, και οι γυναίκες είχαν την άδεια να αισχρολογούν μεταξύ τους. Ακόμη και η ίδια η ιέρεια τριγυρνούσε ανάμεσά τους και ψιθύριζε στις παντρεμένες να βρουν εραστές. Για λόγους ενίσχυσης της γονιμότητας, είχαν μαζί τους ομοιώματα γυναικείων και ανδρικών γεννητικών οργάνων, ενώ υπήρχαν πάνω στο τραπέζι και γλυκίσματα με το ίδιο σχήμα. Τα ομοιώματα αυτά, μετά το τσιμπούσι, μπήγονταν στο χώμα, γιατί πίστευαν ότι μ’ αυτό τον τρόπο αυξανόταν η καρποφορία της γης. Σε όλη τη διάρκεια της τελετής, οι γυναίκες έπιναν πολύ κρασί και ίσως χόρευαν οργιαστικούς χορούς.

Τα Αλώϊα του Ποσειδεώνος, περιλάμβαναν πομπή για τον Ποσειδώνα (Παυσ. Aττ. α. 76), αλλά δεδομένου ότι αυτή η Ελευσίνια εορτή, απευθυνόταν, πιο εμφανώς στη Δήμητρα και στο τα ειδικά χαρακτηριστικά της θα είναι δύσκολο να ερμηνευτούν, σε σχέση με τις άλλες εορτές του Ποσειδώνος.

Ο Ποσειδώνας πριν γίνει θεός της θάλασσας λατρευόταν ως χθόνιος θεός (Γαιήοχος) και θεός της βλάστησης, με το όνομα Ποσειδώνας Φυτάλμιος, δηλαδή γονιμοποιός. Πρόκειται για μια αρχέγονη μορφή του Ποσειδώνα, της προσωποποίησης των γλυκών νερών που γονιμοποιούν τη γη. Στην Ελευσίνα, ο Ποσειδώνας, λαμβάνει τα προσωνύμια– Πατήρ, Προσβατήριος, και Θεμελιούχος – πολύ πιθανό να ανήκουν στους εορτασμούς των Αλώϊων.

Η εορτή με το όνομα Αλώϊα, δεν μαρτυρείται πουθενά αλλού εκτός από την Ελευσίνα, συνεπως φαίνεται πως τα Αλώϊα, σχετίζονται με συγκεκριμένες τελετές της Δήμητρας στις τοπικές εκδόσεις των δύο εορτών που εορτάζονταν ευρέως κατά το μήνα Ποσειδεώνα, τα Διονύσια εν Αγροίς και τα Ποσίδεια. Όλα τα στοιχεία μας δεικνύουν τα Αλώϊα ως μια ευκαιρία για τη γενική απόλαυση παρόλο που ήταν εορτή γονιμότητος.

Ο Ποσειδών και η Δήμητρα λειτουργούν συπληρωματικά. Ο Ποσειδών είναι σαγηνευτής – γόης , είναι ο θεός των πηγών και των ποταμών, οι γυναίκες του κατά κανόνα υποκύπτουν ενώ κάνουν μπάνιο ή άντλούν νερό, το είδος του θεού του ποταμού είναι ένας αχαλίνωτος ταύρος. Αλλά και το τελετουργικό, αντιμετωπίζει τον Ποσειδώνα ως δύναμη παραγωγική, αυτό μαρτυρούν τα επίθετα, Φυτάλμιος, Γενέσιο, Πατήρ, κ.τ.λ., όπως ερμηνεύθηκαν παραπάνω.

Οι μύθοι και το τελετουργικό αντικατοπτρίζουν το ίδιο «πιστεύω». Τα ορμητικά νερά είναι η αλαζονική ανδρική εξουσία, όπως ακριβώς και οι αγροί που θα γονιμοποιήσει είναι τα παραγωγικά θηλυκά. Τόσο το νερό όσο και οι αγροί, δηλ. τόσο ο Ποσειδώνας όσο και η Δήμητρα, μπορεί να λειτουργήσει με συμπαθητική μαγική μυστικότητα. Οι τελετές της χειμερινής μας εορτής ξεσηκώνουν τον Ποσειδώνα για να φέρει τα ορμητικά νερά, και εδώ θα ήταν χρήσιμο να εξετάσουμε εν συντομία και τις συμπληρωματικές τελετές στη λατρεία της Δήμητρας.

Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί πως αυτή την εποχή εορτάζονται και τα κατ’ αγρούς Διονύσια (Διονύσια εν αγροίς). Το βασικό χαρακτηριστικό των εορτασμών είναι μια πομπή που συνοδεύει έναν φαλλό τον οποίο οι λατρευτές βαστούν ψηλά δεν υπάρχει αμφιβολία ’οτι αυτό αποσκοπούσε αρχικά στην προώθηση ή την ενθάρρυνση της ευφορίας του φθινοπωρινού σπόρου των καλλιεργειών που μόλις είχε φυτευτεί στη γή ή γενικώς στην ευφορία της γης που αυτό τον καιρό μοιάζει να βυθίζεται σε νάρκη.

Πότε άρχισε η ιδιαίτερη συσχέτιση με τον Διόνυσο δεν μας είναι γνωστό. Το τελετουργικό της ευφορίας των καλλιεργειών στην νάρκη του χειμώνος είναι κατά πάσα πιθανότητα κατά πολύ αρχαιότερο από την λατρεία του Διονύσου στην Αττική και αρχικώς δεν είχε καμμία σχέση με τον οίνο. Η εποχή του τρύγου έχει περάσει και ολοκληρωθεί πριν από τρεις μήνες και ο νέος οίνος δεν είναι ακόμη έτοιμος ώστε να ανοιχτούν οι πίθοι αυτό το αφήνουν για τα Πιθοίγια, δύο μήνες μετέπειτα.

Παρόλα αυτά κατά την διάρκεια των κατ’ αγρών Διονυσίων επικρατεί η ευθυμία και γίνεται μεγάλη κατανάλωση οίνου, στους Ιστορικούς χρόνους υπάρχει η αντίληψη ότι αυτές οι εορτές τελούνται προς τιμήν του Διονύσου. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς συνδέθηκαν για πρώτη φορά οι δραματικές παραστάσεις με κάποιους ή με όλους αυτούς τους εορτασμούς των κατ’ αγρών Διονυσίων.

Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια Τελούνταν στην Αθήνα και στους γύρω δήμους. Μια αγροτική πομπή μετέφερε ένα κάνιστρο (κανηφόροι) και πίσω της ακολουθούσε μια άλλη πομπή μεταφέροντας ένα φαλλό. Ακολουθούσαν λαϊκές διασκεδάσεις, χοροί , τραγούδια, πειράγματα κλπ. Από την αρχή τού 5ου αι. οι πλούσιοι Δήμοι, παράλληλα με αυτές τις εκδηλώσεις, διοργάνωναν και δραματικές παραστάσεις.

Κατά  το χειμερινό Ηλιοστάσιο, εόρταζαν  επίσης την Γέννηση του «Τριεσπέρου» Ηρακλέους, του «Υιού του Φωτός», που, κατά την μυθολογία, για την σύλληψη του ο Ζευς ακινητοποίησε επί τρεις νύκτες την ροή του χρόνου.

Τον ίδιο μήνα τέλος, τον Πυανεψιών, τελούνταν επίσης τα Θεσμοφορία ένα τοπικό γιορταστικό τριήμερο στην αρχαία Αθήνα που αποτελείτο από τις επί μέρους γιορτές Άνοδος, Νηστεία και Καλλιγένεια.

Πηγές:

 - «Το Φεστιβάλ του Ποσειδώνα στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο», του Noel  Robertson, The Classical Quarterly, New Series, Vol. 34, Νο. 1 (1984), 1-16.

- Άρθρο του Ορέστη Πυλαρινού: https://athenianyear.wordpress.com/

Η αίσθηση της ενότητας με τη φύση είναι το νόημα της αγάπης.

«Σε όλα υπάρχει εκ φύσεως κάτι το θείο» -‘Πάντα γαρ φύσει έχει τι θείον’.

Αριστοτέλης (Ηθικά Νικομάχεια,1153b,30-32).

Η φύση ως η μεγάλη μητέρα, η πλανητική μήτρα της ζωής, έθρεψε τον άνθρωπο ως κορωνίδα της πλανητικής ύπαρξης. Ο μεταμοντέρνος άνθρωπος, βρίσκεται σε αντίθεση με την φύση, για αυτό και βιώνουμε μια  παγκόσμια οικολογική κρίση και τις συνέπειες της, οι οποίες δεν απειλούν, πλέον, μόνο την ισορροπία των οικοσυστημάτων και την επιβίωση των έμβιων όντων, αλλά και την ψυχοσωματική υγεία και την ποιότητα ζωής των παρόντων και των μελλοντικών γενιών.

Αυτή η οικολογική κρίση έχει βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές αιτίες, εφόσον οι ρίζες της  βρίσκονται στην βαθεία αποξενωμένη σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με τη φύση. Ο σύγχρονος  άνθρωπος έχει χάσει την αίσθηση μιας βαθύτερης ιερής ενότητας με τη φύση, χρησιμοποιεί ανευ ορίου όλους τους  πόρους προς εκμετάλλευση και τελικά καταστροφή. Στον «ανεπτυγμένο» κόσμο έχουμε, πλέον, δημιουργήσει ένα σύστημα που αδυνατούμε να ελέγξουμε.

Ζούμε συνεχώς υπό την πίεση του χρόνου, και της απόκτησης υλικών αγαθών. Έχουμε δημιουργήσει μία κοινωνία όπου οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι και στην οποία είμαστε τόσο απασχολημένοι από τα προσωπικά μας προβλήματα ώστε δεν έχουμε την πολυτέλεια να ασχοληθούμε με το τι συμβαίνει στην ανθρώπινη οικογένεια και στον πλανήτη μας. Μη κατανοώντας τη διαφορά ανάμεσα στην ικανοποίηση από τη ζωή και την ευτυχία αισθανόμαστε δυστυχισμένοι παρά τα υλικά αγαθά που αποκτούμε.

Αυτή η βαθειά οικολογική, κοινωνική και πνευματική κρίση αναδεικνύει την ανάγκη για τον επανακαθορισμό των αξιών και του τρόπου ζωής των σύγχρονων, δυτικών κοινωνιών. Αναδεικνύει, επιπλέον, την ανάγκη εστίασης στη σχέση ανθρώπου - φύσης και στην ενδυνάμωση των περιβαλλοντικών ηθικών αξιών.

Σήμερα, ο άνθρωπος έχει χάσει την αίσθηση της βαθύτερης ενότητας με τη φύση δεν θεωρεί τίποτα ιερό, αντίθετα αναγνωρίζει τα πάντα χρηστικά ως πόρους προς χρησιμοποίηση, εκμετάλλευση και τελικά καταστροφή. Ο Thich Nhat Hanh , ένας από τους βασικούς εκπροσώπους της πνευματικής οικολογίας, Βιετναμέζος βουδιστής μοναχός και Δάσκαλος του Ζεν, γράφει ότι όταν αναγνωρίζουμε τις αξίες και την ομορφιά της Μητέρας Γης γεννιέται μέσα μας, ένα συναίσθημα που τείνει να μας συνδέσει με αυτήν  – η αγάπη. Η αίσθηση της ενότητας με τη φύση είναι το νόημα της αγάπης. [1]

Παλαιότερα όταν ακόμα  οι άνθρωποι δεν είχαν αναπτύξει ένα τεχνολογικό πολιτισμό αντίστοιχο με τον δικό μας, πίστευαν πως υπάρχει στον κόσμο μια κρυμμένη σοφία, μία σοφία, που ο σύγχρονος ανθρωπος έχει πια ξεχάσει. Μια σοφία που κρύβεται σε κάθε δέντρο, σε κάθε βότσαλο, σε κάθε άστρο, αλλά και στο ίδιο μας το σώμα. Όποιος ανακαλύψει ξανά αυτή την κρυμμένη σοφία, θα μάθει όχι μόνο τη γλώσσα του σύμπαντος, αλλά και τα μυστικά της Δημιουργίας. Θα ανακαλύψει χαμένες του δυνάμεις, θα διευρύνει τη συνειδητότητα του αλλά κυρίως, θα συνειδητοποιήσει τη θέση του στο σύμπαν. [2]

H απομάκρυνση του ανθρώπου από τη Φύση δημιουργεί μια απόσταση. Αυτή η απόσταση λειτουργεί ως παραμορφωτικός φακός. Η απόστασή μας είναι που δημιουργεί την αλλοίωση, την παραμόρφωση της όντως πραγματικότητας. Έτσι μαθαίνουμε να μην αναζητούμε τη Θεότητα μακριά από εμάς, αν την έχουμε κοντά μας ή ακόμη και μέσα μας. [3]

Ο καθένας µας είναι υπεύθυνος να προσδιορίσει τον αποκλειστικά δικό του σκοπό ύπαρξης και τη θέση του µέσα σε αυτή τη ζωή που τυχαία του χαρίστηκε. Μια ζωή που είναι «από εδώ µέχρι εκεί», µετρηµένη και όχι άπειρη σαν το σύµπαν που µας φιλοξενεί.[4]

Η επαφή με τη φύση είναι ένας τρόπος ύπαρξης, ζωής και σχέσης με τα άλλα ζωντανά όντα. Ανακτώντας τις αισθήσεις της ύπαρξης στη φύση, θυμόμαστε ότι είμαστε μέρος του ιστού της ζωής, αγαπάμε και φροντίζουμε όλα όσα βρίσκονται γύρω μας, όπως αγαπάμε και φροντίζουμε τους εαυτούς μας. Δεν μπορούμε να αποσυνδεθούμε από αυτό που είμαστε. Η βλάβη σε οποιοδήποτε μέρος του επηρεάζει αναπόφευκτα ολόκληρο το δίκτυο.

Τα πάντα στη Γη αποτελούν μέρος της ίδιας οικογένειας: οι πέτρες, τα δέντρα, τα σύννεφα, τα ζώα που κολυμπούν, πετούν, σέρνονται ή περπατούν, ο ήλιος και το φεγγάρι. Κάθε ένα από τα όντα ενσωματώνει μοναδική σοφία ως αποτέλεσμα των προσαρμογών και σχέσεων του με τα άλλα όντα. Όπως  υποστήριζε ο Πλωτίνος (Eννεάδες):

«Όπως αυτός που αναβλέπει στον ουρανό, και βλέπει το φέγγος των άστρων, αναθυμάται τον δημιουργό τους, και τον αναζητά, έτσι και αυτός που θεάται και ενορά, και θαυμάζει τον νοητό κόσμο, πρέπει να αναζητά τον δημιουργό τούτου: ποιος είναι αυτός που έφερε σε ύπαρξη μια τέτοια λαμπρότητα; που είναι, και πως είναι αυτός που γέννησε έναν τόσο σπουδαίο γιο σαν τον νου, ο οποίος είναι ωραίος κορεσμός [ = «κόρος»] και μάλιστα γιος [ = «κόρος»] Εκείνου [του Θεού]

 ..Καθένας έχει τα πάντα μέσα του, τα πάντα είναι παντού και κάθε τι είναι το παν το ατομικό είναι το όλο και η λαμπρότητα είναι απέραντη. Καθένα τους είναι μεγάλο, γιατί και το μικρό είναι μεγάλο. Ο ήλιος είναι εκεί όλα τα αστέρια, και κάθε αστέρι είναι ήλιος συν όλα τα αστέρια. Σε κάθε ατομικό ον υπερέχει κάτι άλλο, μέσα του όμως φανερώνονται και όλα τα όντα …. Όσο μια ωραιότητα βρίσκεται έξω από εμάς, δεν τη βλέπουμε, όταν όμως εισδύσει στα ενδότερα, μας επηρεάζει…. Όταν δεν γνωρίζουμε τα ενδότερα , επιδιώκουμε τα εξωτερικά και δεν ξέρουμε ότι τα ενδότερα είναι η κινητήρια αιτία. Όπως όταν κάποιος που βλέπει το δικό του κατόπτρισμα, το καταδιώκει, επειδή αγνοεί από πού αυτό προέρχεται ..»

Σε τελική ανάλυση σύμφωνα και με την σύγχρονη αστροφυσική, είμαστε όλοι μας αστρόσκονη, και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα. Κάποια μέρα θα υπάρξουν άλλοι κόσμοι, γεμάτοι με άλλα όντα, αστράνθρωποι σαν εμάς, που θα γεννηθούν από τις στάχτες ενός, κάποιου, πεθαμένου άστρου. Ενός άστρου που σήμερα το λέμε Ήλιο. [5]

Η επανα - σύνδεση με την φύση μεγιστοποιεί τα οφέλη όταν γίνεται με την μέγιστη ενσυνειδητότητα. Η φύση είναι το ιδανικό μέρος για να ασκεί κανείς την ενσυνειδητότητα επειδή ο νους έχει λιγότερα εξωτερικά ερεθίσματα, με αποτέλεσμα λιγότερες αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα. Στην πραγματικότητα, οι πρακτικές τόσο της ενσυνειδητότητας όσο και των διαλογιστικών παραδόσεων εκτελούνται συνήθως στη φύση για τον λόγο αυτό.

Τα δέντρα λ.χ εισπνέουν το διοξείδιο τού άνθρακα και εκπνέουν οξυγόνο. Ο άνθρωπος εισπνέει οξυγόνο, εκπνέει διοξείδιο του άνθρακα. Υπάρχει μία αλληλοσύνδεση και μια αλληλεξάρτηση παντού στην φύση, τα πάντα είναι ένας ατελείωτος, ενωμένος ωκεανός. 

Έτσι και στον άνθρωπο, η αναπνοή προσφέρει  στο σώμα μας ζωή, πολύτιμη ζωτική ενέργεια. Ο έλεγχος της αναπνοής είναι ανθρώπινο προνόμιο. Κανένας άλλος ζωντανός οργανισμός δεν μπορεί να ελέγξει συνειδητά την αναπνοή του, εκτός από τον άνθρωπο. Όπως αναφέρει ένα ρητό:

«όταν κάποιος έχει τον έλεγχο της αναπνοής του κανένας δεν μπορεί να του στερήσει την γαλήνη».

Μάθε να αναπνέεις συνειδητά και με ρυθμό. Η συνειδητή και η ρυθμική αναπνοή με εισπνοές, παύσεις και εκπνοές, είναι μυστικό μακροζωίας και πνευματικής διαύγειας. Η συνειδητή αναπνοή αυξάνει την οξυγόνωση, και αυξάνει την εσωτερική θερμότητα στο σώμα.

Ηρεμεί σώμα και νου, προσφέρει μια έντονη αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης, βοηθά να συνδεθούμε με τον εσωτερικό μας εαυτό και να αναπτύξουμε την επίγνωση μας. Μας δίνει άμεση πρόσβαση και έλεγχο στο ενεργειακό μας σώμα, διεγείρει τα ενεργειακά μας κανάλια, αυξάνει την δυνατότητα συγκέντρωσης, διευκολύνει την ροή της ζωτικής ενέργειας, ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση, εξισορροπεί το καρδιοαναπνευστικό σύστημα, γυμνάζει το διάφραγμα αυξάνοντας την αναπνευστική ικανότητα και την περιεκτικότητα του οξυγόνου στο αίμα.

Η φύση σε συνδυασμό με την ενσυνειδητότητα έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ουσιαστικές εμπειρίες ενδοσκόπησης που καλλιεργούν ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της φύσης, και της πραγματικής μας φύσης. Σύνδεση με τη γη , σύνδεση με τον ιστό της ζωή, ξύπνημα των αισθήσεων. Ανακτώντας τις αισθήσεις της ύπαρξης στη φύση, θυμόμαστε ότι είμαστε μέρος του ιστού της ζωής, αυξάνοντας τη «ζώνη επίγνωσης» μας.

Για να γίνουν πιο όμορφες οι πόλεις, να  σπέρνετε λουλούδια… Να περπατάτε με τις τσέπες γεμάτες σπόρους και, σαν να μη συμβαίνει τίποτα, να τους σκορπίζετε στην άσφαλτο, μέχρι την μέρα που καινούρια βλαστάρια θα διέλυαν την πόλη με τη δύναμη ενός κατακλυσμού. Να μπήξετε αμέτρητες σφήνες γεμάτες ζωή μες στο μπετόν των μητροπόλεων, και τότε αυτές θα γίνουν πιο αρμονικές, πιο φυσικές, πιο όμορφες, πιο ανθρώπινες..! [6].

Παραπομπές:

1. «Θεραπεύοντας την αποξένωση των νέων γενιών από τη φύση», Ίριδα Τσεβρένη, Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος, Π.Ε.Ε.Κ.Π.Ε
2. Απόσπασμα από το Περιοδικό Άβατον ( 164 φάκελος Πανψυχισμός). 
3. Giordano Bruno.
4. Απόσπασμα από συνέντευξη του καθηγητή Δηµήτρη Νανόπουλου. 
5. «Είμαστε αστρόσκονη-Σύμπαν, μια ιστορία χωρίς τέλος», Διονύσης Σιμόπουλος.
6. JEAN-MARIE BLAS DE ROBLES , «εκεί που ζουν οι τίγρεις» (παράφραση). 

Φωτ: Το Κέκενχοφ (Keukenhof), επίσης γνωστό ως ο Κήπος της Ευρώπης, είναι ένας από τους μεγαλύτερους κήπους λουλουδιών στον κόσμο, νοτιοδυτικά του Άμστερνταμ. Περίπου 7 εκατομμύρια βολβοί λουλουδιών φυτεύονται στους κήπους ετησίως, ενώ είναι ευρέως γνωστό για τις τουλίπες του. Συνήθως 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι ετησίως επισκέπτονται το Κέκενχοφ ή 26.000 επισκέπτες την ημέρα.

 

Οι πολύπλευρες ιδιότητες της θεάς Αφροδίτης.

 

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε πως η Θέα Αφροδίτη στην αρχαία Ελληνική μυθολογία, ήταν η θεά του έρωτα, της ομορφιάς, της σεξουαλικότητας, της ηδονής και της τεκνοποίησης. Είναι έτσι όμως; Στην πραγματικότητα, η Αφροδίτη όπως θα διαπιστώσετε στην συνέχεια, έχει πολλές και διαφορετικές ιδιότητες.

Η Αφροδίτη του Ησιόδου λ.χ έχει διαφορετική καταγωγή από αυτήν του Ομήρου, με κοινό χαρακτηριστικά την απόδοση στη θεά τη δύναμη να διεγείρει τον έρωτα και τη σεξουαλική επιθυμία, καθώς μέσα στα συστατικά του προσώπου της θεάς τόσο στον Ησίοδο όσο και στον Όμηρο, ενυπάρχουν εγγενώς, ως γενεσιουργές και δυναμικές αιτίες, ο έρως και η έρις.

Ιερά της σύμβολα ήταν τα λευκά περιστέρια (ένα ζευγάρι περιστεριών έσερνε το άρμα της), τα σπουργίτια, τα άλογα και οι κύκνοι. Άλλα σύμβολα της ήταν επίσης το μήλο, η παπαρούνα, το άνθος της ροδιάς, το τριαντάφυλλο, η μυρτιά, σύμβολο γονιμότητας, και η ανεμώνη. Χάρη στο μύθο της ανάδυσής της από τη θάλασσα η Αφροδίτη λατρευόταν ευρέως ως προστάτιδα των ναυτικών, με τα επίθετα Πελαγία, Ευπλοία και Θαλασσία.

Στη Σπάρτη αντίθετα η Αφροδίτη εμφανίζεται ως πολεμική θεά. Προφανώς η ερωτική σχέση με τον Άρη και η συζυγική σχέση της με τον μεταλλουργό θεό Ήφαιστο, δημιουργό πολεμικών εργαλείων, αποτελεί έναν υπαινιγμό για την υπόστασή της ως θεάς του πολέμου. Όμως, το πολεμικό στοιχείο της (εξου και η λατρευτική προσωνυμία Αφροδίτη Ἐνόπλιος) βρίσκει την πλήρη αντιστοιχία του στη σχέση της με τον Άρη. Για αυτό τον λόγο στην Σπάρτη έφερε το λατρευτικό επίθετο Ἀρεία. Κατά Woodward αυτό σημαίνει, « πολεμική» ή «εκδικήτρια» θέα και όχι «αυτή που ανήκει στον Άρη».

Η σημασία της ένοπλης Αφροδίτης στη Σπάρτη εντάσσεται στο πλέγμα πλήθους αγαλμάτων θεών φερόντων οπλισμό (όπως Απόλλωνα, Διονύσου, Ηρακλή, Αθηνάς Χαλκιοίκου, Άρτεμης), και το φαινόμενο ερμηνεύεται, κατά τον Flower, από το όλο Σπαρτιατικό σύστημα αξιών και του τρόπου ζωής (πολεμική αρετή), το οποίο αποτυπώνεται στην εικόνα του οπλισμένου θεού. Περαιτέρω αρχαιολογική μαρτυρία για τη λατρεία Αφροδίτης – Άρη προέρχεται από τον ναό της Αφροδίτης Ἀρείας στη Σπαρτιατική Ακρόπολη: μία αναθηματική σιδερένια λεπίδα—5ου αι. π.Χ. (;)—φέρει την επιγραφή: Λύκειος Ἀρε[F]ία[ι].

Ένας δεύτερος ναός για την ὡπλισμένη Αφροδίτη υπήρχε στη Σπάρτη, και αυτή ίσως ταυτίζεται με ένα χάλκινο αγαλματίδιο του 4ου–3ου αι. μιας γυναικείας μορφής με Δωρικό πέπλο, κράνος και με ανασηκωμένο το αριστερό χέρι, σα να κρατάει ασπίδα. Κατά τον Λεωνίδα τον Ταραντίνο (α΄ μισό 3ου αι. π.Χ.) η Σπαρτιάτισσα Κύπρις είναι πάντοτε άοπλη (αἰὲν ἀτευχής),αλλά κατά τον Αντίπατρο από τη Σιδώνα (2ος αι. π.Χ.) φέρει πάντοτε κράνος (κόρυν), ασπίδα (κάμακα) και όπλα (τεύχεα).

Άλλες μαρτυρίες για την Ἀφροδίτη ωπλισμένη από τον Ελλαδικό χώρο έχουμε από τα Κύθηρα και την Κόρινθο, ενώ στην Κύπρο η Αφροδίτη καλείται Ἔγχειος = η φέρουσα ασπίδα). Ψηφίσματα από τους στρατηγούς της Πάρου (3ος αι..) και της Ηπείρου (2ος αι. ) για την Αφροδίτη αποδεικνύουν τη σχέση της θεάς με τον πόλεμο. Η Μικρά Ασία αποτελεί πηγή επιγραφικών μαρτυριών για την παρουσία ενός καθαρά στρατιωτικού χαρακτήρα της Αφροδίτης (Αφροδίτη Στρατεία, Στρατονῖκις), αναγομένου στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή. Ως οπλισμένη θεά απεικονίζεται και στο ιερό της στην Ετρουσκική Gravisca.

Ο ολέθριος Άρης είναι δυνατός και όμορφος, άρα ένας φυσικός σύντροφος της θεάς του έρωτα: «φιλέει δ’ ἀΐδηλον Ἄρηα, οὕνεχ’ ὁ μὲν καλός τε καὶ ἀρτίπος». Η ερωτική αγάπη εκλαμβάνεται από τους Έλληνες και Ρωμαίους μεταφορικά ως μάχη μέσα σε ένα αγωνιστικό πλαίσιο. Έτσι, στην αρχαιότητα θεωρείται σχεδόν αυτονόητη η σχέση ανάμεσα στην επιθετικότητα και σεξουαλικότητα.

Το σύμπλεγμα «Έρωτας και πόλεμος» είχε απασχολήσει και τους Έλληνες της προκλασικής εποχής: Οι Σπαρτιάτες και οι Κρήτες θυσίαζαν στον Έρωτα πριν από τη μάχη. Ο Αριστοτέλης, προσφέρει το παράδειγμα μιας ενδιαφέρουσας άποψης ότι η αντίθεση ανάμεσα στον έρωτα και στον πόλεμο και η δύναμη του έρωτα επί των ισχυρών είναι ένα μοτίβο, το οποίο εκφράζεται στην τέχνη μέσω του μύθου του Άρη και της Αφροδίτης.

Οι πολεμικοί άνδρες είναι ευάλωτοι στον έρωτα, με αποτέλεσμα στους πολεμικούς λαούς να ηγεμονεύουν γυναίκες. Άρα, η πολυπλοκότητα της θεάς—πολυπλοκότητα που συμφωνεί απόλυτα με το πνεύμα του αρχαίου Ελληνικού πολυθεϊσμού—μπορεί να αναχθεί σε δύο έννοιες: έρωτα και έριδας, έννοιες οι οποίες αλληλοσυμπληρώνονται, συνυφαίνονται, «ταυτίζονται».

Ο πολεμικός χαρακτήρας της πρωτογενούς μορφής της Ελλαδικής Αφροδίτης πρέπει να είναι κληρονομιά της Ιστάρ–Αστάρτης, της οποίας κατάλοιπα βρίσκουμε στη Σπάρτη και στα Κύθηρα, ή και της Ιστάρ Σαούσκα (μέσω της Λέσβου, όπως προτάθηκε εδώ), αλλά ήδη από τα Μυκηναϊκά χρόνια ο ερωτικός χαρακτήρας της ανατολικής προγόνου υπερίσχυσε ανάμεσα στους Έλληνες. [1]

Η θεά Αφροδίτη πρωτοεμφανίσθηκε στην Κύπρο ως ανατολική θεά της γονιμότητας και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες που με τη σειρά τους την ενσωμάτωσαν στο δικό τους πάνθεο και κατόπι την επανέφεραν στο νησί κατά τον 4ο και 3ο αι. π.Χ. Η Κυπρία θεά αρχικά δεν επονομαζόταν Αφροδίτη από τους Κυπρίους πριν τον 4ο αι. π.Χ. Οι πρώτες πηγές που την αναφέρουν με αυτό το όνομα επιγραφές στο Κυπριακό συλλαβάριο που επαναλαμβάνουν ένα στερεότυπο αριθμό λέξεων.

Στην Πάφο ονομαζόταν «η Θεά», «Θεά» ή «Θεός». Στην Κύπρο, ήταν γνωστή ως «Δέσποινα» ή «Κυρά». Ο τίτλος αυτός μεταφράστηκε στη Μυκηναϊκή Ελληνική γλώσσα, την ονόμασε «νανασσα»=βασίλισσα. Αυτό είναι το όνομα με το οποίο ήταν γνωστή η θεά της Πάφου ως τον 3ο αι. π.Χ.. Ακόμη και στον 4ο αι. π.Χ. οι βασιλείς της Πάφου αποκαλούσαν τους εαυτούς τους στις αναθηματικές επιγραφές «ιερείς της Βασίλισσας».

Στους ιστορικούς χρόνους η θεά της Κύπρου και οι ιέρειες της παριστάνονταν με πλούσια κοσμήματα που θεωρούνται ιδιαιτερότητα της είναι μερικές αναθηματικές Κυπριακής τέχνης σε αντίθεση με την Ελληνική τέχνη. Ίσως αυτό να αποτελεί κατάλοιπο πανάρχαιων θρησκευτικών εθίμων.

Η ιερή πορνεία ήταν έθιμο που αναφέρει μόνο ο Ηρόδοτος, ως χαρακτηριστικό της Αφροδίτης της Βαβυλώνας και της Κύπρου. Γνω¬ρίζουμε πως ιερά αφιερωμένα σε ανατολικές θεές, περιλάμβαναν ανάμεσα στο προσωπικό τους γυναίκες και άνδρες που επιδίδονταν σε σεξουαλικές πράξεις, παρόλο που δεν χαρακτηρίζονται πορνεία.

Ο Ηρόδοτος περιγράφει ένα έθιμο στο ιερό της Αφροδίτης στη Βαβυλώνα (ταυτίζει την Ασσυριακή Μύλιττα με την Αφροδίτη) σύμφωνα με το οποίο η κάθε γυναίκα όφειλε να κάνει έρωτα μια φορά στη ζωή της με ένα ξένο. Οι γυναίκες κάθονταν στο ιερό με στέμμα στο κεφάλι και περίμεναν ένα ξένο να τις επιλέξει, λέγοντας τους «επικαλούμαι για σένα τη θεά Μύλιττα». Ευθύς μετά η γυναίκα έκανε έρωτα μαζί του εκτός του ιερού. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι υπήρχε παρόμοιο έθιμο σε μερικά μέρη της Κύπρου.

Ο γραπτός διάκοσμος στο εσωτερικό ενός πινακίου του 6ου αι. π.Χ. παριστάνει ίσως σκηνή ιερής πορνείας στους ιερούς κήπους του ιερού. Μεταγενέστεροι συγγραφείς αναφέρουν την προγαμιαία πορνεία ως Κυπριακό έθιμο, που ήταν ίσως παραφθορά του αρχικού εθίμου.

Μπορούμε να βρούμε μερικές άλλες αναφορές σε αυτό το έθιμο που σχετίζονται με τις Προποιτήδες γυναίκες ή θυγατέρες του Κινύρα στην Αμαθούντα, αλλά σε αυτές τις παραδόσεις η Αφροδίτη προβάλλει την πορνεία ως τιμωρία για τις γυναίκες που περιφρονούν τις δυνάμεις της.

Σύμφωνα με τον Οβίδιο στη Σαλαμίνα υπήρχε ναός της προκύπτουσας Αφροδίτης ("Αφροδίτης στο παράθυρο"), σύμβολο της ιερής πορνείας. Το επίθετο αυτό, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ήταν επίσης επί¬θετο της Αφροδίτης στην Κύπρο.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Αφροδίτης της Κύπρου ήταν η αμφισεξουαλικότητά της. Η αρχαιότερη αναφορά σε αυτή της την ιδιότητα βρίσκεται στον Κύπριο συγγραφέα Παίονα της Αμαθούντας, που τον αναφέρει ο Θεόφραστος, σύμφωνα με τον οποίο η Κυπρία θεά μπορού¬σε να μεταμορφωθεί σε άνδρα. Ο Αριστοφάνης γνώριζε την ύπαρξη αυτής της αμφισεξουαλικής θεάς που ονομάζετο Αφροδίτη.

Ο Ησύχιος επιβεβαιώνει ότι ο Αφρόδιτος ήταν ο Ερμαφρόδιτος. Ο Μακρόβιος δίνει την εκτενέστερη αναφορά σε αυτό το φαινόμενο που είναι γνωστό και από πολλές πηγές, δηλώνοντας ότι στην Κύπρο υπήρχε άγαλμα γενειο¬ φόρου Αφροδίτης ντυμένο γυναίκα, γεγονός που επιβεβαιώνεται από πολλονς συγγραφείς.

Η ύπαρξη μιας τέτοιας θεότητας τοποθετείται σε μια περίπτωση στην Αμαθούντα, όπου υπάρχουν κατάλοιπα κάποιας πανάρχαιας θρησκείας. Μερικά ειδώλια και ένα άγαλμα της Αφροδίτης αναφέρονται συχνά ως τεκμήρια του αμφισεξουαλικού χαρακτήρα της θεάς, χωρίς όμως να υπάρχει για αυτό καμιά βεβαιότητα. Θα υπάρχει όμως κάποια αλήθεια σε αυτές τις αναφορές. Αυτός ο αμφισεξουαλικός χαρακτήρας υπάρχει και στη θεά Inanna-Ishtar, που μπορούσε να θεωρηθεί θεά όσο και θεός.[2]

Πηγή 1: «Έρως – Έρις: Aφροδίτη – Άρης. Σκέψεις για την προέλευση και την ουσία της Αφροδίτης στην περιοχή του Αιγαίου», Αφροδίτη Α. Αβαγιανού Ph.D., University of Zurich.

Πηγή 2: «Η Μεγάλη θεά της Κύπρου και η Γένεση της Αφροδίτης»,

Βάσος Καραγιώργης . Ομιλία που δόθεικε στο EIE από τον καθηγητή κ. Β. Καραγιώργη στις 14.5.2002. Συγγραφείς Βάσος και Ζακελίν Καραγιώργη.

Φωτογραφία: Ναός της Αφροδίτης TEMPLE, Kykuit, the Rockefeller Estate, Sleepy Hollow, New York, U.S.A.