Το άγιο φως, το άσβεστο πυρ, συμβολισμοί και αρχαία μυστήρια...

Λαμπαδοφόροι στα Ελευσίνια μυστήρια

Την Μ. Εβδομάδα των παθών του Xριστού, μία από τις ιερότερες μυσταγωγικές τελετές που τελούνται, είναι η ιερή τελετή του αγίου φωτός, στην πόλη της Ιερουσαλήμ όπου έγινε η ταφή και η ανάσταση του Ιησού.

Με την αφή του αγίου φωτός, σε όλες τις Ορθόδοξους Εκκλησίες, γίνεται η τελετή της διανομής του αγίου φωτός στο ποίμνιο ψάλλοντας: «Δευτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός και ασπάσασθε Χριστόν τόν αναστάντα εκ νεκρων». 

Στην τελετή του αγίου φωτός, έλκει την καταγωγή του, το Χριστιανικό έθιμο να κρατάμε λαμπάδες το βράδυ της αναστάσεως. Η φλόγα από το Άγιο Φως συμβολίζει τη δύναμη της Αγάπης και της Γνώσης. Καθώς μοιράζεται το άγιο φως από τον ένα πιστό στον άλλον, μεταδίδεται, δυναμώνει και εξαπλώνεται το άγιο πνευματικό φως, ζεσταίνοντας τις καρδιές με αγάπη, και διευρύνοντας το μήνυμα της σταύρωσης και της ανάστασης του Ιησού Χριστού. Για αυτό τον λόγο, οι λαμπάδες αρχικά ήταν λευκές, συμβολίζοντας τη νίκη της ζωής και του φωτός απέναντι στον θάνατο και το σκοτάδι.

Η Πασχαλινή λαμπάδα συμβολίζει επίσης τον ήλιο της Άνοιξης και την αναγέννηση της φύσης, ένα κοινό αρχετυπικό μοτίβο, που συναντάμε σε όλες τις αρχαίες Θρησκείες.

Στον  Ζωροαστρισμό το άσβεστο ιερό πυρ  φυλάσσονταν στο κέντρο των ιερών σπηλαίων όπου υπήρχε ο βωμός, στον οποίο έκαιγε η άσβεστη ιερή φωτιά που την συντηρούσαν οι Ιερείς. Όποιος πλησίαζε στο πυρ όφειλε να καλύπτει το πρόσωπό του για να μην το μολύνει. Στην ιερή φωτιά παρασκεύαζαν και το ποτό της αθανασίας, που μετά το πέρας της τελετής κοινωνούσαν οι λειτουργοί ιερείς. Στα Μιθραικά μυστήρια υπήρχε ειδικός μυσταγωγός, ο οποίος είχε υπό την επίβλεψη του - ανάμεσα στα άλλα- , στην συντήρηση της ιερής αιώνιας φλόγας. 

Στην αρχαία Ελλάδα,  η  Εστία είναι η θεά της φωτιάς, είναι η ζωντανή φλόγα που καίει ασταμάτητα στο κέντρο του σπιτιού, του ναού, της πόλης. Υπήρχε σε κάθε πόλη κοινός βωμός  στο κέντρο της , το πρυτανείο,  που έσβηνε μόνο όταν η πόλη βρισκόταν σε κίνδυνο, ήταν άσυλο ιερό των Ικετών και τόπος υποδοχής δια τους ξένους. Στον Παρθενώνα μπροστά στο άγαλμα της Αθηνάς, έκαιγε λυχνία άσβεστη, αναφέρει ο Παυσανίας. Η Εστία  είναι η ιερή φωτιά που δημιουργεί το φως, τη θερμότητα και εξαγνίζει τον τόπο όπου καίει αυτή η φωτιά, ο συμβολισμός της οποίας  συνδέεται με τη γνώση και τη συνειδητοποίηση.

Η Εστία καθαγίαζε ναούς και κατοικίες και μόνον με την παρουσία της. Η εστία στους ναούς, που ήταν η απεικόνιση της θεάς Εστίας, άναβε πάντα από το φως του Ηλίου, άρα έχει σχέση με τις τροπές του Ηλίου και μάλιστα με την χειμερινή τροπή όπου θεωρείται ότι γεννιέται ο Ήλιος. Η φωτιά είναι το κατεξοχήν μεταπλαστικό στοιχείο, κάτι πολύ σημαντικό, διότι ένα από τα πρωτεύοντα καθήκοντα του ανθρώπου είναι η μεταμόρφωσή του.

Στο Ιερό του Δελφικού Απόλλωνος υπήρχε βωμός της Εστίας, αντικείμενο ιδίου σεβασμού, μέσα από τον οποίο έβλεπαν την «ΚΟΙΝΗ ΕΣΤΙΑ » της Ελλάδος και του κόσμου. Εκεί έκαιγε το «ἀθάνατον Κεντρικο ΠΥΡ» , η αιωνία εστία, η αρχή πάσης γήινης ζωής,  από ξύλα δάφνης και ελάτης  από την οποίαν άναπτε το πυρ των ναών κάθε ελληνικής πόλης, Ο βωμός της στους Δελφούς ήταν η «Κοινή Εστία» των Ελλήνων, από εκεί άναβε η φωτιά των Ναών, η οποία δεν έσβηνε ποτέ.

Στην αρχαία Ελλάδα  κατά την διάρκεια των μυήσεων στις Καβειριακές μυσταγωγικές τελετές οι οποίες διαρκούσαν εννέα ημέρες (ημέρες που αντιστοιχούν στους εννέα μήνες κυήσεως έως την ενσάρκωση της ψυχής στο σώμα), έσβηναν όλα τα φώτα στο νησί της Λήμνου και πένθος απλωνόταν σε αυτό. Νηστεία και θρήνος συμπεριλαμβάνονται στις εκδηλώσεις του πένθους, έως ότου έρθει με πλοίο το «ιερό Άγιο φως» από την Δήλο. Τότε οι Λημνιοί λάμβαναν το  «Άγιο φως», πιστεύοντας ότι έτσι καθαγιασμένοι από κάθε κακό έμπαιναν σε καινούργια ζωή, «αναγεννηθέντες» κάνοντας μια νέα αρχή. Για αυτό τον λόγο και η λαμπάδα ήταν το σύμβολο των Καβείρων.

Η μύηση παρείχε στους μυημένους το δικαίωμα να επικαλούνται τους μεγάλους «Καβείρους Θεούς» με τα αληθινά τους ονόματα και ν’ απευθύνουν στους θεούς ονομαστική και παντοδύναμη επίκληση, που είχε ως αποτέλεσμα τη βέβαιη και ασφαλή επικουρία τους σε περίπτωση κινδύνου. 

Αυτά είναι γνωστά λιγότερο ή περισσότερο. Αυτή που δεν είναι ευρέως γνωστή, είναι, η γιορτή της «πυρφορίας» στην Λήμνο. (Η φωτιά σηματοδοτεί την χρονική στιγμή που ο άνθρωπος ξεχώρισε από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, βλέπε σχετικό μύθο του Προμηθέα και αποσυμβολισμό αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας.  

Σύμφωνα με τον W. Burrkert, οι συντεχνιακοί μεταλλουργοί «μύστες» των μυστικών της χρήσης της φωτιάς και της αλχημικής μετατροπής των μετάλλων, διαδραμάτιζαν πρωταρχικό ρόλο σε αυτήν την ιεροτελεστία. Πρέπει να τους φανταστούμε να φορούν μάσκες, και να ανεβαίνουν στο βουνό της Λήμνου Μόσυχλο το «κεκαυμένο βουνό», εκεί όπου έπεσε, ή μάλλον έριξαν οι γονείς του από τον Όλυμπο, καθώς ήταν άσχημος και κουτσός (συμβολική η αναπηρία του - βλέπε σχετικά μας άρθρα, αποσυμβολισμού της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας). Εκεί λοιπόν άναβαν καθαρή και αμόλυντη φωτιά, η οποία για τους πιστούς θα κατέβαινε καθαρή και αμόλυντη από τον ουρανό, όπως ο Ήφαιστος,

Πως γινόταν αυτό; Χρησιμοποιούσαν ένα «χαλκείο», ένα χάλκινο αντανακλαστικό κάτοπτρο που θα κρατούσαν απέναντι στον ήλιο, ότι δηλαδή γίνεται σήμερα με το άναμμα της Ολυμπιακή φλόγας… Ο Αντιμαχος κάνει λόγο για «την φλόγα του Ήφαιστου που ανάβει στις κορυφές του Μόσυχλου ο δαίμων», ενώ ο Φιλοκτήτης στην ομώνυμη τραγωδία του (Σοφοκλή), μιλά για την Λημνιακή φωτιά που την «αντανακλούν», και την εξορκίζουν να παρουσιαστεί.

Τη φωτιά που άναβαν οι μεταλλουργοί στο όρος της Λήμνου Μόσυχλο, την μετέφεραν με λαμπαδηδρομία στην πόλη να την μοιράσουν στα ιερά, στα σπίτια και στα εργαστήρια.Η χρήση της φωτιάς και η «αλχημική μεταστοιχείωση» των μεταλλευμάτων μέσω αυτής, υπήρξε το σημαντικότερο συστατικό στοιχείο, το οποίο αποτέλεσε το έναυσμα για την ανάπτυξη του Ανθρώπινου πολιτισμού. Δεν είναι τυχαίο, πως τα Καβείρια μυστήρια περιελάμβαναν τη θεμελιώδη διδασκαλία για τη δημιουργία του κόσμου αλλά και του πρώτου ανθρώπου. Σε σχέση με τη γένεση του πρώτου ανθρώπου, ένα από τα πρόσωπα των μυστηρίων έφερε το όνομα «Αδάμας» (σας θυμίζει κάτι;) και σ’ αυτό αναπαριστούσαν τον «αρχέτυπο άνθρωπο», τον πρώτο άντρα που γεννήθηκε ποτέ.

Το ιερό φως και οι λαμπάδες διαδραμάτιζαν καταλυτικό ρόλο και στα Ελευσίνια μυστήρια. Την πέμπτη ημέρα αυτή την αποκαλούσαν ημέρα «ΤΩΝ ΛΑΜΠΑΔΩΝ» κατά την οποίαν τελούσαν θυσία προς τιμήν του Ασκληπιού στο εν Άστυ Ελευσίνιο Ασκληπιείο, καθώς επίσης και στην πόλη των Αθηνών προς τιμήν του Διονύσου. Κατά την διάρκεια αυτής ημέρας, υποδέχονταν οι Αθηναίοι τις εξέχουσες ξένες προσωπικότητες, που έρχονταν για να μυηθούν στα Ελευσίνια Μυστήρια.

Ήταν η ημέρα της επαναφοράς των ιερών συμβόλων, σκευών και αγαλμάτων-ξοάνων των τριών θεοτήτων της Μάνας, της Κόρης και του Ίακχου, το οποίον ήταν στεφανωμένο με κισσό. Οι μύστες, σε επίσημη τάξη με επικεφαλής τον Δαδούχο, κατευθύνονταν με πυρσούς στο Ελευσίνιο Άντρο, όπου θα παρέμεναν όλη τη νύχτα. Η πομπή αυτή, συμβόλιζε την περιπλάνηση της θεάς για να βρει την θυγατέρα της. Την ιερή αυτή διαδρομή των μυστών προς την μεγάλη τους μύηση, η οποία θα ήταν ένας ανεπανάληπτος σταθμός στην γήινη ζωή τους, την ονόμαζαν «ΕΛΕΥΣΙΝΙΑΔΕ». 

Στην κορύφωση των Ελευσίνιων μυστηριακών τελετουργιών , την στιγμή της «εποπτείας», οι μυούμενοι βίωναν την ύψιστη υπερβατική αλήθεια την ένωση με το Θείο. Ήταν η  ένατη ημέρα μετά από οχτώ ημέρες νηστείας και καθαρμών. Σκοπός  η θεαματική «επιφάνεια» της Θεάς Περσεφόνης ψυχής που ανερχόταν από τον Άδη, στα Ελευσίνια μυστήρια, ήταν η στιγμή κατά την οποία ο μύστης πλέον αντίκριζε μέσα από το σκότος τον Ήλιο του μεσονυκτίου.  Ο μυούμενος φέρει το Ιερόν Φέγγος -την δάδα- λαμπάδα σήμερα - και μυείται εντός του ιερού... τότε αντικρίζει πλέον το Φως το Αληθινόν, που είναι μόνον το Ηλιακόν και το Ἱλαρόν Φέγγος της Αναστάσεως της Κόρης. 

Εκείνη τη στιγμή η κατασκότεινη τεράστια αίθουσα του μυστηρίου γέμιζε φως που ερχόταν από το Ανάκτορο κατά την ανάβαση (ανάσταση) της Κόρης από το σκοτάδι του Άδη «Χωρεῖτε νῦν ἱερὸν κύκλον θεᾶς... μετουσία θεοφιλοῦς ἑορτῆς... Ἐγὼ δὲ σὺν ταῖς κόραις εἶμι καὶ γυναιξίν, οὗ παννυχίζουσιν θεᾷ, ΦΕΓΓΟΣ ΙΕΡΟΝ οἴσων... Χωρῶμεν εἰς πολυρρόδους λειμῶνας ἀνθεμώδεις, τὸν ἡμέτερον τρόπον τὸν καλλιχορώτατον παίζοντας... Μόνοις γὰρ ἡμῖν ἥλιος καὶ ΦΕΓΓΟΣ ΙΛΑΡΟΝ ἐστιν, ὅσοι ΜΕΜΥΗΜΕΘΑ..» Αριστοφάνης, Βάτραχοι, 440-459.

Στην αρχαία Ελληνική μυθολογία, ο  Προμηθέας, έκλεψε την φωτιά από τον Δία, για αυτό και η φωτιά είναι σύμβολο των μυστηρίων, της ζωής , της ελευθερίας, και του πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχε στο Πρυτανείο της Αρχαίας Ολυμπίας πάντα αναμμένος ένας βωμός αφιερωμένος στην Εστία με την Ιερή Φλόγα που είχε αναφτεί από τις ακτίνες του ήλιου με τη βοήθεια ενός κοίλου κατόπτρου. 

Ακόμα και σήμερα η  Ολυμπιακή Φλόγα θεωρείται σύμβολο του ανθρώπου και της εφευρετικότητας. Συμβολίζει επίσης «το φως του πνεύματος, τη γνώση και τη ζωή». Η καταγωγή της βρίσκεται στην αρχαία Ελλάδα. Μια ιερή φλόγα αναβόταν από τις ακτίνες του ηλίου στην Ολυμπία και κρατούνταν αναμμένη καθ όλη την διάρκεια των Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων.

.