Η Λήμνος μέσα από τον Μύθο

Η ομιλία μου στα Λύχνα της Λήμνου στις 20/07/2018, σε συνεργασία με τον πολιτιστικό σύλλογο Λύχνων.

Λήμνος [1], ένα νησί με εξαιρετικές φυσικές ομορφιές, μοναδικούς βιότοπους, και  με πλούσια  ιστορική  και μυθολογική κληρονομία. Σήμερα δεν θα αναφερθούμε στις μοναδικές αυτές ομορφιές του τόπου μας,  αλλά στο πλούσιο και μοναδικό μυθολογικό του παρελθόν , το οποίο μπορεί να προσφέρει μία πολύτιμη προστιθέμενη αξία στο Τουριστικό προϊόν του τόπου μας. Προϋπόθεση για να γίνει κάτι τέτοιο,  είναι εμείς οι ίδιοι να γνωρίζουμε τη πολιτισμική μας κληρονομία, έτσι ώστε να μπορέσουμε να την αναδείξουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πριν ξεκινήσουμε το μυθολογικό μας ταξίδι, επιτρέψτε μου να αναφέρω επιγραμματικά,  κάποιες από τις μοναδικότητες της Λήμνου.

•         Εδώ λοιπόν, στη  Λήμνο,  η μοναδική στεριά  στον πλανήτη για τους αρχαίους Έλληνες, η οποία υπήρξε μόνιμη κατοικία Ολύμπιου Θεού. Και αυτός δεν είναι άλλος από τον Θεό Ήφαιστο, ο  μόνος που δεν κατοικούσε στον Όλυμπο, αλλά ανάμεσα στους θνητούς Λημνιούς. Και αν νομίζετε, πως ήταν ο μόνος, κάνετε λάθος, στην Λήμνο κατοικούσε  ένας  ακόμα Θεός,  ο Θεός  Ύπνος !

•         Εδώ η διάσημη «Λημνία γη», το μοναδικό φαρμακευτικό προϊόν της Λήμνιας γης! Εδώ αφήνουν τον Φιλοκτήτη οι Έλληνες στον δρόμο τους προς την Τροία οι Έλληνες, ώστε να γιατρευτούν οι πληγές του με την μοναδική φαρμακευτική Λημνία γη!

•         Εδώ τελούνται τα Καβείρια μυστήρια, εδώ έρχεται το ιερό φως μία φορά τον χρόνο από την Δήλο,  όταν όλα τα φώτα του νησιού σβήνουν για εννέα ημέρες! Εδώ υπήρχε  εξομολογητής ιερέας «Κόης», ο οποίος εξομολογούσε  τους υποψηφίους προς μύηση...!

•         Εδώ το πρώτο και αρχαιότερο βουλευτήριο στον κόσμο, στην  Πολιόχνη!

Εδώ σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό Πλίνιο (23–79 μ.Χ.), υπάρχει   κοντά στην Ηφαίστεια  και κάτω από το Καστροβούνι  υπόγειος  Λαβύρινθος.  Κάτω από τον λόφο Καστροβούνι  σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών  του 19^ου αιώνα, υπάρχουν όντως ανεξερεύνητοι χώροι και διάδρομοι με αγάλματα.

•         Εδώ γεννιέται το για πρώτη φορά  το Πένταθλο!

•         Εδώ η μοναδική  πρωτεύουσα  νησιού η οποία «κοιτάει» προς την Ελλάδα!

•         Εδώ η μεγαλύτερη έκταση ερήμου στην Ευρώπη, οι αμμοθίνες!

•         Εδώ ένας από τους ελάχιστους μοναδικούς ασκεπής ναούς στον κόσμο, η Παναγιά η Κακαβιώτισα.

•         Από εδώ, το 1912 ο Ελληνικός στόλος απελευθέρωσε το Αιγαίο..!

Ας τα πάρουμε όμως με την σειρά.  Η  Λήμνος ήταν γνωστή από τους  Προϊστορικούς [2] ήδη  χρόνους, για αυτό ίσως  ο Όμηρος την αναφέρει αργότερα ως καλοχτισμένη πολιτεία, («ἐυκτίμενον πτολίεθρον»),  αλλά  και πιο αγαπημένη απ' όλες τις στεριές («Λήμνος γαιάων πολύ φιλτάτη απασέων»). Τους πρώτους κατοίκους του νησιού,  ο Όμηρος τους αποκαλεί Σίντιες, οι οποίοι  σύμφωνα με το μύθο είχαν έρθει από την Ανατολή. Ήταν εξαιρετικοί μεταλλουργοί, και οι πρώτοι που κατασκεύασαν χάλκινα όπλα με μέταλλα από τη Μικρά Ασία.  Τιμώντας το μεταλλουργό θεό, οι αρχαίοι Έλληνες ονόμασαν Ηφαιστία την πόλη που ίδρυσαν στο νησί.

Το νησί γνώρισε περίοδο ακμής κατά την Πρώιμη και τη Μέση Εποχή του Χαλκού (2500 - 1650 π.Χ.) , όταν και αναπτύχθηκαν σημαντικά οικιστικά κέντρα, όπως η Πολιόχνη, η Μύρινα,  την Ηφαιστία και το Κουκονήσι. Κατά τον 5ου αι. εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο Aθηναίοι κληρούχοι, που συμβίωσαν ειρηνικά με τους γηγενείς. Έκτοτε από το νησί πέρασαν πολλοί και διαφορετικοί κατακτητές.

Το μυθολογικό υπόβαθρο του νησιού είναι εξαιρετικά πλούσιο, και ο πλούτος του αυτός, συνδέεται κατά κύριο λόγο με τον Θεό  της φωτιάς και της μεταλλουργίας, Ήφαιστο.   Πριν όμως συνεχίσουμε είναι απαραίτητο να  γίνει μία  σύντομη διευκρίνιση σχετικά με την σπουδαιότητα αλλά και την ιδιαιτερότητα της μυθολογίας. Για τους πρόγονους μας η μυθολογία, δεν ήταν ότι είναι για εμάς  σήμερα τα παραμύθια,  μυθοπλαστικές δηλαδή αφηγήσεις που στερούνται αλήθειας. Ο μύθος στην αρχαιότητα ποιούσε μεν ήθος, κυρίως όμως αφορούσε την αλληγορική και συγκεκαλυμμένη αφήγηση του παρελθόντος.

Σύμφωνα λοιπόν με την επικρατέστερη μυθολογική παράδοση, ο θεός τη φωτιάς και της μεταλλουργίας, ο Ήφαιστος, ήταν υιός του Θεού Διός και της Θεάς Ήρας. Όταν κάποια στιγμή ο πατέρας του Δίας, κρέμασε την  ζηλόφθονη  σύζυγο του Ήρα για να την τιμωρήσει, ο Ήφαιστος προσπάθησε να την λύσει από τα θεϊκά  δεσμά, και τότε ο Δίας έξαλλος τον πέταξε εξοργισμένος από τον Όλυμπο.

Ο Ήφαιστος στριφογύριζε στον αιθέρα για εννέα ημέρες, έως ότου κατέληξε στον λόφο Μόσυχλο του νησιού μας. Λόγω της πτώσης του έσπασε το πόδι του, για αυτό και - αν και Θεός- , κούτσαινε. Οι κάτοικοι του νησιού  αποδείχθηκαν πολύ  φιλόξενοι στον Θεϊκό επισκέπτη τους,  για αυτό και ο Ήφαιστος όχι μόνο τους δίδαξε την τέχνη της μεταλλουργίας, αλλά τους χάρισε και την μοναδική φαρμακευτική Λημνία γη, την οποία και ο ίδιος έβαζε στο πονεμένο πόδι του.

Πολλά και θαυμαστά ακόμα και ανάμεσα στους θεούς του Ολύμπου ήταν τα τεχνουργήματα του Ήφαιστου (γνωστά και ως ἡφαιστότευκτα). Παραδείγματος χάριν, έργο του Ήφαιστου ήταν  το πρώτο ρομπότ, ο Τάλως – ο γιγάντιος χάλκινος φύλακας τον οποίο είχε δωρίσει ο Δίας στην ερωμένη του Ευρώπη, μετά την εγκατάσταση της στην Κρήτη. Ο Τάλως είχε αναλάβει το έργο της προστασίας του νησιού, περιπολώντας τρεις φορές ημερησίως και απωθούσε τους πειρατές, πετώντας βράχους ή αγκαλιάζοντας τα πλοία με πύρινη λαβή.Και πολλές άλλες τεχνολογικά προηγμένες κατασκευές,  άγνωστες στους περισσοτέρους Έλληνες.   

Σύμφωνα με την Λημνιακή παράδοση ο Ήφαιστος είχε ως βοηθούς του στις μεταλλουργικές του εργασίες τον τοπικό ήρωα Κηδαλίωνα, αλλά και τους   Καβείρους, με πανάρχαια λατρεία στο νησί, τους οποίους οι ντόπιοι αποκαλούσαν και Καρκίνους, υποδηλώνοντας έτσι την ιδιότητά τους ως μεταλλουργών, μέσα από την παρομοίωση των δαγκάνων των καβουριών (καρκίνων) με τις λαβίδες του μεταλλοτεχνίτη.

Για αυτό τον λόγο εδώ στην Λήμνο (αλλά και στη Σαμοθράκη, την Βοιωτία όπως  και αλλού) τελούνται τα αρχέγονα  Καβείρια μυστήρια,  εξίσου σημαντικά με τα μεταγενέστερα  Ελευσίνια. Και πιθανολογώ πως τα Καβείρια είναι αρχαιότερα των Ελευσινίων,  διότι η φωτιά είναι η πρώτη μορφή πολιτισμού του ανθρώπου, το πρώτο στοιχείο που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.

Ένα άλλο στοιχείο το οποίο συνηγορεί προς αυτό  είναι,  πως σύμφωνα με τις ελάχιστες και αντικρουόμενες πληροφορίες που έχουν διασωθεί,  οι  Καβειριακές μυσταγωγικές τελετουργίες είχαν να κάνουν με την γέννηση του ανθρώπου, ενώ των Ελευσίνιων κυρίως με την μετά θάνατο μοίρα της ψυχής του. 

Η λατρεία των Καβείρων σχετιζόταν με τον Ήφαιστο, το πυρ, από όπου προέρχεται και το όνομα τους (από με τα ρήματα κάω, κύω ή κάπτω). Οι Κάβειροι ήταν αρχέγονες χθόνιες θεότητες,   τους  αποκαλούσαν μεγάλους «θεούς», σχετίζονταν με τη φωτιά, τη κατεργασία των μετάλλων, την ευφορία της γης και της αμπελουργίας, αλλά την προστασία  των ναυτικών. Είναι απροσδιόριστος τόσο ο αριθμός τους ( οποίος ποικίλοι, από δύο, τρείς, τέσσερις ή επτά) , όσο και τα ονόματα τους. Είναι όμως σίγουρο πως έχουν  προ Ελληνική προέλευση (πελασγική), και εκτός  πως εκτός από τον Ήφαιστο,  συνδέονται στενά και με την «Θεά Γη , την «Μεγάλη Μητέρα», την Πότνια θέα των όφεων.

Οι Μυθαγωγικές και Μυσταγωγικές  νυχτερινές τελετουργίες, γίνονταν γύρω από μία ιερή εστία φωτιάς, τελετουργίες στις  οποίες συμπεριλαμβάνονταν η εξομολόγηση.  Η  σπουδαιότητα των τελετών αυτών αποδεικνύεται από το γεγονός πως στα Καβείρια μυστήρια είχαν μυηθεί πολλοί ήρωες, ο Ορφέας , ο Ηρακλής, οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης, ο Αγαμέμνων, ο Οδυσσέας, ενώ ως γνωστό ο Βασιλιάς Φίλιππος ήταν μυημένος στα μυστήρια της Σαμοθράκης, όπου και γνώρισε την Ολυμπιάδα την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία ήταν ιέρεια των Καβείρων!.      

Σύμφωνα με τον Φιλόστρατο κάθε χρόνο και σε ορισμένο χρόνο στην Λήμνο κατά την διάρκεια των εορτών των τελετών, έσβηναν όλα τα Φώτα στο νησί επί εννέα ημέρες, μέχρι να έρθει με πλοίο από την Δήλο το νέο πυρ. Γι αυτό τον λόγο και η λαμπάδα ήταν ένααπό τα  σύμβολα των Καβείρων.

Δυστυχώς η  σπουδαιότητα του Ηφαίστου σε σχέση με τους υπολοίπους αρχαίους Θεούς είναι υποτιμημένη. Πόσοι γνωρίζουν αλήθεια πως  η  Πανδώρα ήταν δικό του δημιούργημα; Πόσοι γνωρίζουν  πως σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή , αυτός μαζί με την θεά Αθηνά και τον Προμηθέα, βοήθησε να δημιουργηθεί ο πρώτος άνθρωπος από πηλό και φωτιά,  κατ' εικόνα των θεών, εμφυσώντας του το Θεϊκό πυρ;

Υπήρχε επίσης η παράδοση πως ο  Ήφαιστος και Αθηνά έμαθαν τις τέχνες από τους Κύκλωπες και αυτοί με τη σειρά τους τις δίδαξαν στους ανθρώπους, ώστε να πάψουν να ζουν στα σπήλαια σε συνθήκες που περισσότερο θύμιζαν ζωώδη κατάσταση. Έτσι, ο Ήφαιστος δίδαξε τις τέχνες τις σχετικές με τα μέταλλα και ό,τι είχε να κάνει με τις τέχνες της φωτιάς. Σε αυτή την τελευταία περίπτωση, ο Ήφαιστος προσομοιάζεται με τον Προμηθέα με τον οποίο ενίοτε συγχέεται. Κοινή πάντως φαίνεται να είναι η λατρεία του Ήφαιστου και της Αθηνάς στην Αθήνα,  από τις συντεχνίες, εξού και το επίθετο της Αθηνάς ως Ηφαιστίας.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφέρω κάτι ακόμα για τους μύθους. Ο μύθος χρησιμοποίησε ως εργαλεία του τα σύμβολα και τις εικόνες.  Τα σύμβολα είναι για τους μύθους, ότι τα εργαλεία για τα χέρια,  μεγιστοποιούν τις δυνατότητες του νου.  Οι αρχαίοι  Έλληνες λοιπόν, απεικόνιζαν τον Ήφαιστο να φορά μπλε σκούφο,  και να κρατάει την λαβίδα  του σιδηρουργού.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Πρόκλο, οι πρόγονοι μας απεικόνιζαν τον Ήφαιστο να φοράει γαλάζιο καπέλο θέλοντας να συμβολίσουν κατ΄ αυτόν τον τρόπο,  την περιστροφή του ουρανίου θόλου, που δημιουργείται από το  πρωταρχικό και ξεκάθαρο πυρ (κοσμική ενέργεια).  Ο  Ήφαιστος  λοιπόν ως κοσμική  ενέργεια συμβόλιζε  για τους αρχαίους Έλληνες την πρωταρχική  δύναμη η οποία δημιούργησε και οργάνωσε  την ύλη στο ορατό σύμπαν(Big Bang). Ένα σύμπαν το οποίο προέκυψε από την πρωταρχική κοσμική φωτιά, για αυτό το λόγο και οι αρχαίοι μυθοπλάστες τον παρουσίασαν να είναι ο κατασκευαστής των κατοικιών και θρόνων των Θεών στον Όλυμπο

O Πορφύριος,   μας δίνει πληροφορίες και το συμβόλιζε και η λαβίδα που κρατούσε.  Ο  ακατέργαστος σίδηρος, που μορφοποιεί  με την  Λαβίδα  του ο  Ήφαιστος  στο Εργαστήριο του, συμβολίζει την  ψυχή του ανθρώπου,  η οποία πρέπει να σφυρηλατηθεί στο πυρ της γνώσεως και της αρετής, ώστε να εξαγνιστεί  από τα πάθη και τα ένστικτα, μέσω «του  πυρός», αναδεικνύοντας την Θεϊκή δηλαδή  ουσία της.

Δικό του δώρο  στους κατοίκους του νησιού, ήταν  η περίφημη θεραπευτική Λημνία γη.  Το θεραπευτικό αυτό χώμα   εξορυσσόταν μία φορά τον χρόνο στο όρος Μόσχυλο, εκεί όπου είχε πέσει ο Ήφαιστος. Το σημείο εξορύξεως  βρίσκεται σήμερα κοντά στο εξωκλήσι της μεταμόρφωσης του Σωτήρος στον Κότσινα.

Στη αρχαιότητα ο θαυματουργός μοναδικός αυτός πηλός χρησιμοποιούνταν ως  παυσίπονο, αντίδοτο για δηλητήρια, αντισηπτικό σε μολύνσεις, και σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, ως φάρμακο στις αναιμίες, στην κύηση, σε πληγές που επουλώνονταν δύσκολα, αιμορραγίες, έλκη, νεφρά κ.λ.π . Ανακατεμένη με ξύδι βοηθούσε σε περιπτώσεις εμετών και αιμοπτύσεων. Ο Γαληνός αναφέρει πως η «Λήμνια γη» μπορούσε να θεραπεύσει την πανώλη και όλες τις επιδημίες.

Για αυτό τον λόγο κατά την εκστρατεία της Τροίας, όταν ένα δηλητηριώδες φίδι δάγκωσε τον Φιλοκτήτη τον διάσημο τοξοβόλο των Ελλήνων, οι Έλληνες τον άφησαν στην Λήμνο για να τον θεραπεύσουν με τη «Λημνία γη», οι ιερείς του Ηφαίστου. Ο Φιλοκτήτης έμεινε στην Λήμνο  δέκα χρόνια και επιβίωσε σκοτώνοντας πουλιά με τα βέλη του Ηρακλή. Χωρίς όμως τον Φιλοκτήτη δεν θα έπεφτε η Τροία, και έτσι μετά την γιατρειά του, οι Έλληνες, ήρθαν και τον πήραν από την Λήμνο για την Τροία. Η σπηλιά του Φιλοκτήτη είναι αυτή που βρίσκεται στην βραχώδη ακτή, κάτω από το Ιερό των Καβείρων.

Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη (1ος αι. πχ.), γινόταν ειδική τελετουργία από τους ιερείς του Ηφαίστου, κάθε έτος την 6η Μάιου με θυσία τράγου ή αιγών, που ήταν τα ιερά ζώα του νησιού, και αναμείγνυαν το αίμα των ιερειών με το χώμα. Αφού το έπλαθαν σε μικρό σχήμα, η ιέρεια του Ηφαίστου, το σφράγιζε με μια σφραγίδα που αρχικά απεικόνιζε μια αίγα και στην συνεχεία την Θεά Άρτεμη.

Έπαιρναν τον πηλό, τον έπλεναν, του έδιναν σχήμα δίσκου και τον σφράγιζαν με ειδική σφραγίδα. Τον άφηναν στον Ήλιο να αποξηρανθεί, και στη συνέχεια ο πηλός διαμορφώνονταν σε πλάκες και σφραγίζονταν με ειδική σφραγίδα πριν διανεμηθεί ή πουληθεί. Αρχικά η εξόρυξη γινόταν προς τιμήν της θεάς Άρτεμης, ενώ κατά τα Χριστιανικά χρόνια, γινόταν προς τιμήν του Ιησού, και ως ημέρα εξόρυξης ορίστηκε η 6η Αυγούστου, λαμβάνοντας το όνομα «Αγιόχωμα».

Τόσο στη Βυζαντινή εποχή όσο και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το εμπόριο της «Λήμνιας γης» ελέγχονταν αυστηρά. Το παρασκεύασμα το έστελναν αποκλειστικά και μόνο στον μεγάλο Σουλτάνο . Ήταν τόσο σημαντική η Λήμνια Γη επί Τουρκοκρατίας , ώστε η πύλη έστελνε ως δώρο ένα μικρό πήλινο δοχείο με «Λημνία γη», αποκλειστικά και μόνο σε βασιλείς και ηγεμόνες της εποχής. Όποιος ντόπιος συλλαμβανόταν να κατέχει παρανόμως μικροποσότητες Λημνίας γης, τιμωρούνταν με την θανατική ποινή.  

Τον Αύγουστο του 1916 υπήρξε η τελευταία γνωστή αναφορά εξόρυξης από τοπική Λημνιακή εφημερίδα η οποία αναφέρει πως: 

«Προ  Προ της Ανατολής του ηλίου επί του λόφου εφ' ου εμνημονεύετο ότι εξήγετο η Λημνία γη, έσπευσαν οι κάτοικοι Ρεπανιδίου και μετά τον αγιασμόν ήρξαντο της ανασκαφής προς εύρεσιν της Λημνίας γης (αγιόχωμα). Μόλις ευρέθη αύτη έκυπτον πάντες ως εις προσκύνημα να λάβωσιν εκ του ιερού τούτου χώματος του κατ' αρχαίαν παράδοσιν χρησιμεύοντος ως φαρμάκου κατά πάντων των δηλητηριωδών εντόμων Το χώμα τούτο εξαγόμενον μόνον κατά την ημέραν της Μεταμορφώσεως χρησιμοποιείται υπό των κατοίκων ως φάρμακον κατά του παροξυσμού, πινόμενον αφού τεθή εντός ύδατος ηγιασμένου.» 

Σήμερα δυστυχώς η Λημνία γη παραμένει παντελώς αναξιοποίητη τουριστικά, ενώ  δεν υπάρχει ούτε καν κάποια αρχαιολογική πινακίδα σήμανσης για τον  χώρο εξορύξεως.  

Ας επιστρέψουμε όμως στον Ήφαιστο. Ο  Ήφαιστος  αν και άσχημος και κουτσός, γεγονός εξαιρετικά παράδοξο για Θεό (αλλά και συμβολικό) με την βοήθεια (και την ανάγκη της μητέρας του Ήρας [3] την οποία έλυσε από δεσμά ), έλαβε ως σύζυγο του την θεά της ομορφιάς Αφροδίτη. Η Αφροδίτη όμως ποθούσε  τον ωραίο και αθλητικό Άρη,  θεό του πολέμου, παρά τον άσχημο και χωλό Ήφαιστο, για αυτό και σύναψε εξωσυζυγική σχέση. Όταν το πληροφορήθηκε ο Ήφαιστος, κατασκεύασε  ένα είδος διχτύου  και το έστησε πάνω από το κρεβάτι του. Έτσι, μόλις ο Άρης πήγε να  σμίξει παράνομα  με την Αφροδίτη, παγιδεύτηκε.

Οι Λημνιές γυναίκες εξοργισμένες με την απιστία της θεάς Αφροδίτης στον αγαπημένο τους Θεό, παραμέλησαν τα ιερά τους καθήκοντα προς την θέα της Ομορφιάς. Εξοργισμένη τότε αυτή, αποφάσισε να τις τιμωρήσει. Τις ράντισε με μία άσχημη σωματική οσμή,  έτσι ώστε να μην τις πλησιάζουν οι άντρες τους. Και έτσι έγινε, οι  άντρες  τους, τις απέφευγαν και έφεραν γυναίκες από τη Θράκη.

Οι Λημνιές τότε αποφάσισαν να τους εκδικηθούν. Οργάνωσαν μια γιορτή πάνω στο όρος Πέτασο και αφού εκείνοι μέθυσαν από το πολύ κρασί, τους πέταξαν στη θάλασσα. Λόγω της πράξης αυτής το σημείο εκείνο ονομάστηκε «Ανδρωφόνιο» (σημερινό Ανδρώνι). Βασίλισσα  τότε της πόλης ήταν η Μύρινα κόρη του βασιλιά της Ιωλκού Κρηθέα [4],  πόλη που πήρε το όνομα της, ενώ σύζυγος της ήταν ο Θόας.  Κόρη τους ήταν η Υψιπύλη, η οποία έσωσε τον πατέρα της, όταν οι γυναίκες σκότωσαν όλους τους άντρες του νησιού, φυγαδεύοντας τον κρυφά σε ένα πιθάρι το οποίο πέταξε στην θάλασσα,  ώστε να μπορεί να επιπλέει. 

Στο νησί όλοι οι άντρες  είχαν πλέον φονευθεί.  Η Αφροδίτη μετανοιωμένη φρόντισε ύστερα από μια σφοδρή θαλασσοταραχή να αναζητήσουν καταφύγιο στη Λήμνο οι Αργοναύτες. Όταν όντως ο  Ιάσωνας  βρέθηκε  στην Λήμνο με τους πενήντα Αργοναύτες, τιμήθηκε από τη βασίλισσα Υψιπύλη η οποία διοργάνωσε και αγώνες προς τιμήν τους, καθώς οι Αργοναύτες έμειναν για δύο χρόνια στο νησί. Η τιμωρία της Αφροδίτης είχε παρέλθει και οι Λημνίες  σύναψαν ερωτικές σχέσεις με τους Αργοναύτες.

Οι αγώνες που έγιναν  ήταν σημαντικοί,  καθώς η Αργώ είχε ως πλήρωμα ξακουστούς ήρωες της εποχής εκείνης. Στο αγώνισμα του δίσκου νίκησε ο Τελαμώνας πατέρας του Ομηρικού ήρωα Αίαντα, στο ακόντιο ο Λυγκέας, στον δρόμο ο Ζήτης, και στο άλμα ο Κάλαϊς. Ο Πηλέας,  όμως πατέρας του Ομηρικού ήρωα Αχιλλέα, νίκησε στην πάλη και βγήκε δεύτερος σε όλα τα άλλα αγωνίσματα.  Ο Ιάσονας θέλοντας να τιμήσει ξεχωριστά τον Πηλέα, σκέφτηκε να συνδυάσει τα πέντε αγωνίσματα σε ένα, υπολογίζοντας πως όλοι είχαν από μία νίκη, αλλά ο Πηλέας εκτός από τη νίκη του στη πάλη, ήταν και δεύτερος σε όλα τα άλλα αγωνίσματα. Τον βράβευσε λοιπόν με ξεχωριστό έπαθλο, αναγνωρίζοντάς τον ως τον πιο ικανό άνδρα από όλους τους άλλους που είχε μαζί του. Από τότε ξεκίνησαν οι αγώνες του πεντάθλου [5].

Πριν κλείσω την σημερινή ομιλία θα ήθελα να αναφερθώ στο Κουκονήσι στο ν’σούδ’ (>νησούδι, δηλαδή νησάκι), όπως αποκαλείται στην Λημνία ντοπιολαλιά, το οποίο βρίσκεται πολύ κοντά στο χωρίο μας, και υποθέτω πως πολλοί λίγοι γνωρίζουν την ιστορική και αρχαιολογική ιστορία του.Το Κουκονήσι βρίσκεται στα δεξιά του κεντρικού δρόμου  λίγο πριν την είσοδο του Μούδρου.  Σε παλαιότερες ξένες χαρτογραφήσεις της Λήμνου η νησίδα σημειώνεται με το όνομα Ispatho, Ispatha, δηλαδή η Σπάθα.

Σύμφωνα λοιπόν με τον θρύλο, στο νησί κατοικούσαν στα πολύ παλαιά χρόνια, οι Κούκονες, οι οποίοι ήταν πελώριοι και άγριοι. Ζούσαν απομονωμένοι στο νησάκι χωρίς να έχουν σχέσεις με τους υπόλοιπους κατοίκους της Λήμνου. Τους έτρεμαν όλοι γιατί δεν ήταν συνηθισμένοι άνθρωποι, ήταν παράξενοι πελώριοι  και άγριοι. Πέρασαν όμως τα χρόνια, κι αυτοί δεν είχαν πάρε δώσε με κανέναν στη  Λήμνο. Κλειστήκαν μια μέρα στα σπίτια τους και δε ξαναβγήκαν. Σιγά σιγά πέθαναν όλοι.

Ο θρύλος έχει ενδιαφέρον, αν συνδυαστεί με τους Κίκονες, λαό της Θράκης, τους οποίους αναφέρει ο Όμηρος (Ιλιάδα Β 846, Οδύσσεια ι 39) ως συμμάχους των Τρώων και ο Ηρόδοτος ως τους πρώτους αμπελουργούς της Θράκης. Γενάρχης τους θεωρείτο ο Κίκων, γιος του Απόλλωνα και της Ροδόπης. Δεδομένου ότι Θρακικά φύλα είχαν εγκατασταθεί στο νησί, ίσως στο τοπωνύμιο και στο θρύλο επιβιώνει η ανάμνηση της παρουσίας του αρχαίου αυτού θρακικού φύλου στη Λήμνο.

Όσον αφορά τις ετυμολογίες του ονόματος του νησιού , τρείς είναι οι  πιθανές ετυμολογικές εκδοχές. Η πρώτη είναι  η προφανής,  προέρχεται δηλαδή από το γνωστό πτηνό.  Η δεύτερη  αφορά , τη λέξη κούκ(κ)ος στη μεταφορική χρήση της στο Λημνιακό αγροτικό ιδίωμα,  που σημαίνει τους λιθοσωρούς που στήνονται στα αγροτεμάχια ως οροθέσια. Έτσι, Κουκονήσι θα σήμαινε η νησίδα με τους πολλούς λιθοσωρούς, τους κούκους. 

Η Τρίτη, αφορά  μία ντόπια παρετυμολογία σύμφωνα με την οποία το όνομα του ίσως προέρχεται από  το χαρέμι ενός Μπέη του γειτονικού Μούδρου,  ο οποίος είχε  εγκαταστήσει στο  Κουκονήσι  τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τις κοκόνες του, τις γυναίκες δηλαδή του χαρεμιού του (κοκόνα> Κοκονήσι> Κουκονήσι). 

Οι ανασκαφές, στο Κουκονήσι  ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1992, από τον Λημνιό αρχαιολόγο Χρήστο Μπουλώτη, και αποκάλυψαν ένα σπουδαίο προϊστορικό κέντρο, εξίσου σημαντικό της Πολιόχνης. Ο προϊστορικός οικισμός στο Κουκονήσι αποτελούσε θαλάσσιο σταυροδρόμι και ασφαλές αγκυροβόλιο [6], ευρισκόμενο απέναντι από την αρχαία Τροία. 

Με την παρακμή της Πολιόχνης και, ενδεχομένως, της Μύρινας αρχίζει να ακμάζει το Κουκονήσι. Προβάλλει ως το σημαντικότερο Λημνιακό κέντρο της περιόδου αυτής και αναπτύσσεται συγκεντρώνοντας πληθυσμό -τεχνίτες, εμπόρους κλπ- από τις δυο άλλες πόλεις του νησιού. Προς το τέλος της περιόδου, γύρω στα 1600-1500 π.Χ., αποτελεί το σημαντικότερο χώρο μόνιμης εγκατάστασης των Μυκηναίων στη Λήμνο οι οποίοι  δημιουργούν εμπορικούς σταθμούς σε διάφορα σημεία της Λήμνου (Ηφαιστία, Πολιόχνη), αλλά φαίνεται πως επιλέγουν το ασφαλέστερο Κουκονήσι για μόνιμη εγκατάσταση.

Η Λήμνος είναι ένα ευλογημένο νησί, με έφορο έδαφος, εξαιρετικές φυσικές ομορφιές και παραλίες, μοναδικούς βιότοπους, μοναδική ιστορία και μυθολογία, και  σπουδαία γεωστρατηγική θέση. Για να προβληθούν όλα αυτά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του νησιού θα πρέπει, τόσο οι τοπικοί άρχοντες, όσο και οι κάτοικοι της,  να γνωρίσουν την ιστορία τους, ώστε να διεκδικήσουν από την κεντρική εξουσία, ότι τους αναλογεί, και να αξιοποιηθεί  τουριστικά το νησί. 

Στην αξιοποίηση αυτή, θα πρέπει να δοθεί   έμφαση τόσο στο Φυσικό περιβάλλον, όσο και στην μοναδική πολιτισμική κληρονομία του νησιού η οποία δεν έχει αναδειχθεί  όσο θα έπρεπε.

Δράττομαι λοιπόν της ευκαιρίας και καλώ τις τοπικές αρχές να μελετήσουν την πιθανότητα τοποθέτησης αγάλματος του Ήφαιστου στην Λήμνο. Είναι άξιο απορίας να υπάρχουν αγάλματα του Ήφαιστου  σε πόλη των  Η.Π.Α (Αλαμπάμα), και στη Τσεχία (Μπλάνσκο), και να μην υπάρχει στο αγαπημένο του νησί.!

Κλείνοντας θα ήθελα να υπενθυμίσω πως  η Λήμνος μπορεί να  ήταν η κατοικία και του Θεού ύπνου, στην αρχαιότητα  σήμερα όμως οφείλουμε όλοι  να αφυπνιστούμε  αναδεικνύοντας τον καλύτερο μας εαυτό, ώστε η Λήμνος να γίνει το νησί το ονείρων, για όσο το δυνατό περισσότερους επισκέπτες. 

1. Η Λήμνος είναι το όγδοο μεγαλύτερο νησί, και το πιο επίπεδο νησί του Αιγαίου.Από την αρχαιότητα ήταν ο σιτοβολώνας της αρχαίας Αθήνας και αργότερα έγινε ο προμηθευτής σιταριού της αυτοκρατορικής αυλής του Βυζαντίου.Για το όνομα της Λήμνου, δύο ερμηνείες. Σύμφωνα με την πρώτη , το όνομα της  προέρχεται από το ρήμα «λείβω» που σημαίνει «λιμνώδης», αυτή δηλαδή που έχει πολλά ύδατα (λίμνη, λημνιώνας σήμερα),  και η δεύτερη από το «λήιον πεδίον», δηλαδή την πολύ πλούσια πεδιάδα.

2. Η πρώτη, ανθρώπινη παρουσία στη Λήμνο, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, μαρτυρείται με μια εγκατάσταση τροφοσυλλεκτών, ψαράδων και κυνηγών της παλαιολιθικής εποχής (περίπου 12000 π.Χ.), που εντοπίσθηκε στη θέση Ουριακός της παραλίας Λουρί (στην ανατολική εξωτερική ακτή του κόλπου του Μούδρου).

3. Σύμφωνα με τον Όμηρο ο  Ήφαιστος ήταν γιός του Δία και της ήρας. Σύμφωνα με άλλες πηγές  όμως  η Ήρα, ανταγωνιζόμενη τον σύζυγό της για την παρθενογένεση της Αθηνάς, συνέλαβε τον Ήφαιστο μόνη της.  Βλέποντάς τον όμως κουτσό και παραμορφωμένο τον έριξε από τις κορυφές του Ολύμπου, την κατοικία που μοιραζόταν με τον Δία, αμέσως μετά τη γέννησή του, επειδή ντρεπόταν για την άσχημη εμφάνισή του. Ο θεός σώθηκε από την Ωκεανίδα Ευρυνόμη και τη μητέρα του Αχιλλέα, τη Νηρηίδα Θέτιδα, που τον φρόντισαν για εννιά χρόνια. Έφτιαξε το πρώτο του σιδηρουργείο στον βυθό του Αιγαίου, όπου έμαθε να κατεργάζεται τα μέταλλα, τον χρυσό, το ασήμι, το σίδερα και σφυρηλάτησε εκπληκτικά αντικείμενα για τις δύο θεές Η Ήρα, ζηλεύοντας τα κοσμήματα της Θέτιδας, ρωτούσε επίμονα τη Νηρηίδα για την προέλευσή τους. Όταν αποκαλύφθηκε η αλήθεια, η Ήρα πήρε τον Ήφαιστο στον Όλυμπο, όπου του διέθεσε ένα σιδηρουργείο με είκοσι φυσερά και την Αφροδίτη ως σύζυγο. Τότε  Ήφαιστος μηχανεύτηκε τέχνασμα για να γυρίσει στον Όλυμπο. Έστειλε στην Ήρα ως δώρο έναν εκθαμβωτικό χρυσό θρόνο, απόδειξη ότι συγχωρούσε στη μητέρα την απόρριψη που έδειξε προς το όχι όμορφο παιδί και τη ρίψη από τον Όλυμπο. Εκείνη δέχτηκε, και μάλιστα με χαρά το δώρο, αλλά μόλις κάθισε σε αυτόν παγιδεύτηκε από αόρατα δεσμά,

4. Η ίδρυσή της Μύρινας ανάγεται στο 12ο ή 13ο αιώνα π.Χ., εποχή που στη Λήμνο κυριαρχούσαν οι Μινύες και πιθανότατα τότε χτίστηκε και το πρώτο κάστρο.

5. Γράφει σχετικά ο Λημνιός  Φιλόσοφος Φλάβιος Φιλόστρατος στο έργο του «Γυμναστικός»: «Ο Τελαμώνας επικρατούσε στη δισκοβολία, ο Λυγκέας στον ακοντισμό και οι γιοι του Βορέα (Ζήτης και Κάλαϊς) στο δρόμο και στο άλμα. Ο Πηλέας ήταν δεύτερος σε όλα αυτά, αλλά τους νικούσε όλους στην πάλη. Λένε λοιπόν, πως κατά την τέλεση των αγώνων στη Λήμνο, ο Ιάσονας, προς χάρη του Πηλέα, αθλοθέτησε ένα επιπλέον έπαθλο για το νικητή του συνδυασμού των πέντε [αγωνισμάτων]. Έτσι, ο Πηλέας κατέκτησε τη νίκη.»

6.  Τη γεωγραφική εμπλοκή της Λήμνου στο ευρύ δίκτυο διακίνησης μετάλλων, που ήταν το μεγάλο ζητούμενο της εποχής, υποδηλώνει και η στάθμευση των Αργοναυτών κατά το πολυθρύλητο ταξίδι τους προς την Κολχίδα για την απόκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος, την αναζήτηση δηλαδή χρυσού στις εσχατιές του Εύξεινου Πόντου.

Ομιλία στα Λύχνα 20/07/2018